Παρατήρηση Πουλιών—Συναρπαστικό Χόμπι για Όλους;

«Η ζωή του παρατηρητή πουλιών είναι μια ατέλειωτη διαδοχή εκπλήξεων». Γ. Χ. Χάντσον—Το Βιβλίο ενός Φυσιοδίφη (The Book of a Naturalist).

ΣΤΟΝ Κόλπο Κόσι, κοντά στα σύνορα της Νότιας Αφρικής με τη Μοζαμβίκη, ο Κιθ, η Έβελιν, ο Τζάνι και ο οδηγός τους περπάτησαν 22 χιλιόμετρα για να δουν ένα πουλί. Αυτό δεν ήταν ένα οποιοδήποτε πουλί! Αναζητούσαν το γυπογέρακα της Ανγκόλας—ένα μεγάλο μαυρόασπρο πουλί με κόκκινο δέρμα γύρω από τα μάτια. Τρέφεται με νεκρά ψάρια και με τους καρπούς του ελαιοφοίνικα.

Ο Κιθ αφηγείται: «Έπειτα από τόση πεζοπορία, γυρίσαμε πίσω απογοητευμένοι επειδή είχαμε δει μόνο έναν—και αυτόν καθώς πετούσε σε κάποια απόσταση. Όταν φτάσαμε, όμως, στην κατασκήνωσή μας, τι βρήκαμε; Τρεις γυπογέρακες να κάθονται σε έναν ελαιοφοίνικα πάνω από τα κεφάλια μας! Απολαύσαμε την παρέα τους για μισή ώρα περίπου προτού απογειωθούν και μας χαρίσουν ένα υπέροχο θέαμα με τα φτερά τους ορθάνοιχτα. Την ίδια μέρα είδαμε επίσης για πρώτη φορά μια ψαροφάγο κουκουβάγια. Ναι, μια κουκουβάγια που πιάνει ψάρια!»

Συναρπαστική Εμπειρία για Όλους

Σε όλο τον κόσμο, είναι υπέροχο να παρατηρεί και να ακούει κανείς τα πουλιά. Τα 9.600 και πλέον είδη παρέχουν ευκαιρίες για κάθε άγρυπνο παρατηρητή. Ποιον δεν τον συναρπάζει το θέαμα ενός κολιβρίου ή μιας αλκυόνας που περνάει σαν χρωματιστή αστραπή από μπροστά του; Ποιος δεν κοντοστέκεται όταν ακούει σαγηνευμένος το ρεπερτόριο του μίμου του πολύγλωσσου, του αηδονιού, της μεγαλοπρεπούς λύρας της Αυστραλίας ή το ξεχωριστό κάλεσμα του κούκου ή το μελωδικό γουργούρισμα της αυστραλιανής κίσσας;

Ο όρος παρατήρηση πουλιών αναφέρεται στην παρακολούθηση πουλιών στο φυσικό τους περιβάλλον. Μπορεί να γίνει όσο περιπετειώδης θέλετε. Ίσως δεν έχετε καμιά διάθεση να τσαλαβουτάτε μέσα σε βάλτους ή να σκαρφαλώνετε σε βουνά για να βρείτε σπάνια πουλιά. Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι διαπιστώνουν ότι η παρατήρηση πουλιών στην αυλή τους ή στον κήπο τους είναι ικανοποιητική και αναζωογονητική. Πολλοί βάζουν έξω από το σπίτι τους νερό και μια ταΐστρα για πουλιά προκειμένου να προσελκύσουν τα φτερωτά πλάσματα της περιοχής τους. Χρόνο με το χρόνο ο αριθμός των φίλων της παρατήρησης πουλιών αυξάνεται. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι αξίζει τον κόπο.

Γιατί Είναι Τόσο Δημοφιλής;

Σύμφωνα με το βιβλίο Μια Αμερική που Δοκιμάζεται (An America Challenged), του Στιβ Χ. Μέρντοκ, από το έτος 1990 ως το 2050 αναμένεται ότι ο αριθμός των παρατηρητών πουλιών θα αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι ο πληθυσμός των Η.Π.Α. Το περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist) ανέφερε ότι «ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι στην Ινδία ασχολούνται με την αναζήτηση των φτερωτών διπόδων». Επίσης, ο Γκόρντον Χόλτσχαουσεν, εισηγητής της Επιτροπής Εκδόσεων της Εταιρίας Φτερωτός Κόσμος της Νότιας Αφρικής, πιστεύει ότι «στη Νότια Αφρική . . . τα βιβλία [για πουλιά] έρχονται δεύτερα σε πωλήσεις μόνο μετά την Αγία Γραφή».

Από τη στιγμή που θα δείτε ένα πουλί μέσα από τα μάτια ενός παρατηρητή πουλιών, θα αιχμαλωτιστείτε! Η παρατήρηση πουλιών είναι μεταδοτική. Μπορεί να είναι μια οικονομική διασκέδαση η οποία σας μεταφέρει στο ύπαιθρο και οξύνει το νου σας. Έχει τη γοητεία του κυνηγιού χωρίς τη σφαγή. Επειδή και τα παιδιά και οι ενήλικοι εξοικειώνονται γρήγορα με αυτήν, μπορούν να την απολαμβάνουν οικογένειες ή ομάδες φίλων. Μπορείτε ακόμα να την απολαύσετε και μόνοι σας. Η παρατήρηση πουλιών είναι μια καθαρή, ωφέλιμη, υγιής ψυχαγωγία η οποία μπορεί να λάβει χώρα οποιαδήποτε εποχή του χρόνου σχεδόν οπουδήποτε.

Τα Απολύτως Απαραίτητα για την Παρατήρηση Πουλιών

Μήπως μερικές φορές βλέπετε κάποιο πουλί και αναρωτιέστε πώς λέγεται; Θα νιώσετε ικανοποίηση μαθαίνοντας τα ονόματα όχι μόνο των εντυπωσιακών αετών, παγωνιών και κύκνων, αλλά και των πουλιών που εύκολα τα παραβλέπει κανείς, όπως είναι οι νυχτοβάτες και τα πουλιά που ανήκουν στην οικογένεια Upucerthia. Υπάρχουν επίσης οι σκαλίδρες και οι δασοφυλλοσκόποι με το φθινοπωρινό τους φτέρωμα, πουλιά που μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, καθώς και όλα τα ενδιάμεσα είδη.a

Για να τα αναγνωρίζετε, θα χρειαστείτε έναν οδηγό για τα πουλιά της χώρας σας ή της περιοχής σας. Αυτό είναι ένα βιβλίο τσέπης με εικόνες και περιγραφές του αρσενικού και του θηλυκού κάθε είδους. Οι καλύτεροι οδηγοί περιλαμβάνουν επίσης αναφορές στο ατελές και στο εποχιακό φτέρωμα.

Τι άλλο χρειάζεται ο αρχάριος παρατηρητής; Ένα καλό ζευγάρι κιάλια είναι για τον παρατηρητή πουλιών ό,τι είναι το καλάμι ψαρέματος ή το δίχτυ για τον ψαρά. Θα εκπλαγείτε από τις λεπτομέρειες που θα διακρίνετε στα πουλιά της γειτονιάς σας όταν τα δείτε με κιάλια. Για παράδειγμα, στην Αφρική είναι αδύνατον να μη δείτε έναν τεράστιο ιπποπόταμο. Αλλά αν δεν χρησιμοποιήσετε κιάλια, ίσως δεν δείτε τους μικρούς βουφάγους με το κόκκινο ράμφος να τρώνε παράσιτα γαντζωμένοι στην πλάτη του ιπποπόταμου.

Δεν είναι όλα τα κιάλια σχεδιασμένα για παρατήρηση πουλιών, και ο μόνος τρόπος για να διαλέξετε είναι να συγκρίνετε διάφορα μοντέλα. Δύο μοντέλα δημοφιλή στους παρατηρητές είναι τα κιάλια 7 x 42 και 8 x 40. Ο πρώτος αριθμός αντιστοιχεί στην ικανότητα μεγέθυνσης και ο δεύτερος στη διάμετρο του μεγάλου φακού σε χιλιοστά. Ο Οδηγός των Πουλιών της Βόρειας Αμερικής (Field Guide to the Birds of North America), του Νάσιοναλ Τζεογκράφικ, εξηγεί ότι «μια αναλογία 1 προς 5 ανάμεσα στην ικανότητα μεγέθυνσης και στο μέγεθος του φακού θεωρείται γενικά ιδανική για τη δυνατότητα συγκέντρωσης του φωτός». Αυτό σας επιτρέπει να διακρίνετε τα χρώματα ακόμα και με κακές συνθήκες φωτισμού. Γι’ αυτό, η μεγαλύτερη ικανότητα μεγέθυνσης δεν είναι κατ’ ανάγκη καλύτερη. Εκείνο που θέλετε είναι η διαύγεια.

Από Πού να Αρχίσετε την Αναζήτηση; Από τη Γειτονιά Σας

Το άτομο που γνωρίζει τα πουλιά της γειτονιάς του θα είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένο για ένα ταξίδι σε κάποιο άλλο μέρος προκειμένου να βρει λιγότερο κοινά ή λιγότερο εμφανή πουλιά. Γνωρίζετε ποια είδη κατοικούν μόνιμα γύρω από το σπίτι σας; Ποια απλώς περνούν πετώντας χωρίς να προσγειώνονται ποτέ, πιθανώς καθώς πηγαίνουν σε κάποια γειτονική λίμνη ή βάλτο; Ποια αποδημητικά πουλιά περνούν στη διάρκεια των εποχιακών ταξιδιών τους; Ο Κρίστοφερ Λέιχι, στο βιβλίο του Ο Σύντροφος του Παρατηρητή Πουλιών (The Birdwatcher’s Companion), έγραψε: «Στη Βόρεια Αμερική, [η αποδήμηση] περιλαμβάνει περίπου το 80 τοις εκατό των κατά προσέγγιση 645 ειδών ενδημικών πουλιών».

Μερικά από αυτά τα αποδημητικά πουλιά ίσως κάνουν κάποια στάση κοντά στο σπίτι σας για να ανεφοδιαστούν και να ξεκουραστούν. Οι ένθερμοι παρατηρητές σε μερικές περιοχές έχουν αναγνωρίσει περισσότερα από 210 είδη πουλιών στην ίδια τους την αυλή! Θα το βρείτε ενδιαφέρον και διδακτικό να κρατάτε ένα αρχείο όπου να γράφετε τις ημερομηνίες που βλέπετε κάποιο είδος για πρώτη και για τελευταία φορά κάθε χρόνο.

Τρόποι Παρατήρησης Πουλιών

Με τα κιάλια περασμένα γύρω από το λαιμό σας και έναν οδηγό στην τσέπη σας, είστε έτοιμοι για εξερεύνηση πέρα από την αυλή σας. Κατάλογοι με πουλιά υπάρχουν συνήθως στα πάρκα και στα φυσικά καταφύγια. Αυτοί συνήθως αναφέρουν ποιες εποχές εμφανίζονται εκεί τα διάφορα είδη και τι πιθανότητες έχετε να τα δείτε. Ένας τέτοιος κατάλογος θα είναι χρήσιμο εργαλείο για να βεβαιώνεστε για τα πουλιά που βλέπετε. Αν το πουλί που μόλις έχετε δει νομίζετε πως ανήκει στα σπάνια, τότε θα ήταν καλό να το ψάξετε περισσότερο, ειδικά αν είστε αρχάριος. (Βλέπε το πλαίσιο «Βασικός Οδηγός Αναγνώρισης».) Από την άλλη μεριά, αν ανήκει στα συνηθισμένα, πιθανώς το έχετε αναγνωρίσει σωστά.

Προσπαθήστε να βρείτε εκ των προτέρων ένα χάρτη ο οποίος να δείχνει τα μονοπάτια και τους διάφορους τύπους φυσικού περιβάλλοντος που θα δείτε. Ο φτερωτός κόσμος είναι συνήθως πιο πλούσιος εκεί που συναντιούνται δύο ή περισσότεροι τύποι φυσικού περιβάλλοντος. Είτε περπατάτε είτε μένετε ακίνητοι, προσπαθήστε να γίνετε ένα με το περιβάλλον, και περιμένετε να έρθουν τα πουλιά σε εσάς. Να είστε υπομονετικοί.

Σε μερικά μέρη υπάρχει ένας αριθμός τηλεφώνου τον οποίο μπορούν να καλέσουν οι ένθερμοι παρατηρητές για να ακούσουν πληροφορίες σχετικά με το πού υπήρξαν πρόσφατες ενδιαφέρουσες εμφανίσεις πουλιών στην περιοχή.

Η Προετοιμασία Αποδίδει

Το να αναζητάτε συγκεκριμένα πουλιά είναι ανταμειφτικό, αλλά θα σας ωφελήσει το να διαβάζετε εκ των προτέρων ορισμένα πράγματα για τα πουλιά που θέλετε να δείτε. Αν βρίσκεστε στην Καραϊβική, ίσως είστε αποφασισμένοι να βρείτε τον τόδο, το είδος που ζει στην Κούβα, στο Πόρτο Ρίκο ή στην Τζαμάικα. Είναι ένα υπέροχο πουλί, παχουλό και μικροκαμωμένο, με έντονα πρασινοκόκκινα φτερά. Το έντυπο Οδηγός για τα Πουλιά του Πόρτο Ρίκο και των Παρθένων Νησιών (Guide to the Birds of Puerto Rico and the Virgin Islands) του Χέρμπερτ Ράφιελ μάς λέει ότι «είναι δύσκολο να τον δει κανείς, αλλά συχνά μπορεί να τον ακούσει». Οι τόδοι της Κούβας είναι γνωστοί για την ακόρεστη όρεξή τους και τον ταχύτατο ρυθμό με τον οποίο ταΐζουν τα μικρά τους. Αφού περιγράφει πώς τρώει το πουλί, ο Ράφιελ δίνει την εξής συμβουλή: «Χτυπώντας δύο πέτρες μεταξύ τους είναι πολύ πιθανό να τους προσελκύσετε».

Ίσως θέλετε να προγραμματίσετε κάποια εκδρομή στην εξοχή για να παραστείτε μάρτυρας ενός συγκεκριμένου γεγονότος στη ζωή κάποιου είδους, όπως είναι οι εκπληκτικές εναέριες επιδείξεις μιας μπεκάτσας στις αρχές της άνοιξης. Ή ίσως θέλετε να δείτε τους καταπληκτικούς αριθμούς των λευκοπελαργών στο Γιβραλτάρ ή στο Βόσπορο καθώς ετοιμάζονται για το ταξίδι τους στην Αφρική το φθινόπωρο. Ή τη μετανάστευση των πουλιών πάνω από το Ισραήλ.

Είναι αλήθεια ότι το να σχεδιάζετε να βρείτε ένα σπάνιο πουλί δεν μοιάζει με την επίσκεψη σε κάποιο ιστορικό μνημείο το οποίο γνωρίζετε ότι θα παραμένει πάντοτε στο συγκεκριμένο μέρος. Τα πουλιά βρίσκονται σε συνεχή κίνηση. Σφύζουν από ζωή. Και από ποικιλία. Και από εκπλήξεις. Αλλά η έρευνα και η αναμονή αξίζουν τον κόπο!

Όλα αυτά κάνουν την παρατήρηση πουλιών συναρπαστική. Παρά τα σχέδιά σας, τα πουλιά μπορεί να μην είναι εκεί όταν θα είστε εσείς εκεί—τουλάχιστον όχι τα πουλιά που ελπίζετε να δείτε. Αλλά κανένας δεν μπορεί να προβλέψει ποιες άλλες απρόσμενες ανακαλύψεις σάς περιμένουν. Ένα πράγμα είναι βέβαιο, τα πουλιά ποτέ δεν θα σας απογοητεύσουν. Απλώς να είστε υπομονετικοί. Απολαύστε την παρατήρηση πουλιών! Και μην ξεχνάτε τον Σχεδιαστή τους!—Γένεση 1:20· 2:19· Ιώβ 39:13-18, 27-29.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 26]

Βασικός Οδηγός Αναγνώρισης

Όταν εντοπίσετε για πρώτη φορά ένα άγνωστο πουλί, ίσως είναι υποβοηθητικό να προσπαθήσετε να απαντήσετε σε μερικές από τις ακόλουθες ερωτήσεις:

1. Τι είδους χρωματισμό έχει το πουλί—ομοιόμορφο, ραβδωτό, με βούλες ή πιτσιλωτό;

2. Σε τι είδους φυσικό περιβάλλον ζει το πουλί—νερό, έλος, βάλτο, λιβάδι ή δάσος;

3. Τι μέγεθος έχει το πουλί; Συγκρίνετέ το με ένα γνωστό πουλί—σπουργίτι, κοκκινολαίμη, περιστέρι ή γεράκι.

4. Πώς συμπεριφέρεται το πουλί—κυνηγάει τα έντομα, αιωρείται στον αέρα, ανεβοκατεβάζει την ουρά του, κρατάει την ουρά του πάνω ή κάτω, ή περπατάει στο έδαφος;

5. Τι σχήμα έχει το ράμφος του—κοντό και μυτερό, κοντό και χοντρό, μακρύ, καμπυλωτό ή γαμψό;

Κοιτάζοντας αυτά τα «Χαρακτηριστικά Αναγνώρισης» και ανατρέχοντας σε κάποιο βασικό οδηγό πουλιών, ακόμα και ένας αρχάριος μπορεί να αρχίσει να αναγνωρίζει τα κοινά είδη.—Οδηγός Εκθεμάτων, Ταμιευτήρας Μέριλ Κρικ, Νιου Τζέρσι, Η.Π.Α. (Exhibit Guide, Merrill Creek Reservoir, New Jersey, U.S.A.)

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 23]

Εικόνες πουλιών στις σελίδες 23-27: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Εικόνες στη σελίδα 24, 25]

ΧΗΝΑ ΤΩΝ ΧΙΟΝΙΩΝ

Βόρεια Αμερική

ΚΟΛΙΒΡΙΟ

Βόρεια/Κεντρική Αμερική

ΓΑΛΑΖΙΑ ΚΙΣΣΑ

Βόρεια Αμερική

ΜΑΚΑΟ

Κεντρική/Νότια Αμερική

ΛΕΥΚΟΚΕΦΑΛΟΣ ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΑΕΤΟΣ

Βόρεια Αμερική

ΚΑΡΔΙΝΑΛΙΟΣ

Βόρεια/Κεντρική Αμερική

ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ

Αμερική

ΣΤΕΠΑΕΤΟΣ

Αφρική, Ασία

ΤΟΥΚΑΝ

Νότια Αμερική

ΚΟΚΚΙΝΗ ΙΒΙΣ

Νότια Αμερική

ΜΕΓΑΛΗ ΑΙΓΚΡΕΤΤΑ

Σε όλο τον κόσμο

ΚΟΙΝΟΣ ΣΠΙΝΟΣ

Ευρώπη, Βόρεια Αφρική

ΦΡΑΝΚΟΛΙΝΟΓΛΑΡΟΣ

Αμερική

ΠΑΠΙΑ-ΜΑΝΔΑΡΙΝΟΣ

Κίνα

ΠΕΛΑΡΓΟΣ

Ευρώπη, Αφρική, Ασία

ΦΛΑΜΙΓΚΟΣ

Τροπικές περιοχές

ΕΣΤΕΜΜΕΝΟΣ ΓΕΡΑΝΟΣ

Αφρική

ΠΟΗΦΙΛΗ Η ΓΚΟΥΛΔΕΙΟΣ

Αυστραλία

ΚΟΥΚΑΜΠΟΥΡΑ

Αυστραλία

ΠΑΓΩΝΙ

Σε όλο τον κόσμο

ΣΤΡΟΥΘΟΚΑΜΗΛΟΣ

Αφρική

ΡΟΖΕΛΑ

Αυστραλία

[Ευχαριστίες]

U.S. Fish and Wildlife Service, Washington, D.C./Glen Smart▸

Ευγενής παραχώρηση από Green Chimney’s Farm

Ευγενής παραχώρηση από San Diego Wild Animal Park

Χάρτης: The Complete Encyclopedia of Illustration/ J. G. Heck

Ευγενής παραχώρηση από San Diego Wild Animal Park