Μέρος 5ο

Επιστήμη—Η Συνεχής Αναζήτηση του Ανθρώπου για την Αλήθεια

Επιτυγχάνονται «Θαύματα» στον 20ό Αιώνα

ΑΥΤΟ που φαινόταν αδύνατο «θαύμα» το 19ο αιώνα έγινε πραγματικότητα τον 20ό αιώνα. Μέσα σε μια μόνο γενιά, οι άνθρωποι έφτασαν από το να οδηγούν το δικό τους αυτοκίνητο Μοντέλο Τ της Φορντ στη συγκίνηση του να παρακολουθούν στην έγχρωμη τηλεόραση ανθρώπους να περπατούν στο φεγγάρι. Αντί να θεωρούνται εξαιρετικά, τα «θαύματα» που παρήγαγε η επιστήμη σήμερα κατά κύριο λόγο παίρνονται ως δεδομένα.

«Τα επιστημονικά επιτεύγματα των αρχών του 20ού αιώνα», παρατηρεί Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica), «είναι τόσο πολλά που δεν μπορούν ούτε καν να ενταχτούν σε κάποιον κατάλογο». Αναφέρεται, ωστόσο, σε «ένα κοινό πρότυπο προόδου» λέγοντας ότι «σε κάθε σημαντικό τομέα, η πρόοδος βασίστηκε στο επιτυχημένο περιγραφικό έργο του 19ου αιώνα». Αυτό τονίζει το γεγονός ότι η επιστήμη είναι μια συνεχής αναζήτηση για την αλήθεια.

Αντικατάσταση από Ομάδες

Οι επιστημονικές εταιρίες, ομάδες επιστημόνων που συναντιούνταν για να ανταλλάξουν ιδέες και πληροφορίες, είχαν σχηματιστεί στην Ευρώπη από το 17ο κιόλας αιώνα. Για να κάνουν γνωστά τα πιο πρόσφατα ευρήματα, αυτές οι εταιρίες άρχισαν μάλιστα να εκδίδουν τα δικά τους έντυπα. Αυτό οδήγησε σε μια εκτεταμένη ανταλλαγή πληροφοριών η οποία εδραίωσε τη βάση πάνω στην οποία θα μπορούσε να γίνει περαιτέρω επιστημονική πρόοδος.

Το 19ο αιώνα, τα πανεπιστήμια είχαν ήδη μεγάλη ανάμειξη στην επιστημονική έρευνα, και στα ακόλουθα χρόνια τα εργαστήριά τους πραγματοποίησαν σημαντικές ανακαλύψεις.a Στο ξεκίνημα του 20ού αιώνα, επιχειρήσεις είχαν ήδη αρχίσει να ιδρύουν ερευνητικά εργαστήρια, τα οποία με τον καιρό ανέπτυξαν νέα φάρμακα, συνθετικά υλικά (περιλαμβανομένων και πλαστικών), και άλλα προϊόντα. Από αυτά ωφελήθηκε το κοινό, και οι ερευνητικές επιχειρήσεις αποκόμισαν κέρδη εκατομμυρίων δολαρίων.

Η ίδρυση αυτών των εργαστηρίων και των ερευνητικών ομάδων υποδήλωνε μια τάση προς την οργανωμένη έρευνα σε αντιδιαστολή με την ατομική προσπάθεια. Μερικοί επιστήμονες αναρωτήθηκαν αν αυτή ήταν η καλύτερη λύση. Το 1939, ο Τζον Ντ. Μπέρναλ, Ιρλανδός φυσικός που ασχολήθηκε με την κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ, έθεσε το εξής ερώτημα: «Πρέπει η επιστήμη να προοδεύει μέσω του τυχαίου συντονισμού της εργασίας χαρισματικών μεμονωμένων ατόμων, καθένα από τα οποία ακολουθεί το εσωτερικό του φως, ή μέσω ομάδων ή ομίλων εργατών που αμοιβαία βοηθούν ο ένας τον άλλον και εντάσσουν την εργασία τους στα πλαίσια κάποιου προσχεδιασμένου αλλά ευέλικτου προγράμματος;»

Εξαιτίας της πολυπλοκότητας και του μεγάλου κόστους της έρευνας, ο Μπέρναλ επιχειρηματολόγησε υπέρ της εργασίας σε ομάδες, λέγοντας ότι το πρόβλημα ήταν απλώς η σωστή οργάνωση των δραστηριοτήτων. Ο ίδιος πρόβλεψε: «Η ομαδική εργασία θα τείνει όλο και περισσότερο να αποτελεί τη μέθοδο της επιστημονικής έρευνας». Τώρα, μισό και πλέον αιώνα αργότερα, είναι φανερό ότι ο Μπέρναλ είχε δίκιο. Η τάση συνεχίστηκε, επιταχύνοντας τη διαδικασία επίτευξης των επιστημονικών «θαυμάτων» στον 20ό αιώνα.

«Τι Κατώρθωσεν ο Θεός»!

Στις 24 Μαΐου 1844 ο Σάμιουελ Μορς, εφευρέτης του κώδικα Μορς, κατάφερε να τηλεγραφήσει αυτό το επιφώνημα που αποτελείται από τέσσερις λέξεις σε μια απόσταση 50 και πλέον χιλιομέτρων. Τώρα φυτεύονταν οι ρίζες του 19ου αιώνα για το επακόλουθο τηλεπικοινωνιακό «θαύμα» του 20ού αιώνα.

Περίπου 30 χρόνια αργότερα, το 1876, ο Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ ετοιμαζόταν να δοκιμάσει έναν πομπό με τον Τόμας Γουότσον, το βοηθό του, όταν ο Μπελ έχυσε λίγο οξύ. Η κραυγή του «Κύριε Γουότσον, ελάτε εδώ. Σας θέλω» έμελλε να είναι κάτι παραπάνω από μια απλή κραυγή για βοήθεια. Ο Γουότσον, που βρισκόταν σε ένα άλλο δωμάτιο, άκουσε το μήνυμα, κατάλαβε ότι ήταν η πρώτη απόλυτα κατανοητή πρόταση που μεταδόθηκε ποτέ από τηλεφώνου και πήγε τρέχοντας. Από τότε και έπειτα, ο ήχος του τηλεφώνου εξακολουθεί να κάνει τους ανθρώπους να τρέχουν.

Στα περασμένα 93 έτη, οι επιστημονικές γνώσεις, σε συνδυασμό με τις τεχνολογικές ειδικές γνώσεις, πρόσφεραν σε ακόμη περισσότερους ανθρώπους ένα ανεπανάληπτο βιοτικό επίπεδο. Ο κόσμος έγινε μικρός όσο μια γειτονιά. Πράγματα «αδύνατα» έχουν γίνει ο κανόνας. Στην πραγματικότητα, τα τηλέφωνα, οι τηλεοράσεις, τα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα—και όλα τα άλλα «θαύματα» του 20ού αιώνα—έχουν γίνει τόσο πολύ μέρος του κόσμου μας που τείνουμε να ξεχνάμε ότι ο άνθρωπος τα κατάφερε χωρίς αυτά στο μεγαλύτερο μέρος της ύπαρξής του.

Στο ξεκίνημα του αιώνα, παρατηρεί Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα, «οι θρίαμβοι της επιστήμης φάνηκαν να υπόσχονται υπεραφθονία γνώσης και δύναμης». Αλλά τα τεχνολογικά επιτεύγματα που πραγματοποιήθηκαν στο μεταξύ δεν ήταν εξίσου διαθέσιμα παντού, ούτε μπορούν όλα τους να ταξινομηθούν ως αναντίρρητα επωφελή. «Ελάχιστοι άνθρωποι», προσθέτει, «μπορούσαν να προβλέψουν τα προβλήματα που θα επέφεραν οι ίδιες αυτές επιτυχίες στο κοινωνικό και φυσικό τους περιβάλλον».

Τι Προκάλεσε τα Προβλήματα;

Δεν μπορεί να καταλογιστεί σφάλμα στα επιστημονικά γεγονότα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα το σύμπαν ούτε στην τεχνολογία η οποία με πρακτικό τρόπο τα εκμεταλλεύεται προς όφελος του ανθρώπου.

Αυτά τα δυο—η επιστήμη και η τεχνολογία—από παλιά πάνε μαζί. Αλλά σύμφωνα με το βιβλίο Η Επιστήμη και η Άνοδος της Τεχνολογίας από το 1800 (Science and the Rise of Technology Since 1800), «ο στενός δεσμός τους, με τον οποίο τώρα είμαστε εξοικειωμένοι, δεν είχε διαμορφωθεί πλήρως μέχρι σχετικά πρόσφατα». Προφανώς, ακόμη και στη διάρκεια του πρώτου μέρους της βιομηχανικής επανάστασης, η σχέση δεν ήταν στενή. Αν και οι νεοαποκτημένες επιστημονικές γνώσεις συνέβαλαν στην ανάπτυξη νέων προϊόντων, σε αυτήν συνέβαλαν και η πείρα των τεχνιτών, η δεξιοτεχνία των χεριών και η ειδίκευση των μηχανοτεχνιτών.

Ωστόσο, αφότου άρχισε η βιομηχανική επανάσταση, επιταχύνθηκε η συσσώρευση επιστημονικών γνώσεων, δημιουργώντας έτσι μια ευρύτερη βάση πάνω στην οποία μπορούσε να εργαστεί η τεχνολογία. Εμποτισμένη με καινούριες γνώσεις, η τεχνολογία ξεκίνησε προσπάθειες για την επινόηση τρόπων με τους οποίους θα ανακούφιζε από το μόχθο, θα βελτίωνε την υγεία και θα ανέπτυσσε έναν καλύτερο, πιο ευτυχισμένο κόσμο.

Αλλά η τεχνολογία δεν μπορεί να είναι καλύτερη από τις επιστημονικές γνώσεις στις οποίες βασίζεται. Αν οι επιστημονικές γνώσεις είναι ανακριβείς, όσες τεχνολογικές εξελίξεις βασιστούν σε αυτές θα έχουν τις ίδιες σοβαρές ατέλειες. Συχνά, οι παρενέργειες φαίνονται μόνο αφού έχει προκληθεί σημαντική βλάβη. Για παράδειγμα, ποιος θα μπορούσε να προβλέψει ότι η χρήση των σπρέι σε αεροζόλ που περιέχουν χλωροφθοράνθρακες ή υδρογονάνθρακες θα έθετε κάποια μέρα σε κίνδυνο το προστατευτικό στρώμα όζοντος της γης;

Κάτι άλλο επίσης περιλαμβάνεται—το κίνητρο. Ένας αφοσιωμένος επιστήμονας μπορεί να ενδιαφέρεται για τη γνώση αυτή καθαυτήν και να είναι πρόθυμος να δαπανήσει δεκαετίες από τη ζωή του στην έρευνα. Αλλά ένας επιχειρηματίας, που μπορεί να ενδιαφέρεται περισσότερο για την επιδίωξη του κέρδους, ανυπομονεί να χρησιμοποιήσει άμεσα τη γνώση. Επίσης, ποιος πολιτικός θα περιμένει υπομονετικά επί δεκαετίες προτού χρησιμοποιήσει την τεχνολογία που νομίζει ότι θα του δώσει πολιτική επιρροή αν χρησιμοποιηθεί αμέσως;

Ο φυσικός Άλμπερτ Αϊνστάιν εντόπισε το πρόβλημα όταν είπε: «Η ανεξέλεγκτη δύναμη του ατόμου έχει αλλάξει τα πάντα εκτός από τον τρόπο σκέψης μας και συνεπώς βαδίζουμε προς μια καταστροφή άνευ προηγουμένου». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας). Ναι, πολλά από τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από τα «θαύματα» του 20ού αιώνα προέκυψαν, όχι εξαιτίας της ανακριβούς επιστημονικής γνώσης απλώς, αλλά και εξαιτίας της ανεξέλεγκτης τεχνολογίας που υποκινείται από ιδιοτελή συμφέροντα.

Για παράδειγμα, η επιστήμη ανακάλυψε ότι ο ήχος και η εικόνα μπορούσαν να μεταδοθούν σε μακρινά μέρη—ανακάλυψε την τηλεόραση. Η τεχνολογία ανέπτυξε την απαραίτητη τεχνογνωσία για να γίνει αυτό. Αλλά ήταν ο εσφαλμένος τρόπος σκέψης από μέρους του άπληστου εμπορίου και των απαιτητικών καταναλωτών που οδήγησε στο να χρησιμοποιηθούν αυτές οι αξιοσημείωτες γνώσεις και η τεχνολογία για να μεταδίδουν πορνογραφικές εικόνες και βίαιες αιματηρές σκηνές στα ειρηνικά σαλόνια των ανθρώπων.

Παρόμοια, η επιστήμη ανακάλυψε ότι η ύλη μπορούσε να μετασχηματιστεί σε ενέργεια. Η τεχνολογία ανέπτυξε την απαραίτητη τεχνογνωσία για να γίνει αυτό. Αλλά ήταν ο εσφαλμένος τρόπος σκέψης από μέρους των εθνικιστών πολιτικών που οδήγησε στο να χρησιμοποιηθούν αυτές οι γνώσεις και η τεχνολογία για να κατασκευάσουν πυρηνικές βόμβες που εξακολουθούν να κρέμονται σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω από τα κεφάλια της παγκόσμιας κοινότητας.

Πώς να Κρατήσουμε την Επιστήμη στη Θέση Της

Το γεγονός ότι οι άνθρωποι επιτρέπουν σε τεχνολογικά προηγμένα εργαλεία που σχεδιάστηκαν να είναι δούλοι να γίνουν αφέντες τους προδίδει άλλον έναν εσφαλμένο τρόπο σκέψης. Το περιοδικό Τάιμ (Time) προειδοποίησε σχετικά με τον κίνδυνο αυτό το 1983 όταν επέλεξε, όχι τον άνθρωπο της χρονιάς ως συνήθως, αλλά το «μηχάνημα της χρονιάς», τον κομπιούτερ.

Το περιοδικό Τάιμ εξήγησε: «Καθώς οι άνθρωποι βασίζονται στον κομπιούτερ για πράγματα που κάποτε έκαναν αυτοί με το μυαλό τους, τι συμβαίνει στο μυαλό τους; . . . Αν ένα λεξικό αποθηκευμένο στη μνήμη του κομπιούτερ μπορεί εύκολα να διορθώνει όλα τα ορθογραφικά λάθη, ποιος ο λόγος να μάθει κανείς ορθογραφία; Επιπλέον, όταν η διάνοια απελευθερωθεί από τη διανοητική ρουτίνα, θα ξεχυθεί σε αναζήτηση σημαντικών ιδεών ή θα δαπανήσει το χρόνο της τεμπέλικα σε περισσότερα βιντεοπαιχνίδια; . . . Διεγείρει πραγματικά ο κομπιούτερ τη δραστηριότητα του εγκεφάλου ή μήπως, κάνοντας τόσο μεγάλο μέρος από την εργασία του, του επιτρέπει να αδρανήσει;»

Παρ’ όλα αυτά, μερικοί άνθρωποι εντυπωσιάζονται τόσο πολύ από τα επιστημονικά επιτεύγματα ώστε εξυψώνουν την επιστήμη και ουσιαστικά την θεοποιούν. Ο επιστήμονας Άντονι Στάντεν ασχολήθηκε με αυτό το 1950 στο βιβλίο του Η Επιστήμη Είναι Ιερή Αγελάδα (Science Is a Sacred Cow). Ακόμη και αν θεωρήσουμε ότι ίσως υπερβάλλει, ο Στάντεν έχει κάτι να πει: «Όταν ένας επιστήμονας ντυμένος στα άσπρα . . . κάνει κάποια αναγγελία για το πλατύ κοινό, μπορεί να μη γίνεται κατανοητός, αλλά τουλάχιστον είναι βέβαιο ότι γίνεται πιστευτός. . . . Οι πολιτικοί, οι βιομήχανοι, οι θρησκευτικοί διάκονοι, οι δημοτικές αρχές, οι φιλόσοφοι, όλοι γίνονται αντικείμενο αμφισβήτησης και επικρίσεων, αλλά οι επιστήμονες—ποτέ. Οι επιστήμονες είναι εξυψωμένα όντα που στέκονται στην ψηλότερη κορυφή της δημοτικότητας και του κύρους, επειδή κατέχουν το μονοπώλιο της στερεότυπης φράσης ‘Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο . . . ’ η οποία φαίνεται πως αποκλείει κάθε πιθανότητα διαφωνίας».

Εξαιτίας αυτού του εσφαλμένου τρόπου σκέψης, μερικοί άνθρωποι χρησιμοποιούν πρόθυμα κάποιες φαινομενικές αντιφάσεις μεταξύ της επιστήμης και της Αγίας Γραφής ως απόδειξη της επιστημονικής «σοφίας» σε αντίθεση με τη θρησκευτική «δεισιδαιμονία». Μερικοί μάλιστα βλέπουν σε αυτές τις λεγόμενες αντιφάσεις την απόδειξη του ότι δεν υπάρχει Θεός. Ωστόσο, στην πραγματικότητα δεν είναι ο Θεός αυτός που δεν υπάρχει, αλλά απεναντίας οι φανταστικές αντιφάσεις που έχουν δημιουργήσει οι κληρικοί καθώς παρερμηνεύουν το Λόγο του. Έτσι αυτοί προσβάλλουν τον θεϊκό Εμπνευστή της Αγίας Γραφής και ταυτόχρονα ζημιώνουν τη συνεχή αναζήτηση του ανθρώπου για την επιστημονική αλήθεια.

Επιπλέον, καθώς παραλείπουν να εκπαιδεύσουν τους ενορίτες τους να ασκούν την καρποφορία του πνεύματος του Θεού, αυτοί οι θρησκευτικοί ηγέτες ευνοούν την ανάπτυξη ενός κλίματος ιδιοτέλειας που κάνει τους ανθρώπους να σκέφτονται κυρίως τις δικές τους επιθυμίες που αφορούν την προσωπική άνεση και ευκολία. Αυτό συνήθως είναι σε βάρος των άλλων, μέχρι του σημείου μάλιστα να γίνεται κακή χρήση της επιστημονικής γνώσης για να σφαγιαστούν άλλοι συνάνθρωποι.—Γαλάτας 5:19-23.

Η ψεύτικη θρησκεία, η ατελής ανθρώπινη πολιτική και το άπληστο εμπόριο έχουν διαμορφώσει τους ανθρώπους όπως είναι τώρα, «φίλαυτοι, . . . αχάριστοι, . . . ακρατείς», εγωιστές που υποκινούνται από έναν εσφαλμένο τρόπο σκέψης.—2 Τιμόθεον 3:1-3.

Αυτοί είναι οι άνθρωποι και οι οργανώσεις που δημιούργησαν τις προκλήσεις του 21ου αιώνα τις οποίες τώρα καλείται να αντιμετωπίσει η επιστήμη. Θα πετύχει; Διαβάστε την απάντηση στο τελευταίο μέρος αυτής της σειράς στο επόμενο τεύχος μας.

[Υποσημειώσεις]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 20]

Αν οι επιστημονικές γνώσεις είναι ανακριβείς, οι εξελίξεις που βασίζονται σε αυτές θα έχουν σοβαρές ατέλειες

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 22]

Δεν είναι ωφέλιμα όλα τα τεχνολογικά επιτεύγματα

[Ευχαριστία για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 19]

From the Collections of Henry Ford Museum & Greenfield Village

NASA photo