Εκεί που η Κρίση Είναι Εντονότερη

Η ΜΑΙΡΗ, η οποία ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες, ξεκινάει τη μέρα της με ένα ντους, πλένει τα δόντια της αφήνοντας το νερό να τρέχει, τραβάει το καζανάκι και κατόπιν πλένει τα χέρια της. Ακόμη και προτού καθήσει για πρωινό, μπορεί να χρησιμοποιήσει τόσο νερό όσο θα χρειαζόταν για να γεμίσει μια κανονική μπανιέρα. Μέχρι το τέλος της μέρας, η Μαίρη, όπως και πολλοί άλλοι που ζουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει χρησιμοποιήσει πάνω από 350 λίτρα νερό, αρκετό για να γεμίσει μια μπανιέρα δυόμισι φορές. Για αυτήν, το καθαρό, άφθονο νερό απέχει όσο η κοντινότερη βρύση. Είναι πάντοτε διαθέσιμο· το θεωρεί δεδομένο.

Για την Ντέντε, η οποία ζει στη Δυτική Αφρική, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Σηκώνεται πολύ πριν ξημερώσει, ντύνεται, ισορροπεί μια μεγάλη λεκάνη στο κεφάλι της, και περπατάει οχτώ χιλιόμετρα ως τον κοντινότερο ποταμό. Εκεί κάνει μπάνιο, γεμίζει τη λεκάνη με νερό και κατόπιν επιστρέφει στο σπίτι. Αυτό το καθημερινό πρόγραμμα διαρκεί περίπου τέσσερις ώρες. Την επόμενη μία ώρα, φιλτράρει το νερό για να απομακρύνει τα παράσιτα και κατόπιν το μοιράζει σε τρία δοχεία—ένα για να πίνει, ένα για το σπίτι και άλλο ένα για το βραδινό της μπάνιο. Αν θέλει να πλύνει ρούχα πρέπει να πάει στον ποταμό.

«Η έλλειψη νερού μάς σκοτώνει εδώ», λέει η Ντέντε. «Όταν έχω δαπανήσει σχεδόν το μισό πρωινό για να μεταφέρω νερό, πόση από τη μέρα απομένει για εργασία στο χωράφι ή για άλλες δραστηριότητες;»

Η κατάσταση της Ντέντε δεν είναι μοναδική. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO), ο συνολικός χρόνος που δαπανούν κάθε έτος πλήθη γυναικών και παιδιών για να μεταφέρουν νερό από μακρινές, συχνά μολυσμένες, πηγές ισοδυναμεί με πάνω από δέκα εκατομμύρια χρόνια!

Μερικοί Έχουν, Άλλοι Όχι

Έτσι, ενώ υπάρχει άφθονο πόσιμο νερό παγκόσμια, δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο. Αυτό είναι το πρώτο σοβαρό πρόβλημα. Οι επιστήμονες υπολογίζουν, για παράδειγμα, ότι ενώ η Ασία έχει το 36 τοις εκατό του νερού που γεμίζει τις λίμνες και τους ποταμούς του κόσμου, εκείνη η ήπειρος φιλοξενεί το 60 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού. Σε αντίθεση, ο ποταμός Αμαζόνιος περιέχει το 15 τοις εκατό του νερού που υπάρχει στους ποταμούς όλου του κόσμου, αλλά μόνο το 0,4 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει αρκετά κοντά ώστε να το χρησιμοποιεί. Η ανομοιόμορφη κατανομή ισχύει και για τις βροχοπτώσεις. Ορισμένες περιοχές της γης είναι σχεδόν μόνιμα ξηρές· άλλες, μολονότι δεν είναι πάντοτε ξηρές, κατά καιρούς πλήττονται από περιόδους ξηρασίας.

Μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι οι άνθρωποι ίσως προκαλούν κάποιες αλλαγές στο κλίμα, περιλαμβανομένων και των βροχοπτώσεων. Η αποδάσωση, η υπερεντατική καλλιέργεια και η υπερβόσκηση προκαλούν την απογύμνωση του εδάφους. Κάποιοι συμπεραίνουν ότι, όταν συμβαίνει αυτό, η επιφάνεια της γης αντανακλά περισσότερο ηλιακό φως στην ατμόσφαιρα. Το αποτέλεσμα: Η ατμόσφαιρα γίνεται πιο θερμή, τα σύννεφα σκορπίζουν και οι βροχοπτώσεις μειώνονται.

Η άγονη γη μπορεί επίσης να προκαλεί μείωση των βροχοπτώσεων, επειδή μεγάλο μέρος της βροχής που πέφτει στα δάση είναι νερό το οποίο αρχικά εξατμίστηκε από την ίδια τη βλάστηση—από τα φύλλα των δέντρων και των θάμνων. Με άλλα λόγια, η βλάστηση δρα σαν τεράστιο σφουγγάρι που απορροφά και κατακρατεί τις βροχοπτώσεις. Αν αφαιρέσουμε τα δέντρα και τους θάμνους, λιγότερο νερό θα είναι διαθέσιμο για να σχηματίσει σύννεφα βροχής.

Το πόσο δραστικά επηρεάζουν οι ανθρώπινες ενέργειες τις βροχοπτώσεις είναι ακόμη αμφισβητήσιμο θέμα· πρέπει να γίνουν και άλλες έρευνες. Αλλά ένα είναι βέβαιο: Η λειψυδρία είναι εκτεταμένη. Ήδη, οι ελλείψεις απειλούν την οικονομία και την υγεία 80 χωρών, προειδοποιεί η Παγκόσμια Τράπεζα. Επίσης, ήδη το 40 τοις εκατό των κατοίκων της γης—πάνω από δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι—δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό ή σε αποχέτευση.

Όταν αντιμετωπίζουν λειψυδρία, τα πλούσια κράτη συνήθως έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν για να βγουν από τη δύσκολη θέση. Κατασκευάζουν φράγματα, χρησιμοποιούν ακριβή τεχνολογία για να ανακυκλώσουν το νερό τους ή ακόμη αφαλατώνουν το θαλασσινό νερό. Τα φτωχά κράτη δεν έχουν τέτοιες επιλογές. Πολλές φορές πρέπει να επιλέξουν είτε να μοιράζουν το πόσιμο νερό με δελτίο, πράγμα που μπορεί να εμποδίσει την πρόοδο και να μειώσει την παραγωγή τροφίμων, είτε να ξαναχρησιμοποιούν ανεπεξέργαστο νερό, πράγμα που καταλήγει στη μετάδοση ασθενειών. Καθώς οι απαιτήσεις για νερό αυξάνονται παντού, το μέλλον διαγράφεται πάρα πολύ ξηρό.

Μια Δεκαετία Ελπίδας

Στις 10 Νοεμβρίου 1980, στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών μίλησαν με πεποίθηση για την επερχόμενη «Διεθνή Δεκαετία Παροχής Πόσιμου Νερού και Αποχέτευσης». Ο στόχος, διακήρυξε η συνέλευση, ήταν να παράσχουν, ως το 1990, πλήρη πρόσβαση σε ασφαλές νερό και αποχέτευση για όλους όσους ζούσαν στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Ως το τέλος της δεκαετίας, είχαν δαπανηθεί περίπου 134 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 33,5 τρισ. δρχ.) προκειμένου να εξασφαλιστεί καθαρό νερό για πάνω από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους καθώς και εγκαταστάσεις διάθεσης λυμάτων για πάνω από 750 εκατομμύρια—εντυπωσιακό επίτευγμα.

Ωστόσο, αυτή η πρόοδος αντισταθμίστηκε από την αύξηση του πληθυσμού των αναπτυσσόμενων χωρών κατά 800 εκατομμύρια. Έτσι, ως το 1990, απέμεναν εκεί πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι που δεν είχαν ασφαλές νερό και επαρκή αποχέτευση. Η άσχημη κατάσταση φαινόταν να απηχεί τα λόγια που είπε η βασίλισσα στην Αλίκη στο παραμύθι Μέσα απ’ τον Καθρέφτη: «Βλέπεις, χρειάζεται να τρέχεις με όλη σου τη δύναμη για να μείνεις στο ίδιο σημείο. Αν θέλεις να πας κάπου αλλού, πρέπει να τρέχεις τουλάχιστον δυο φορές γρηγορότερα!»

Μετά το 1990, η συνολική πρόοδος για τη βελτίωση της κατάστασης εκείνων που δεν έχουν νερό και αποχέτευση ήταν, σύμφωνα με τη WHO, «ανεπαρκής». Η Σάντρα Ποστέλ, όταν ήταν αντιπρόεδρος έρευνας στο Ινστιτούτο Παγκόσμιας Επιφυλακής, έγραψε: «Παραμένει τεράστια ηθική αδυναμία το γεγονός ότι 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν μπορούν να πιουν νερό χωρίς να κινδυνεύουν να αρρωστήσουν ή να πεθάνουν. Ο λόγος δεν είναι τόσο η λειψυδρία ή η ανεπαρκής τεχνολογία όσο η έλλειψη κοινωνικής και πολιτικής δέσμευσης για την κάλυψη των βασικών αναγκών των φτωχών. Υπολογίζεται ότι θα χρειάζονταν 36 δισεκατομμύρια δολάρια [περ. 9 τρισ. δρχ.] επιπλέον το χρόνο, ποσό που ισούται κατά προσέγγιση με το 4 τοις εκατό των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών, για να προσφερθεί σε όλη την ανθρωπότητα κάτι που οι περισσότεροι το παίρνουμε ως δεδομένο—καθαρό πόσιμο νερό και υγειονομική διάθεση των αποβλήτων».

Αυξανόμενος Πληθυσμός, Αυξανόμενη Ζήτηση

Η ανομοιόμορφη κατανομή του νερού περιπλέκεται από ένα δεύτερο πρόβλημα: Καθώς μεγαλώνει ο πληθυσμός, το ίδιο συμβαίνει και με τη ζήτηση για νερό. Οι παγκόσμιες βροχοπτώσεις παραμένουν σχεδόν σταθερές, αλλά ο πληθυσμός αυξάνεται. Η κατανάλωση νερού έχει διπλασιαστεί τουλάχιστον δύο φορές στον αιώνα μας, και κάποιοι υπολογίζουν ότι θα μπορούσε να διπλασιαστεί ξανά μέσα στα επόμενα 20 χρόνια.

Φυσικά, αυξανόμενοι αριθμοί ανθρώπων χρειάζονται όχι μόνο περισσότερο πόσιμο νερό αλλά και περισσότερη τροφή. Η παραγωγή τροφής, με τη σειρά της, απαιτεί ακόμη μεγαλύτερες ποσότητες νερού. Ωστόσο, η γεωργία πρέπει να συναγωνίζεται τη βιομηχανία και τα άτομα όσον αφορά τις απαιτήσεις για νερό. Καθώς οι πόλεις και οι βιομηχανικές περιοχές επεκτείνονται, η γεωργία συνήθως είναι ο ηττημένος. «Από πού θα έρθει η τροφή;» ρωτάει κάποιος ερευνητής. «Πώς μπορούμε να καλύψουμε τις ανάγκες 10 δισεκατομμυρίων ανθρώπων όταν μόλις και μετά βίας καλύπτουμε τις ανάγκες 5 δισεκατομμυρίων και ουσιαστικά στερούμε νερό από τη γεωργία;»

Η μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού σημειώνεται στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου συνήθως το νερό είναι ήδη σπάνιο. Δυστυχώς, αυτές οι χώρες είναι οι λιγότερο ικανές, τόσο από οικονομική όσο και από τεχνική άποψη, να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα του νερού.

Μόλυνση

Προσθέστε στα προβλήματα της λειψυδρίας και των απαιτήσεων του αυξανόμενου πληθυσμού ένα τρίτο σχετικό πρόβλημα: τη μόλυνση. Η Αγία Γραφή μιλάει για έναν «ποταμό νερού ζωής», αλλά πολλοί ποταμοί σήμερα είναι ποταμοί θανάτου. (Αποκάλυψη 22:1) Σύμφωνα με έναν υπολογισμό, η ποσότητα των λυμάτων—οικιακών και βιομηχανικών—που χύνεται κάθε χρόνο στους ποταμούς του πλανήτη ισοδυναμεί με 450 κυβικά χιλιόμετρα. Πολλοί ποταμοί και ρυάκια είναι μολυσμένα από την αρχή ως το τέλος τους.

Στα αναπτυσσόμενα κράτη του κόσμου, τα ακατέργαστα λύματα μολύνουν σχεδόν κάθε μεγάλο ποταμό. Μια έρευνα που έγινε σε 200 μεγάλους ποταμούς της Ρωσίας έδειξε ότι οι 8 στους 10 είχαν επικίνδυνα υψηλά επίπεδα βακτηρίων και ιών. Οι ποταμοί και ο υδάτινος ορίζοντας των πιο αναπτυγμένων κρατών, αν και δεν είναι γεμάτοι λύματα, συχνά δηλητηριάζονται από τοξικές χημικές ουσίες, περιλαμβανομένων και αυτών που προέρχονται από γεωργικά λιπάσματα. Σχεδόν σε όλα τα μέρη του κόσμου, οι παραθαλάσσιες χώρες ρίχνουν ακατέργαστα λύματα στα ρηχά νερά έξω από τις ακτές τους, μολύνοντας σοβαρά τις παραλίες.

Έτσι, η μόλυνση του νερού αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα. Συνοψίζοντας την κατάσταση, το βιβλιάριο Νερό: Ο Ζωτικός Πόρος (Water: The Essential Resource) της Εταιρίας Όντιμπον δηλώνει: «Το ένα τρίτο της ανθρωπότητας υποφέρει μέσα σε μια μόνιμη κατάσταση ασθένειας ή αδυναμίας εξαιτίας του ακάθαρτου νερού· άλλο ένα τρίτο απειλείται από την έκλυση χημικών ουσιών στο νερό των οποίων οι μακροχρόνιες συνέπειες είναι άγνωστες».

Κακό Νερό, Κακή Υγεία

Όταν η Ντέντε, που αναφέρθηκε προηγουμένως, είπε ότι «η έλλειψη νερού μάς σκοτώνει», μιλούσε μεταφορικά. Εντούτοις, η έλλειψη καθαρού, πόσιμου νερού σκοτώνει και κατά γράμμα. Για εκείνη, και για εκατομμύρια άτομα σαν και αυτήν, δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να χρησιμοποιούν νερό από ρυάκια και ποταμούς, που συχνά είναι σχεδόν σαν ανοιχτοί υπόνομοι. Δεν είναι παράξενο ότι, σύμφωνα με τη WHO, κάθε οχτώ δευτερόλεπτα πεθαίνει ένα παιδί από κάποια ασθένεια που σχετίζεται με το νερό!

Στον αναπτυσσόμενο κόσμο, σύμφωνα με το περιοδικό Παγκόσμια Επιφυλακή (World Watch), το 80 τοις εκατό των ασθενειών διαδίδεται μέσω της κατανάλωσης ακατάλληλου νερού. Οι παθογόνοι οργανισμοί και η μόλυνση που μεταδίδονται με το νερό σκοτώνουν 25 εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο.

Οι δολοφονικές ασθένειες που σχετίζονται με το νερό—στις οποίες περιλαμβάνονται οι διαρροϊκές ασθένειες, η χολέρα και ο τυφοειδής πυρετός—θερίζουν τα περισσότερα θύματά τους στις τροπικές περιοχές. Εντούτοις, οι ασθένειες που μεταδίδονται με το νερό δεν περιορίζονται στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Το 1993, στις Ηνωμένες Πολιτείες, 400.000 άνθρωποι στο Μιλγουόκι του Ουισκόνσιν αρρώστησαν όταν ήπιαν νερό από τη βρύση το οποίο περιείχε κάποιο μικρόβιο ανθεκτικό στο χλώριο. Το ίδιο έτος, επικίνδυνα μικρόβια εισχώρησαν στα δίκτυα ύδρευσης άλλων πόλεων των Ηνωμένων Πολιτειών—Ουάσινγκτον, D.C.· Νέα Υόρκη· και Καμπούλ του Μισούρι—αναγκάζοντας τους κατοίκους να βράζουν το νερό που έβγαινε από τις βρύσες τους.

Μοιράζοντας τους Ποταμούς

Τα αλληλένδετα προβλήματα της λειψυδρίας, των απαιτήσεων του αυξανόμενου πληθυσμού και της μόλυνσης που οδηγεί σε κακή υγεία αποτελούν όλα παράγοντες οι οποίοι μπορούν να οδηγήσουν σε εντάσεις και συγκρούσεις. Το νερό, άλλωστε, δεν είναι πολυτέλεια. Ένας πολιτικός στην Ισπανία, ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει κάποια κατάσταση λειψυδρίας, είπε: «Δεν είναι πλέον οικονομική πάλη, αλλά αγώνας για επιβίωση».

Ένας σημαντικός τομέας έντασης είναι ο καταμερισμός του νερού των ποταμών. Σύμφωνα με τον Πίτερ Γκλάικ, ερευνητή στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 40 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει στις 250 λεκάνες απορροής ποταμών των οποίων το νερό διεκδικείται από δύο τουλάχιστον έθνη. Οι ποταμοί Βραχμαπούτρα, Ινδός, Μεκόνγκ, Νείλος, Νίγηρας και Τίγρης ρέουν μέσα από πολλές χώρες ο καθένας—χώρες που θέλουν να κρατήσουν για λογαριασμό τους όσο το δυνατόν περισσότερο νερό από αυτούς τους ποταμούς. Ήδη, υπάρχουν προστριβές.

Καθώς η ζήτηση για νερό αυξάνεται γοργά, αυτές οι εντάσεις θα κλιμακώνονται. Ο αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας για την Περιβαλλοντικά Βιώσιμη Ανάπτυξη προβλέπει: «Πολλοί από τους πολέμους αυτού του αιώνα διεξάχθηκαν για το πετρέλαιο, αλλά οι πόλεμοι του επόμενου αιώνα θα διεξάγονται για το νερό».

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 7]

Ένα Μόριο σε Κίνηση

Ας παρακολουθήσουμε τις διαδρομές ενός μορίου νερού στο αέναο ταξίδι του. Οι συνοδευτικές φωτογραφίες, που είναι αριθμημένες για να αντιστοιχούν στο κείμενο, δείχνουν μόνο ένα από τα μυριάδες μονοπάτια που μπορεί να ακολουθήσει κάποιο μόριο νερού προκειμένου να επιστρέψει στον τόπο από όπου ήρθε. —Ιώβ 36:27· Εκκλησιαστής 1:7.

Θα αρχίσουμε με ένα μόριο που βρίσκεται στην επιφάνεια του ωκεανού.(1) Καθώς το νερό εξατμίζεται εξαιτίας της ενέργειας του ήλιου, το μόριο ανεβαίνει ώσπου να φτάσει χιλιάδες μέτρα πάνω από τη γη.(2) Τώρα ενώνεται με άλλα μόρια νερού για να σχηματίσει ένα μικροσκοπικό σταγονίδιο νερού. Το σταγονίδιο ταξιδεύει με τον άνεμο εκατοντάδες χιλιόμετρα. Με τον καιρό, το σταγονίδιο εξατμίζεται και το μόριο ανεβαίνει ξανά ώσπου, τελικά, ενώνεται με μια σταγόνα βροχής αρκετά μεγάλη ώστε να πέσει στο έδαφος.(3) Η σταγόνα πέφτει σε μια λοφοπλαγιά μαζί με δισεκατομμύρια άλλες· το νερό χύνεται κατηφορικά σε ένα ρυάκι.(4)

Τότε ένα ελάφι πίνει νερό από το ρυάκι, παίρνοντας το μόριό μας.(5) Έπειτα από ώρες το ελάφι ουρεί, και το μόριο μεταφέρεται στο έδαφος όπου το μαζεύουν οι ρίζες ενός δέντρου.(6) Από εκεί, το μόριο ανεβαίνει ψηλά στο δέντρο και τελικά εξατμίζεται από ένα φύλλο στον αέρα.(7) Όπως προηγουμένως, ακολουθεί ανοδική πορεία για να συμβάλει στο σχηματισμό ενός ακόμη μικροσκοπικού σταγονίδιου. Το σταγονίδιο παρασύρεται από τον άνεμο ώσπου γίνεται μέρος ενός σκούρου, μεγάλου βροχοφόρου σύννεφου.(8) Το μόριό μας πέφτει ξανά με τη βροχή, αλλά αυτή τη φορά φτάνει σε έναν ποταμό που το μεταφέρει στον ωκεανό.(9) Εκεί μπορεί να μείνει χιλιάδες χρόνια προτού φτάσει στην επιφάνεια, εξατμιστεί και αρχίσει πάλι να κινείται στον αέρα.(10)

Ο κύκλος δεν τελειώνει ποτέ: Το νερό εξατμίζεται από τις θάλασσες, ταξιδεύει πάνω από την ξηρά, πέφτει με τη μορφή βροχής και κυλάει ξανά στις θάλασσες. Κάνοντάς το αυτό, το νερό συντηρεί κάθε είδος ζωής στη γη.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 9]

Τι Έχει Προταθεί

Κατασκευή εργοστασίων αφαλάτωσης. Αυτά αφαιρούν το αλάτι από το θαλασσινό νερό. Συνήθως αυτό γίνεται διοχετεύοντας νερό σε θαλάμους χαμηλής πίεσης όπου θερμαίνεται ώσπου να βράσει. Το νερό εξατμίζεται και κατευθύνεται αλλού, αφήνοντας πίσω τα κρυσταλλικά άλατα. Είναι μια δαπανηρή μέθοδος, πέρα από τις δυνατότητες πολλών αναπτυσσόμενων χωρών.

Λιώσιμο Παγόβουνων. Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι τα τεράστια παγόβουνα, τα οποία περιέχουν καθαρό, πόσιμο νερό, θα μπορούσαν να συρθούν από την Ανταρκτική με μεγάλα ρυμουλκά και να λιώσουν προκειμένου να παραγάγουν νερό για τις άνυδρες χώρες του Νότιου Ημισφαιρίου. Ένα πρόβλημα: Περίπου το μισό παγόβουνο θα έλιωνε στη θάλασσα προτού φτάσει στον προορισμό του.

Εκμετάλλευση των υδροφόρων στρωμάτων. Τα υδροφόρα στρώματα είναι πετρώματα στα οποία συγκεντρώνεται νερό, και βρίσκονται βαθιά μέσα στη γη. Από αυτά μπορεί να αντληθεί νερό, ακόμη και στις ξηρότερες ερήμους. Αλλά η άντληση αυτού του νερού κοστίζει ακριβά και χαμηλώνει τη στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα. Ένα ακόμη μειονέκτημα: Τα περισσότερα υδροφόρα στρώματα ανανεώνονται πολύ αργά—και μερικά, καθόλου.

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 8]

Φωτογραφία: Mora, Godo-Foto

[Εικόνες στη σελίδα 5]

Για να πάρει κάποιος νερό μπορεί να χρειάζεται τέσσερις ώρες κάθε μέρα

[Εικόνες στη σελίδα 8]

Περίπου 450 κυβικά χιλιόμετρα λυμάτων χύνονται στους ποταμούς κάθε χρόνο