Γιατί Χάνει την Επιρροή της η Εκκλησία;

«Κάθε Στωικός ήταν Στωικός· αλλά στο Χριστιανισμό πού είναι ο Χριστιανός;»

ΡΑΛΦ ΓΟΥΟΛΝΤΟ ΕΜΕΡΣΟΝ, ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΔΟΚΙΜΙΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ.

«ΕΙΜΑΙ Καθολική—αλλά μόνο στα χαρτιά», εξηγεί κάποια νεαρή μητέρα. «Η θρησκεία μού είναι εντελώς αδιάφορη», προσθέτει ένας έφηβος. Τα σχόλιά τους είναι αντιπροσωπευτικά της νεότερης γενιάς των Ευρωπαίων. Μολονότι οι γονείς τους—ή πιθανότατα οι παππούδες τους—εξακολουθούν να εκκλησιάζονται τακτικά, η θρησκευτική πίστη δεν έχει γεφυρώσει το χάσμα των γενεών.

Γιατί εγκαταλείπονται οι θρησκευτικές συνήθειες τις οποίες γενιές Ευρωπαίων θεωρούσαν πολύτιμες;

Ο Φόβος Δεν Είναι Πια Καθοριστικός Παράγοντας

Επί αιώνες, ο φόβος της κόλασης ή του καθαρτηρίου ασκούσε ισχυρή επιρροή στους Ευρωπαίους. Πύρινα κηρύγματα και παραστατικές εκκλησιαστικές εικόνες με θέμα την άσβεστη κόλαση έπειθαν τους λαϊκούς ότι μόνο ο ευλαβικός εκκλησιασμός θα τους έσωζε από την καταδίκη. Επίσης, το βιβλίο Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας (Catechism of the Catholic Church) δηλώνει ότι «η Εκκλησία υποχρεώνει τον πιστό ‘να συμμετέχει στη Θεία Λειτουργία τις Κυριακές και τις γιορτές’».a Στις αγροτικές περιοχές η κοινωνική πίεση ήταν επίσης μεγάλη—αναμενόταν από όλους να πηγαίνουν στην εκκλησία τις Κυριακές.

Αλλά οι καιροί έχουν αλλάξει. Οι άνθρωποι νιώθουν τώρα ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν. Ο φόβος δεν είναι πια καθοριστικός παράγοντας. Η κόλαση έχει παραγκωνιστεί αθόρυβα, εφόσον οι περισσότεροι Ευρωπαίοι Καθολικοί ούτως ή άλλως δεν την πιστεύουν.

Στην πράξη, το να μην παρακολουθεί κάποιος την κυριακάτικη Λειτουργία δεν θεωρείται πλέον τόσο σημαντική «αμαρτία». Ο Τίρσο Βακέρο, ένας Καθολικός ιερέας στη Μαδρίτη της Ισπανίας, παραδέχεται: «Αν κάποιος Καθολικός δεν έρθει στη Λειτουργία την Κυριακή, λυπόμαστε ειλικρινά επειδή έχασε αυτή την ευκαιρία της επικοινωνίας με τον Θεό και με τους αδελφούς του, όχι επειδή διέπραξε κάποια αμαρτία. Αυτό έρχεται δεύτερο».

Έτσι, ο φόβος δεν εμπνέει πια αφοσίωση. Τι θα πούμε για την ηθική εξουσία της εκκλησίας και των ηγετών της—μπορούν να απαιτήσουν από τα ποίμνιά τους να είναι όσια;

Κρίση Εξουσίας

Η εξαφάνιση του θρησκευτικού φόβου έχει συμπέσει με έναν αξιοσημείωτο εκφυλισμό στην ηθική υπόσταση της εκκλησίας. «Επί αιώνες είχαμε . . . τόσο πολλούς δασκάλους ηθικής και τόσο λίγους ηθικούς δασκάλους», παραπονιέται ο Ιταλός ιστορικός Τζιορντάνο Μπρούνο Γκουέρι. Αυτή η έλλειψη ηθικής ηγεσίας έγινε έντονα φανερή στους δύο παγκόσμιους πολέμους που ερήμωσαν το Χριστιανικό κόσμο. Οι εκκλησίες της Ευρώπης στάθηκαν ανίκανες να αποτρέψουν τους πιστούς τους από το να εμπλακούν στην αιματοχυσία. Ακόμα χειρότερα, οι εκκλησίες αναμείχτηκαν ενεργά στην πολεμική προσπάθεια—και από τις δύο πλευρές.

«Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ένας εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των Χριστιανικών θρησκειών, εγκαινίασε μια περίοδο τραγωδίας και ντροπής για τη Χριστιανοσύνη», παρατηρεί ο ιστορικός Πολ Τζόνσον. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος επέφερε ακόμα πιο σοβαρά πλήγματα στην ηθική υπόσταση της Χριστιανικής πίστης από τον Πρώτο. Αποκάλυψε την αναποτελεσματικότητα των εκκλησιών στη Γερμανία, το λίκνο της Μεταρρύθμισης, και τη δειλία και την ιδιοτέλεια της Αγίας Έδρας».

Τα κονκορδάτα που σύναψε το Βατικανό με το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ και με τις φασιστικές κυβερνήσεις του Μουσολίνι στην Ιταλία και του Φράνκο στην Ισπανία έβλαψαν επίσης την ηθική εξουσία της εκκλησίας. Μακροχρόνια, το θρησκευτικό τίμημα για αυτή την πολιτική σκοπιμότητα ήταν η απώλεια της αξιοπιστίας.

Εκκλησία και Κράτος—Κόβονται οι Δεσμοί

Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έκοψαν τελικά τους δεσμούς που ένωναν την Εκκλησία με το Κράτος. Στην πραγματικότητα, καμιά μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα δεν αναγνωρίζει τώρα το Ρωμαιοκαθολικισμό ως την επίσημη θρησκεία της.

Αν και οι επικρατούσες εκκλησίες μπορεί να εξακολουθούν να υποστηρίζονται οικονομικά από το κράτος, έχουν χάσει την πολιτική επιρροή που ασκούσαν κάποτε. Ωστόσο, δεν έχουν συμβιβαστεί όλοι οι κληρικοί με αυτή τη νέα πραγματικότητα. Ο εξέχων Ισπανός Ιησουίτης Χοσέ Μαρία Ντίες-Αλεγκρία πιστεύει ότι «οι ηγέτες της [Καθολικής] εκκλησίας νομίζουν—πολλοί από αυτούς με κάθε ειλικρίνεια—ότι δεν μπορούν να ασκήσουν το ποιμαντικό τους καθήκον χωρίς κάποιο υπόβαθρο ανθρώπινης ‘δύναμης’».

Αλλά αυτό το «υπόβαθρο ανθρώπινης ‘δύναμης’» έχει καταρρεύσει. Η Ισπανία, η οποία είχε μια «εθνικοκαθολική» κυβέρνηση μέχρι το 1975, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της κατάστασης. Στα πρόσφατα χρόνια, η ισπανική ιεραρχία βρισκόταν σε αδιάκοπη διαμάχη με τη σοσιαλιστική κυβέρνηση σχετικά με τη χρηματοδότηση της εκκλησίας. Ο επίσκοπος της Τερουέλ, στην Ισπανία, παραπονέθηκε πρόσφατα στους ενορίτες του ότι αισθάνεται να «διώκεται ως Καθολικός», επειδή η ισπανική κυβέρνηση δεν παρέχει επαρκή οικονομική υποστήριξη στην εκκλησία.

Το 1990 οι Ισπανοί επίσκοποι ανακοίνωσαν ότι μια «σοβαρή κρίση σε θέματα συνείδησης και ηθικής» επηρέαζε την ισπανική κοινωνία. Ποιον κατηγόρησαν για αυτή την ‘ηθική κρίση’; Οι επίσκοποι ισχυρίστηκαν ότι ένα από τα κύρια αίτια ήταν ο «ασαφής τρόπος σκέψης που πολλές φορές προωθούσε η δημόσια διοίκηση [η ισπανική κυβέρνηση]». Προφανώς, οι επίσκοποι αναμένουν από την κυβέρνηση να προωθεί την Καθολική ιδεολογία και επιπλέον να δίνει επιχορηγήσεις.

Εφαρμόζουν οι Κληρικοί Όσα Κηρύττουν;

Τα αμύθητα πλούτη της Καθολικής Εκκλησίας φέρνουν πάντοτε σε αμηχανία τους ιερείς που εργάζονται σε φτωχές ενορίες. Ακόμα μεγαλύτερη αμηχανία προκλήθηκε όταν η Τράπεζα του Βατικανού ενεπλάκη σε αυτό που το περιοδικό Τάιμ (Time) αποκάλεσε «το χειρότερο οικονομικό σκάνδαλο στη μεταπολεμική Ιταλία». Το 1987, Ιταλοί δικαστές εξέδωσαν εντάλματα για τη σύλληψη ενός αρχιεπισκόπου και δύο άλλων τραπεζικών του Βατικανού. Ωστόσο, λόγω της ειδικής θέσης που έχει το Βατικανό ως αυτόνομο κράτος, οι κατηγορούμενοι κληρικοί απέφυγαν τη σύλληψη. Η Τράπεζα του Βατικανού επέμενε ότι δεν είχε διαπραχτεί κανένα αδίκημα αλλά δεν μπόρεσε να απαλείψει την εντύπωση ότι η εκκλησία δεν εφαρμόζει όσα κηρύττει.—Παράβαλε Ματθαίος 23:3.

Η αξιόμεμπτη σεξουαλική διαγωγή, η οποία έχει απασχολήσει πολύ τη δημοσιότητα, έχει προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερη ζημιά. Το Μάιο του 1992, ένας Ιρλανδός επίσκοπος, πολύ γνωστός υποστηρικτής της αγαμίας, ζήτησε από την επισκοπή του να «τον συγχωρήσει» και να «προσεύχεται για αυτόν». Αναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν έγινε γνωστό ότι ήταν πατέρας ενός 17χρονου αγοριού και ότι είχε χρησιμοποιήσει εκκλησιαστικά κεφάλαια για να πληρώσει την εκπαίδευση του γιου του. Ένα μήνα νωρίτερα, κάποιος Καθολικός ιερέας εμφανίστηκε στη γερμανική τηλεόραση με τη «σύντροφό» του και τα δύο τους παιδιά. Είπε ότι ήθελε να «αρχίσει διάλογο» για το θέμα των παράνομων ερωτικών σχέσεων που έχουν τόσοι ιερείς.

Τα σκάνδαλα αναπόφευκτα αφήνουν το σημάδι τους. Ο ιστορικός Γκουέρι, στο βιβλίο του Οι Ιταλοί υπό την Εκκλησία (Gli italiani sotto la Chiesa), υποστηρίζει ότι «επί αιώνες η Εκκλησία σκανδαλίζει τους Ιταλούς». Μια επίπτωση, λέει ο ίδιος, είναι η «δημιουργία διαδεδομένου αντικληρισμού, ακόμα και μεταξύ των πιστών». Αγανακτισμένοι Καθολικοί ίσως μπαίνουν στον πειρασμό να θέσουν στους κληρικούς τους τα ίδια ερωτήματα που απηύθυνε ο απόστολος Παύλος στους Ρωμαίους: «Κηρύττεις εναντίον της κλοπής, για παράδειγμα, αλλά είσαι βέβαιος για τη δική σου εντιμότητα; Καταδικάζεις τη μοιχεία, αλλά είσαι βέβαιος για τη δική σου αγνότητα;»—Ρωμαίους 2:21, 22, Φίλιπς (Phillips).

Το Χάσμα Μεταξύ Κληρικών και Λαϊκών

Ένα λιγότερο εμφανές αλλά πιθανότατα πιο διαβρωτικό πρόβλημα είναι το χάσμα μεταξύ των κληρικών και των λαϊκών. Οι ποιμαντικές επιστολές των επισκόπων φαίνεται πως εκνευρίζουν μάλλον παρά διδάσκουν τους ενορίτες. Σε μια έρευνα που έγινε στην Ισπανία, μόνο το 28 τοις εκατό εκείνων που ρωτήθηκαν «συμφωνούσαν με τις δηλώσεις των επισκόπων». Άλλοι τόσοι «αδιαφορούσαν παντελώς», και το 18 τοις εκατό είπαν ότι «δεν καταλάβαιναν τι τους έλεγαν [οι επίσκοποι]». Ο αρχιεπίσκοπος Ουμπέντα της Μαγιόρκας, στην Ισπανία, παραδέχτηκε: «Εμείς οι επίσκοποι πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε συνυπεύθυνοι για την πορεία απομάκρυνσης από το Χριστιανισμό—απομάκρυνση η οποία αποτελεί γεγονός».

Η έλλειψη σαφούς Γραφικού αγγέλματος αποξενώνει περισσότερο τους λαϊκούς. Σύμφωνα με την εφημερίδα Κάθολικ Χέραλντ (Catholic Herald), «πολλοί ιερείς [στη Γαλλία] έχουν ταχθεί υπέρ της συμμετοχής στην πολιτική δράση προκειμένου να είναι ‘μέσα στα πράγματα’», αν και οι περισσότεροι ενορίτες τους θα προτιμούσαν να τους βλέπουν να συγκεντρώνονται στα πνευματικά ζητήματα. Ο Ιταλός ιερέας και κοινωνιολόγος Σιλβάνο Μπουργκαλάσι παραδέχεται: «Ίσως [οι νεαροί] έχουν απομακρυνθεί από τον Θεό λόγω του κακού μας παραδείγματος. Τους έχουμε προσφέρει ένα ‘συνονθύλευμα’ συμβιβασμού θρησκείας και επιχειρήσεων, ιδιοτέλειας και νοθείας». Δεν είναι να απορεί κανείς που οι ιερείς χάνουν το κοινωνικό τους γόητρο. «Είμαι Καθολικός, αλλά δεν πιστεύω στους ιερείς»· αυτή είναι μια έκφραση που ακούγεται συχνά από Ισπανούς Καθολικούς.

Μερικοί Καθολικοί δυσκολεύονται να εμπιστευτούν τον κλήρο, και άλλοι έχουν σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με τα εκκλησιαστικά δόγματα—ιδιαίτερα εκείνες τις διδασκαλίες που θεωρούν παράλογες ή μη πρακτικές.

Ακατανόητα Δόγματα

Ένα πασιφανές παράδειγμα είναι η επίσημη Καθολική διδασκαλία για την κόλαση. Το βιβλίο Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας δηλώνει: «Η διδασκαλία της Εκκλησίας υποστηρίζει την ύπαρξη αιώνιας κόλασης». Παρ’ όλα αυτά, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι μόνο το ένα τέταρτο των Γάλλων Καθολικών και το ένα τρίτο των Ισπανών ομοθρήσκων τους πιστεύουν ότι υπάρχει κόλαση.

Παρόμοια, σε ό,τι αφορά τα ηθικά ζητήματα, οι Ευρωπαίοι τείνουν να είναι «αυτόνομοι Χριστιανοί». Η Μίμι, μια έφηβη Λουθηρανή από τη Σουηδία, πιστεύει ότι για ηθικά θέματα, όπως είναι η απόκτηση παιδιών χωρίς γάμο, «η απόφαση είναι προσωπική». Οι περισσότεροι Γάλλοι Καθολικοί θα συμφωνούσαν μαζί της. Όσον αφορά τη λήψη σημαντικών αποφάσεων στη ζωή τους, το 80 τοις εκατό είπαν ότι θα ακολουθούσαν την καθοδηγία της συνείδησής τους και όχι εκείνη της εκκλησίας.

Στο παρελθόν, η εξουσία της εκκλησίας αρκούσε για να καταπνίξει κάθε αντίλογο. Από την πλευρά του Βατικανού, ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει. Το βιβλίο Κατήχηση δηλώνει αδιάλλακτα πως «οτιδήποτε έχει λεχθεί για τον τρόπο ερμηνείας των Γραφών υπόκειται αποκλειστικά στην κρίση της Εκκλησίας». Η αυταρχική προσέγγιση, όμως, έχει ελάχιστους υποστηρικτές. «Οι διαφωνίες σχετικά με την εξουσία είναι ανεξέλεγκτες», παραπονιέται ο Αντόνιο Ελόρσα, ένας Ισπανός καθηγητής πολιτικών επιστημών. «Η Εκκλησία προτιμά να χτίσει έναν οχυρωμένο πύργο με το να καθαγιάζει την ισχύ της παράδοσής της αγνοώντας την ιστορία». Έξω από τον «οχυρωμένο πύργο», η επιρροή της εκκλησίας και η εξουσία της συνεχίζουν να φθίνουν.

Εκτός από τον πνευματικό εκφυλισμό, τα κοινωνικά ζητήματα αποτελούν άλλον ένα σημαντικό παράγοντα που συντελεί στη θρησκευτική αδιαφορία. Η καταναλωτική κοινωνία παρέχει πλήθος ευκαιριών για διασκέδαση και αναψυχή—και οι περισσότεροι Ευρωπαίοι έχουν την επιθυμία και τον τρόπο να τις απολαύσουν. Συγκριτικά, το να πάει κάποιος στην εκκλησία φαίνεται βαρετός τρόπος για να περάσει το κυριακάτικο πρωινό. Εξάλλου, οι εκκλησιαστικές λειτουργίες σπάνια ασχολούνται με τις πνευματικές ανάγκες των ανθρώπων.

Φαίνεται απίθανο να ξανακερδίσει η παραδοσιακή θρησκεία τον έλεγχο του ποιμνίου στην Ευρώπη. Είναι η θρησκεία μια δύναμη του παρελθόντος—με τέλος όμοιο με εκείνο των δεινόσαυρων;

[Υποσημείωση]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

Η φιλοσοφία της καλοπέρασης κατέκτησε την καρδιά του Χριστιανικού κόσμου

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Όταν έχουν να διαλέξουν μεταξύ κηρύγματος και ηλιοθεραπείας, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι χωρίς δισταγμό κατευθύνονται προς την παραλία