Υγειονομικοί Επιθεωρητές των Ουρανών

Πολλοί είναι αυτοί που, αν τους ρωτούσαν ποιο πουλί είναι το τελευταίο που θα ήθελαν να συναντήσουν, θα έλεγαν ο γύπας.

Ελάχιστα πουλιά έχουν δυσφημιστεί τόσο όσο ο γύπας. Είναι το καταραμένο πουλί του οποίου η δυσοίωνη σιλουέτα διαγράφει κύκλους πάνω από νεκρούς και ετοιμοθάνατους. Η παρουσία του λέγεται ότι προμηνύει σφαγή, απόγνωση και απελπισία. Αλλά όλα αυτά είναι γεννήματα της φαντασίας.

Τα γεγονότα είναι διαφορετικά: Πολλοί νιώθουν γοητευμένοι από τη χάρη που έχει το πέταγμα του γύπα και από τον τρυφερό τρόπο με τον οποίο φροντίζει τα μικρά του. Έχουν διακρίνει επίσης το σημαντικό οικολογικό ρόλο που παίζει. Ο γύπας, για αυτούς, είναι μεγαλειώδης και απαραίτητος.

Οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι οι γύπες διαθέτουν κάποια αντιπαθητικά χαρακτηριστικά, εκτός από τις αηδιαστικές συνήθειες διατροφής τους. Σίγουρα δεν θα κέρδιζαν σε κανένα διαγωνισμό ομορφιάς, και οι φωνές τους έχουν περιγραφτεί με διάφορους τρόπους: στρίγκλισμα, κακάρισμα, γρύλισμα, κρώξιμο και σφύριγμα. Παρ’ όλα αυτά έχουν μερικές αξιαγάπητες ιδιότητες.

Ο γύπας είναι ένα πουλί που παίρνει το ρόλο του γονέα πολύ σοβαρά. Κάθε χρόνο, ένα «μοναχοπαίδι» δέχεται την αμέριστη προσοχή και των δυο γονέων του μέχρις ότου είναι σε θέση να τα βγάζει πέρα μόνο του. Ο μικρός νεοσσός γύπας που κουρνιάζει ανίσχυρος επί αρκετούς μήνες στην απρόσιτη άκρη ενός βράχου ασφαλώς χρειάζεται τη στοργική φροντίδα και των δυο γονέων του. Μάλιστα, ο νεαρός κόνδορας των Άνδεων πρέπει να τρέφεται από τους γονείς του επί έξι μήνες προτού μπορέσει να αφήσει τη φωλιά, οπότε ο «νεοσσός» βρίσκεται σχεδόν σε πλήρη ανάπτυξη.

Επιπλέον οι γύπες έχουν το προτέρημα ότι είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι. Αν και πολλά πουλιά ωφελούν το ανθρώπινο γένος με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, οι γύπες επιτελούν μια μοναδική υπηρεσία. Είναι οι υγειονομικοί επιθεωρητές των ουρανών.

Υγειονομική Επιθεώρηση

Δεν είναι πολλοί αυτοί που θα ξετρελαίνονταν με την ιδέα να καθαρίζουν καθημερινά τον τόπο από τα πτώματα, αλλά πρόκειται για μια σημαντική δουλειά. Η κατάλληλη υγιεινή απαιτεί την έγκαιρη απομάκρυνση των πτωμάτων, τα οποία μπορεί να είναι επικίνδυνη πηγή μολυσματικών ασθενειών τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τα ζώα.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να παραδεχτούμε τους γύπες. Καταβροχθίζουν χωρίς να παθαίνουν τίποτα ακόμη και κρέας μολυσμένο με άνθρακα ή αλλαντοτοξίνη, ώσπου δεν απομένουν παρά μόνο τα κόκαλα.

Μερικοί γύπες μάλιστα έχουν ειδικότητα στο να τρώνε κόκαλα. Ο γενειοφόρος γύπας της Ευρασίας και της Αφρικής ρίχνει από ύψος τα κόκαλα πάνω σε μια βραχώδη επιφάνεια. Όταν τα κόκαλα ανοίγουν στη μέση, ο γενειοφόρος τρώει το μεδούλι και τα μικρότερα κομμάτια από το κόκαλο.

Ευτυχώς, ανόμοια με τους ανθρώπινους συναδέλφους τους, αυτοί οι υγειονομικοί επιθεωρητές δεν κάνουν ποτέ απεργία. Αν η εργασία που επιτελεί ο γύπας έμενε ανεκτέλεστη, θα ήταν συνηθισμένο να βλέπει κανείς πτώματα γεμάτα αρρώστιες ριγμένα εδώ και εκεί στις τροπικές πεδιάδες.

Αλλά ας ακολουθήσουμε μια ομάδα γυπών σε μια συνηθισμένη ημέρα εργασίας.

Εναέριες Περιπολίες

Λίγο μετά την ανατολή του ήλιου απογειώνονται και καθένας τους έχει να καλύψει μια συγκεκριμένη περιοχή. Όλη την ημέρα η μοίρα των γυπών που παρακολουθούμε κάνει ακούραστα περιπολίες στον ουρανό σε αναζήτηση νεκρών ζώων. Όταν τελικά κάποιος από αυτούς εντοπίζει ένα πτώμα, κάνει μια απότομη βουτιά. Αυτό τραβάει την προσοχή των υπόλοιπων πουλιών, τα οποία επίσης σπεύδουν στη λεία. Μέσα σε λίγα λεπτά, δεκάδες γύπες καταφτάνουν στο ίδιο σημείο.

Προτού φάνε, τα πουλιά χοροπηδούν γύρω από το πτώμα διστακτικά. Παρά τη φήμη που έχουν, είναι εξαιρετικά ντροπαλά πλάσματα. Τελικά ένας αρχίζει να σκίζει το πτώμα και αυτό είναι το έναυσμα για να αρχίσει το γεύμα ολόκληρη η ομάδα. Οι καβγάδες και τα σφυρίγματα, οι σπρωξιές και τα τραβήγματα δίνουν και παίρνουν, πράγμα που θυμίζει έντονα συμπλοκή παικτών σε παιχνίδι του ράγκμπι. Οι πιο πεινασμένοι, που διαμαρτύρονται εντονότερα από όλους, συνήθως τρώνε πρώτοι. Αν το πτώμα είναι μεγάλο, η τροφή θα φτάσει για όλους.

Μέσα σε λίγα λεπτά, το γεύμα έχει τελειώσει και, αφήνοντας μόνο τα κόκαλα, το κοπάδι απογειώνεται για να συνεχίσει την αναζήτηση. Η ζωή του γύπα δεν είναι εύκολη. Μπορεί να περάσουν δυο και τρεις μέρες προτού ξαναφάει.

Όραση και Ομαδική Συνεργασία

Οι γύπες είναι θαυμαστά εξαρτισμένοι για εναέρια επιτήρηση. Τα ογκώδη φτερά τους είναι τέλεια σχεδιασμένα ώστε να ολισθαίνουν και να ανυψώνονται, πράγμα που τους δίνει τη δυνατότητα να πετάνε επί ώρες χτυπώντας ελάχιστα τα φτερά τους. Αξιοποιούν με επιδεξιότητα τα θερμά ανοδικά ρεύματα αέρα τα οποία χρησιμεύουν στο να τους διατηρούν εν πτήσει με ελάχιστη προσπάθεια. Ο Ντιν Άμαντον, διακεκριμένος Αμερικανός ορνιθολόγος, τους περιέγραψε ως μια από τις πιο «θεαματικές επιδείξεις πτήσης στη φύση».

Ένα ερώτημα που προβλημάτιζε τους ορνιθολόγους επί πολλά χρόνια ήταν: Πώς βρίσκουν οι γύπες τα πτώματα τόσο γρήγορα;

Η απάντηση αποδείχτηκε πως βρίσκεται στο συνδυασμό της οξείας όρασης με την ομαδική συνεργασία. Έχει υπολογιστεί ότι ένας γύπας που διαγράφει κύκλους σε ύψος 750 περίπου μέτρων μπορεί να εντοπίσει στο έδαφος κάποιο αντικείμενο το οποίο έχει μήκος λιγότερο από 13 εκατοστά. Αλλά ακόμη και με αυτή την τόσο διεισδυτική όραση, ένας γύπας μόνος του θα δυσκολευόταν πολύ να βρει φαγητό.

Η ομαδική συνεργασία λοιπόν είναι ζωτική. Έχει παρατηρηθεί ότι οι γύπες χωρίζονται για να περιπολούν διαφορετικές περιοχές. Όταν ένας γύπας κατεβαίνει προς κάποιο πτώμα, εφορμά με ένα χαρακτηριστικό τρόπο που αποτελεί σήμα για τα πουλιά τριγύρω ότι υπάρχει τροφή, και αυτά αμέσως πετούν προς εκείνη την κατεύθυνση. Με τον ίδιο τρόπο, πουλιά που βρίσκονται σε μεγαλύτερη απόσταση παρατηρούν την αλλαγή της πορείας τού κοπαδιού και σπεύδουν και αυτά στο ίδιο σημείο. Αυτό το εναέριο τηλεγραφικό σύστημα είναι εκπληκτικά αποδοτικό, σε βαθμό που ένας παρατηρητής μπορεί να νομίσει ότι όλα τα πουλιά φτάνουν σχεδόν ταυτόχρονα.

Το λυπηρό είναι ότι οι ικανότητες αυτές και η αδιαμφισβήτητη χρησιμότητά του δεν ήταν αρκετά για να εγγυηθούν την προστασία και την επιβίωση του γύπα.

Η Επιστροφή του Κόνδορα

Παρά το ότι συγκαταλέγονται ανάμεσα στα μεγαλύτερα και εντυπωσιακότερα αρπακτικά πουλιά, οι γύπες βρίσκονται υπό εξαφάνιση σε πολλά μέρη του κόσμου. Το συνηθισμένο φαγητό τους έχει εξαφανιστεί από τις πεδιάδες, και δεν είναι σπάνιο τα πτώματα που τελικά βρίσκουν να είναι δηλητηριασμένα. Ο βραδύς ρυθμός αναπαραγωγής τους επίσης δυσκολεύει την αποκατάσταση των αποδεκατισμένων πληθυσμών τους.

Ωστόσο, υπάρχουν και μερικές ενθαρρυντικές επιτυχίες. Ένα πρόγραμμα για την τεχνητή αναπαραγωγή του κόνδορα της Καλιφόρνιας φαίνεται πως πετυχαίνει, και υπάρχει η ελπίδα ότι σε λίγο καιρό περισσότερα πουλιά θα επιστρέψουν στο φυσικό τους περιβάλλον. Χάρη στις προσπάθειες Γάλλων που αγωνίζονται για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, ο πυρρόχρωμος γύπας επανεγκαταστάθηκε στον Κεντρικό Ορεινό Όγκο, στη Γαλλία, έπειτα από απουσία πολλών ετών.

Έτσι, το πουλί το οποίο κάποτε μισούσαν τόσο πολύ οι άνθρωποι έχει γίνει σύμβολο των ανθρώπινων προσπαθειών για τη διάσωση των ειδών που αυτοί οι ίδιοι έχουν εκθέσει σε κίνδυνο. Χωρίς αμφιβολία, το μεγαλειώδες πέταγμα του κόνδορα πάνω από τις οροσειρές της Βόρειας και της Νότιας Αμερικής είναι ένα θέαμα τόσο πολύτιμο που δεν πρέπει να εξαφανιστεί.

Στο μεταξύ, στην Αφρική και στην Ασία οι γύπες συνεχίζουν να εκτελούν ταπεινά την άχαρη εργασία τους ως υγειονομικοί επιθεωρητές των ουρανών.

[Πλαίσιο στη σελίδα 12]

Γύπες και Ρεκόρ

ΟΙ ΓΥΠΕΣ συγκαταλέγονται στα πιο σπάνια και στα πιο μεγάλα πουλιά του κόσμου. Και επιπλέον κατέχουν το ρεκόρ ύψους στην πτήση.

Ο κόνδορας της Καλιφόρνιας είναι ένα από τα είδη που αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο κίνδυνο εξαφάνισης στον κόσμο. Προκειμένου να γλιτώσει από την εξαφάνιση αυτός ο γύπας, καταβάλλονται επίπονες προσπάθειες στα πλαίσια ενός προγράμματος αναπαραγωγής με είκοσι πέντε περίπου πουλιά που βρίσκονται υπό περιορισμό. Το 1986 είχαν απομείνει μόνο τρεις κόνδορες της Καλιφόρνιας στο φυσικό τους περιβάλλον.

Ο κόνδορας των Άνδεων και το μαραμπού της Αφρικής έχουν το μεγαλύτερο άνοιγμα φτερούγας από όλα τα άλλα χερσόβια πουλιά, περισσότερο από τρία μέτρα. Είναι επίσης το βαρύτερο αρπακτικό πουλί, μερικές φορές ζυγίζει περισσότερο από 14 κιλά.

Οι γύπες επίσης πετούν σε μεγάλο ύψος. Το 1973, ένας ιερακόγυπας (Gyps rueppellii) συγκρούστηκε με ένα αεροσκάφος που πετούσε πάνω από την Ακτή Ελεφαντοστού, στη Δυτική Αφρική, σε ύψος 11.300 μέτρων.

[Ευχαριστία για την προσφορά των σελίδων στη σελίδα 10]

Photo: Courtesy of Madrid Zoo, Madrid, Spain