150 Χρόνια Υπόγειοι

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΟΥΓΓΑΡΙΑ

ΕΚΕΙΝΟΙ που έσκαβαν τη σήραγγα κοίταζαν αυτό που είχαν ανακαλύψει μη μπορώντας να πιστέψουν στα μάτια τους. Ήταν το έτος 1912. Βαθιά κάτω από τους δρόμους της Πόλης της Νέας Υόρκης, ενώ διάνοιγαν μια προέκταση του νεοκατασκευασμένου υπόγειου σιδηρόδρομου, έπεσαν πάνω σε ένα μεγάλο κρυμμένο θάλαμο. Το δωμάτιο ήταν πολυτελέστατα επιπλωμένο—σαν παλάτι! Κατά μήκος του υπήρχαν καθρέφτες, πολυέλαιοι και νωπογραφίες. Η φθαρμένη από το χρόνο ξύλινη επένδυση στόλιζε ακόμα τους τοίχους. Στη μέση του δωματίου υπήρχε ένα διακοσμητικό σιντριβάνι που είχε σταματήσει να κελαρύζει εδώ και καιρό.

Το δωμάτιο οδηγούσε σε μια σήραγγα. Προς έκπληξη των εργατών, εκεί υπήρχε ένα πλούσια διακοσμημένο βαγόνι 22 θέσεων πάνω στις ράγες του. Υπήρχε άραγε και άλλος υπόγειος σιδηρόδρομος κάτω από τη Νέα Υόρκη πριν από αυτόν που διάνοιγαν τώρα; Ποιος μπορεί να είχε κατασκευάσει αυτόν το χώρο;

Σήραγγες και Υπόγειοι Σιδηρόδρομοι

Υπόγειοι αγωγοί χρησιμοποιούνται εδώ και χιλιάδες χρόνια για την εξόρυξη μεταλλευμάτων, την παροχή νερού και για στρατιωτικούς σκοπούς. Ωστόσο, η μηχανοκίνητη υπόγεια μεταφορά επιβατών άρχισε πολύ πιο πρόσφατα. Στις αρχές του 19ου αιώνα, οι δρόμοι στο Λονδίνο της Αγγλίας ήταν κατάμεστοι από κάθε είδους όχημα εκείνης της εποχής που μπορεί να φανταστεί κανείς, για να μην αναφερθούμε στην κυκλοφορία των πεζών. Χιλιάδες άτομα διέσχιζαν τον Τάμεση καθημερινά, είτε με φέριμποτ είτε από τη Γέφυρα του Λονδίνου. Μερικές φορές, η κίνηση στους δρόμους ήταν τόσο αργή ώστε το μόνο που μπορούσαν να κάνουν οι αβοήθητοι έμποροι ήταν να κοιτούν να μαραίνονται στον ήλιο τα λαχανικά που προσπαθούσαν να μεταφέρουν στην αγορά.

Ο Μαρκ Ίζαμπαρτ Μπρινέλ, ένας Γάλλος μηχανικός που ζούσε στην Αγγλία, είχε μια ιδέα η οποία τελικά θα συντελούσε στο να περιοριστούν ορισμένα από τα προβλήματα των μεταφορών του Λονδίνου. Ο Μπρινέλ παρατήρησε κάποτε έναν εντομοσκώληκα νηοτρώξ που προσπαθούσε να περάσει μέσα από ένα κομμάτι σκληρής βελανιδιάς. Πρόσεξε ότι μόνο το κεφάλι αυτού του μικρού μαλάκιου προστατευόταν από όστρακο. Ο νηοτρώξ χρησιμοποιούσε τα πριονωτά άκρα του όστρακού του για να τρυπήσει το ξύλο. Καθώς προχωρούσε, άφηνε πίσω του στην τρύπα που είχε ανοίξει μια λεπτή προστατευτική επίστρωση από άσβεστο. Εφαρμόζοντας αυτή την αρχή, ο Μπρινέλ καταχώρησε ως ευρεσιτεχνία μια μεγάλη ασπίδα σηραγγοποιίας από χυτοσίδηρο, η οποία θα προωθούνταν στο έδαφος με γρύλους. Καθώς οι εργάτες έβγαζαν το χώμα από το εσωτερικό της ασπίδας, η ασπίδα δεν άφηνε τη σήραγγα να καταρρεύσει. Καθώς η ασπίδα προχωρούσε, άλλοι εργάτες επένδυαν εσωτερικά τη νέα σήραγγα με τούβλα για να τη στηρίξουν.

Χρησιμοποιώντας την ασπίδα του, ο Μπρινέλ αποπεράτωσε με επιτυχία την πρώτη υποβρύχια σήραγγα του κόσμου η οποία διέσχιζε μαλακό έδαφος, κάτω από τον Τάμεση, το 1843. Κάνοντάς το αυτό, έδειξε καθαρά ότι η σηραγγοποιία ήταν εφικτή και άνοιξε το δρόμο για την ανάπτυξη των σύγχρονων υπόγειων σιδηρόδρομων. Το 1862, λειτούργησε το πρώτο δίκτυο υπόγειου σιδηρόδρομου που ένωνε κύριους σιδηροδρομικούς σταθμούς στο Λονδίνο, και το 1865, αγόρασαν τη σήραγγα του Μπρινέλ για να επεκταθεί το δίκτυο. Αυτή η σήραγγα αποτελεί ακόμα μέρος του Μετρό του Λονδίνου.

Φόβοι—Φανταστικοί και Δικαιολογημένοι

Πάντοτε υπήρχαν εκείνοι που αντιστρατεύονταν τις υπόγειες μεταφορές. Το 19ο αιώνα πολλοί άνθρωποι, οι οποίοι πίστευαν ότι κάπου μέσα στη γη υπήρχε μια πύρινη κόλαση, φοβούνταν να κατέβουν σε κάποια σήραγγα. Επιπρόσθετα, πολλοί άνθρωποι συνέδεαν τις σκοτεινές, υγρές σήραγγες με τις μεταδοτικές νόσους και τη μολυσμένη ατμόσφαιρα.

Από την άλλη μεριά, οι πολεοδόμοι είχαν τη φλογερή επιθυμία να κάνουν κάτι για την αποσυμφόρηση των αστικών δρόμων. Οι υπόγειοι σιδηρόδρομοι έγιναν βασικό θέμα πολιτικής αντιλογίας. Υπήρχε λόγος για ανησυχία σε σχέση με την ποιότητα του αέρα στους υπόγειους σιδηρόδρομους. Δοκίμασαν διάφορα συστήματα εξαερισμού, τα οποία δεν ήταν όλα επιτυχημένα. Μερικά εκμεταλλεύονταν την κίνηση του αέρα που δημιουργούσαν τα τρένα· ορισμένα είχαν κατά διαστήματα κατακόρυφα φρέατα τα οποία κατέληγαν σε σχάρες στο επίπεδο του οδοστρώματος και άλλα είχαν ισχυρούς ανεμιστήρες ή χρησιμοποιούσαν συνδυασμό διαφόρων μεθόδων. Για να εξουδετερώσουν τους ψυχολογικούς φραγμούς που εμποδίζουν κάποιον να μπει σε σκοτεινούς, υπόγειους αγωγούς, οι σταθμοί ήταν εφοδιασμένοι με λάμπες φωταερίου. Αυτό το κλίμα επικρατούσε όταν κατασκευάστηκε ο ξεχασμένος υπόγειος σιδηρόδρομος της Νέας Υόρκης τον οποίο ανακάλυψαν οι εργάτες το 1912.

Ο Πρώτος Υπόγειος Σιδηρόδρομος της Νέας Υόρκης

Μακριά από το Λονδίνο, στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, ένας άλλος ταλαντούχος εφευρέτης, ο Άλφρεντ Ίλι Μπιτς, προβληματιζόταν για την εξίσου άσχημη κατάσταση της κυκλοφορίας στη Νέα Υόρκη. Ως ο εκδότης του εντύπου Σαϊεντίφικ Αμέρικαν (Scientific American), ο Μπιτς προωθούσε σύγχρονες λύσεις για παλιά προβλήματα, όπως ήταν οι μποτιλιαρισμένοι δρόμοι. Το 1849 πρότεινε ένα ριζοσπαστικό σχέδιο: «Κατασκευή σήραγγας στην οδό Μπρόντγουεϊ», έναν από τους πιο μποτιλιαρισμένους δρόμους, «με εισόδους και σκάλες σε κάθε γωνία. Αυτό το υπόγειο πέρασμα θα έχει διπλή σιδηροδρομική γραμμή και δρόμο για τους πεζούς δεξιά και αριστερά».

Στις επόμενες δύο δεκαετίες, και άλλοι συγκοινωνιολόγοι παρουσίασαν προτάσεις για γρήγορη μετακίνηση στη Νέα Υόρκη. Τελικά, όλες αυτές καταψηφίζονταν. Ο διεφθαρμένος ισχυρός πολιτικός Μπος Τουίντ δεν ήθελε κανέναν ανταγωνισμό με τις εταιρίες οδικών μεταφορών, την πηγή μεγάλου μέρους των παράνομων εισοδημάτων του. Αλλά ο επινοητικός κ. Μπιτς, που ούτε για μια στιγμή δεν είχε εγκαταλείψει την ιδέα του, φάνηκε εξυπνότερος από τον ταραχοποιό Μπος.

Στον Μπιτς εκχωρήθηκε το νόμιμο δικαίωμα να κατασκευάσει δύο γειτονικές σήραγγες, οι οποίες ήταν πολύ μικρές για να μεταφέρουν επιβάτες, κάτω από την οδό Μπρόντγουεϊ. Θα τις χρησιμοποιούσαν «για τη μεταφορά επιστολών, δεμάτων και εμπορευμάτων» στο κεντρικό ταχυδρομείο. Κατόπιν αυτός υπέβαλε αίτηση για να γίνει κάποια τροποποίηση που θα του επέτρεπε να κατασκευάσει μόνο μία μεγάλη σήραγγα, δήθεν για να μειώσει το κόστος. Με κάποιον τρόπο, το τέχνασμά του πέρασε απαρατήρητο και η τροποποίηση εγκρίθηκε. Ο Μπιτς στρώθηκε αμέσως στη δουλειά, αλλά μακριά από τα βλέμματα του κόσμου. Έσκαβε από το υπόγειο ενός καταστήματος ρούχων, και έβγαζε το χώμα έξω τη νύχτα με βαγονέτα που είχαν τις ρόδες τους καλυμμένες για να μην ακούγεται ο θόρυβος. Μέσα σε 58 νύχτες μόνο, ολοκληρώθηκε η διάνοιξη της σήραγγας που είχε μήκος 95 μέτρα.

Ένα «Ρεύμα Αέρα»

Ο Μπιτς γνώριζε πολύ καλά τη φοβερή μόλυνση που υπήρχε στους υπόγειους σιδηρόδρομους του Λονδίνου, επειδή χρησιμοποιούσαν ατμομηχανές οι οποίες έκαιγαν κάρβουνο. Αυτός κινούσε το βαγόνι του με ένα «ρεύμα αέρα»—την πίεση που ανέπτυσσε κάποιος τεράστιος ανεμιστήρας ο οποίος ήταν ενσωματωμένος σε μια εσοχή στη μια άκρη της σήραγγας. Ο αέρας έσπρωχνε απαλά το βαγόνι με ταχύτητα 10 χιλιομέτρων την ώρα, μολονότι μπορούσε να αναπτύξει δεκαπλάσια ταχύτητα. Όταν το βαγόνι έφτανε στην άλλη άκρη της γραμμής, η λειτουργία του ανεμιστήρα αντιστρεφόταν για να τραβήξει πίσω το βαγόνι! Για να κάνει τους ανθρώπους να υπερνικήσουν την έντονη διστακτικότητα που είχαν να κατέβουν στη σήραγγα, ο Μπιτς φρόντισε να φωτιστεί άπλετα η ευρύχωρη αίθουσα αναμονής με λάμπες ζιρκονίου οι οποίες ήταν από τις φωτεινότερες και καθαρότερες της εποχής. Επίσης τη διακόσμησε πλούσια με πολυτελέστατες καρέκλες, αγάλματα, ψεύτικα παράθυρα με κουρτίνες, ακόμα και με ένα πιάνο με ουρά και με ένα ενυδρείο με χρυσόψαρα! Η μικρή σιδηροδρομική γραμμή παρουσιάστηκε το Φεβρουάριο του 1870 σε ένα ανυποψίαστο κοινό και στέφθηκε με άμεση και εντυπωσιακή επιτυχία. Σε ένα χρόνο, 400.000 άνθρωποι είχαν επισκεφτεί τον υπόγειο σιδηρόδρομο.

Ο Μπος Τουίντ ήταν έξω φρενών! Ακολούθησαν πολιτικές μηχανορραφίες, και ο Τουίντ έπεισε τον κυβερνήτη να εγκρίνει ένα αντίθετο σχέδιο για την κατασκευή υπερυψωμένου σιδηρόδρομου που θα είχε 16πλάσιο κόστος από το υπόγειο δίκτυο που πρότεινε ο Μπιτς και το οποίο λειτουργούσε με την πίεση του αέρα. Λίγο έπειτα από αυτό, ασκήθηκε δίωξη κατά του Τουίντ, με αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε ισόβια κάθειρξη. Αλλά ο πανικός που επικράτησε στο χρηματιστήριο το 1873 απομάκρυνε την προσοχή των επενδυτών και των αρμοδίων από τους υπόγειους σιδηρόδρομους, και ο Μπιτς τελικά σφράγισε τη σήραγγα. Έτσι, αυτή παρέμεινε στη λησμονιά μέχρι που την ανακάλυψαν τυχαία το 1912, εφτά χρόνια και πλέον μετά τη διάνοιξη του τωρινού υπόγειου σιδηρόδρομου της Νέας Υόρκης το 1904. Ένα τμήμα της αρχικής σήραγγας του Μπιτς έγινε αργότερα μέρος του τωρινού Σταθμού Σίτι Χολ, στο κάτω Μανχάταν.

Ο Υπόγειος Σιδηρόδρομος της Χιλιετίας

Πριν από έναν αιώνα περίπου, υπήρχε ατμόσφαιρα προσμονής στην Ουγγαρία. Το 1896, η Ουγγαρία επρόκειτο να γιορτάσει τη 1.000ή επέτειο από την ίδρυσή της. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η πρωτεύουσα της χώρας, η Βουδαπέστη, ήταν ανάμεσα στις μεγαλύτερες πόλεις της Ευρώπης. Ήδη οι δρόμοι της ήταν πολυσύχναστοι. Για τον εορτασμό της χιλιετηρίδας προτάθηκε η κατασκευή ενός ηλεκτρικού σιδηρόδρομου επιφανείας, με σκοπό την αποσυμφόρηση της κυκλοφορίας. Αλλά αυτό δεν ήταν ό,τι ακριβώς ζητούσαν οι δημοτικές αρχές, και έτσι η πρόταση απορρίφθηκε. Στο μεταξύ, το Μετρό του Λονδίνου είχε κεντρίσει τη φαντασία των συγκοινωνιολόγων σε άλλες χώρες. Ένας τέτοιος ειδικός στην Ουγγαρία, ο κ. Μορ Μπάλαζ, πρότεινε την ιδέα για την κατασκευή ενός ηλεκτρικού υπόγειου σιδηρόδρομου. Αυτή εγκρίθηκε, και η κατασκευή άρχισε τον Αύγουστο του 1894.

Ο υπόγειος σιδηρόδρομος κατασκευάστηκε με τη μέθοδο εκσκαφής και κάλυψης—έσκαψαν έναν ήδη υπάρχοντα δρόμο και τοποθέτησαν ράγες κάτω από το επίπεδο του οδοστρώματος. Κατόπιν κατασκεύασαν μια επίπεδη οροφή πάνω από το όρυγμα, και ο δρόμος αποκαταστάθηκε. Ο υπόγειος σιδηρόδρομος μήκους 3,7 χιλιομέτρων εγκαινιάστηκε στις 2 Μαΐου 1896. Η μετακίνηση με τα ηλεκτροκίνητα βαγόνια του αποτελούσε μεγάλη πρόοδο σε σύγκριση με τη γεμάτη θείο ατμόσφαιρα που υπέμεναν οι επιβάτες του πρώτου Μετρό του Λονδίνου! Λίγες μέρες μετά την έναρξη της λειτουργίας του, ο Βασιλιάς Φραγκίσκος Ιωσήφ Α΄ επισκέφτηκε το καινούριο δίκτυο και ενέκρινε να δοθεί στο σιδηρόδρομο το όνομά του. Ωστόσο, στην περίοδο της πολιτικής θύελλας που ακολούθησε, η σιδηροδρομική γραμμή μετονομάστηκε σε Υπόγειος Σιδηρόδρομος της Χιλιετίας. Ήταν ο πρώτος υπόγειος σιδηρόδρομος στην ηπειρωτική Ευρώπη. Σύντομα, ακολούθησαν και άλλοι. Το 1900 άρχισε να λειτουργεί το Μετρό του Παρισιού, και το 1902 δόθηκε στην κυκλοφορία ο υπόγειος σιδηρόδρομος στο Βερολίνο.

Ο Υπόγειος Σιδηρόδρομος 100 Χρόνια Μετά

Για τη 1.100ή επέτειο της Ουγγαρίας το 1996, αποκαταστάθηκε η αρχική ομορφιά και το ύφος του υπόγειου σιδηρόδρομου. Λευκά πλακάκια και διακοσμητικά πλαίσια σε κεραμιδί χρώμα στολίζουν τους τοίχους των σταθμών. Τα ονόματα των σταθμών ξεχωρίζουν—πλαισιωμένα από πλακάκια στον τοίχο. Οι σιδερένιες κολόνες ανακατασκευάστηκαν και βάφτηκαν πράσινες για να θυμίζουν την ατμόσφαιρα του περασμένου αιώνα. Ο κεντρικός σταθμός της Βουδαπέστης περιλαμβάνει ένα σιδηροδρομικό μουσείο, όπου μπορείτε να δείτε ένα από τα πρώτα βαγόνια του υπόγειου σιδηρόδρομου—το οποίο έχει κλείσει έναν αιώνα ζωής! Επίσης υπάρχουν εκθέματα που αφορούν την κατασκευή του Υπόγειου Σιδηρόδρομου της Χιλιετίας καθώς και του πιο σύγχρονου Μετρό της Βουδαπέστης.

Όταν επισκέπτονται το μουσείο, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά στην Ουγγαρία δεν μπορούν να μη θυμηθούν ότι, στο πρόσφατο παρελθόν, ο υπόγειος σιδηρόδρομος είχε μια εντελώς διαφορετική χρησιμότητα για τους Χριστιανούς που ζούσαν εκεί. Όλο το διάστημα που το έργο τους ήταν απαγορευμένο στην Ουγγαρία, οι Μάρτυρες χρησιμοποιούσαν με διάκριση τους σταθμούς αυτού του φημισμένου σιδηρόδρομου για να μιλάνε στους άλλους σχετικά με τη Βασιλεία του Θεού. Από το 1989, οι Μάρτυρες κηρύττουν ελεύθερα στην Ουγγαρία. Αλλά μπορείτε να τους δείτε ακόμα στον Υπόγειο Σιδηρόδρομο της Χιλιετίας να μεταδίδουν την πεποίθησή τους ότι η Χιλιετία που περιγράφεται στην Αγία Γραφή—η χιλιετής διακυβέρνηση του Χριστού—θα έρθει σύντομα.

Η Κληρονομιά των Πρώτων Υπόγειων Σιδηρόδρομων

Σήμερα, οι υπόγειοι σιδηρόδρομοι μεταφέρουν επιβάτες κάτω από το έδαφος σε μεγάλες πόλεις σε όλο τον κόσμο. Σε μερικές χώρες, στα παλιά προβλήματα του θορύβου και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης έχει προστεθεί το γράψιμο στους τοίχους και το έγκλημα. Ωστόσο, πολλά σιδηροδρομικά συστήματα αντανακλούν τα ευγενικά, αισθητικά και πρακτικά ιδεώδη των πρώτων σχεδιαστών του υπόγειου σιδηρόδρομου. Η επιθυμία για επέκταση και βελτίωση των μαζικών μεταφορών παραμένει ισχυρή. Υπόγειοι σιδηρόδρομοι έχουν μόλις ολοκληρωθεί ή είναι υπό κατασκευή σε πόλεις όπως η Βαρσοβία, η Μεδεγίν, η Μπανγκόκ, η Σαγκάη, η Σεούλ και η Ταϊπέι. Θα εκπλήσσονταν άραγε οι πρώτοι σχεδιαστές του υπόγειου σιδηρόδρομου από όλα αυτά; Πιθανώς όχι—αυτή η ευρεία χρήση ήταν ό,τι ακριβώς είχαν προβλέψει πριν από 150 χρόνια.

[Εικόνες στη σελίδα 23]

1. Ένας αναπαλαιωμένος σταθμός του Υπόγειου Σιδηρόδρομου της Χιλιετίας, στη Βουδαπέστη—1996

2-4. Ένα από τα πρώτα ηλεκτροκίνητα βαγόνια του Υπόγειου Σιδηρόδρομου της Χιλιετίας του 1896