Το Πιο Μοναχικό Πουλί στον Κόσμο
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ
ΑΝ ΝΟΜΙΖΕΤΕ ότι η κουκουβάγια του είδους Strix occidentalis και ο λευκοκέφαλος θαλάσσιος αετός κινδυνεύουν, τότε δεν έχετε ακούσει την ιστορία του μακάο Σπιξ. Αυτό το πουλί που ζει στη Βραζιλία δίνει ένα εντελώς καινούριο νόημα στη φράση: «είδος που απειλείται με εξαφάνιση». Ωστόσο, για να σας δώσουμε μια πλήρη εικόνα όσον αφορά αυτό το πιο μοναχικό πουλί στον κόσμο, θα αρχίσουμε από το 17ο αιώνα.
Τότε ήταν που ο Τζορτζ Μαρκ Γκραβ, ένας Ολλανδός άποικος ο οποίος ζούσε στη Βραζιλία, κατέγραψε για πρώτη φορά την ύπαρξη και την περιγραφή αυτού του πουλιού. Προτού περάσει πολύς καιρός, οι κάτοικοι το ονόμασαν αραρίνια αζούλ, δηλαδή ο μικρός γαλάζιος μακάο—απλό αλλά κατάλληλο όνομα. Το πουλί είναι ντυμένο στα γαλάζια με μια ιδέα γκρι. Με μήκος 55 εκατοστά, περιλαμβανομένης και της ουράς του που έχει μήκος 35 εκατοστά, είναι επίσης ο μικρότερος γαλάζιος μακάο της Βραζιλίας.
«Αργότερα, το 1819», αφηγείται ο βιολόγος Κάρλος Γιαμασίτα, που στη Βραζιλία είναι κορυφή σε ό,τι αφορά τους παπαγάλους, «οι επιστήμονες έδωσαν στο πουλί το επίσημο όνομά του: Cyanopsitta spixii». Cyanopsitta σημαίνει γαλάζιος παπαγάλος. Αλλά τι σημαίνει το spixii; Αυτή η προσθήκη, εξηγεί ο βιολόγος, έγινε προς τιμήν του Γερμανού φυσιοδίφη Γιόχαν Μπάπτιστ Σπιξ. Εκείνος ήταν ο πρώτος που μελέτησε αυτό το είδος στο φυσικό του περιβάλλον, λίγες δασώδεις ρεματιές στη βορειοανατολική Βραζιλία.
Αρχίζει η Αντίστροφη Μέτρηση
Είναι αλήθεια ότι ο ουρανός ποτέ δεν σκοτείνιασε από σμήνη μακάο Σπιξ. Ακόμα και στην εποχή του Σπιξ, σύμφωνα με υπολογισμούς αυτοί έφταναν τους 180, αλλά από τότε και έπειτα η κατάστασή τους έχει χειροτερέψει σταθερά. Οι άποικοι κατέστρεψαν τόσο πολλά από τα δάση στα οποία ζούσαν τα πουλιά ώστε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 είχαν απομείνει λιγότεροι από 60 μακάο. Αν και αυτό ήταν άσχημο, η αντίστροφη μέτρηση είχε μόλις αρχίσει.
Αυτό που δεν πέτυχαν οι άποικοι μέσα σε τρεις αιώνες, το κατάφεραν οι κυνηγοί πουλιών μέσα σε λίγα χρόνια—στην κυριολεξία εξάλειψαν ολόκληρο τον πληθυσμό των μακάο Σπιξ. Το 1984, μόνο 4 από τα 60 πουλιά ζούσαν ακόμα σε ελεύθερη κατάσταση, αλλά ήδη τότε όσοι ασχολούνταν με την αθλητική πτηνοτροφία ήταν πρόθυμοι να πληρώσουν «εξωφρενικά ποσά για ένα πουλί που ήταν το τελευταίο του είδους του»—μέχρι και 50.000 δολάρια (περ. 11,5 εκατ. δρχ.). Δεν είναι να απορεί κανείς για το ότι, το Μάιο του 1989, το περιοδικό Ζωικό Βασίλειο (Animal Kingdom) ανακοίνωσε ότι είχε περάσει ένας χρόνος από τότε που οι επιστήμονες είχαν δει τα τελευταία ελεύθερα πουλιά. Λίγους μήνες αργότερα, αναφέρθηκε ότι οι κυνηγοί είχαν πιάσει όσα πουλιά είχαν απομείνει. Ο μακάο Σπιξ, ανέφερε με θλίψη το περιοδικό Ζωικό Βασίλειο, είχε δεχτεί τη «χαριστική βολή».
Έκπληξη και Ελπίδα
Ωστόσο, οι βιολόγοι είχαν σχεδόν κλείσει το κεφάλαιο σχετικά με το μακάο Σπιξ όταν άνθρωποι που ζούσαν κοντά στο φυσικό περιβάλλον των πουλιών είπαν ότι είχαν δει έναν αραρίνια αζούλ. Οι αναφορές για εμφανίσεις του πουλιού συνεχίστηκαν. Ήταν δυνατόν να είχε επιζήσει κάποιο πουλί; Προκειμένου να το εξακριβώσουν, το 1990, πέντε ερευνητές ετοίμασαν τις σκηνές τους, τα κιάλια τους και τα σημειωματάριά τους και κατευθύνθηκαν προς την περιοχή του μακάο Σπιξ.
Αφού χτένισαν την περιοχή επί δύο μήνες χωρίς επιτυχία, οι ερευνητές είδαν ένα σμήνος πράσινους παπαγκάιος μαρακανάς, ή μακάο Ίλινγκερ, αλλά πρόσεξαν κάτι ασυνήθιστο. Ένα από τα μέλη του σμήνους ήταν διαφορετικό—μεγαλύτερο και γαλάζιο. Ήταν ο τελευταίος μακάο Σπιξ που ζούσε στο φυσικό του περιβάλλον! Τον παρακολουθούσαν επί μια εβδομάδα και έμαθαν ότι ο Σπιξ, κοινωνικό πουλί από τη φύση του, είχε προσκολληθεί στους Ίλινγκερ για να αντιμετωπίσει τη μοναξιά του και για να βρει ταίρι. Βέβαια, τα πράσινα πουλιά δεν είχαν κανένα πρόβλημα να δεχτούν αυτόν τον επίμονο γαλάζιο τύπο για φίλο τους—αλλά να ζευγαρώσουν μαζί του; Ασφαλώς, υπάρχουν όρια στην ευγενική κοινωνία των μακάο Ίλινγκερ!
Έτσι, αφού απέρριπταν τις προτάσεις του, ο μακάο Σπιξ αποχωριζόταν τους συντρόφους του κάθε μέρα με τη δύση του ήλιου και πήγαινε στο δέντρο όπου αυτός και η προηγούμενη σύντροφός του, η οποία ήταν και αυτή μακάο Σπιξ, κούρνιαζαν μαζί επί πολλά χρόνια—αυτό είχε κρατήσει μέχρι το 1988, τη χρονιά που οι κυνηγοί άρπαξαν το ισόβιο ταίρι του και το πούλησαν στην αιχμαλωσία. Από τότε, κοιμάται εκεί μόνος του—μια μικροσκοπική, μοναχική μπαλίτσα από γαλάζια φτερά, κουρνιασμένη σε ένα ψηλό, γυμνό κλαδί. Τώρα, εκτός και αν γίνει κάποιο θαύμα, είναι απλώς ζήτημα χρόνου το πότε ο τελευταίος μακάο Σπιξ που γνωρίζει πώς να επιβιώνει σε ελεύθερη κατάσταση θα έχει την τύχη του ντόντο—αν δεν του βρει κάποιος μια σύντροφο. Αυτή η ιδέα βρήκε πρόσφορο έδαφος, και το 1991 μπήκε σε εφαρμογή το Πρόγραμμα Μακάο-Σπιξ (Projeto Ararinha-Azul). Ποιος είναι ο στόχος; Να προστατέψουν το επιζών αρσενικό πουλί, να του βρουν ταίρι, να κάνουν το προξενιό και να ελπίζουν ότι αυτά θα κατοικήσουν ξανά στην περιοχή. Έχει το πρόγραμμα επιτυχία;
Έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος. Το Ταχυδρομείο της Βραζιλίας έφερε στο προσκήνιο την τύχη του πουλιού που αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο κίνδυνο εξαφάνισης στον πλανήτη, εκδίδοντας ένα γραμματόσημο προς τιμήν του. Ταυτόχρονα, οι βιολόγοι συσπείρωσαν με επιτυχία τους 8.000 κατοίκους της Κουρασά, μιας πόλης κοντά στο φυσικό περιβάλλον του πουλιού στη βόρεια Μπάια, για να υποστηρίζουν τον επιζώντα μακάο Σπιξ. Με τους κατοίκους της πόλης να φυλάνε το μακάο «τους», τον οποίο ονόμασαν χαϊδευτικά Σεβερίνο, οι κυνηγοί τώρα κινδυνεύουν να πιαστούν επ’ αυτοφώρω. Αυτή η στρατηγική απέδωσε. Ο Σεβερίνο πετάει ακόμα ελεύθερος. Το επόμενο εμπόδιο ξεπεράστηκε επίσης—να πείσουν τους εκτροφείς να αποχωριστούν ένα από τα έξι αιχμάλωτα πουλιά που ζουν ακόμα στη Βραζιλία. (Βλέπε πλαίσιο.) Κάποιος ιδιοκτήτης συμφώνησε, και τον Αύγουστο του 1994 ένα νεαρό θηλυκό πουλί, που το είχαν πιάσει οι κυνηγοί ενώ ήταν ακόμα νεογέννητο, στάλθηκε αεροπορικώς στην Κουρασά για να απελευθερωθεί και να ζήσει ξανά στο φυσικό του περιβάλλον.
Εκπαίδευση και Προσέγγιση
Έβαλαν αυτή τη θηλυκιά μακάο σε ένα μεγάλο αναθρεπτήριο το οποίο βρισκόταν στο φυσικό περιβάλλον του αρσενικού πουλιού και άρχισαν να της δίνουν τις τροφές που τρώνε συνήθως οι ελεύθεροι μακάο. Για να την εκπαιδεύσουν για τη ζωή στη φύση, εκείνοι που τη φρόντιζαν σταμάτησαν να της δίνουν ηλιόσπορους—τη συνηθισμένη της τροφή στην αιχμαλωσία—και της έδιναν κουκουνάρια και ντόπιους, άγριους αγκαθωτούς καρπούς. Το στομάχι της προσαρμόστηκε καλά.
Οι καθημερινές ασκήσεις έγιναν επίσης μέρος του προγράμματος προετοιμασίας της—και δικαιολογημένα. Το να περιμένει κανείς από κάποιο πουλί το οποίο μεγάλωσε σε κλουβί να ακολουθεί, από τη μια μέρα στην άλλη, ένα σύντροφο που του αρέσει να πετάει περίπου 50 χιλιόμετρα τη μέρα είναι σαν να ζητάει από κάποιον που κάθεται όλη τη μέρα να τρέξει σε μαραθώνιο. Έτσι, για να δυναμώσουν τους μυς του, οι βιολόγοι που φρόντιζαν το αιχμάλωτο πουλί το ενθάρρυναν να πετάει μέσα στο αναθρεπτήριο όσο το δυνατόν περισσότερο.
Ο Σεβερίνο δεν χρειάστηκε πολύ καιρό για να ανακαλύψει το αναθρεπτήριο. Μόλις είδε τη θηλυκιά, άρχισε να φωνάζει και να την καλεί, και πλησίασε σε απόσταση 30 μέτρων από το αναθρεπτήριο. «Η θηλυκιά», λέει ο Μάρκος Ντα Ρε, ένας βιολόγος που παίρνει μέρος στο πρόγραμμα, ανταποκρίθηκε και «έδειξε μεγάλο ενθουσιασμό» όταν αντιλήφθηκε τον αρσενικό επισκέπτη της. Ο ενθουσιασμός της, λέει ο ίδιος, «μας γέμισε ελπίδες».
Δάσκαλος και Πατέρας . . .
Τελικά, η μεγάλη μέρα έφτασε: η πόρτα του αναθρεπτήριου άνοιξε διάπλατα. Αφού δίστασε επί μισή ώρα, η θηλυκιά βγήκε έξω και προσγειώθηκε σε ένα δέντρο περίπου 300 μέτρα μακριά από το αναθρεπτήριο. Αλλά πού ήταν ο Σεβερίνο; Ήταν 30 χιλιόμετρα μακριά, κυνηγώντας ξανά τους μακάο Ίλινγκερ. Γιατί είχε φύγει; Αφού περίμενε εκεί γύρω επί μήνες, όταν τελικά έφτασε η εποχή της αναπαραγωγής, το επίδοξο ταίρι του ήταν ακόμα πίσω από τα σίδερα. Πρέπει να σκέφτηκε, λέει αστειευόμενος ο βιολόγος Ντα Ρε, «κάλλιο ένα ελεύθερο μαρακανά παρά ένα αιχμάλωτο αραρίνια». Αυτή τη φορά, η επιμονή του Σεβερίνο απέδωσε. Μια θηλυκιά μακάο Ίλινγκερ ενέδωσε και τον δέχτηκε για σύντροφό της.
Όταν, όμως, τελειώσει η εποχή του ζευγαρώματος, οι βιολόγοι ελπίζουν ότι ο Σεβερίνο θα δώσει τέλος στο ειδύλλιό του, θα επιστρέψει στο φυσικό του περιβάλλον, θα ανακαλύψει τον ελεύθερο μακάο Σπιξ και θα ζευγαρώσουν. Έπειτα από αυτό, αναμένεται να αναλάβει ένα διπλό ρόλο—του δασκάλου και του πατέρα. Εφόσον είναι ο μόνος μακάο Σπιξ στον κόσμο που γνωρίζει πώς να επιβιώνει σε ελεύθερη κατάσταση, πρέπει να διδάξει στη σύντροφό του πώς να βρίσκει τροφή και καταφύγιο και πώς να επιβιώνει σε μια από τις πιο άγονες περιοχές της Βραζιλίας.
. . . Και θα Γράψει Ιστορία
Έτσι όταν θα ξαναρχίσει η εποχή της αναπαραγωγής, οι βιολόγοι του Προγράμματος Μακάο-Σπιξ θα εύχονται να πάψει πια ο Σεβερίνο να κυνηγάει τους μακάο Ίλινγκερ και να συγκεντρώσει την προσοχή του στο να βρει ένα κούφιο δέντρο που να μπορεί να χρησιμεύσει ως φωλιά για τη σύντροφό του. Αν όλα πάνε καλά, η θηλυκιά μακάο Σπιξ θα γεννήσει δύο μικρά αβγά, και λίγους μήνες αργότερα, ο Σεβερίνο θα δίνει μαθήματα επιβίωσης σε μια τριμελή τάξη. Θα εξελιχτούν έτσι τα πράγματα;
«Θα πάρει χρόνο μέχρι να μάθουμε την απάντηση», λέει ο βιολόγος Γιαμασίτα, «αλλά αυτό το πρόγραμμα μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος για να μη γίνει ο ελεύθερος μακάο Σπιξ παρελθόν». Τώρα εξαρτάται από τον Σεβερίνο αν θα εκμεταλλευτεί την ευκαιρία και θα γράψει ένα καινούριο κεφάλαιο στην ιστορία. Αν αυτή η ένωση πετύχει, οι φυσιολάτρες—και οι μακάο Ίλινγκερ—θα βγάλουν έναν αναστεναγμό ανακούφισης.
[Πλαίσιο στη σελίδα 24]
Πουλιά Πίσω από τα Σίδερα
Υπολογίζεται ότι 30 μακάο Σπιξ ζουν σε αιχμαλωσία. Ένας πτηνοτρόφος εξέθρεψε πάνω από δέκα τέτοια βραζιλιάνικα πουλιά στις Φιλιππίνες, και αυτά ζουν ακόμα σε εκείνη την ασιατική χώρα. Τα υπόλοιπα αιχμάλωτα πουλιά ζουν στη Βραζιλία, στην Ελβετία και στην Ισπανία. Ωστόσο, όλα αυτά τα πουλιά που ζουν πίσω από τα σίδερα δεν έχουν μια ικανότητα την οποία έχει μόνο ο Σεβερίνο—την ικανότητα να επιβιώνουν σε ελεύθερη κατάσταση.
[Εικόνα στη σελίδα 25]
Διατηρημένο—τουλάχιστον σε ένα γραμματόσημο
[Ευχαριστίες]
Empresa Brasileira de Correios e Telégrafos