Τι Έχει Συμβεί στην Ηθική;

ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΑ στελέχη. Υποψήφιοι για πολιτικά αξιώματα. Θρησκευτικοί ηγέτες. Από ανθρώπους τέτοιου αναστήματος αναμένουμε να είναι υποδείγματα ορθής συμπεριφοράς. Τα πρόσφατα χρόνια, ωστόσο, άτομα από αυτές τις τάξεις έχουν πρωταγωνιστήσει σε μια σειρά συγκλονιστικών σκανδάλων. Η κακή διαγωγή τους καλύπτει όλη την γκάμα της πονηρίας—από τη μοιχεία και τα ασύστολα ψεύδη μέχρι τις ύποπτες οικονομικές συναλλαγές και τις καταχρήσεις.

Στο βιβλίο Ο Θάνατος της Ηθικής στην Αμερική (The Death of Ethics in America) διατυπώνεται το εξής θλιβερό σχόλιο: «Ενώ το έθνος είναι υπεραπασχολημένο με τη θανατηφόρα αρρώστια . . . του Σύνδρομου της Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας, ένα άλλο είδος AIDS [Σύνδρομο Επίκτητης Ανεπάρκειας της Ακεραιότητας] φαίνεται ότι έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις. Ωστόσο, αυτό δεν έχει υποκινήσει να γίνουν εξίσου επείγουσες εκκλήσεις για την ανεύρεση θεραπείας». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας). Το περιοδικό Τάιμ (Time) ισχυρίζεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «κυλιούνται σε έναν ηθικό βόρβορο».

Ο ηθικός βόρβορος δεν περιορίζεται μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα πρόσφατα χρόνια η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Ιαπωνία, η Ινδία, η Ινδονησία, το Ισραήλ και η Κίνα έχουν επίσης συγκλονιστεί από σκάνδαλα που αφορούν επιφανείς ανθρώπους. Μάλιστα, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι η αντιδεοντολογική διαγωγή των ηγετών της κοινωνίας απλώς αντικατοπτρίζει τη διαγωγή της κοινωνίας γενικά. Ο πρωθυπουργός της Ταϋλάνδης αποκάλεσε τη διαφθορά που επικρατεί στη χώρα του «καρκινώδη». Πρόσθεσε ότι όλη η κοινωνία πάσχει από μια αρρώστια, η οποία έχει τις ρίζες της στην απληστία και στις διαστρεβλωμένες κοινωνικές αξίες.

Οι άνθρωποι δικαιολογημένα αναρωτιούνται: ‘Τι υπάρχει πίσω από αυτόν τον παγκόσμιο ξεπεσμό της ηθικής; Και, το πιο σημαντικό, πού οδηγείται όλη αυτή η κατάσταση;’

Όταν ‘η Κλοπή Δεν Είναι Κλοπή’

Στο Κολόμπους του Οχάιο των Η.Π.Α., άνοιξε διάπλατα η πίσω πόρτα ενός θωρακισμένου φορτηγού χρηματαποστολής και έπεσαν δυο σάκοι με χρήματα. Καθώς δυο εκατομμύρια δολάρια (περ. 400.000.000 δρχ.), όπως υπολογίζεται, σκορπίστηκαν στον άνεμο και γέμισαν τον αυτοκινητόδρομο, δεκάδες οδηγοί πετάχτηκαν έξω από τα αυτοκίνητά τους για να γεμίσουν τις τσέπες τους και τις τσάντες τους με χαρτονομίσματα. Μερικοί οδηγοί, χρησιμοποιώντας πομποδέκτες CB, ειδοποίησαν και άλλους να πάρουν μέρος στην κλοπή.

Οι εκκλήσεις των αρμοδίων και η αμοιβή που προσφέρθηκε, η οποία ισοδυναμούσε με το 10 τοις εκατό οποιουδήποτε χρηματικού ποσού επιστρεφόταν, στην ουσία αγνοήθηκαν. Οι περισσότεροι προτίμησαν να ακολουθήσουν την τακτική τού «παίρνω ό,τι βρίσκω». Μόνο ένα μικρό μέρος των χρημάτων επιστράφηκε. Κάποιος άντρας, μάλιστα, δικαιολόγησε την κλοπή λέγοντας ότι τα χρήματα ήταν «δώρο από τον Θεό». Ωστόσο, περιστατικά σαν αυτό δεν είναι μεμονωμένα. Όταν έπεσαν χρήματα από θωρακισμένα αυτοκίνητα στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας και στο Τορόντο του Καναδά, οι περαστικοί εκδήλωσαν παρόμοια απληστία.

Το γεγονός ότι άνθρωποι, οι οποίοι υπό φυσιολογικές συνθήκες είναι έντιμοι και δίκαιοι, πέφτουν με ευκολία τόσο χαμηλά και φτάνουν μέχρι την κλοπή παίρνει ανησυχητικές προεκτάσεις. Τουλάχιστον, δείχνει πόσο διαστρεβλωμένες είναι οι δημοφιλείς αντιλήψεις περί ηθικής. Ο Τόμας Πογκ, επίκουρος καθηγητής της φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια στη Νέα Υόρκη, αναφέρει ότι, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ανήθικο το να κλέψουν ένα άτομο, κατά κάποιον τρόπο θεωρούν την κλοπή από έναν οργανισμό πολύ λιγότερο κατακριτέα.

Ξεπεσμός των Σεξουαλικών Ηθών

Η διαστρεβλωμένη άποψη για την ηθική φαίνεται επίσης στον τομέα της σεξουαλικής ζωής. Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι οι άνθρωποι είναι εκπληκτικά ανεκτικοί με τους υποψηφίους για πολιτικά αξιώματα οι οποίοι ενδίδουν στη μοιχεία. Ένας συγγραφέας ισχυρίζεται ότι αυτοί οι ψηφοφόροι μπορεί να διστάζουν να καταδικάσουν τη μοιχεία επειδή ‘και οι ίδιοι επιδίδονται ανενδοίαστα σε αυτήν’.

Πράγματι, οι πρόσφατες στατιστικές αποκαλύπτουν ότι το 31 τοις εκατό όλων των εγγάμων στις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ή έχουν, προς το παρόν, κάποια εξωσυζυγική σχέση. Η πλειονότητα των Αμερικανών, το 62 τοις εκατό, «πιστεύουν ότι δεν υπάρχει κάτι το κακό από ηθική άποψη» σε αυτό που γίνεται. Οι απόψεις σχετικά με το προγαμιαίο σεξ είναι εξίσου ανεκτικές. Μια έρευνα που διεξάχτηκε το 1969 έδειξε ότι το 68 τοις εκατό του κοινού των Η.Π.Α. αποδοκίμαζε τότε το προγαμιαίο σεξ. Σήμερα, μόνο το 36 τοις εκατό εκφράζει αποδοκιμασία. Στη δεκαετία του 1960, περίπου οι μισές από τις γυναίκες που πήραν μέρος στην έρευνα ήταν παρθένες τη μέρα του γάμου τους. Σήμερα, αυτό ισχύει μόνο για το 20 τοις εκατό.

Τι Είναι Δεοντολογικά Σωστό;

Ο ηθικός ξεπεσμός γίνεται επίσης φανερός στον κόσμο των επιχειρήσεων. Πριν από δυο δεκαετίες μόνο το 39 τοις εκατό των πρωτοετών φοιτητών που πήραν μέρος στην έρευνα πίστευαν ότι «η οικονομική επιτυχία ήταν σημαντική ή ουσιώδης». Το 1989 ο αριθμός κυριολεκτικά διπλασιάστηκε. Είναι σαφές ότι η απόκτηση χρημάτων κυριαρχεί στη σκέψη πολλών νέων ανθρώπων—με ανησυχητικές συνέπειες από ηθική άποψη.

Όταν ρωτήθηκαν 1.093 μαθητές της 2:λυκείου, το 59 τοις εκατό είπαν ότι θα ήταν πρόθυμοι να κλείσουν μια παράνομη συμφωνία ύψους δέκα εκατομμυρίων δολαρίων—ακόμη και με τον κίνδυνο να τεθούν υπό εξάμηνη αστυνομική επιτήρηση! Επιπλέον, το 67 τοις εκατό είπαν ότι θα χρέωναν την επιχείρηση με λογαριασμό εξόδων διακίνησης που δεν έγιναν· το 66 τοις εκατό είπαν ότι θα έλεγαν ψέματα για να πετύχουν κάποιον εμπορικό σκοπό. Εντούτοις, οι νέοι απλώς ακολουθούν, ως προς τη δεοντολογία, την τακτική που καθιέρωσαν οι μεγαλύτεροί τους. Όταν ρωτήθηκαν 671 διευθυντές επιχειρήσεων για το ποια είναι η άποψή τους σχετικά με την επαγγελματική δεοντολογία, σχεδόν το ένα τέταρτο συμφώνησαν ότι αυτή θα μπορούσε να παρεμποδίσει την επιδίωξη από μέρους τους μιας επιτυχημένης καριέρας. Περισσότεροι από τους μισούς παραδέχτηκαν ότι τροποποιούν τους κανόνες προκειμένου να πάνε μπροστά.

Σε μια προσπάθεια να τεθεί υπό έλεγχο αυτή η ανησυχητική τάση, μερικά πανεπιστήμια παραδίδουν σειρές μαθημάτων δεοντολογίας. Αλλά πολλοί αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό την αποτελεσματικότητα αυτών των προσπαθειών. «Απλώς δεν καταλαβαίνω πώς πρόκειται να βοηθήσουν τα μαθήματα δεοντολογίας», δήλωσε ένας εξέχων Καναδός επιχειρηματίας. «Οι φοιτητές που έχουν σωστές αξίες δεν θα μάθουν κάτι καινούριο και οι φοιτητές οι οποίοι εξαρχής δεν έχουν ακεραιότητα μπορεί απλώς να χρησιμοποιήσουν τη βαθιά γνώση που θα αποκτήσουν για να βρουν κάποιον άλλον τρόπο να ασχοληθούν με ανήθικες ενέργειες, τις οποίες θα διαπράξουν ούτως ή άλλως».

Στα ίδια πλαίσια, πολλοί επιχειρηματίες έχουν καθιερώσει επίσημους κώδικες δεοντολογίας. Οι ειδικοί, όμως, ισχυρίζονται ότι αυτοί οι κώδικες αποτελούν μόνο τη βιτρίνα και σπάνια γίνονται αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής—παρά μόνο αφού ξεσπάσει κάποιο επιζήμιο σκάνδαλο. Η ειρωνεία είναι, όπως φαίνεται από μια πρόσφατη μελέτη, ότι οι εταιρίες που διαθέτουν γραπτούς κώδικες δεοντολογίας κατηγορούνται για αντιδεοντολογική συμπεριφορά πιο συχνά από ό,τι οι εταιρίες που δεν διαθέτουν τέτοιους κώδικες!

Ναι, σε όλα τα μέτωπα η ηθική έχει σαφώς ξεπέσει, και κανείς δεν φαίνεται να γνωρίζει πού οδηγείται αυτή. Κάποιο στέλεχος επιχείρησης λέει: «Τα σημάδια που οροθετούσαν το σωστό και το λάθος δεν υπάρχουν πια. Έσβησαν». Γιατί έχουν εξαφανιστεί αυτά τα σημάδια που οροθετούν την ηθική; Τι τα αντικαθιστά; Αυτά τα ζητήματα θα εξεταστούν στα επόμενα άρθρα.