Τείχη που Εμποδίζουν την Επικοινωνία

Ο ΡΟΜΠΕΡΤ είναι ιεραπόστολος της Σκοπιάς και ζει στη Σιέρα Λεόνε, στη Δυτική Αφρική. Κάποια μέρα, λίγο μετά την άφιξή του στη χώρα, καθώς περπατούσε στο δρόμο, πρόσεξε ότι τα ντόπια παιδιά επαναλάμβαναν τραγουδιστά: «Ένας λευκός! Ένας λευκός!» Ο Ρόμπερτ, ο οποίος είναι μαύρος Αμερικανός, κοίταξε γύρω του για να δει τον λευκό, αλλά δεν υπήρχε κανένας άλλος εκεί. Κατόπιν κατάλαβε ότι τα παιδιά αναφέρονταν σε εκείνον!

Δεν υπήρχε κακία στο τραγούδι τους. Τα παιδιά απλώς έδειχναν ότι είχαν καταλάβει πως ο Ρόμπερτ προερχόταν από έναν πολιτισμό διαφορετικό από τον δικό τους. Ο καλύτερος τρόπος για να εκφράσουν αυτή τη διαφορά ήταν να αποκαλέσουν τον Ρόμπερτ λευκό.

Πώς Επηρεάζει ο Πολιτισμός το Ποιοι Είμαστε

Ο πολιτισμός ορίζεται γενικά ως «το σύνολο των κοινών ιδεών, . . . τα έθιμα, οι πεποιθήσεις και οι γνώσεις που χαρακτηρίζουν κάποιον τρόπο ζωής». Μαθαίνουμε πολλές πολιτισμικές αξίες μέσω άμεσης εκπαίδευσης, αλλά επίσης αφομοιώνουμε πολλά πράγματα χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε. Κάποιος ερευνητής είπε: «Από τη στιγμή που γεννιέται κάποιο [παιδί], τα έθιμα του περιβάλλοντός του καθορίζουν την πείρα του και τη συμπεριφορά του. Όταν αρχίσει να μιλάει, είναι ήδη ένα μικρό δημιούργημα του πολιτισμού του, και όταν μεγαλώσει και μπορεί να πάρει μέρος στις δραστηριότητες του πολιτισμού του, έχει ήδη ασπαστεί τις συνήθειες, τις πεποιθήσεις και τα παράλογα του πολιτισμού του».

Ο πολιτισμός κάνει τη ζωή μας ευκολότερη με πολλούς τρόπους. Όταν είμαστε παιδιά μαθαίνουμε γρήγορα πώς να ευχαριστούμε τους γονείς μας. Η γνώση του τι είναι αποδεκτό και τι όχι στην κοινωνία μας μάς καθοδηγεί στη λήψη αποφάσεων σχετικά με το πώς να ενεργούμε, τι να φοράμε και πώς να φερόμαστε στις σχέσεις μας με τους άλλους.

Φυσικά, το τι είμαστε ως άτομα δεν εξαρτάται μόνο από το πολιτισμικό μας παρελθόν. Σε κάθε πολιτισμό υπάρχουν διάφοροι τύποι ανθρώπων. Το ποιοι είμαστε καθορίζεται επίσης από την κληρονομικότητα, τις εμπειρίες μας στη ζωή και ένα σωρό άλλους παράγοντες. Παρ’ όλα αυτά, ο πολιτισμός είναι ο φακός μέσα από τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο.

Ο πολιτισμός μας, για παράδειγμα, καθορίζει όχι μόνο τη γλώσσα που μιλάμε αλλά και το πώς τη μιλάμε. Σε ορισμένες περιοχές της Μέσης Ανατολής, οι άνθρωποι θεωρούν πολύτιμη την ικανότητά τους να εκφράζονται επιδέξια με πολλά λόγια, χρησιμοποιώντας επαναλήψεις και μεταφορές. Αντίθετα, οι άνθρωποι μερικών χωρών της Άπω Ανατολής περιορίζουν την προφορική επικοινωνία στο ελάχιστο. Μια ιαπωνική παροιμία αντανακλά αυτή την άποψη: «Το στόμα σου θα σε αφανίσει».

Ο πολιτισμός μας επηρεάζει το πώς βλέπουμε το χρόνο. Στην Ελβετία, αν αργήσετε δέκα λεπτά στο ραντεβού σας, επιβάλλεται να ζητήσετε συγνώμη. Σε άλλες χώρες, μπορεί να αργήσετε μία ή δύο ώρες και να μην αναμένεται να ζητήσετε συγνώμη.

Ο πολιτισμός μας μάς διδάσκει επίσης αξίες. Σκεφτείτε πώς θα αισθανόσασταν αν κάποιος σας έλεγε: «Έχεις πάρει πολύ βάρος. Πάχυνες πολύ!» Αν έχετε μεγαλώσει σε κάποιον αφρικανικό πολιτισμό όπου το να είναι κάποιος παχουλός θεωρείται προσόν, ασφαλώς θα χαιρόσασταν με την παρατήρηση. Αλλά αν έχετε μεγαλώσει σε κάποιο δυτικό πολιτισμό όπου το να είναι κανείς αδύνατος έχει μεγάλη σημασία, αυτό το ειλικρινές σχόλιο πιθανώς θα σας αναστάτωνε.

‘Ο Δικός μας Τρόπος Είναι ο Καλύτερος!’

Κάτι που πολλές φορές παρεμποδίζει την επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων από διαφορετικούς πολιτισμούς είναι ότι οι άνθρωποι παντού τείνουν να συμπεραίνουν πως ο δικός τους πολιτισμός είναι καλύτερος. Οι περισσότεροι σκεφτόμαστε ότι οι δικές μας πεποιθήσεις, αξίες, παραδόσεις, τρόποι ντυσίματος και απόψεις για την ομορφιά είναι ορθά, κατάλληλα και καλύτερα από οποιαδήποτε άλλα. Επίσης τείνουμε να κρίνουμε τους άλλους πολιτισμούς σύμφωνα με τις αξίες της δικής μας ομάδας. Αυτός ο τρόπος σκέψης ονομάζεται εθνοκεντρισμός. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) παρατηρεί: «Ο εθνοκεντρισμός . . . μπορεί να ειπωθεί ότι αποτελεί σχεδόν παγκόσμιο φαινόμενο. Τα μέλη σχεδόν όλων των πολιτισμών του κόσμου θεωρούν το δικό τους τρόπο ζωής ανώτερο ακόμα και από εκείνον των γειτόνων τους με τους οποίους συνδέονται στενά».

Πριν από διακόσια χρόνια, ένας Άγγλος ιπποκόμος μίλησε χωρίς περιστροφές γύρω από αυτό το θέμα: «[Από ό,τι] βλέπω, οι ξένοι είναι ανόητοι». Ο εκδότης του βιβλίου με τα αποφθέγματα στο οποίο εμφανίστηκαν αυτά τα λόγια έγραψε: «Παγκόσμια, [αυτό] εκφράζει τα αισθήματα της πλειονότητας των ανθρώπων ίσως περισσότερο από καθετί άλλο».

Αφθονούν τα παραδείγματα εκδήλωσης μισαλλοδοξίας απέναντι σε άτομα άλλων πολιτισμών. Τα ακόλουθα λόγια, αν και αρχικά γράφτηκαν από ένα Γερμανό μυθιστοριογράφο τη δεκαετία του 1930, συνήθως αποδίδονται στο ναζιστή ηγέτη Χέρμαν Γκέρινγκ: «Όταν ακούω τη λέξη πολιτισμός, απλώνω το χέρι για να πιάσω το περίστροφό μου».

Ισχυρές εθνοκεντρικές απόψεις μπορεί να οδηγήσουν σε διακρίσεις οι οποίες με τη σειρά τους μπορεί να οδηγήσουν σε εχθρότητα και συγκρούσεις. Ο Ρίτσαρντ Γκόλντστοουν είναι ο εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου το οποίο ερευνά τα εγκλήματα πολέμου που διαπράχτηκαν στη Ρουάντα και στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Αναφερόμενος στις βάρβαρες πράξεις που έλαβαν χώρα και στις δύο συγκρούσεις, είπε: «Αυτό μπορεί να συμβεί οπουδήποτε. Εδώ έχουμε δύο ξεχωριστές χώρες, με διαφορετικούς πολιτισμούς και ιστορίες, αλλά παρόμοιες φρικαλεότητες λαβαίνουν χώρα μεταξύ γειτόνων. Αυτό το είδος του θηριώδους εθνικού ή θρησκευτικού πολέμου δεν είναι τίποτα άλλο από διακρίσεις που έχουν εισέλθει σε βίαιη φάση. Τα θύματα πρέπει να παρουσιαστούν ως υπάνθρωποι ή δαιμονισμένοι. Από τη στιγμή που θα περάσει αυτή η ιδέα, οι απλοί άνθρωποι απελευθερώνονται από τις ηθικές αναστολές οι οποίες φυσιολογικά θα τους εμπόδιζαν να κάνουν τόσο φρικτά πράγματα».

Διεύρυνση των Απόψεών Μας

Συνήθως, οι άνθρωποι που διαλέγουμε για φίλους μας είναι εκείνοι που μας μοιάζουν, άνθρωποι που συμμερίζονται τη νοοτροπία μας και τις αξίες μας. Τους εμπιστευόμαστε και τους καταλαβαίνουμε. Αισθανόμαστε άνετα μαζί τους. Αν θεωρήσουμε τη συμπεριφορά κάποιου άλλου ατόμου παράξενη ή αφύσικη, οι φίλοι μας πιθανώς θα συμφωνήσουν μαζί μας επειδή οι φίλοι μας έχουν τις ίδιες προκαταλήψεις με εμάς.

Πώς μπορούμε, λοιπόν, να ωφεληθούμε επικοινωνώντας με άλλους, οι οποίοι έχουν διαφορετικό πολιτισμικό παρελθόν από εμάς; Βασικά η καλή επικοινωνία θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τους λόγους που βρίσκονται πίσω από τον τρόπο σκέψης και ενέργειας των άλλων. Ο Κούνλε, ένας Δυτικοαφρικανός, λέει: «Στην Αφρική, πολλά παιδιά δεν τα αφήνουν να μιλάνε όταν τρώνε. Σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, ωστόσο, ενθαρρύνονται οι συζητήσεις την ώρα του φαγητού. Τι συμβαίνει όταν ένας Ευρωπαίος τρώει με κάποιον Αφρικανό; Ο Ευρωπαίος αναρωτιέται γιατί ο Αφρικανός είναι τόσο σκεφτικός και σιωπηλός καθώς τρώει. Στο μεταξύ, ο Αφρικανός αναρωτιέται γιατί ο Ευρωπαίος φλυαρεί σαν πουλί!» Είναι σαφές ότι σε τέτοιες περιστάσεις η αμοιβαία κατανόηση για το πολιτισμικό παρελθόν του άλλου μπορεί να συμβάλει πολύ στην εξάλειψη της κοινωνικής προκατάληψης.

Καθώς γνωρίζουμε ανθρώπους από άλλους πολιτισμούς, όχι μόνο καταλαβαίνουμε καλύτερα τους άλλους, αλλά επίσης καταλαβαίνουμε τον εαυτό μας καλύτερα. Ένας ανθρωπολόγος έγραψε: «Το τελευταίο πράγμα που θα ανακάλυπτε εκείνος ο οποίος κατοικεί στα βάθη του ωκεανού θα ήταν το νερό. Θα καταλάβαινε την ύπαρξή του μόνο αφού κάποιο ατύχημα τον έβγαζε στην επιφάνεια και τον έφερνε για πρώτη φορά σε επαφή με τον αέρα. . . . Για να κατασταθεί ικανός κάποιος να δει τον πολιτισμό της κοινωνίας του ως σύνολο, . . . απαιτείται να υπάρχει ένας βαθμός αντικειμενικότητας ο οποίος επιτυγχάνεται σπάνια, αν όχι ποτέ». Εντούτοις, καθώς ερχόμαστε σε επαφή με άλλους πολιτισμούς, μοιάζουμε με τον κάτοικο της θάλασσας ο οποίος έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τον αέρα· αντιλαμβανόμαστε τα «νερά» του πολιτισμού στον οποίο ζούμε. Ο συγγραφέας Τόμας Άμπερκρομπι εξέφρασε όμορφα αυτό το ζήτημα: «Εκείνος που δεν έχει ποτέ μαγευτεί από έναν ξένο πολιτισμό δεν μπορεί ποτέ να αντιληφθεί τα δεσμά του δικού του πολιτισμού».

Με λίγα λόγια, η κατανόησή μας για τους άλλους πολιτισμούς μπορεί να εμπλουτίσει τη ζωή μας διευρύνοντας τις απόψεις μας, ώστε να μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τους άλλους. Ενώ η πολιτιστική κληρονομιά και ο εθνοκεντρικός τρόπος σκέψης μπορεί να αποτελούν τείχη που εμποδίζουν την επικοινωνία, αυτό μπορεί να αλλάξει. Τα τείχη μπορούν να γκρεμιστούν.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

«Τα μέλη σχεδόν όλων των πολιτισμών του κόσμου θεωρούν το δικό τους τρόπο ζωής ανώτερο ακόμα και από εκείνον των γειτόνων τους με τους οποίους συνδέονται στενά».—Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Μπορούμε να μάθουμε να απολαμβάνουμε τα καλά πράγματα των άλλων πολιτισμών

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 6]

Globe: Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.