Γιατί Τόσος Λόγος για το Ζήτημα της Φυλής;
ΑΠΟ την αρχή της καταγραμμένης ιστορίας, έχει κυριαρχήσει στη σκέψη των ανθρώπων η ιδέα της ύπαρξης χάσματος ανάμεσα σε «εκείνους» και σε «εμάς». Πολλοί έχουν πείσει τον εαυτό τους ότι εκείνοι είναι οι μόνοι φυσιολογικοί άνθρωποι και κάνουν τα πάντα με το σωστό τρόπο. Αυτό είναι που οι επιστήμονες ονομάζουν εθνοκεντρισμό, δηλαδή η άποψη πως ο λαός στον οποίο ανήκει κάποιος και τα χαρακτηριστικά αυτού του λαού είναι τα μόνα πράγματα που έχουν αξία.
Οι αρχαίοι Έλληνες, για παράδειγμα, δεν είχαν και τόσο καλή άποψη για τους «βαρβάρους», όρο που εφάρμοζαν σε όσους δεν ήταν Έλληνες. Η λέξη «βάρβαρος» προήλθε από τον τρόπο που ακούγονταν στα αφτιά των Ελλήνων οι ξένες γλώσσες, έμοιαζαν με σωρεία ακατανόητων «βαρ-βαρ». Οι Αιγύπτιοι που προηγήθηκαν και οι Ρωμαίοι που ακολούθησαν ένιωθαν επίσης ανώτεροι από τους άλλους λαούς.
Επί αιώνες οι Κινέζοι ονόμαζαν τη χώρα τους Ζουνγκ Γκούο, ή Μεσαίο Βασίλειο, επειδή ήταν πεπεισμένοι πως η Κίνα ήταν το κέντρο του κόσμου, αν όχι του σύμπαντος. Αργότερα, όταν Ευρωπαίοι ιεραπόστολοι με κόκκινα μαλλιά, πράσινα μάτια και ροδαλό δέρμα πήγαν στην Κίνα, οι Κινέζοι τους στιγμάτισαν αποκαλώντας τους «ξένους διαβόλους». Με παρόμοιο τρόπο όταν για πρώτη φορά εμφανίστηκαν στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική άτομα από την Άπω Ανατολή, τα σχιστά μάτια τους και αυτά που οι άλλοι θεωρούσαν παράξενες συνήθειες τους έκαναν εύκολο στόχο κοροϊδίας και δυσπιστίας.
Εντούτοις, υπάρχει ένα σημαντικό γεγονός που πρέπει να εξετάσουμε, όπως λέει το βιβλίο Τα Είδη του Ανθρωπίνου Γένους (The Kinds of Mankind): «Το να πιστεύει κανείς στη [φυλετική] ανωτερότητα είναι ένα πράγμα· το να προσπαθήσει να την αποδείξει, χρησιμοποιώντας τις ανακαλύψεις της επιστήμης, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό». Οι προσπάθειες που καταβάλλονται για να αποδειχτεί ότι μια φυλή είναι ανώτερη από κάποια άλλη είναι σχετικά καινούριες. Ο ανθρωπολόγος Άσλι Μόνταγκιου έγραψε ότι «η αντίληψη πως υπάρχουν φυσικές ή βιολογικές φυλές στο ανθρώπινο γένος, οι οποίες διαφέρουν μεταξύ τους διανοητικά καθώς επίσης σωματικά, είναι μια άποψη που δεν αναπτύχτηκε παρά στο τελευταίο μέρος του δέκατου όγδοου αιώνα».
Γιατί έγινε τόσο έντονο το ζήτημα της φυλετικής ανωτερότητας στη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα;
Δουλεμπόριο και Φυλή
Ένας κύριος λόγος είναι ότι το προσοδοφόρο δουλεμπόριο εκείνη την εποχή είχε φτάσει στο αποκορύφωμά του, και εκατοντάδες χιλιάδες Αφρικανοί παίρνονταν με τη βία και εξαναγκάζονταν να γίνουν δούλοι στην Ευρώπη και στην Αμερική. Συχνά χωρίζονταν οικογένειες, καθώς οι άντρες, οι γυναίκες και τα παιδιά στέλνονταν σε διαφορετικά μέρη του κόσμου και δεν επρόκειτο να ξαναδούν ποτέ ο ένας τον άλλον. Πώς μπορούσαν οι δουλέμποροι και οι ιδιοκτήτες δούλων, οι περισσότεροι από τους οποίους ισχυρίζονταν ότι ήταν Χριστιανοί, να δικαιολογήσουν τέτοιες απάνθρωπες πράξεις;
Διαδίδοντας την άποψη ότι οι μαύροι Αφρικανοί ήταν από τη φύση τους κατώτεροι. «Τείνω να πιστέψω ότι όλοι οι νέγροι, και γενικά όλα τα άλλα είδη των ανθρώπων, είναι από τη φύση τους κατώτεροι από τους λευκούς», έγραψε ο Σκωτσέζος φιλόσοφος του 18ου αιώνα Δαβίδ Χιουμ. Στην πραγματικότητα, ο Χιουμ ισχυρίστηκε ότι κανείς δεν μπορεί να βρει «έξυπνες εφευρέσεις, ούτε τέχνες και επιστήμες ανάμεσα στους [Νέγρους]».
Ωστόσο, αυτοί οι ισχυρισμοί ήταν εσφαλμένοι. Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia, 1973) ανέφερε: «Σε διάφορα μέρη της Αφρικής υπήρχαν πολύ αναπτυγμένα βασίλεια Νέγρων εκατοντάδες χρόνια νωρίτερα. . . . Ανάμεσα στο 1200 και στο 1600, ένα νεγροαραβικό πανεπιστήμιο άκμασε στο Τιμπουκτού της Δυτικής Αφρικής και έγινε διάσημο σε όλη την Ισπανία, τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή». Παρ’ όλα αυτά, εκείνοι που ήταν αναμειγμένοι στο δουλεμπόριο βιάστηκαν να υιοθετήσουν τις απόψεις φιλοσόφων όπως ήταν ο Χιουμ, σύμφωνα με τις οποίες οι μαύροι ως φυλή ήταν κατώτεροι από τους λευκούς και μάλιστα ήταν υπάνθρωποι.
Θρησκεία και Φυλή
Οι δουλέμποροι βρήκαν σημαντική υποστήριξη για τις ρατσιστικές τους απόψεις από τους θρησκευτικούς ηγέτες. Ήδη από τη δεκαετία του 1450, τα διατάγματα των Ρωμαιοκαθολικών παπών επιδοκίμαζαν την καθυπόταξη και την υποδούλωση των «ειδωλολατρών» και των «απίστων» ώστε να μπορέσουν να σωθούν οι «ψυχές» τους για τη «Βασιλεία του Θεού». Έχοντας την ευλογία της εκκλησίας, οι πρώτοι Ευρωπαίοι εξερευνητές και οι δουλέμποροι δεν ένιωθαν τύψεις για το γεγονός ότι μεταχειρίζονταν βάναυσα τους ιθαγενείς.
«Στη δεκαετία του 1760, όπως και για πολλές δεκαετίες ακόμα, η δουλεία των μαύρων επιδοκιμαζόταν από Καθολικούς, Αγγλικανούς, Λουθηρανούς, Πρεσβυτεριανούς και Μεταρρυθμιστές κληρικούς και θεολόγους», λέει το βιβλίο Δουλεία και Ανθρώπινη Πρόοδος (Slavery and Human Progress). «Καμιά από τις σύγχρονες εκκλησίες ή αιρέσεις δεν προσπάθησε να αποτρέψει τα μέλη της από το να έχουν ή ακόμα και από το να εμπορεύονται μαύρους σκλάβους».
Μολονότι μερικές από τις εκκλησίες μιλούσαν για παγκόσμια Χριστιανική αδελφότητα, προωθούσαν επίσης διδασκαλίες που έκαναν ακόμα εντονότερη τη φυλετική διαμάχη. Για παράδειγμα, η Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια (Encyclopaedia Judaica) δηλώνει ότι «μόνο έπειτα από μακρούς αγώνες και θεολογικές συζητήσεις αναγνώρισαν οι Ισπανοί ότι οι ιθαγενείς φυλές που ανακάλυψαν στην Αμερική αποτελούνταν από ανθρώπους προικισμένους με ψυχή».
Ο συλλογισμός ήταν ότι, εφόσον οι «ψυχές» των ανθρώπων που ανήκαν σε εκείνες τις ιθαγενείς φυλές «σώζονταν» με το να μεταστραφούν στη Χριστιανοσύνη, δεν είχε σημασία το πώς τους φέρονταν από φυσική άποψη. Μάλιστα, όταν επρόκειτο για μαύρους, πολλοί θρησκευτικοί ηγέτες υποστήριζαν ότι έτσι και αλλιώς αυτοί ήταν καταραμένοι από τον Θεό. Εφάρμοζαν εσφαλμένα τις Γραφές στην προσπάθειά τους να αποδείξουν κάτι τέτοιο. Οι ιερείς Ρόμπερτ Τζέιμισον, Α. Ρ. Φοσέτ και Ντέιβιντ Μπράουν ισχυρίζονται στο σχολιολόγιό τους της Αγίας Γραφής: «Καταραμένος να είναι ο Χαναάν [Γένεσις 9:25]—αυτή η καταδικαστική κρίση εκπληρώθηκε με την καταστροφή των Χαναναίων—με την κατάρρευση της Αιγύπτου και με τη δουλεία των Αφρικανών, απογόνων του Χαμ».—Σχολιολόγιο, Κριτικό και Εξηγητικό, Ολόκληρης της Αγίας Γραφής (Commentary, Critical and Explanatory, on the Whole Bible).
Η διδασκαλία ότι ο προπάτορας της μαύρης φυλής ήταν καταραμένος απλούστατα δεν διδάσκεται στην Αγία Γραφή. Η αλήθεια είναι ότι η μαύρη φυλή κατάγεται από τον Χους, όχι από τον Χαναάν. Το 18ο αιώνα, ο Τζον Γούλμαν υποστήριξε ότι το να χρησιμοποιεί κανείς αυτή τη Βιβλική κατάρα για να δικαιολογήσει την υποδούλωση των μαύρων, στερώντας τους τα φυσικά τους δικαιώματα, «αποτελεί μια τόσο παρατραβηγμένη εικασία που δεν μπορεί να γίνει δεκτή στη διάνοια κανενός ατόμου το οποίο επιθυμεί ειλικρινά να καθοδηγείται από λογικές αρχές».
Ψευδοεπιστήμη και Φυλή
Η ψευδοεπιστήμη ένωσε επίσης τη φωνή της σε μια προσπάθεια να υποστηρίξει τη θεωρία ότι οι μαύροι είναι κατώτερη φυλή. Το βιβλίο Δοκίμιο για την Ανισότητα των Ανθρώπινων Φυλών (Essai sur l’inégalité des races humaines), του Γάλλου συγγραφέα Ζοζέφ ντε Γκομπινό ο οποίος έζησε το 19ο αιώνα, έθεσε τη βάση για πολλά παρόμοια έργα που ακολούθησαν. Σε αυτό το βιβλίο, ο Γκομπινό διαίρεσε το ανθρώπινο γένος σε τρεις ξεχωριστές φυλές αρχίζοντας από την ανώτερη και προχωρώντας προς την κατώτερη: λευκή, κίτρινη και μαύρη. Αυτός ισχυριζόταν ότι οι αποκλειστικές ιδιότητες κάθε φυλής μεταβιβάζονται με το αίμα και πως γι’ αυτό κάθε επιμειξία μέσω γάμου θα κατέληγε στη φθορά και στην απώλεια των ανώτερων ιδιοτήτων.
Ο Γκομπινό υποστήριζε ότι κάποτε υπήρχε μια αμιγής φυλή λευκών ανθρώπων, που ήταν ψηλοί, με ξανθά μαλλιά και γαλάζια μάτια, τους οποίους ονόμασε Άριους. Υποστήριζε πως οι Άριοι ήταν εκείνοι που έφεραν τον πολιτισμό και τη σανσκριτική γλώσσα στην Ινδία, και πως οι Άριοι ήταν εκείνοι που ίδρυσαν τους πολιτισμούς της αρχαίας Ελλάδας και της αρχαίας Ρώμης. Όμως, μέσω επιγαμίας με τους κατώτερους ντόπιους, αυτοί οι πρώην ένδοξοι πολιτισμοί χάθηκαν, και μαζί με αυτούς χάθηκε η μεγαλοφυΐα και οι εξαιρετικές ιδιότητες της Άριας φυλής. Ο Γκομπινό ισχυριζόταν ότι οι πιο συγγενείς προς τους αμιγείς Άριους λαοί, οι οποίοι εξακολουθούσαν να υπάρχουν, μπορούσαν να βρεθούν στο βόρειο μέρος της Ευρώπης, συγκεκριμένα ανάμεσα στους σκανδιναβικούς και, κατ’ επέκταση, στους γερμανικούς λαούς.
Οι βασικές απόψεις του Γκομπινό—η διαίρεση σε τρεις φυλές, η γραμμή του αίματος, η Άρια φυλή—δεν είχαν την παραμικρή επιστημονική εδραίωση και έχουν απορριφτεί εντελώς από το σύγχρονο επιστημονικό κόσμο. Παρ’ όλα αυτά, έγιναν γρήγορα δεκτές από άλλους. Ανάμεσά τους ήταν κάποιος Άγγλος, ο Χιούστον Στιούαρτ Τσάμπερλεν, ο οποίος γοητεύτηκε τόσο από τις ιδέες του Γκομπινό ώστε πήγε να ζήσει στη Γερμανία και υπεραμύνθηκε της άποψης ότι μόνο μέσω των Γερμανών υπήρχε ελπίδα να διατηρηθεί αμιγής η Άρια φυλή. Είναι περιττό να πούμε ότι τα συγγράμματα του Τσάμπερλεν είχαν πολύ μεγάλη κυκλοφορία στη Γερμανία, και το αποτέλεσμα ήταν απεχθές.
Το Απεχθές Αποτέλεσμα του Ρατσισμού
Στο βιβλίο Ο Αγών Μου (Mein Kampf ), ο Αδόλφος Χίτλερ υποστήριξε ότι η γερμανική φυλή ήταν η ανώτερη Άρια φυλή, η οποία προοριζόταν να κυβερνήσει τον κόσμο. Ο Χίτλερ πίστευε ότι οι Εβραίοι, οι οποίοι όπως έλεγε ήταν υπεύθυνοι για την υπονόμευση της γερμανικής οικονομίας, αποτελούσαν εμπόδιο σε αυτό το ένδοξο μέλλον. Έτσι ακολούθησε η εξόντωση των Εβραίων και άλλων μειονοτήτων της Ευρώπης, πράγμα που αποτέλεσε αδιαμφισβήτητα ένα από τα σκοτεινότερα κεφάλαια της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτό ήταν το καταστροφικό αποτέλεσμα των ρατσιστικών ιδεών, περιλαμβανομένων και εκείνων του Γκομπινό και του Τσάμπερλεν.
Εντούτοις, αυτή η απεχθής συμπεριφορά δεν περιορίστηκε στην Ευρώπη. Στην αντίπερα πλευρά του Ατλαντικού, στο λεγόμενο νέο κόσμο, αστήρικτες απόψεις αυτού του είδους επέφεραν ανείπωτα παθήματα σε ολόκληρες γενιές αθώων ανθρώπων. Μολονότι οι σκλάβοι από την Αφρική ελευθερώθηκαν τελικά στις Ηνωμένες Πολιτείες έπειτα από τον Εμφύλιο Πόλεμο, σε πολλές πολιτείες ψηφίστηκαν νόμοι που δεν επέτρεπαν στους μαύρους να έχουν πολλά από τα προνόμια που απολάμβαναν άλλοι πολίτες. Γιατί; Οι λευκοί πολίτες πίστευαν ότι η μαύρη φυλή δεν είχε τη διανοητική ικανότητα να συμμετέχει στα κοινοτικά καθήκοντα και στη διακυβέρνηση.
Το πόσο βαθιά εδραιωμένα ήταν αυτά τα φυλετικά αισθήματα φαίνεται καθαρά από μια περίπτωση που περιλάμβανε ένα νόμο εναντίον της επιμειξίας των φυλών. Αυτός ο νόμος απαγόρευε τους γάμους ανάμεσα σε μαύρους και λευκούς. Καταδικάζοντας ένα ζευγάρι που παρέβη αυτόν το νόμο, κάποιος δικαστής είπε: «Ο Παντοδύναμος Θεός δημιούργησε τη λευκή, τη μαύρη, την κίτρινη, τη μαλαϊκή και την κόκκινη φυλή, και Αυτός τις τοποθέτησε σε διαφορετικές ηπείρους, και αν δεν υπήρχε παρέμβαση στη διευθέτησή Του δεν θα υπήρχε κανένας λόγος να γίνονται τέτοιοι γάμοι».
Ο δικαστής δεν το είπε αυτό ούτε το 19ο αιώνα ούτε σε κάποια υπανάπτυκτη περιοχή, αλλά το 1958—και σε απόσταση που δεν ξεπερνούσε τα 100 χιλιόμετρα από το Καπιτώλιο των Η.Π.Α.! Τελικά το 1967 το Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α. ακύρωσε όλους τους νόμους κατά των διαφυλετικών γάμων.
Τέτοιοι μεροληπτικοί νόμοι—καθώς επίσης ο φυλετικός διαχωρισμός στα σχολεία, στις εκκλησίες και σε άλλα δημόσια ιδρύματα και οι διακρίσεις στην εργασία και στη στέγαση—οδήγησαν στην κοινωνική αναταραχή, στις διαμαρτυρίες και στη βία που έχουν γίνει καθημερινά φαινόμενα της ζωής στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε πολλά άλλα μέρη. Εκτός από την καταστροφή της ζωής και της περιουσίας, η αγωνία, το μίσος, οι προσωπικές προσβολές και τα παθήματα που έχουν προκύψει μπορούν να θεωρηθούν μόνο ντροπή και αίσχος για μια κοινωνία που θέλει να λέγεται πολιτισμένη.
Έτσι, ο ρατσισμός έχει γίνει μια από τις πιο διαιρετικές δυνάμεις που πλήττουν την ανθρώπινη κοινωνία. Ασφαλώς, όλοι επιβάλλεται να εξετάσουμε την καρδιά μας ρωτώντας τον εαυτό μας: Απορρίπτω εγώ οποιεσδήποτε διδασκαλίες υποστηρίζουν ότι μια φυλή είναι ανώτερη από κάποια άλλη; Έχω επιδιώξει να αποβάλω από πάνω μου κάθε πιθανό κατάλοιπο αισθημάτων φυλετικής ανωτερότητας;
Είναι επίσης κατάλληλο να ρωτήσουμε: Υπάρχει ελπίδα να ξεριζωθούν η φυλετική προκατάληψη και η ένταση που είναι τόσο διαδεδομένες σήμερα; Μπορούν άνθρωποι με διαφορετικές εθνικότητες, γλώσσες και έθιμα να ζήσουν μαζί ειρηνικά;
[Εικόνα στη σελίδα 7]
Οι μαύροι θεωρούνταν υπάνθρωποι από πολλούς λευκούς
[Ευχαριστίες]
Αναπαραγωγή από το ΔΕΣΠΟΤΙΣΜΟΣ—Εικονογραφημένη Ιστορία της Τυραννίας (DESPOTISM—A Pictorial History of Tyranny)
[Εικόνα στη σελίδα 8]
Τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης ήταν το καταστροφικό αποτέλεσμα των ρατσιστικών ιδεών
[Ευχαριστίες]
U.S. National Archives photo