Σχιστοσωμίαση—Πλησιάζει το Τέλος Της;
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΝΙΓΗΡΙΑ
ΠΑΡΑ τις εκπληκτικές εξελίξεις στον τομέα της ιατρικής και της επιστήμης, η ανθρωπότητα αδυνατεί να λύσει πολλά από τα πανάρχαια προβλήματά της. Αυτό ισχύει και για τις προσπάθειες που καταβάλλονται για την καταπολέμηση της σχιστοσωμίασης.
Φαινομενικά, υπάρχουν όλα τα μέσα για αυτό. Οι γιατροί γνωρίζουν το βιολογικό κύκλο του παράσιτου που την προκαλεί. Η διάγνωση της ασθένειας είναι εύκολη. Υπάρχουν αποτελεσματικά φάρμακα για τη θεραπεία της. Οι ηγέτες των κυβερνήσεων είναι πρόθυμοι να προωθήσουν τις προσπάθειες για την πρόληψή της. Εντούτοις, δεν φαίνεται να πλησιάζει το τέλος αυτής της ασθένειας η οποία πλήττει εκατομμύρια ανθρώπους στην Ασία, στην Αφρική, στην Καραϊβική, στη Μέση Ανατολή και στη Νότια Αμερική.
Η σχιστοσωμίαση (ή αλλιώς βιλαρζίαση) πλήττει τους ανθρώπους εδώ και χιλιετίες. Ασβεστοποιημένα αβγά που βρέθηκαν σε αιγυπτιακές μούμιες αποδεικνύουν ότι η ασθένεια μάστιζε τους Αιγυπτίους την εποχή των Φαραώ. Τριάντα αιώνες αργότερα, η ίδια ασθένεια εξακολουθεί να πλήττει την Αίγυπτο, καταστρέφοντας την υγεία εκατομμυρίων κατοίκων αυτής της χώρας. Σε μερικά χωριά που υπάρχουν στο Δέλτα του Νείλου, οι 9 στους 10 κατοίκους έχουν προσβληθεί.
Η Αίγυπτος είναι μόνο μία από τις 74 ή και περισσότερες χώρες όπου ενδημεί η σχιστοσωμίαση. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO), 200 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν προσβληθεί από τη νόσο σε όλο τον κόσμο. Από τους 20 εκατομμύρια χρόνιους ασθενείς, περίπου 200.000 πεθαίνουν κάθε χρόνο. Μεταξύ των τροπικών παρασιτικών νόσων, μόνο η ελονοσία λέγεται ότι ξεπερνάει τη σχιστοσωμίαση όσον αφορά τον αριθμό των ανθρώπων που πλήττει και τις κοινωνικοοικονομικές της επιπτώσεις.
Ο Βιολογικός Κύκλος του Παράσιτου
Για να καταλάβει κανείς τι είναι η σχιστοσωμίαση, και επομένως να μάθει πώς να την προλαμβάνει και να τη θεραπεύει, πρέπει να γνωρίσει το παράσιτο που την προξενεί. Ένα ζωτικό σημείο είναι το εξής: Προκειμένου αυτό το παράσιτο να επιβιώσει και να πολλαπλασιαστεί χρειάζεται δύο ξενιστές, δύο ζωντανούς οργανισμούς μέσα στους οποίους μπορεί να τραφεί και να αναπτυχθεί. Ο ένας είναι κάποιο θηλαστικό, όπως ο άνθρωπος· ο άλλος είναι κάποιο σαλιγκάρι του γλυκού νερού.
Να τι συμβαίνει. Όταν ένα άτομο που έχει μολυνθεί από το παράσιτο ουρεί ή αφοδεύει στα νερά μιας μικρής ή μεγάλης λίμνης, ενός ρυακιού ή κάποιου ποταμιού, απελευθερώνει αβγά του παράσιτου—πιθανώς γύρω στο ένα εκατομμύριο αβγά τη μέρα. Αυτά τα αβγά είναι τόσο μικρά ώστε δεν μπορεί να τα δει κάποιος χωρίς μικροσκόπιο. Όταν τα αβγά έρθουν σε επαφή με το νερό, εκκολάπτονται απελευθερώνοντας τα παράσιτα. Τα παράσιτα κολυμπούν με τη βοήθεια τριχιδίων που υπάρχουν στο σώμα τους για να φτάσουν σε κάποιο σαλιγκάρι του γλυκού νερού και να εισχωρήσουν στο σώμα του. Μέσα στο σαλιγκάρι, πολλαπλασιάζονται τις επόμενες τέσσερις με εφτά εβδομάδες.
Όταν αφήσουν το σαλιγκάρι, έχουν περιθώριο μόνο 48 ώρες για να βρουν κάποιον άνθρωπο ή άλλο θηλαστικό και να μπουν στο σώμα του. Διαφορετικά, θα πεθάνουν. Μόλις το παράσιτο φτάσει σε κάποιο ξενιστή που έχει μπει στο νερό, διαπερνάει το δέρμα και εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος. Αυτό μπορεί να προξενήσει λίγη φαγούρα στο άτομο, αν και συχνά δεν έχει κάποια ένδειξη για την εισβολή. Όταν βρεθεί στο αίμα, το παράσιτο κατευθύνεται στα αιμοφόρα αγγεία της ουροδόχου κύστης ή των εντέρων, ανάλογα με το είδος του παράσιτου. Μέσα σε μερικές εβδομάδες τα παράσιτα μεγαλώνουν και γίνονται ώριμοι αρσενικοί και θηλυκοί σκώληκες με μήκος μέχρι και 25 χιλιοστά. Αφού ζευγαρώσουν, το θηλυκό αρχίζει να γεννάει αβγά στο αίμα του ξενιστή, συμπληρώνοντας έτσι τον κύκλο.
Περίπου τα μισά αβγά αποβάλλονται από το σώμα του ξενιστή στα κόπρανα (στην εντερική σχιστοσωμίαση) ή στα ούρα (στη σχιστοσωμίαση των ουροφόρων οδών). Τα υπόλοιπα αβγά παραμένουν στο σώμα και προξενούν βλάβες σε ζωτικά όργανα. Καθώς η νόσος επιδεινώνεται, το θύμα μπορεί να παρουσιάσει πυρετό, πρήξιμο της κοιλιάς και εσωτερική αιμορραγία. Τελικά η ασθένεια μπορεί να προκαλέσει καρκίνο της ουροδόχου κύστης, ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια. Σε μερικά θύματα προξενεί στειρότητα ή παράλυση. Άλλοι πεθαίνουν.
Λύσεις και Προβλήματα
Για να προληφθεί η εξάπλωση της ασθένειας μπορούν να γίνουν τουλάχιστον τέσσερα πράγματα. Αν οποιοδήποτε από αυτά τα μέτρα εφαρμοζόταν παγκόσμια, η ασθένεια θα εξαλειφόταν.
Ένα πρώτο μέτρο είναι η εξάλειψη των σαλιγκαριών από τις πηγές νερού. Τα σαλιγκάρια είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη του παράσιτου. Χωρίς σαλιγκάρια δεν υπάρχει σχιστοσωμίαση.
Η κύρια προσπάθεια έχει επικεντρωθεί στην παραγωγή ενός δηλητηρίου αρκετά ισχυρού για να σκοτώσει τα σαλιγκάρια, χωρίς όμως να ρυπαίνει το περιβάλλον. Στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, οι απόπειρες που έγιναν για την εξόντωση των σαλιγκαριών πέτυχαν να εξαλείψουν κάθε ίχνος ζωής από τεράστιες εκτάσεις νερού. Το Αιγυπτιακό Ερευνητικό Ινστιτούτο Τέοντορ Βιλάρζ προσπαθεί να βρει ένα σαλιγκαροκτόνο το οποίο να μη βλάπτει τις άλλες μορφές ζωής. Ο Δρ Άλι Ζέιν Ελ Αμπντίν, πρόεδρος του ινστιτούτου, παρατηρεί σχετικά με μια τέτοια ουσία: «Θα τη ρίχνουν στο νερό, το οποίο χρησιμοποιείται για πότισμα των φυτών, από το οποίο πίνουν οι άνθρωποι και τα ζώα, και στο οποίο ζουν ψάρια· συνεπώς πρέπει να είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι δεν πρόκειται να βλάψει τίποτα από αυτά».
Ένα δεύτερο μέτρο είναι η εξόντωση των παράσιτων που υπάρχουν μέσα στους ανθρώπους. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970, η θεραπεία περιλάμβανε φάρμακα τα οποία προκαλούσαν πολλές παρενέργειες και επιπλοκές. Συνήθως η θεραπεία απαιτούσε μια σειρά επώδυνων ενέσεων. Μερικοί παραπονιούνταν ότι η ιατρική αγωγή ήταν χειρότερη από την ασθένεια! Από τότε έχουν παρασκευαστεί νέα φάρμακα, όπως η πραζικουαντέλη, που είναι αποτελεσματικά κατά της σχιστοσωμίασης και μπορούν να χορηγηθούν από το στόμα.
Αν και αυτά τα φάρμακα έχουν αποδειχτεί αποτελεσματικά στην πράξη σε προγράμματα στην Αφρική και στη Νότια Αμερική, ένα μεγάλο πρόβλημα για πολλές χώρες είναι το κόστος. Η WHO έκανε την εξής θλιβερή επισήμανση το 1991: «Οι χώρες όπου ενδημεί η νόσος δεν μπορούν να εφαρμόσουν εκτενή προγράμματα ελέγχου [της σχιστοσωμίασης] λόγω του υψηλού κόστους της θεραπείας· το κόστος αυτού του φαρμάκου σε σκληρό νόμισμα είναι συνήθως μεγαλύτερο από το συνολικό ποσό που προβλέπουν για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη του κάθε πολίτη τα υπουργεία υγείας των περισσότερων αφρικανικών χωρών».
Ακόμα και εκεί όπου τα φάρμακα διατίθενται δωρεάν στους ασθενείς, πολλοί άνθρωποι δεν πηγαίνουν για θεραπεία. Γιατί; Ένας λόγος είναι ότι η θνησιμότητα εξαιτίας της ασθένειας είναι σχετικά χαμηλή, έτσι μερικοί άνθρωποι δεν τη θεωρούν σοβαρό πρόβλημα. Ένας άλλος λόγος είναι ότι οι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν πάντοτε τα συμπτώματα της ασθένειας. Σε μερικές περιοχές της Αφρικής, η εμφάνιση αίματος στα ούρα (ένα αρχικό σύμπτωμα της ασθένειας) είναι τόσο συνηθισμένη ώστε θεωρείται φυσιολογικό μέρος της ανάπτυξης προς την ενηλικίωση.
Ένα τρίτο μέτρο είναι να διατηρείται το νερό καθαρό από αβγά. Αν κατασκευάζονταν αποχωρητήρια ώστε να μη μολύνονται τα τοπικά ρυάκια και οι μικρές λίμνες και αν τα χρησιμοποιούσαν όλοι, θα μειωνόταν ο κίνδυνος μόλυνσης από τη σχιστοσωμίαση.
Διεθνείς μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει αξιοσημείωτη μείωση των κρουσμάτων μετά την κατασκευή υδρευτικών εγκαταστάσεων και αποχωρητηρίων, αλλά αυτό δεν αποτελεί εγγύηση για πρόληψη. «Αν ένα και μόνο άτομο αφοδεύσει σε κάποιο κανάλι, ο κύκλος συνεχίζεται», παρατηρεί ο επιστήμονας Άλαν Φένγουικ, ο οποίος μελετά τη σχιστοσωμίαση πάνω από 20 χρόνια. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος να χυθούν σε πηγές νερού μολυσμένα περιττώματα μέσα από σπασμένους αποχετευτικούς σωλήνες.
Ένα τέταρτο μέτρο είναι να μην πλησιάζουν οι άνθρωποι σε νερά που είναι μολυσμένα από τα παράσιτα. Και αυτό επίσης δεν είναι τόσο εύκολο όσο μπορεί να φαίνεται. Σε πολλές χώρες, οι λίμνες, τα ρυάκια και τα ποτάμια τα οποία προμηθεύουν πόσιμο νερό χρησιμοποιούνται επίσης για λούσιμο, πότισμα καθώς και για πλύσιμο ρούχων. Οι ψαράδες έρχονται σε επαφή με το νερό καθημερινά. Και τα παιδιά στις τροπικές περιοχές που κάνει τόση ζέστη μπορεί να βλέπουν κάθε έκταση νερού σαν πισίνα στην οποία δεν μπορούν να αντισταθούν.
Ποια Ελπίδα Υπάρχει για το Μέλλον;
Είναι γεγονός ότι ειλικρινείς άνθρωποι και οργανώσεις εργάζονται επιμελώς για να καταπολεμήσουν τη σχιστοσωμίαση, και έχει σημειωθεί τεράστια πρόοδος. Οι ερευνητές εργάζονται επίσης για να δημιουργήσουν κάποιο εμβόλιο κατά της σχιστοσωμίασης.
Παρ’ όλα αυτά, οι προοπτικές για την εξάλειψη της ασθένειας φαίνονται αμυδρές. Ο Δρ Μ. Λαριβιέρ δηλώνει στο γαλλικό ιατρικό περιοδικό Λα Ρεβού ντου Πρατισιέν (La Revue du Praticien): «Παρά τις επιτυχίες . . . , η ασθένεια δεν φαίνεται καθόλου να εξαλείφεται». Μολονότι η πρόληψη και η θεραπεία μπορεί να αποτελούν πραγματικότητα για ορισμένα άτομα, ίσως να μην υπάρξει παγκόσμια λύση στο πρόβλημα της σχιστοσωμίασης μέχρι να έρθει ο νέος κόσμος του Θεού. Η Αγία Γραφή υπόσχεται ότι εκεί ‘κανένας κάτοικος δεν θα λέει: «Είμαι ασθενής»’.—Ησαΐας 33:24, ΜΝΚ.
[Εικόνα στη σελίδα 15]
Όταν οι άνθρωποι μπουν μέσα σε μολυσμένα νερά μπορεί να μολυνθούν με παράσιτα που προκαλούν τη σχιστοσωμίαση