«Το Πιο Χρήσιμο Δέντρο στον Άνθρωπο»
Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Κένυα
ΓΙΑ τους περισσότερους ανθρώπους ο κοκκοφοίνικας δίνει την εντύπωση ενός τεμπέλικου δέντρου—είναι το σύμβολο της ανάπαυσης και της αναψυχής. Αλλά για τους ανθρώπους που ζουν στο νησί Μομπάσα, στα ανοιχτά των ακτών της Κένυας, σημαίνει πολύ περισσότερα πράγματα. Μερικοί αναφέρονται σε αυτόν τον ήσυχο γίγαντα ως «δέντρο της ζωής». Για αυτούς τους κατοίκους των παράκτιων περιοχών, ο φοίνικας έχει την καταπληκτική ικανότητα όχι μόνο να ομορφαίνει αλλά και να καλύπτει πολλές από τις βασικές ανάγκες της ανθρώπινης ζωής.
Ο κοκκοφοίνικας έχει πάρα πολλές πρακτικές χρήσεις. Έτσι, δεν είναι να απορεί κανείς που ο φοίνικας έχει ονομαστεί «δέντρο της αφθονίας», «το μπουκάλι με το γάλα στο κατώφλι της ανθρωπότητας» και «το πιο χρήσιμο δέντρο στον άνθρωπο». Το βιβλίο Ο Κοκκοφοίνικας—Μονογραφία (The Coconut Palm—A Monograph) παρατηρεί: «Πιθανότατα δίνει περισσότερα χρήσιμα προϊόντα στην ανθρωπότητα από κάθε άλλο δέντρο».
Κατασκευασμένα από Καρύδες
Οι άνθρωποι που κατοικούν στις ακτές της Κένυας εκμεταλλεύονται τον κοκκοφοίνικα με πολλούς έξυπνους τρόπους. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, την Καντί, μια ντόπια νοικοκυρά. Ζει σε αυτό το τροπικό περιβάλλον από τότε που ήταν παιδί. «Έπαιζαν πάντοτε οι καρύδες σημαντικό ρόλο στο σπίτι σου;» ρωτάμε.
Η Καντί απαντά: «Θυμάμαι πολύ καλά ότι χρησιμοποιούσαμε καρύδες στην κουζίνα μας όταν ήμουν μικρό κορίτσι. Επειδή το περίβλημα είναι πολύ σκληρό και αρκετά ανθεκτικό, ήταν ό,τι έπρεπε για ποτήρια, κουτάλια και κουτάλες. Τα μεγαλύτερα περιβλήματα χρησιμοποιούνταν για μπολ της σούπας και για σέσουλες. Μέρος της εκπαίδευσής μας στο σχολείο περιλάμβανε να μάθουμε να σχεδιάζουμε και να κατασκευάζουμε αυτά τα είδη για οικιακή χρήση».
Ο σύζυγος της Καντί, ο Μπάγκα, ο οποίος επίσης μεγάλωσε στην ακτή, έχει πολλά να πει σχετικά με τη χρήση του κοκκοφοίνικα εκτός κουζίνας. «Καθώς μεγάλωνα», θυμάται ο Μπάγκα, «έβλεπα αυτό το δέντρο ως αναπόσπαστο μέρος της ζωής».
Για παράδειγμα, λέει τα εξής για το ξύλο του κοκκοφοίνικα, το οποίο είναι σκληρό και ανθεκτικό: «Το χρησιμοποιούμε για καδρόνια, υποστηρίγματα, πασσάλους, στύλους και για διάφορα άλλα οικοδομικά υλικά».
Τι θα πούμε για τα φύλλα του φοίνικα; «Στα περισσότερα χωριά υπάρχουν γυναίκες που κερδίζουν τα προς το ζην πλέκοντας με το χέρι αυτά τα φύλλα, μετατρέποντάς τα σε οικοδομικά υλικά για τη στέγη, τα οποία μοιάζουν με μεγάλες, λεπτές σανίδες», εξηγεί ο Μπάγκα. Αν και ένα σπίτι μπορεί να είναι εντελώς εκτεθειμένο στον καυτό τροπικό ήλιο, μέσα στο σπίτι οι κάτοικοι θα έχουν δροσιά και θα νιώθουν ευχάριστα. Η φτιαγμένη από φύλλα σκεπή όχι μόνο τους προστατεύει από τον ήλιο αλλά επιτρέπει επίσης να μπαίνει αέρας για να δροσίζει το σπίτι. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια πιο αποτελεσματική σκεπή. Τα πλεγμένα φύλλα του φοίνικα μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατάλληλα ως τοίχοι, φράχτες και πόρτες.
«Ας μην ξεχάσουμε τα κελύφη των καρύδων», προσθέτει ο Μπάγκα με ένα χαμόγελο γεμάτο ικανοποίηση. «Αυτά μπορεί να τα πάρει κανείς καρφώνοντας την καρύδα σε ένα μυτερό ξύλινο ή σιδερένιο πάσσαλο που είναι στερεωμένος στο έδαφος. Πιάνουμε την καρύδα με τα δυο μας χέρια, την πιέζουμε στον πάσσαλο προς τα κάτω και τη γυρίζουμε ώστε το κέλυφος να ξεκολλήσει από τον καθαυτό καρπό». Το κέλυφος δίνει μια όμορφη χρυσαφιά ίνα, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να φτιαχτούν πατάκια, χαλιά, κιλίμια, βούρτσες, σκούπες, ακόμα και υλικό για γέμισμα στρωμάτων.
«Πιο Εύγευστο από το Κρασί»
Η καρύδα αποτελεί επίσης σπουδαίο μέρος του διαιτολογίου και καταναλώνεται σε όλα σχεδόν τα στάδια της ανάπτυξής της. Η άγουρη καρύδα (ονομάζεται ντάφου στην τοπική γλώσσα, κισουαχίλι) περιέχει ένα αγνό, υγιεινό και θρεπτικό ποτό, το οποίο έχει πολύ ευχάριστη γεύση. Το ποτό μπορεί να σερβιριστεί στο φυσικό του δοχείο απλώς ανοίγοντας μια τρύπα στο πάνω μέρος της καρύδας—το πιο κατάλληλο ποτό για την τροπική δίψα! Ο διάσημος εξερευνητής Μάρκο Πόλο λέγεται ότι είπε σχετικά με αυτό το ποτό: «Το υγρό είναι τόσο διαυγές όσο το νερό· είναι δροσερό και έχει καλύτερο άρωμα, και είναι πιο εύγευστο από το κρασί ή οποιοδήποτε άλλο ποτό».
Οι τουρίστες συχνά εκφράζουν παρόμοια άποψη όταν πίνουν αυτό το τοπικό ποτό για πρώτη φορά. Και όταν τελειώσει το υγρό, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα σπασμένο κομμάτι από το περίβλημα για να βγάλουμε τη ζελατινώδη σάρκα. Αυτή είναι τρυφερή, γλυκιά και δροσιστική. Ενώ οι λιχουδιές που προέρχονται από την άγουρη καρύδα αποτελούν κάτι το νέο για τους επισκέπτες, οι κάτοικοι των παράκτιων περιοχών πίνουν αυτό το ποτό κάθε μέρα, και όταν το πόσιμο νερό είναι σπάνιο, το εκτιμούν πολύ.
Η Καρύδα στη Μαγειρική
Το πιο πολύτιμο μέρος της ώριμης καρύδας είναι η σάρκα της, δηλαδή η ψίχα της. Μπορεί να φαγωθεί όπως βγαίνει από το κέλυφος, να προστεθεί τριμμένη σε διάφορα φαγητά ή να στυφτεί για να δώσει το πολύτιμο γάλα της.
Η Καντί θυμάται: «Όταν ήμουν μικρή, έπρεπε να φροντίζω να υπάρχει πάντοτε διαθέσιμο γάλα καρύδας για το μαγείρεμα». Συνήθως, το γάλα της καρύδας χρησιμοποιείται για να προσθέσει γεύση στο ψάρι, στο κοτόπουλο, στα φασόλια, στο ρύζι, στις πατάτες, στην κασάβα και στο ψωμί. Επίσης κάνει θαύματα σε συνδυασμό με τη γεύση του κάρι. Αλλά είμαστε περίεργοι να μάθουμε πώς έπαιρνε η Καντί το γάλα.
«Χρησιμοποιούσαμε το μπούζι», εξηγεί η Καντί. Μπούζι είναι μια έκφραση της καθομιλουμένης στην κισουαχίλι που αναφέρεται σε ένα μικρό ξύλινο κάθισμα ύψους περίπου 15 εκατοστών. Έχει μια κοφτερή οδοντωτή άκρη η οποία εξέχει από αυτό, ειδικά σχεδιασμένη για το ξύσιμο της καρύδας με το χέρι. «Ήταν διασκεδαστικό για εμάς τα παιδιά να καθόμαστε στο μπούζι. Παίρναμε μισή καρύδα και τρίβαμε το εσωτερικό πάνω στην οδοντωτή λεπίδα μέχρις ότου καθαρίζαμε όλη τη σάρκα από το περίβλημα. Το επόμενο βήμα ήταν να πάρουμε τα ξύσματα της καρύδας και να τα βάλουμε μέσα σε ένα μακρύ κόσκινο που έμοιαζε με χωνί και ήταν φτιαγμένο από φύλλα φοίνικα. Κατόπιν τα πιέζαμε και βγάζαμε αυτό το εύγευστο γάλα της καρύδας».
Η καρύδα είναι πράγματι φρούτο, και ταιριάζει πολύ με άλλα τροπικά φρούτα. Αρκεί μόνο να σκεφτεί κανείς μια φρουτοσαλάτα με φρεσκοκομμένες φέτες παπάγιας, ανανά, μάνγκο, μπανάνας, πορτοκαλιού και πάσιον φρουτ γαρνιρισμένη με φρεσκοτριμμένη καρύδα ή ακόμα και συμπυκνωμένο γάλα καρύδας για να αρχίσουν να του τρέχουν τα σάλια.
Μια παλιά παροιμία λέει: «Εκείνος που φυτεύει κοκκοφοίνικες εξασφαλίζει . . . τροφή και ποτό, κατοικία για τον εαυτό του και κληρονομιά για τα παιδιά του». Έτσι, ο κοκκοφοίνικας που δίνει την εντύπωση τεμπέλικου δέντρου είναι κάθε άλλο παρά τεμπέλης. Και ενώ ίσως αμφιβάλει κάποιος για το αν είναι πράγματι το πιο χρήσιμο δέντρο στον άνθρωπο, σίγουρα είναι το κέρας της Αμαλθείας σε αυτή την αφρικανική χώρα!