Τι Είναι Φυλή;

ΦΥΛΗ! Τι σας φέρνει στο νου αυτή η λέξη; Για μερικούς ανθρώπους σημαίνει διακρίσεις και καταπίεση. Για άλλους, μίσος, αναταραχές, ακόμα και φόνους.

Από τις φυλετικές αναταραχές στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι το απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, από τους πολέμους ανάμεσα στις εθνικές ομάδες της Ανατολικής Ευρώπης μέχρι τις συμπλοκές σε μέρη όπως η Σρι Λάνκα και το Πακιστάν—το θέμα της φυλής έχει γίνει επίκεντρο ανείπωτων ανθρώπινων παθημάτων και καταστροφών.

Όμως γιατί συμβαίνει αυτό; Ακόμα και σε χώρες όπου οι άνθρωποι φαίνεται να ανέχονται σχεδόν όλα τα άλλα πράγματα, γιατί αποτελεί το θέμα της φυλής ένα τόσο λεπτό ζήτημα; Τι κάνει τη φυλή το σπινθήρα που πυροδοτεί τόση αναταραχή και αδικία; Για να το πούμε απλά, γιατί δεν μπορούν άνθρωποι από διαφορετικές φυλές να τα πηγαίνουν καλά;

Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα χρειάζεται να γνωρίζουμε περισσότερα πράγματα από το τι είναι φυλή και με ποιον τρόπο διαφέρουν οι φυλές. Πρέπει επίσης να καταλάβουμε το ρόλο που παίζει η ιστορία στις σημερινές σχέσεις μεταξύ των φυλών. Όμως, ας δούμε πρώτα τι μπορεί να μας πει η επιστήμη σχετικά με αυτό το θέμα.

Το Πρόβλημα της Ταξινόμησης των Ανθρώπων

Οι άνθρωποι που ζουν σε διαφορετικά μέρη του κόσμου έχουν ποικίλα φυσικά χαρακτηριστικά. Σε αυτά περιλαμβάνονται το χρώμα του δέρματος, το σχήμα των χαρακτηριστικών του προσώπου, η υφή των μαλλιών, κτλ. Τέτοιες διαφορές στα φυσικά χαρακτηριστικά ξεχωρίζουν τη μια φυλή από την άλλη.

Έτσι, οι άνθρωποι μιλάνε συνήθως για λευκούς και μαύρους, στρέφοντας την προσοχή στο χρώμα του δέρματος. Αλλά οι άνθρωποι μιλάνε επίσης για Ισπανούς, Ασιάτες, Σκανδιναβούς, Εβραίους και Ρώσους. Αυτοί οι τελευταίοι προσδιορισμοί σχετίζονται λιγότερο με τα φυσικά χαρακτηριστικά και περισσότερο με γεωγραφικές, εθνικές ή πολιτιστικές διαφορές. Έτσι, για τους περισσότερους ανθρώπους, η φυλή καθορίζεται όχι μόνο από τα φυσικά χαρακτηριστικά αλλά επίσης από τις συνήθειες, τη γλώσσα, τον πολιτισμό, τη θρησκεία και την εθνικότητα.

Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι μερικοί συγγραφείς που ασχολούνται με αυτό το θέμα διστάζουν ακόμα και να χρησιμοποιήσουν τη λέξη «φυλή»· βάζουν τη λέξη σε εισαγωγικά κάθε φορά που εμφανίζεται. Άλλοι πάλι αποφεύγουν εντελώς τη λέξη και αντί για αυτήν χρησιμοποιούν εκφράσεις όπως «εθνικές ταξινομήσεις», «ομάδες», «πληθυσμοί» και «ποικιλίες». Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή η λέξη «φυλή», σύμφωνα με την κοινή της έννοια, είναι τόσο φορτωμένη με προεκτάσεις και επιπτώσεις ώστε η χρήση της, χωρίς την κατάλληλη διευκρίνιση, συχνά επισκιάζει το θέμα της συζήτησης.

Οι βιολόγοι και οι ανθρωπολόγοι συχνά ορίζουν τη φυλή απλώς ως «υποδιαίρεση ενός είδους η οποία κληρονομεί φυσικά χαρακτηριστικά που την ξεχωρίζουν από άλλους πληθυσμούς αυτού του είδους». Ωστόσο το ερώτημα είναι: Ποια χαρακτηριστικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν διαφορετικές ομάδες μέσα στο ανθρώπινο είδος;

Μερικοί από τους παράγοντες που έχουν προταθεί για την ταξινόμηση των ποικιλιών του ανθρωπίνου γένους είναι το χρώμα του δέρματος, το χρώμα και η υφή των μαλλιών, το σχήμα των ματιών και της μύτης, το μέγεθος του εγκεφάλου και η ομάδα αίματος, αλλά κανένας από αυτούς δεν έχει αποδειχτεί πλήρως ικανοποιητικός. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν υπάρχει καμιά ομάδα ανθρώπων της οποίας όλα τα μέλη να έχουν από τη φύση τους πανομοιότυπα τέτοια χαρακτηριστικά.

Πάρτε, για παράδειγμα, το χρώμα του δέρματος. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι το ανθρώπινο γένος μπορεί να χωριστεί εύκολα σε πέντε φυλές με βάση το χρώμα του δέρματος: λευκή, μαύρη, μελαμψή, κίτρινη και κόκκινη. Γενικά υπάρχει η εντύπωση ότι η λευκή φυλή έχει λευκό δέρμα, ανοιχτόχρωμα μαλλιά και γαλάζια μάτια. Εντούτοις, στην πραγματικότητα, υπάρχει μεγάλη ποικιλία σε ό,τι αφορά το χρώμα των μαλλιών, το χρώμα των ματιών και το χρώμα του δέρματος ανάμεσα στα μέλη της αποκαλούμενης λευκής φυλής. Το βιβλίο Το Ανθρώπινο Είδος (The Human Species) αναφέρει: «Το ότι δεν υπάρχουν πληθυσμοί στην Ευρώπη τα μέλη των οποίων να ανήκουν στην πλειονότητά τους σε έναν τύπο δεν αποτελεί σημερινό φαινόμενο· ποτέ δεν υπήρξαν τέτοιοι πληθυσμοί».

Πράγματι, η κατάταξη του ανθρώπινου είδους είναι δύσκολη, όπως τονίζει και το βιβλίο Τα Είδη του Ανθρωπίνου Γένους (The Kinds of Mankind): «Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι το εξής: ενώ όλα τα ανθρώπινα όντα δεν μοιάζουν με όλα τα άλλα ανθρώπινα όντα, και ενώ μπορούμε να δούμε καθαρά πολλούς τρόπους με τους οποίους διαφέρουν οι άνθρωποι, οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμα συμφωνήσει πόσα ακριβώς είδη του ανθρωπίνου γένους υπάρχουν. Ούτε καν έχουν αποφασίσει ποια κριτήρια μπορούμε να χρησιμοποιούμε για να κατατάσσουμε τους ανθρώπους στη μια ή στην άλλη φυλή. Μερικοί επιστήμονες θα ήθελαν απλώς να σταματήσουν την έρευνα και να πουν ότι το πρόβλημα είναι πάρα πολύ δύσκολο—ότι δεν υπάρχει λύση!»

Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται περίπλοκα. Μολονότι οι επιστήμονες από ό,τι φαίνεται δεν δυσκολεύονται και τόσο να κατατάξουν τα ζώα και τα φυτά σε γένη, είδη και υποείδη, γιατί τους είναι τόσο δύσκολο να χωρίσουν το ανθρώπινο γένος σε φυλές;

«Ο Πιο Επικίνδυνος Μύθος του Ανθρώπου»

Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Άσλι Μόνταγκιου, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι «τα φυσικά και τα διανοητικά χαρακτηριστικά είναι αλληλένδετα, ότι οι φυσικές διαφορές σχετίζονται με αρκετά σαφείς διαφορές στις διανοητικές ικανότητες, και ότι αυτές οι διαφορές μπορούν να καθοριστούν με τα τεστ νοημοσύνης και με τα πολιτιστικά επιτεύγματα αυτών των πληθυσμών».

Έτσι, πολλοί πιστεύουν ότι, επειδή οι φυλές έχουν διαφορετικά φυσικά χαρακτηριστικά, ορισμένες φυλές είναι ανώτερες διανοητικά και άλλες είναι κατώτερες. Ωστόσο, ο Μόνταγκιου ονομάζει αυτόν τον τρόπο σκέψης ‘τον πιο επικίνδυνο μύθο του ανθρώπου’. Και άλλοι ειδικοί συμφωνούν.

Ο Μόρτον Κλας και ο Χαλ Χέλμαν εξηγούν στο βιβλίο Τα Είδη του Ανθρωπίνου Γένους: «Τα άτομα όντως διαφέρουν· σε όλους τους πληθυσμούς υπάρχουν μεγαλοφυΐες και κρετίνοι. Αλλά, έπειτα από όλη την έρευνα που έχει γίνει, υπεύθυνοι μελετητές δεν έχουν βρει αποδείξεις, τις οποίες να μπορούν να δεχτούν, σε σχέση με την ύπαρξη γενετικών διαφορών ανάμεσα στους πληθυσμούς σε ό,τι αφορά τη νοημοσύνη ή την ικανότητα».

Γιατί, όμως, τόσο πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι οι επιφανειακές φυσικές διαφορές σημαίνουν ότι οι φυλές διαφέρουν ριζικά; Στ’ αλήθεια, πώς έφτασε να γίνεται τόσος λόγος για το ζήτημα της φυλής; Θα εξετάσουμε αυτά τα θέματα στο επόμενο άρθρο.