Μέρος 4ο

Επιστήμη—Η Συνεχής Αναζήτηση του Ανθρώπου για την Αλήθεια

Αναβίωση της Επιστήμης Μέσω Επανάστασης

ΑΝΑΤΑΡΑΧΕΣ έπληξαν τον κόσμο στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα καθώς επαναστάσεις άλλαξαν το πολιτικό σκηνικό, πρώτα στην Αμερική και κατόπιν στη Γαλλία. Στο μεταξύ, στην Αγγλία άρχισε ένα διαφορετικό είδος επανάστασης, η βιομηχανική επανάσταση. Αυτή είχε μεγάλη σχέση με ένα άλλο είδος επανάστασης, την επιστημονική επανάσταση.

Μερικοί χρονολογούν την αναγέννηση της επιστήμης από τη δεκαετία του 1540, οπότε ο Πολωνός αστρονόμος Νικόλαος Κοπέρνικος και ο Βέλγος ανατόμος Ανδρέας Βεσάλιος εξέδωσαν βιβλία τα οποία επηρέασαν βαθιά τον επιστημονικό τρόπο σκέψης. Άλλοι τοποθετούν την αλλαγή νωρίτερα, το 1452, οπότε γεννήθηκε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι. Αδιάκοπος πειραματιστής, του οποίου η συμβολή στην επιστήμη ήταν πολυμερής, ο Λεονάρντο ανέπτυξε ιδέες που σε μερικές περιπτώσεις ήταν οι σπόροι εφευρέσεων οι οποίες τελειοποιήθηκαν αιώνες αργότερα, όπως το αεροπλάνο, το στρατιωτικό τανκ και το αλεξίπτωτο.

Αλλά η επιστήμη όπως την ξέρουμε τώρα, λέει ο Έρνεστ Νέιγκελ, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, «δεν καθιερώθηκε ως σταθερός θεσμός στη Δυτική κοινωνία παρά μόνο το δέκατο έβδομο και το δέκατο όγδοο αιώνα». Όταν συνέβη αυτό, η ανθρώπινη ιστορία είχε φτάσει σε ένα βασικό σημείο στροφής. Το βιβλίο Ο Επιστήμονας (The Scientist) παρατηρεί: «Χονδρικά, μεταξύ του 1590 και του 1690 ένα πλήθος μεγαλοφυΐες . . . έφεραν μια άνθηση στην έρευνα η οποία δεν είχε όμοιο σε καμιά άλλη 100ετή περίοδο».

Μιάσματα Σκοτεινιάζουν το Μονοπάτι

Επίσης πολλαπλασιάστηκαν οι ψευδοεπιστήμες, σαν μιάσματα των οποίων οι ανακριβείς θεωρίες εμπόδισαν τη γνήσια επιστημονική πρόοδο. Η φλογιστική θεωρία ήταν μια από αυτές. Η λέξη «φλογιστόν» σημαίνει «καμένο». Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1702 από τον Γκέοργκ Ερνστ Σταλ, ο οποίος πίστευε ότι το φλογιστόν απελευθερωνόταν όταν καίγονταν εύφλεκτα υλικά. Το θεωρούσε περισσότερο ως έννοια παρά ως πραγματική ουσία, αλλά με τα χρόνια αναπτύχτηκε η άποψη ότι ήταν πραγματική ουσία. Μόνο μεταξύ του 1770 και του 1790 κατάφερε ο Αντουάν-Λοράν Λαβουαζιέ να ανατρέψει αυτή τη θεωρία.

Το Βιβλίο της Εκλαϊκευμένης Επιστήμης (The Book of Popular Science) παραδέχεται ότι μολονότι η φλογιστική θεωρία «ήταν εντελώς εσφαλμένη, ωστόσο για κάποιο διάστημα υπήρξε μια πρακτική υπόθεση η οποία προφανώς εξηγούσε πολλά φυσικά φαινόμενα. Ήταν απλώς μια από τις πολλές επιστημονικές υποθέσεις οι οποίες στο πέρασμα των ετών ζυγίστηκαν και βρέθηκαν ελλιπείς».

Η αλχημεία ήταν άλλο ένα μίασμα. Το Εικονογραφημένο Επιστημονικό Λεξικό του Χάραπ (Harrap’s Illustrated Dictionary of Science) την ορίζει ως «ένα μείγμα φιλοσοφίας, μυστικισμού και χημικής τεχνολογίας, που υπήρχε πριν από τη Χριστιανική εποχή και επιζητούσε με διάφορους τρόπους τη μετατροπή μη ευγενών μετάλλων σε χρυσό, την επιμήκυνση της ζωής και το μυστικό της αθανασίας». Προτού απορριφτεί, η αλχημεία συνέβαλε στη θεμελίωση της σύγχρονης χημείας, μετασχηματισμός που ολοκληρώθηκε στα τέλη του 17ου αιώνα.

Έτσι, αν και μιάσματα, η φλογιστική θεωρία και η αλχημεία είχαν πολύτιμα στοιχεία. Ωστόσο, δεν συνέβαινε το ίδιο και με τους ανθρώπους-μιάσματα οι οποίοι λόγω των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων καλλιέργησαν αντιεπιστημονική νοοτροπία. Ο ανταγωνισμός μεταξύ επιστήμης και θεολογίας—που η κάθε μια επαγγελλόταν ότι αποτελεί απόλυτη αυθεντία σε ζητήματα του σύμπαντος—συχνά οδηγούσε σε ανοιχτή αντιπαράθεση.

Για παράδειγμα, το δεύτερο αιώνα Κ.Χ., ο ξακουστός αστρονόμος Πτολεμαίος επινόησε τη γεωκεντρική θεωρία, η οποία δηλώνει ότι ενώ οι πλανήτες περιστρέφονται σε έναν κύκλο, το κέντρο αυτού του κύκλου, που ονομάζεται επίκυκλος, επίσης κινείται στην περιφέρεια ενός άλλου κύκλου. Ήταν το απώγειο της μαθηματικής ευφυΐας και αποτελούσε εξήγηση της φαινομενικής κίνησης του ήλιου, της σελήνης, των πλανητών και των αστέρων στον ουρανό, η οποία ήταν ευρέως αποδεκτή ως το 16ο αιώνα.

Ο Κοπέρνικος (1473-1543) ανέπτυξε μια εναλλακτική θεωρία. Πίστευε ότι ενώ οι πλανήτες, μαζί και η γη, περιστρέφονται γύρω από τον ήλιο, ο ήλιος είναι ακίνητος. Αν αυτή η αντίληψη—της γης που κινείται και συνεπώς δεν είναι πια το κέντρο του σύμπαντος—ήταν αληθινή, οι συνέπειες θα ήταν μεγάλες. Λιγότερο από εκατό χρόνια αργότερα, ο Ιταλός αστρονόμος Γαλιλαίος Γαλιλέι μέσω τηλεσκόπιων έκανε παρατηρήσεις που τον έπεισαν πως η υπόθεση του Κοπέρνικου ότι η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο ήταν πράγματι αληθινή. Αλλά η Καθολική Εκκλησία απέρριψε τις απόψεις του Γαλιλαίου ως αιρετικές και τον ανάγκασε να αναιρέσει.

Θρησκευτικά σφάλματα είχαν κάνει τους θεολόγους της εκκλησίας να αρνούνται την επιστημονική αλήθεια. Χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν 360 χρόνια ώσπου η εκκλησία να απαλλάξει τον Γαλιλαίο από τις κατηγορίες. Στην εβδομαδιαία έκδοσή της τής 4ης Νοεμβρίου 1992, η εφημερίδα Λ’Οσερβατόρε Ρομάνο (L’Osservatore Romano) αναγνώρισε ένα «υποκειμενικό σφάλμα κρίσης» στις κατηγορίες εναντίον του Γαλιλαίου.

Τα Μιάσματα Υπάρχουν Ακόμη

Επιπλέον, στον 20ό μας αιώνα, οι θρησκείες του Χριστιανικού κόσμου δείχνουν μια παρόμοια έλλειψη σεβασμού για την αλήθεια. Αυτό το κάνουν προτιμώντας αναπόδεικτες επιστημονικές θεωρίες αντί της αλήθειας, τόσο της επιστημονικής όσο και της θρησκευτικής. Το καλύτερο παράδειγμα είναι η θεωρία της εξέλιξης που δεν μπορεί να αποδειχτεί, και είναι βασικά το νόθο παιδί ατελούς επιστημονικής «γνώσης» και ψεύτικων θρησκευτικών διδασκαλιών.a

Ο Κάρολος Δαρβίνος εξέδωσε το βιβλίο του Περί της Καταγωγής των Ειδών Μέσω της Φυσικής Επιλογής στις 24 Νοεμβρίου 1859. Αλλά η αντίληψη της εξέλιξης στην πραγματικότητα πηγάζει από τους προχριστιανικούς χρόνους. Για παράδειγμα, ο Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης απεικόνισε τον άνθρωπο στην κορυφή μιας γραμμής εξέλιξης από το κατώτερο ζωικό βασίλειο. Αρχικά, οι κληρικοί απέρριψαν τη θεωρία του Δαρβίνου, αλλά Το Βιβλίο της Εκλαϊκευμένης Επιστήμης παρατηρεί: «Η εξέλιξη [αργότερα] έγινε κάτι παραπάνω από επιστημονική θεωρία . . . Έγινε πολεμική ιαχή και μάλιστα φιλοσοφία». Η αντίληψη της επιβίωσης του καταλληλότερου έλκυσε τους ανθρώπους που προσπαθούσαν να αναρριχηθούν στην κορυφή.

Η αντίδραση του κλήρου σύντομα εξασθένησε. Η Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας (The Encyclopedia of Religion) αναφέρει ότι «η θεωρία της εξέλιξης που διατύπωσε ο Δαρβίνος κέρδισε όχι μόνο την αποδοχή αλλά και την εγκάρδια επιδοκιμασία» και ότι «ως το θάνατό του, το 1883, οι περισσότεροι σκεπτόμενοι και ευφραδείς κληρικοί είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η εξέλιξη ήταν πλήρως συμβατή με μια διαφωτισμένη κατανόηση των Γραφών».

Αυτό συνέβη παρά την ακόλουθη παραδοχή που βρίσκουμε στο Βιβλίο της Εκλαϊκευμένης Επιστήμης: «Ακόμη και οι πιο άκαμπτοι υποστηρικτές του δόγματος της οργανικής εξέλιξης ήταν αναγκασμένοι να παραδεχτούν ότι υπήρχαν πασιφανείς ανακρίβειες και χάσματα στην αρχική θεωρία του Δαρβίνου». Αφού αναφέρει ότι «μεγάλο μέρος της αρχικής θεωρίας του Δαρβίνου έχει αναθεωρηθεί ή έχει απορριφτεί», το ίδιο βιβλίο παρ’ όλα αυτά λέει πως «η επιρροή [της εξέλιξης] σχεδόν σε κάθε πεδίο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων υπήρξε πολύ μεγάλη. Η ιστορία, η αρχαιολογία και η εθνολογία έχουν υποστεί τεράστιες αλλαγές εξαιτίας αυτής της θεωρίας».

Σήμερα, πολλοί σκεπτόμενοι επιστήμονες αμφισβητούν σοβαρά τη θεωρία της εξέλιξης. Ο Σερ Φρεντ Χόιλ, ιδρυτής του Ινστιτούτου Θεωρητικής Αστρονομίας του Κέμπριτζ και μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των Η.Π.Α., έγραψε πριν από δέκα περίπου χρόνια: «Προσωπικά, ελάχιστα αμφιβάλλω για το ότι οι επιστήμονες ιστορικοί του μέλλοντος θα βρουν μυστηριώδες το πώς μια θεωρία που φαινόταν ότι ήταν ανεφάρμοστη έφτασε στο σημείο να είναι τόσο πλατιά πιστευτή».

Η εξέλιξη πλήττει την ίδια τη βάση της ύπαρξης του ανθρώπου, κλέβοντας έτσι από τον Δημιουργό αυτά που του οφείλονται. Επίσης αντιφάσκει με τον ισχυρισμό της ότι είναι επιστημονική και δεν ωφελεί καθόλου τη συνεχιζόμενη έρευνα του ανθρώπου για την επιστημονική αλήθεια. Ο Καρλ Μαρξ με χαρά ενστερνίστηκε την εξέλιξη και την ‘επιβίωση του καταλληλότερου’ για να υποστηρίξει την άνοδο του κομμουνισμού. Αλλά η εξέλιξη είναι μίασμα του μιαρότερου είδους.

Ποιοι Είναι τα Θύματα;

Όποιος παροδηγείται να πιστεύει σε ψευδοεπιστημονικές θεωρίες γίνεται θύμα. Αλλά ακόμη και το να πιστεύει κανείς σε επιστημονικές αλήθειες εμπερικλείει κάποιον κίνδυνο. Τα θεαματικά επιστημονικά επιτεύγματα που προέκυψαν από την επιστημονική επανάσταση παρέσυραν πολλούς να πιστεύουν ότι τώρα τίποτα δεν ήταν ακατόρθωτο.

Αυτή η πεποίθηση ενισχύθηκε καθώς η επιστημονική πρόοδος συνέχισε να διαβρώνει την αντιεπιστημονική νοοτροπία την οποία κάποτε υιοθετούσε η ψεύτικη θρησκεία. Το εμπόριο και η πολιτική άρχισαν να αναγνωρίζουν την επιστήμη ως ισχυρό εργαλείο που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για να πετύχουν τους στόχους τους, είτε αυτοί ήταν χρηματικές απολαβές είτε εδραίωση πολιτικής δύναμης.

Για να το πούμε ξεκάθαρα, η επιστήμη εξελισσόταν αργά-αργά σε θεό, φέρνοντας στο προσκήνιο τον επιστημονισμό. Το Ένατο Νέο Κολεγιακό Λεξικό του Γουέμπστερ (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) ορίζει τον επιστημονισμό ως «υπερβολική εμπιστοσύνη ότι οι μέθοδοι της φυσικής επιστήμης εφαρμόζονται επαρκώς σε όλους τους τομείς έρευνας».

Καθώς τελείωνε ο 19ος αιώνας, οι άνθρωποι αναρωτιούνταν τι θα έφερνε ο 20ός αιώνας. Θα καθιέρωνε η επιστήμη τον «πραγματικό παράδεισο στη γη» όπως πολλοί τη νόμιζαν ικανή να κάνει; Ή τα μιάσματά της θα συνέχιζαν να στρώνουν το πεδίο μάχης της επανάστασης με παγιδευμένα κορμιά και άλλων θυμάτων; Το άρθρο «Επιτυγχάνονται ‘Θαύματα’ στον 20ό Αιώνα» που θα εμφανιστεί στο επόμενο τεύχος μας θα δώσει την απάντηση.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 14]

Με το Τράβηγμα μιας Πρίζας

ΜΟΛΙΣ στις αρχές του 19ου αιώνα, θεωρούσαν τον ηλεκτρισμό ένα ενδιαφέρον φαινόμενο αλλά με ελάχιστη πρακτική αξία. Όμως, άντρες από διάφορες χώρες και με διαφορετικό υπόβαθρο, στους οποίους περιλαμβάνονται ο Χ. Κ. Έρστεντ (1777-1851), ο Μ. Φαραντέι (1791-1867), ο Α. Αμπέρ (1775-1836) και ο Β. Φραγκλίνος (1706-1790), έκαναν σημαντικές ανακαλύψεις που απέδειξαν το αντίθετο, θέτοντας έτσι το θεμέλιο για το σημερινό κόσμο του ηλεκτρισμού—τον κόσμο που νεκρώνεται με το τράβηγμα μιας πρίζας.

[Εικόνες στη σελίδα 15]

Νικόλαος Κοπέρνικος

Γαλιλαίος Γαλιλέι

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφίες από το βιβλίο Giordano Bruno and Galilei (γερμανική έκδοση)