Μάθετε να Ζείτε με την Αρθρίτιδα

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Βρετανία

Η Ισά, που έζησε επί 37 χρόνια καθηλωμένη στην αναπηρική της καρέκλα, μπορούσε να κάνει ελάχιστα πράγματα για τον εαυτό της. Ωστόσο, το μεταδοτικό της χαμόγελο πρόδιδε αξιοσημείωτη ζωτικότητα.

Ο ΝΤΕΪΒΙΝΤ, η Πέγκι και η Ισά—τρεις από τους περίπου έξι εκατομμύρια Βρετανούς που πάσχουν από αρθρίτιδα. Σύμφωνα με την εφημερίδα Δε Τάιμς (The Times) του Λονδίνου, κάθε χρόνο αυτή η ασθένεια «ευθύνεται για το γεγονός ότι χάνονται 88 εκατομμύρια εργάσιμες ημέρες . . . , πολύ περισσότερες από τις ημέρες που χάνονται λόγω απεργιών». Η αρθρίτιδα στη Βρετανία είναι η «κυριότερη μεμονωμένη αιτία αναπηρίας».

Όπου κι αν ζείτε, η αρθρίτιδα μπορεί να σας πλήξει. Καμιά περιοχή του κόσμου δεν είναι άτρωτη. Σχετικά μ’ αυτή την πάθηση, ο γιατρός Βέρνον Κόλμαν γράφει: «Λίγες ασθένειες επηρεάζουν τόσο πολλούς ανθρώπους . . . Λίγες προκαλούν τόσο πόνο και τόσες αναπηρίες, και λίγες έχουν γίνει αντικείμενο τόσων μύθων και τόσης παρανόησης».—Βλέπε πλαίσιο στη σελίδα 14.

Δεν προκαλεί έκπληξη ότι πολλοί αρθριτικοί, όπως ο Ντέιβιντ, βρίσκουν τη ζωή καταθλιπτική. Από την άλλη μεριά, η Πέγκι, η Ισά και άλλοι «συμφιλιώθηκαν» με την αναπηρία τους και κατάφεραν μάλιστα να είναι αισιόδοξοι. Πώς γίνεται αυτό; Εσείς πώς αντιμετωπίζετε το ζήτημα; Αν είστε αρθριτικός, ή αν πιστεύετε ότι είστε, ποια υποβοηθητικά μέτρα μπορείτε να πάρετε ώστε να αντιμετωπίσετε επιτυχώς την ασθένεια;

Αν Είστε Θύμα της Ασθένειας

Πρώτα, φροντίστε να γίνει έγκαιρη διάγνωση. Το Βιβλίο της Αρθρίτιδας (The Arthritis Book) λέει ότι «πρέπει να τονίζεται έντονα και συνεχώς το γεγονός ότι η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να βοηθήσει στο να περιοριστεί ο πόνος και οι αναπηρίες στο μέλλον». Ναι, η θεραπεία της αρθρίτιδας είναι πραγματικά «αγώνας για να κερδίσεις χρόνο». Ο Δρ Κόλμαν συμφωνεί: «Αν . . . η θεραπεία αρχίσει έγκαιρα και με ζήλο, η γενική εικόνα βελτιώνεται πάρα πολύ».

Μη χρονοτριβείτε λοιπόν. Ανακαλύψτε τις λεπτομέρειες του προβλήματος υγείας που αντιμετωπίζετε. Κατόπιν, αν πρόκειται για αρθρίτιδα, κάντε διευθετήσεις ώστε να αρχίσετε τη θεραπεία χωρίς καθυστέρηση.

Αντιμετωπίστε τον Πόνο

Για όσους πάσχουν από αρθρίτιδα, η ελάττωση του πόνου είναι ζήτημα ύψιστης προτεραιότητας. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις οστεοαρθρίτιδας, ορισμένοι γιατροί δίνουν την εξής συμβουλή: ‘Να υπομένετε τον πόνο’. Γιατί; Επειδή τα κατευναστικά φάρμακα εξουδετερώνουν τα σήματα κινδύνου που στέλνει ο φυσικός συναγερμός του σώματος. Το να αγνοείτε αυτά τα σήματα κινδύνου μπορεί να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη βλάβη των αρθρώσεων.

Επίσης, πρέπει να λαβαίνονται υπόψη οι πιθανές παρενέργειες τέτοιων παυσίπονων φαρμάκων. Το περιοδικό Δε Λάνσετ (The Lancet) προειδοποίησε ότι ο «κίνδυνος εισαγωγής στο [νοσοκομείο] με πεπτικό έλκος σε κατάσταση αιμορραγίας . . . αυξήθηκε σημαντικά για όσους έπαιρναν μη ασπιρινούχα, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα». Έτσι, πολλοί προτιμούν να περιορίζουν τη χρήση φαρμάκων στο ελάχιστο. Μερικοί βρίσκουν ανακούφιση από τον πόνο με το να συγκεντρώνονται σε πράγματα που αιχμαλωτίζουν το ενδιαφέρον τους. Το περιοδικό Νέρσινγκ Μίρορ (Nursing Mirror) επισημαίνει: «Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τον αντιπερισπασμό ως προστατευτική ασπίδα των αισθητηρίων με το να στρέφετε την προσοχή σας και να συγκεντρώνεστε σε κάτι άσχετο με τον πόνο».

Αυτό δεν σημαίνει ότι συστήνεται η αποφυγή όλων των παυσίπονων. Σε μερικές περιπτώσεις το γεγονός ότι ο πόνος δεν καταστέλλεται μπορεί να αποθαρρύνει τη χρήση των αρθρώσεων που πονούν και να οδηγήσει σε δυσκαμψία, σε ατροφία και τελικά σε αχρήστευση της άρθρωσης. Τα μη ασπιρινούχα, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα και η ασπιρίνη χρησιμοποιούνται ευρέως για την ανακούφιση από τον πόνο. Τα ίδια χορηγούνται επίσης για την καταστολή του οιδήματος και της φλεγμονής. Όλα αυτά θεωρούνται αποτελεσματικά από πολλά άτομα που πάσχουν από αρθρίτιδα, καθώς και από τους γιατρούς τους.

Ωστόσο, ενόψει των πιθανών κινδύνων μάθετε όσα περισσότερα μπορείτε για τη θεραπεία προτού την αρχίσετε. Εξακριβώστε τι κίνδυνοι υπάρχουν. Μιλήστε στο γιατρό σας σχετικά μ’ αυτό.

Μολονότι το υπερβολικό κρύο και η υγρασία δεν προκαλούν αρθρίτιδα, οι κλιματολογικοί παράγοντες φαίνεται πως επηρεάζουν το μέγεθος του πόνου που αισθάνονται οι ασθενείς. Έτσι, μερικοί ανακουφίστηκαν όταν μετακόμισαν σε κάποιο μέρος με θερμό, ξηρό κλίμα. Αλλά αν αυτή η αλλαγή είναι πρακτικά αδύνατη, υπάρχουν μερικές εναλλακτικές λύσεις.

Ο Δρ Φρέντερικ Μακ Ντάφι, πρωτοπόρος στην έρευνα για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, επισημαίνει ότι η απευθείας «επαφή με το κρύο και το ζεστό μπορεί να είναι εξίσου επωφελής». Σε μια μελέτη, οι ασθενείς τοποθετούσαν επί 20 λεπτά μια παγοκύστη στις αρθρώσεις των γονάτων τους, οι οποίες είχαν προσβληθεί από ρευματοειδή αρθρίτιδα. Αυτό το έκαναν τρεις φορές την ημέρα επί τέσσερις εβδομάδες, και ανέφεραν ότι οι κινήσεις τους δεν τους προκαλούσαν πια τόσο πόνο και ότι είχαν δυναμώσει οι μυώνες τους. Παρουσίαζαν μεγαλύτερη κινητικότητα και κοιμούνταν καλύτερα. Γιατί; Ο Μακ Ντάφι εξηγεί ότι «το κρύο μειώνει τη μεταβίβαση των ερεθισμάτων πόνου μέσω των νεύρων».

Δυστυχώς, αυτό που είναι αποτελεσματικό για ένα άτομο μπορεί να μη φέρει κανένα αποτέλεσμα σε κάποιο άλλο. Πολλοί ασθενείς έχουν διαπιστώσει ότι τους βοηθάει ένα απαλό μασάζ. Η Ισά ανέφερε τα εξής: «Όταν βασανίζομαι από τον πόνο, βάζω το σύζυγό μου και τρίβει εκείνο το σημείο πολύ δυνατά. Αυτό πονάει, αλλά μερικές φορές ανακουφίζει από τον πόνο».

Η θερμοθεραπεία θεωρείται επίσης επωφελής. Μερικοί γιατροί συστήνουν τη χρήση μιας απλής ή ηλεκτρικής θερμοφόρας για την ανακούφιση από τον πόνο. Ο ρευματολόγος Δρ Φ. Ντάντλεϊ Χαρτ εξηγεί: «Η θερμότητα χαλαρώνει τους μυώνες, μειώνει τη δυσκαμψία και απαλύνει τους πόνους».

Χρήση ή Αχρήστευση

«Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα . . . που μπορούν να βοηθήσουν στην αρθρίτιδα είναι . . . η άσκηση», δηλώνει Το Εγχειρίδιο της Αρθρίτιδας (The Arthritis Helpbook). ‘Ναι’, θα πείτε, ‘αλλά κάτι τέτοιο πονάει πολύ’. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά να θέσετε ως στόχο σας την ισορροπία.

Το περπάτημα, το κολύμπι και η ποδηλασία είναι οι πιο δημοφιλείς μορφές γενικής άσκησης. Ωστόσο, για να έχετε ουσιαστικά αποτελέσματα χρειάζεστε ένα πρόγραμμα άσκησης που να ταιριάζει στο δικό σας τύπο αρθρίτιδας. Συζητήστε το αυτό με το γιατρό σας ή με το φυσιοθεραπευτή σας για να εξακριβώσετε ποιες κινήσεις θα σας βοηθήσουν περισσότερο.

Όταν πονάτε κατά τη διάρκεια των ασκήσεων, κάντε μια σύντομη ανάπαυλα. Αν αισθάνεστε ότι οι αρθρώσεις που έχουν προσβληθεί καίνε και είναι ερεθισμένες, τότε διακόψτε την άσκηση—ίσως είναι υπερβολικά έντονη. Να θυμάστε ότι στόχος σας είναι η κινητικότητα και όχι η δύναμη. Το να υποβάλλετε τις αρθρώσεις σας σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ποικιλία κινήσεων τουλάχιστον δυο φορές την ημέρα μπορεί να βοηθήσει στο να κινείστε ελεύθερα συνεχώς.

Προβλέπεται Κάποια Θεραπεία;

«Η θεραπεία για την αρθρίτιδα βρίσκεται ‘πολύ κοντά’», είχε ανακοινώσει η εφημερίδα Ντέιλι Ποστ (Daily Post) του Λίβερπουλ στις 28 Μαΐου 1980. Η έκθεση που ακολουθούσε επισήμαινε ωστόσο ότι «δεν έχει τεθεί οριστικό χρονοδιάγραμμα».

Δώδεκα και πλέον χρόνια αργότερα, η έρευνα συνεχίζεται. Όσον αφορά τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, η προσοχή τώρα επικεντρώνεται στο σχεδιασμό φαρμάκων που θα διορθώνουν τα «ελαττωματικά» γονίδια τα οποία πιστεύεται ότι την προκαλούν. Ο καθηγητής Ράβιντερ Μάινι του Συμβουλίου για την Αρθρίτιδα και τους Ρευματισμούς ελπίζει ότι αυτά τα φάρμακα θα είναι διαθέσιμα «σε πέντε με 10 χρόνια».

Στο μεταξύ, για να ανακτήσουν την κινητικότητά τους και να ανακουφιστούν από τον πόνο, μερικά θύματα της αρθρίτιδας έχουν προτιμήσει τη χειρουργική επέμβαση για την αντικατάσταση των αρθρώσεών τους. Άλλοι έχουν διαπιστώσει ότι ορισμένες δίαιτες βοηθούν. Ο βελονισμός, η ομοιοπαθητική και η οστεοπαθητική έχουν τους δικούς τους υπέρμαχους ανάμεσα στα άτομα που πάσχουν από αρθρίτιδα.

Οι γνώμες για το ποια είναι η σωστή αγωγή ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό. Μερικές μορφές αγωγής έχουν στιγματιστεί ως «τσαρλατανισμός» από τους γιατρούς μόνο και μόνο επειδή θεωρούνται ανορθόδοξες και όχι επειδή δεν είναι αποτελεσματικές. Παρ’ όλα αυτά, σ’ όσους πάσχουν από αρθρίτιδα προσφέρονται πολλές υποτιθέμενες θεραπείες, αμφισβητήσιμης αξίας.

Προς το παρόν, η ιατρική δεν έχει βρει κάποια θεραπεία γι’ αυτή την ασθένεια που προκαλεί αναπηρία. Είναι λοιπόν σοφό να σταθμίζετε προσεκτικά όλους τους παράγοντες όταν επιλέγετε μια συγκεκριμένη μορφή αγωγής. Από τη στιγμή που το κάνατε αυτό, τηρήστε πιστά εκείνη που έχει τα καλύτερα αποτελέσματα για εσάς.

Πώς Μπορούν να Βοηθήσουν οι Άλλοι

Αν έχετε έναν αρθριτικό συγγενή ή φίλο, μπορείτε να κάνετε πολλά για να τον βοηθήσετε να αντιμετωπίσει τους περιορισμούς που υφίσταται. Πώς;

Παρ’ όλο που ζει μόνη της, η Πέγκι βλέπει ότι τα παιδιά της την υποστηρίζουν πάρα πολύ. Έχουν συνεχή επαφή μαζί της με γράμματα και τηλεφωνήματα. Οι κόρες της, οι οποίες ζουν στο εξωτερικό, όποτε την επισκέπτονται τη βοηθούν ευχαρίστως στη διακόσμηση και σε άλλες δουλειές του σπιτιού που τώρα της είναι πολύ δύσκολες. Η έφηβη εγγονή της περνάει κάθε εβδομάδα και φροντίζει για τις βαριές δουλειές του σπιτιού.

Η σύζυγος του Ντέιβιντ εκδηλώνει τώρα πιο ενεργό ενδιαφέρον καθώς τον φροντίζει. Χάρη στα όσα της δίδαξε μια νοσοκόμα, έμαθε πώς να τον βοηθάει στην προσωπική του υγιεινή. Ο Ντέιβιντ είναι τώρα πιο ευχαριστημένος, και οι δυο τους είναι σε θέση να κάνουν περισσότερα πράγματα μαζί.

«Τα πιο πολλά από τα πράγματα που κάνει ο υπόλοιπος κόσμος», είπε η Ισά προτού πεθάνει, «εγώ δεν μπορώ να τα κάνω για τον εαυτό μου». Πόσο ευπρόσδεκτη ήταν λοιπόν η στοργική φροντίδα του συζύγου της ο οποίος την έπλενε, την έντυνε και της έφτιαχνε μάλιστα και τα μαλλιά!

Αυτοί που πάσχουν από αρθρίτιδα συνήθως θεωρούν πολύτιμη κάθε μορφή ανεξαρτησίας που τους επιτρέπει ακόμη η ασθένειά τους. Οι συγγενείς και οι φίλοι δεν θα πρέπει να την υπονομεύουν. Αυτό που τους χρειάζεται περισσότερο απ’ όλα, σύμφωνα με τον Δρ Χαρτ, είναι «η έμπρακτη συμπόνια και καθησύχαση». Κάντε για τον ασθενή λοιπόν κάτι που δεν μπορεί να κάνει ο ίδιος. Οι σύντομες επισκέψεις, τα ενθαρρυντικά λόγια και κάποια βοήθεια στις δουλειές του σπιτιού και στα ψώνια εκτιμούνται πάρα πολύ.

Καλλιεργήστε Αισιόδοξη Στάση

‘Με μια ασθένεια σαν την αρθρίτιδα, αυτό εύκολα το λέει κανείς αλλά δύσκολα το κάνει’, ίσως πείτε. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά πολλά εξαρτώνται από το πώς εσείς, οι συγγενείς σας και οι φίλοι σας βλέπετε το μέλλον.

Σκεφτείτε την Πέγκι και την Ισά. Η Ισά είπε: «Σταμάτησα να ανησυχώ για την αναπηρία μου». Απεναντίας, εκείνη και η Πέγκι αναζητούσαν ευκαιρίες για να βοηθούν άλλους. Η Πέγκι αφιερώνει χρόνο για να κάνει ενθαρρυντικές επισκέψεις στους γείτονές της. Η Ισά, με τη βοήθεια των παιδιών της και των εγγονιών της, κήρυττε ολοχρόνια σε άλλους ανθρώπους τις υποσχέσεις που προλέγει η Αγία Γραφή. Η Πέγκι, όπως και η Ισά ενόσω ζούσε, είναι Μάρτυρας του Ιεχωβά.

Ναι, η Πέγκι και η Ισά βρήκαν μεγάλη παρηγοριά στην υπόσχεση που σύντομα θα εκπληρωθεί ότι «ουδείς των κατοικούντων εκεί θα λέγη ‘είμαι ασθενής’». (Ησαΐας 33:24, ΛΧ) Πόσο ευτυχισμένη θα είναι εκείνη η ημέρα για όσους πάσχουν από αρθρίτιδα!

[Πλαίσιο στη σελίδα 14]

Ρευματισμοί ή Αρθρίτιδα;

Όλοι μας νιώθουμε ενοχλήσεις και πόνους από καιρό σε καιρό. Ίσως τα αψηφούμε όλα αυτά ως «σημάδια ρευματισμών». Από ιατρική άποψη, με το γενικό όρο «ρευματισμοί» περιγράφονται 200 και πλέον επώδυνες καταστάσεις, αν και μόνο οι μισές περίπου ανήκουν στην κατηγορία της αρθρίτιδας. Τέσσερα κοινά είδη αρθρίτιδας είναι τα εξής:

Η οστεοαρθρίτιδα (εκφυλιστική αρθροπάθεια ή οστεοαρθροπάθεια) παρουσιάζεται κυρίως σε ηλικιωμένα άτομα και χαρακτηρίζεται από εκφύλιση του αρθρικού χόνδρου, διόγκωση του οστού στα άκρα της άρθρωσης και μεταβολές στον αρθρικό υμένα, δηλαδή στη μεμβράνη που παράγει υγρό για τη λίπανση της άρθρωσης. «Όταν πια φτάνουμε στα 65, το 80 τοις εκατό από εμάς μπορούμε να αναμένουμε ότι θα έχουμε οστεοαρθριτικές μεταβολές σε μια ή περισσότερες αρθρώσεις· το ένα τέταρτο όλων μας θα υποφέρει εξαιτίας τους, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο, από πόνο και αναπηρίες».—Νέος Επιστήμονας (New Scientist).

Η ρευματοειδής αρθρίτιδα εκδηλώνεται συνήθως ως φλεγμονή που παρουσιάζεται σε αρκετές αρθρώσεις και στους αρθρικούς υμένες τους, και με τη μορφή ατροφίας ή αχρήστευσης των μυώνων και των οστών που περιβάλλουν την άρθρωση. Μερικές φορές αυτό μπορεί να προκύψει από κάποιον τραυματισμό. «Μπορεί να ξεκινήσει σε οποιαδήποτε ηλικία αλλά είναι πιο συνηθισμένο στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άντρες με αναλογία περίπου 3 προς 1».—Νέρσινγκ Μίρορ.

Η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα (ή αρθρίτιδα της σπονδυλικής στήλης) «προσβάλλει τη σπονδυλική στήλη και καταλήγει κυρίως σε ακαμψία της πλάτης. . . . είναι πιο συνηθισμένη στους άντρες».—101 Ερωτήσεις και Απαντήσεις για την Αρθρίτιδα (101 Questions and Answers About Arthritis).

Η ουρική αρθρίτιδα (γκάουτ) είναι μια κληρονομική μορφή αρθρίτιδας που χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα ουρικού οξέος (υπερουρικαιμία) στο αίμα, πράγμα το οποίο έχει ως αποτέλεσμα να προσβάλλεται μια συνήθως άρθρωση από οξεία αρθρίτιδα, και στη συνέχεια να υποχωρεί η πάθηση εντελώς. «Οι άντρες προσβάλλονται από την ασθένεια περίπου 20 φορές πιο συχνά απ’ ό,τι οι γυναίκες».—Νέρσινγκ Μίρορ.

[Πλαίσιο στη σελίδα 15]

ΕΙΔΙΚΟ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ;

Τα ακόλουθα αποσπάσματα από βιβλία και δελτία τύπου αποκαλύπτουν τη μεγάλη διάσταση απόψεων ανάμεσα στους ειδικούς. Έτσι, είναι απαραίτητο να γίνεται προσωπική εκτίμηση της κατάστασης και να αποφασίζει ο καθένας προσωπικά γι’ αυτό το θέμα.

«Το σημαντικό είναι τι να μην τρώτε. . . . Μην τρώτε: Κρέας σε οποιαδήποτε μορφή, περιλαμβανομένου και ζωμού κρέατος· οποιοδήποτε είδος φρούτου· γαλακτοκομικά προϊόντα . . . · τον κρόκο από τα αβγά· ξίδι ή οτιδήποτε είναι ξινό· πιπέρι . . . ανεξαρτήτως ποικιλίας· καυτερά μπαχαρικά· σοκολάτα· καβουρντισμένους ξηρούς καρπούς· οινοπνευματώδη ποτά, ιδίως κρασί· αναψυκτικά . . . · γενικά όλα τα πρόσθετα, συντηρητικά, χημικά, και ιδιαίτερα μονονατριούχο γλουταμινικό άλας».—Καινούρια Ελπίδα για τους Αρθριτικούς (New Hope for the Arthritic), 1976.

«Το καλύτερο δυνατό διαιτολόγιο στην περίπτωση των αρθριτικών είναι οι υγιεινές τροφές που περιλαμβάνουν βασικές θρεπτικές ουσίες—πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λίπη, βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία—οι οποίες τρώγονται σε τακτά αλλά αραιά χρονικά διαστήματα. Τα ωμά φρούτα, τα πράσινα λαχανικά και τα δημητριακά ολικής άλεσης θα πρέπει να περιλαμβάνονται σ’ αυτές τις τροφές αν δεν είστε αλλεργικοί σ’ αυτά».—Αρθρίτιδα—Ανακούφιση Πέρα από τα Φάρμακα (Arthritis—Relief Beyond Drugs), 1981.

«Οι πραγματικές περιπτώσεις αλλεργικής αρθρίτιδας είναι σπάνιες αλλά εμφανίζονται πότε-πότε σε άτομα που έχουν ευαισθησία στο σταρένιο αλεύρι (γλουτένη) ή στα γαλακτοκομικά προϊόντα (τυρί) ή σε άλλες ουσίες. Αν δεν είστε σίγουροι για το τι την προκαλεί, ίσως είναι προτιμότερο να σημειώνετε σ’ ένα ημερολόγιο τι φάγατε τις ημέρες που η αρθρίτιδα βρισκόταν σε έξαρση ή επιδείνωση».—101 Ερωτήσεις και Απαντήσεις για την Αρθρίτιδα, 1983.

«Το ειδικό Διαιτολόγιο για την Αρθρίτιδα. Ξεχάστε το. Δεν υπάρχει. Δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις ότι η αρθρίτιδα μπορεί να βελτιωθεί ή να επιδεινωθεί με οποιεσδήποτε βιταμίνες, μεταλλικά στοιχεία, πρωτεΐνες, λίπη ή υδατάνθρακες. Αν οι ασθενείς αποφασίσουν να ξεκινήσουν μια δίαιτα με γιαούρτι, οργανικές τροφές, χυμούς από λαχανικά, τροφές πλούσιες σε αλκαλικά στοιχεία ή σε οξέα, προφανώς αυτό δεν θα τους βλάψει».—Το Βιβλίο της Αρθρίτιδας, 1984.

«Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει ότι η δίαιτα με ψάρι και άλλα άπαχα κρέατα και με συμπληρώματα από ιχθυέλαιο μειώνει την ακαμψία και τον πόνο στις αρθρώσεις που προκαλεί η ρευματοειδής αρθρίτιδα».—Δε Σάντεϊ Τάιμς (The Sunday Times), Λονδίνο, 1985.

Οι ειδήμονες συμφωνούν σ’ ένα πράγμα: Μην είστε υπέρβαροι, πράγμα που απλώς επιδεινώνει τα προβλήματα στις αρθρώσεις και ιδιαίτερα στους γοφούς, στα γόνατα και στους αστραγάλους.