Η Γενετική Βελτίωση των Παράκτιων Γιγάντων

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στον Καναδά

Ο ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ σε ένα άλσος με πανύψηλα δέντρα είναι σίγουρα μια από τις πιο εντυπωσιακές εμπειρίες που θα μπορούσε να ζήσει κάποιος, μια εμπειρία μάλιστα που εμπνέει δέος. Βλέποντας τους χειμάρρους του φωτός και των χρωμάτων, ανασαίνοντας το δροσερό, καθαρό αέρα, νιώθοντας τη γαλήνη και την ησυχία, αισθάνεσαι μια πραγματική έξαρση.

Οι βορειοδυτικές πολιτείες του Ειρηνικού στη Βόρεια Αμερική είναι πασίγνωστες για τα αχανή δάση τους. Τα βουνά, οι κοιλάδες και τα φιόρδ καλύπτονται από πλούσια βλάστηση, από τους φημισμένους παράκτιους γίγαντες—κωνοφόρα, μαλακόξυλα δέντρα. Το καναδικό έλατο, η βαλσαμική ελάτη, το πεύκο, ο κέδρος, η ερυθρελάτη και το έλατο, όλα ορθώνονται σε μεγάλα ύψη εδώ. Η περίφημη ψευδοτσούγα μπορεί να φτάσει σχεδόν τα 90 μέτρα ύψος!

Ωστόσο, εκτός από τη μεγαλοπρέπειά τους, αυτά τα δέντρα διαθέτουν πολύ περισσότερα πράγματα. Είναι σημαντικά για την εξασφάλιση όσων εργάζονται ως υλοτόμοι ή ως οδηγοί σε φορτηγά, όσων εργάζονται στην οδοποιία, σε πριονιστήρια, όσων είναι οδηγοί σε ρυμουλκά, και άλλων. Και από αυτά τα δέντρα παράγονται οι πρώτες ύλες για χιλιάδες κατασκευασμένα προϊόντα προς ικανοποίηση των καταναλωτών. Τα δέντρα είναι τόσο σημαντικά που οι επιστήμονες και όσοι ασχολούνται με τη διαχείριση των δασών πασχίζουν να βρουν τρόπους για να επιταχύνουν την ανάπτυξή τους και για να βελτιώσουν την παραγωγή που δίνουν τα δάση. Για να το κάνουν αυτό έχουν στραφεί στην επιστήμη και τέχνη της γενετικής βελτίωσης.

Γιατί Γενετική Βελτίωση των Δέντρων;

Τα δέντρα στο δάσος, όπως και τα πρόσωπα μέσα σε ένα πλήθος, ξεχωρίζουν. Όλα παρουσιάζουν μικρές διαφορές μεταξύ τους στο ύψος, στο φύλλωμα και στα κλαδιά. Και μπορεί επίσης να διαφέρουν με τρόπους που δεν μπορείτε να δείτε.

Μερικά δέντρα μεγαλώνουν πιο γρήγορα από ό,τι άλλα. Μερικά δίνουν πιο ανθεκτικό ξύλο, μεγαλύτερης πυκνότητας και πιο «καθαρό» (χωρίς ρόζους) από ό,τι άλλα. Και μερικά παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντίσταση στα επιβλαβή έντομα και στις ασθένειες. Όλα αυτά τα πράγματα έχουν μεγάλη σημασία για τη δασική βιομηχανία.

Αυτοί που ασχολούνται με τη διαχείριση των δασών είναι φυσικό να θέλουν δέντρα που αναπτύσσονται γρήγορα, αντιστέκονται στις ασθένειες και παράγουν ξύλο υψηλής ποιότητας. Επίσης για λόγους ευκολίας στην υλοτομία, στη μεταφορά και στην κοπή, τα δέντρα που έχουν σχεδόν το ίδιο μέγεθος είναι περιζήτητα. Αλλά αυτά που θα είχαν τα ανάλογα προσόντα—η παλιά γενιά δέντρων που ορθωνόταν εδώ όταν έφτασαν οι πρώτοι υλοτόμοι στα μέσα του 19ου αιώνα—έχουν ήδη κοπεί. Τα δέντρα που υλοτομούνται σήμερα, δέντρα από τη δεύτερη γενιά, είναι μικρότερα, μεγαλώνουν πιο αργά, έχουν λιγότερο ξύλο και παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ τους ως προς την ποιότητα. Η δουλειά του βελτιωτή των δέντρων είναι να παράγει δέντρα που να διαθέτουν τα επιθυμητά χαρακτηριστικά. Αυτό έχει οδηγήσει στα προγράμματα που αποσκοπούν στη βελτίωση των δέντρων και τα οποία τίθενται τώρα σε εφαρμογή στις βορειοδυτικές πολιτείες του Ειρηνικού.

Πώς Γίνεται

Η γενετική βελτίωση των δέντρων αρχίζει με την επιλογή. Στην περιοχή όπου σχεδιάζεται να γίνει η αναδάσωση, μια ομάδα τεχνικών κάνει διερευνητική περιήγηση ανάμεσα στις συστάδες των δέντρων αναζητώντας ανώτερα δέντρα—δέντρα που φαίνεται πως παρέχουν τις μεγαλύτερες δυνατότητες για γενετική βελτίωση.

Αν η περιήγηση ανάμεσα στις συστάδες των δέντρων ηχεί σαν ένας ευχάριστος περίπατος μέσα στο δάσος, αυτό, στην καλύτερη περίπτωση, αληθεύει μόνο μερικώς. Πρόκειται για μια επίπονη αναζήτηση. Καθένα από τα δέντρα που είναι υποψήφια ως ανώτερα πρέπει να ανταποκρίνεται σε έναν κατάλογο γνωρισμάτων—ικανοποιητική παραγωγή κώνων, γρήγορη ανάπτυξη, ευθυτενή κορμό, απουσία ασθενειών, και άλλα. Αλλά σε αυτή τη δουλειά η εμφάνιση μπορεί να είναι παροδηγητική. Αυτό το υπέροχο, υγιές έλατο των 40 μέτρων μπορεί να είναι ψηλότερο, αλλά μεγάλωσε γρήγορα ή είναι απλώς μεγαλύτερης ηλικίας; Μήπως τυχαίνει να βρίσκεται σε καλύτερη θέση ή να έχει καλύτερη αποστράγγιση, ή όντως το μέγεθός του οφείλεται στο ότι έχει προικιστεί με ανώτερα κληρονομικά χαρακτηριστικά;

Μόλις εντοπίζεται ένα ικανοποιητικό δείγμα, του βάζουν μια ετικέτα και το αριθμούν. Αλλά πώς μπορεί, τώρα, να βελτιωθεί γενετικά ώστε να παράγει άλλα ανώτερα δέντρα; Δεν θα εξυπηρετούσε σε τίποτα το ξερίζωμα του δέντρου και η μεταφύτευσή του κάπου αλλού. Ούτε θα ωφελούσε σε τίποτα το να πάρουν απλώς τους σπόρους του και να τους φυτέψουν. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν υπάρχει τρόπος να μάθουμε ποιο από τα γύρω δέντρα γονιμοποίησε τους σπόρους, νοθεύοντάς τους έτσι από γενετική άποψη. Αυτό που χρειάζεται είναι να κοπεί ένα κλαδί από το δέντρο. Αλλά πώς μπορεί να γίνει αυτό;

Το χαμηλότερο κλαδί βρίσκεται ψηλά πάνω από το έδαφος. Ένας καλός σκοπευτής λοιπόν σηκώνει το όπλο του και πυροβολεί. Το άκρο του υγιούς κλαδιού πέφτει κάτω. Κατόπιν, παίρνουν αυτό το κομμένο κλαδί, που λέγεται μόσχευμα, και το εμβολιάζουν στο ρίζωμα ενός δενδρύλλιου σε ένα σποροπαραγωγό κήπο. Εκεί το εμβολιασμένο μόσχευμα θα αναπτυχτεί για να γίνει τελικά ένα γενετικό αντίγραφο του πατρικού δέντρου—ένας κλώνος.

Η τοποθεσία του σποροπαραγωγού κήπου επιλέγεται προσεκτικά έτσι ώστε να μη γονιμοποιηθούν οι εμβολιασμένοι κλώνοι από άγρια δέντρα. Όταν οι κλώνοι ωριμάζουν, τα άνθη της αναπαραγωγής, τα οποία προστατεύονται μέσα σε χάρτινους φακέλους από τη γύρη που μεταφέρει ο αέρας, γονιμοποιούνται τεχνητά με μια υποδερμική ένεση. Από τους σπόρους που θα παραχτούν θα προκύψει μια νέα γενιά φυταρίων, δηλαδή νεαρών φυτών. Για κάθε στάδιο της διαδικασίας και για κάθε φυτάριο πρέπει να καταγραφτούν λεπτομερείς πληροφορίες ώστε να είναι δυνατόν να εξακριβωθεί η καταγωγή του ανώτερου δέντρου, η πηγή της γύρης, καθώς και πλήθος άλλες πληροφορίες.

Κατόπιν μεταφέρουν τα φυτάρια σε έναν τόπο κοντά στο ανώτερο δέντρο και τα φυτεύουν για να δουν την απόδοσή τους. Όπως και οι απόγονοι των ανθρώπων έτσι και τα δέντρα μπορεί να εκδηλώνουν ή να μην εκδηλώνουν τα χαρακτηριστικά των γονέων τους. Αν η απόδοσή τους είναι καλή, τα μοσχεύματά τους μπορεί να αποτελέσουν τη βάση για μια δεύτερη γενιά σποροπαραγωγού κήπου. Οι σπόροι από αυτά τα μοσχεύματα είναι δυνατόν να πουληθούν στο εμπόριο αντί 570 δολαρίων το κιλό (περ. 103.000 δρχ.). Αν όμως δεν αποδώσουν ικανοποιητικά, μπορεί να ξεριζώσουν τους γονείς τους, δηλαδή τους κλώνους, από το σποροπαραγωγό κήπο, και τα ανώτερα δέντρα, από τα οποία προέρχονται, θα διαγραφτούν από το πρόγραμμα. Πρέπει να βρεθούν καινούρια ανώτερα δέντρα, και η επίπονη διαδικασία αρχίζει πάλι από την αρχή.

Όλα αυτά απαιτούν αρκετό χρόνο. Ένας βελτιωτής δέντρων μπορεί να μην έχει την ελπίδα να δει ούτε μία πλήρως αναπτυγμένη γενιά δέντρων, που θα είναι αποτέλεσμα της δουλειάς του. Χρειάζονται μέχρι και δέκα χρόνια για να παραγάγει ο σποροπαραγωγός κήπος σπόρους σε ποσότητες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Χρειάζονται άλλα δέκα χρόνια για να δοκιμαστούν οι απόγονοι των δέντρων που αναπτύχτηκαν στον κήπο. Τελικά, χρειάζεται να περάσουν άλλα 50 με 60 χρόνια για να φτάσουν τα δέντρα σε μέγεθος κατάλληλο για κοπή.

Υπάρχουν Κίνδυνοι

Όπως επισημάναμε προηγουμένως, αν η απόδοση των εμβολιασμένων μοσχευμάτων δεν είναι ικανοποιητική, χρόνια δουλειάς ίσως πάνε χαμένα. Έτσι, είναι μεγάλος ο πειρασμός για τους βελτιωτές να προσκολληθούν σε έναν ελάχιστο αριθμό άριστων ποιοτικά και αποδεδειγμένα ανώτερων δέντρων. Αυτό όμως εγκυμονεί κινδύνους. Ποιοι είναι αυτοί;

Κάθε δέντρο, όπως και κάθε άτομο (με εξαίρεση τους μονοζυγωτικούς δίδυμους ή τρίδυμους), είναι μοναδικό από γενετική άποψη—αποτελεί ένα γονότυπο. Όσο λιγότεροι είναι οι γονότυποι στο γενετικό απόθεμα που διαθέτει ένας βελτιωτής δέντρων, τόσο λιγότερα είναι τα διαφορετικά γονίδια σε αυτό το απόθεμα και τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος να εξαλειφτεί μια ολόκληρη γενιά δέντρων, ακόμη και ένα ολόκληρο δάσος, από κάποια ασθένεια ή από κάποιο επιβλαβές έντομο.

Είναι σοφό λοιπόν να υπάρχει μεγαλύτερο γενετικό απόθεμα, ακόμη και αν μερικά από τα ανώτερα δέντρα που χρησιμοποιούνται δεν αναπτύσσονται τόσο γρήγορα ούτε είναι τόσο ευθυτενή. Χρησιμοποιώντας πολλά από αυτά τα δέντρα μειώνεται ο κίνδυνος ολοσχερούς καταστροφής.

Το Μέλλον της Γενετικής Βελτίωσης των Δέντρων

Παρ’ όλο που ίσως περάσουν άλλα 50 χρόνια προτού δούμε τα αποτελέσματα της γενετικής βελτίωσης που επιτελείται σήμερα, το επιπρόσθετο όφελος είναι ότι τα δάση που φυτεύονται σήμερα με βελτιωμένους σπόρους θα είναι εκμεταλλεύσιμα σε 10 ως 20 τοις εκατό λιγότερο χρόνο από ό,τι εκείνα που φυτεύτηκαν με συνηθισμένους σπόρους. Και μερικοί ειδικοί προβλέπουν ότι η γενετική βελτίωση των δέντρων θα μπορούσε να αυξήσει κατά 25 τοις εκατό την ποσότητα ξυλείας που λαμβάνεται από κάθε κομμάτι γης. Αυτό το όφελος, σε συνδυασμό με τη μεγαλύτερη αντίσταση στις ασθένειες και στα επιβλαβή έντομα, το ανθεκτικότερο και καθαρότερο ξύλο και την καλύτερη σποροπαραγωγή, καθιστά τη γενετική βελτίωση των δέντρων ζωτικό μέρος της διαχείρισης των δασών στις βορειοδυτικές πολιτείες του Ειρηνικού.

Ο χρόνος εξακολουθεί να είναι ο εχθρός του βελτιωτή των δέντρων. Απαιτείται πάρα πολύς χρόνος για να δει κανείς τα αποτελέσματα, να πάρει αποφάσεις, να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο. Τα δέντρα, και ειδικά τα κωνοφόρα, ανέκαθεν ζούσαν περισσότερο από εμάς. Αλλά η Αγία Γραφή στρέφει την προσοχή μας στο μέλλον, στον καιρό που τα πράγματα δεν θα είναι πια έτσι. «Αι ημέραι του λαού μου θα είναι ως αι ημέραι δένδρου», υπόσχεται. Στην πραγματικότητα, ο Θεός υπόσχεται ότι ο λαός του θα ζει για πάντα. (Ησαΐας 65:22, ΛΧ· Αποκάλυψις 21:3, 4) Τότε οι άνθρωποι θα έχουν το χρόνο να εξερευνήσουν τις εκπληκτικές γενετικές δυνατότητες που βρίσκονται ακόμη κρυμμένες μέσα στα φυτά και στα ζώα.

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Με έναν πυροβολισμό το κλαδί πέφτει από το δέντρο