Πώς Καταρρακώνει ο Πόλεμος τα Παιδιά

Η ΜΑΧΗ, μια από τις πολλές του εμφύλιου πολέμου στη Σιέρα Λεόνε, διεξάχθηκε στις αρχές του 1995. Όταν σώπασαν τα όπλα, η τετράχρονη Τένε, της οποίας οι γονείς είχαν ήδη σκοτωθεί στον πόλεμο, κειτόταν πληγωμένη. Μια σφαίρα είχε σφηνωθεί στο κεφάλι της, πίσω από το δεξί της μάτι, και υπήρχε κίνδυνος να δημιουργήσει κάποια μόλυνση η οποία θα επεκτεινόταν στον εγκέφαλο και θα τη σκότωνε.

Δεκαέξι μήνες αργότερα, ένα ζευγάρι από τη Βρετανία διευθέτησε να μεταφερθεί η Τένε αεροπορικώς στην Αγγλία για να χειρουργηθεί. Μια ομάδα χειρουργών έβγαλε τη σφαίρα, και οι άνθρωποι χάρηκαν που η εγχείρηση ήταν επιτυχής, που σώθηκε μια παιδική ζωή. Εντούτοις, η χαρά σκιάστηκε από το γεγονός ότι η Τένε παρέμενε ένα ορφανό το οποίο δεν έπρεπε να είχε πυροβοληθεί.

Όπλα, Πείνα και Αρρώστια

Αν και η Τένε χτυπήθηκε από αδέσποτη σφαίρα, ολοένα και περισσότερα παιδιά δεν είναι τυχαία θύματα αλλά στόχοι. Όταν ξεσπάει εμφύλιος σπαραγμός, η εξόντωση των ενηλίκων δεν αρκεί· τα παιδιά του εχθρού θεωρούνται μελλοντικοί εχθροί. Κάποιος πολιτικός σχολιαστής είπε τα εξής σε μια ραδιοφωνική εκπομπή στη Ρουάντα το 1994: «Για να εξοντώσεις τους μεγάλους αρουραίους, πρέπει να εξοντώσεις τους μικρούς».

Ωστόσο, τα περισσότερα παιδιά που πεθαίνουν στους πολέμους δεν είναι θύματα βομβαρδισμών ή πυροβολισμών αλλά μάλλον θύματα της λιμοκτονίας και της αρρώστιας. Στους πολέμους που γίνονται στην Αφρική, για παράδειγμα, η έλλειψη τροφής και ιατρικών υπηρεσιών έχει σκοτώσει περίπου 20 φορές περισσότερους ανθρώπους από ό,τι οι μάχες αυτές καθαυτές. Η διακοπή του ανεφοδιασμού είναι μια πολεμική τακτική η οποία εφαρμόζεται ανελέητα στους σύγχρονους καιρούς. Οι στρατοί έχουν «σπείρει» μεγάλες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης με νάρκες ξηράς, έχουν καταστρέψει σιταποθήκες και συστήματα ύδρευσης και έχουν κατασχέσει εφόδια που αποστέλλονται ως βοήθεια. Έχουν επίσης κατεδαφίσει κέντρα υγείας, διασκορπίζοντας το ιατρικό προσωπικό.

Αυτές οι μέθοδοι πλήττουν χειρότερα από όλους τα παιδιά. Από το 1980 ως το 1988, για παράδειγμα, 330.000 παιδιά στην Ανγκόλα και 490.000 παιδιά στη Μοζαμβίκη πέθαναν από αιτίες που σχετίζονται με τον πόλεμο.

Χωρίς Σπίτι, Χωρίς Οικογένεια

Ο πόλεμος δημιουργεί ορφανά με το να σκοτώνει τους γονείς αλλά και με το να διαλύει τις οικογένειες. Παγκόσμια, περίπου 53 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν φύγει από τα σπίτια τους υπό την απειλή της βίας. Αυτό αντιστοιχεί περίπου με 1 άτομο σε κάθε 115 ανθρώπους στη γη! Τουλάχιστον οι μισοί είναι παιδιά. Στον πανικό της φυγής, τα παιδιά πολλές φορές χωρίζονται από τους γονείς τους.

Ως αποτέλεσμα της διαμάχης στη Ρουάντα, 114.000 παιδιά είχαν χωριστεί από τους γονείς τους μέχρι το τέλος του 1994. Σύμφωνα με μια έρευνα του 1995, στην Ανγκόλα 1 στα 5 παιδιά είχε την ίδια εμπειρία. Για πολλά παιδιά, ιδιαίτερα για τα πολύ μικρά, το ψυχικό τραύμα τού να μην είναι με τους γονείς τους τα βλάπτει περισσότερο από την αναταραχή του ίδιου του πολέμου.

Σκοτώνονται από Νάρκες Ξηράς

Σε όλο τον κόσμο, εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά βγαίνουν για να παίξουν, να βοσκήσουν τα ζώα, να μαζέψουν καυσόξυλα ή να σπείρουν, μόνο και μόνο για να ανατιναχτούν από κάποια νάρκη. Οι νάρκες ξηράς σκοτώνουν 800 ανθρώπους κάθε μήνα. Σε 64 χώρες υπάρχουν συνολικά περίπου 110 εκατομμύρια νάρκες σπαρμένες στο έδαφος. Η Καμπότζη και μόνο είναι γεμάτη με περίπου εφτά εκατομμύρια τέτοιες νάρκες, δύο για κάθε παιδί.

Σαράντα και πλέον χώρες κατασκευάζουν περίπου 340 είδη ναρκών σε μεγάλη ποικιλία σχημάτων και χρωμάτων. Μερικές νάρκες μοιάζουν με πέτρες, άλλες με ανανάδες, ενώ κάποιες άλλες μοιάζουν με μικρές πράσινες πεταλούδες που πέφτουν απαλά στο έδαφος από ελικόπτερα χωρίς να εκραγούν. Αναφορές δείχνουν ότι μερικές νάρκες ξηράς, οι οποίες είναι φτιαγμένες για να μοιάζουν με παιχνίδια, έχουν τοποθετηθεί κοντά σε σχολεία και παιδικές χαρές όπου θα τις βρουν γυναίκες και παιδιά.

Το κόστος κατασκευής μιας νάρκης εναντίον προσωπικού είναι μόνο 3 δολάρια (περ. 800 δρχ.), αλλά για να εντοπιστεί και να απομακρυνθεί μια τέτοια νάρκη από το έδαφος το κόστος είναι 300 ως 1.000 δολάρια (περ. 80.000 ως 270.000 δρχ.). Το 1993 αφαιρέθηκαν γύρω στις 100.000 νάρκες ξηράς, αλλά τοποθετήθηκαν δύο εκατομμύρια νέες νάρκες. Όλες οι νάρκες είναι υπομονετικοί φονιάδες, οι οποίοι δεν κοιμούνται ποτέ, δεν κάνουν διάκριση ανάμεσα σε ένα στρατιώτη και σε ένα παιδί, δεν αναγνωρίζουν καμιά συνθήκη ειρήνης και παραμένουν δραστήριοι επί 50 χρόνια.

Το Μάιο του 1996, έπειτα από δύο χρόνια συνομιλιών στη Γενεύη της Ελβετίας, οι διεθνείς διαπραγματευτές απέτυχαν να εξασφαλίσουν μια παγκόσμια απαγόρευση για τις νάρκες ξηράς. Μολονότι κήρυξαν παράνομη τη χρήση ορισμένων τύπων και έθεσαν περιορισμούς στη χρήση άλλων, το ζήτημα της ολοκληρωτικής απαγόρευσης των ναρκών ξηράς δεν θα ξανασυζητηθεί πριν από το 2001, στην προγραμματισμένη αναθεωρητική σύνοδο. Από τώρα μέχρι τότε, οι νάρκες ξηράς θα σκοτώσουν άλλους 50.000 ανθρώπους και θα ακρωτηριάσουν 80.000. Πολλοί από αυτούς θα είναι παιδιά.

Βασανιστήρια και Βιασμοί

Στους πρόσφατους πολέμους, τα παιδιά έχουν υποβληθεί σε βασανιστήρια, είτε για να τιμωρηθούν οι γονείς τους είτε για να τους αποσπάσουν πληροφορίες σχετικά με τους γονείς τους. Μερικές φορές, μέσα στην κτηνωδία του πολέμου, δεν χρειάζεται κάποια δικαιολογία και βασανίζουν τα παιδιά απλώς για διασκέδαση.

Η σεξουαλική βία, περιλαμβανομένου του βιασμού, είναι κάτι συνηθισμένο στους πολέμους. Στις συρράξεις που έλαβαν χώρα στα Βαλκάνια, η τακτική ήταν να βιάζουν έφηβα κορίτσια και να τα αναγκάζουν να γεννούν τα παιδιά του εχθρού. Παρόμοια στη Ρουάντα, οι στρατιώτες χρησιμοποίησαν το βιασμό σαν όπλο για να καταστρέψουν τους οικογενειακούς δεσμούς. Σε μερικές επιδρομές, σχεδόν κάθε έφηβη που επιζούσε από τις στρατιωτικές επιθέσεις έπεφτε θύμα βιασμού. Πολλές κοπέλες που έμειναν έγκυες απορρίφθηκαν από τις οικογένειές τους και την κοινότητα. Μερικές κοπέλες εγκατέλειψαν τα μωρά τους· άλλες αυτοκτόνησαν.

Συναισθηματική Πίεση

Τα παιδιά στον πόλεμο συχνά περνούν καταστάσεις που είναι πιο φοβερές από τους πιο τρομακτικούς εφιάλτες πολλών ενηλίκων. Στο Σεράγεβο, για παράδειγμα, μια έρευνα στην οποία συμμετείχαν 1.505 παιδιά έδειξε ότι στην πραγματικότητα όλα είχαν βιώσει κάποιο βομβαρδισμό. Πάνω από τα μισά τα είχαν πυροβολήσει, και τα δύο τρίτα είχαν βρεθεί σε καταστάσεις που περίμεναν ότι θα σκοτωθούν.

Μια έρευνα στην οποία πήραν μέρος 3.000 παιδιά από τη Ρουάντα αποκάλυψε ότι το 95 τοις εκατό είχαν παραστεί μάρτυρες βίας και φόνων στη διάρκεια της γενοκτονίας, και ότι σχεδόν το 80 τοις εκατό είχαν χάσει μέλη της οικογένειάς τους. Περίπου το ένα τρίτο είχαν παραστεί μάρτυρες βιασμών ή σεξουαλικών επιθέσεων και περισσότερα από το ένα τρίτο είχαν δει άλλα παιδιά να συμμετέχουν σε φόνους ή σε ξυλοδαρμούς. Αυτές οι εμπειρίες καταρρακώνουν τις διάνοιες και τις καρδιές των παιδιών. Μια έκθεση αναφορικά με παιδιά από την πρώην Γιουγκοσλαβία τα οποία έχουν ψυχικά τραύματα δήλωνε: «Οι αναμνήσεις του γεγονότος παραμένουν . . . προκαλώντας φοβερούς εφιάλτες, καθημερινές απρόσκλητες αναδρομές των τραυματικών γεγονότων, φόβο, ανασφάλεια και πικρία». Μετά τη γενοκτονία στη Ρουάντα, ένας ψυχολόγος του Εθνικού Κέντρου Ανάρρωσης από Ψυχικά Τραύματα ανέφερε: «Ανάμεσα στα συμπτώματα που έχουν τα παιδιά είναι οι εφιάλτες, η δυσκολία στη συγκέντρωση, η κατάθλιψη και ένα αίσθημα απόγνωσης αναφορικά με το μέλλον».

Πώς Μπορούν να Βοηθηθούν τα Παιδιά;

Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι τα ψυχικά τραύματα δεν επουλώνονται όταν τα παιδιά καταπνίγουν τα αισθήματα και τις αναμνήσεις τους. Η θεραπεία πολλές φορές αρχίζει όταν ένα παιδί αντιμετωπίζει τις άσχημες αναμνήσεις μιλώντας σε κάποιο συμπονετικό και ενημερωμένο ενήλικο για τα όσα συνέβησαν. «Η μισή μάχη έχει κερδηθεί όταν τα παιδιά που είναι πολύ ταραγμένα ανοίγονται και μιλάνε ελεύθερα», είπε μια κοινωνική λειτουργός στη Δυτική Αφρική.

Ένα άλλο σημαντικό βοήθημα για τη θεραπεία του συναισθηματικού πόνου είναι η ισχυρή ενότητα και η υποστήριξη της οικογένειας και της κοινότητας. Όπως όλα τα παιδιά, έτσι και εκείνα που έχουν πέσει θύματα πολέμου χρειάζονται αγάπη, κατανόηση και συμπάθεια. Εντούτοις, έχουμε πραγματικό λόγο να πιστεύουμε ότι υπάρχει ελπίδα να απολαύσουν όλα τα παιδιά ένα λαμπρό μέλλον;

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 8]

Έμοιαζε με Μπάλα

Στο Λάος ένα κορίτσι και ο αδελφός του πήγαιναν να βοσκήσουν βούβαλους. Το κορίτσι είδε μέσα σε κάποιο χαντάκι ένα αντικείμενο που έμοιαζε με μπάλα. Το σήκωσε και το πέταξε στον αδελφό της. Αυτό έπεσε στο έδαφος και εξερράγη, σκοτώνοντάς τον ακαριαία.

[Πλαίσιο στη σελίδα 9]

Ένα από τα Χιλιάδες

Μια 12χρονη ορφανή, η Μαρία, έπεσε θύμα βιασμού και έμεινε έγκυος όταν άρχισαν οι εχθροπραξίες στην περιοχή της Ανγκόλας όπου ζούσε. Όταν οι εχθροπραξίες εντάθηκαν, η Μαρία έφυγε, και περπάτησε 300 χιλιόμετρα για να φτάσει σε μια ασφαλή περιοχή, όπου μπήκε σε ένα κέντρο για εκτοπισμένα παιδιά. Επειδή ήταν πολύ μικρή, γέννησε πρόωρα και με μεγάλη δυσκολία. Το μωρό έζησε μόνο δύο εβδομάδες. Η Μαρία πέθανε μια εβδομάδα αργότερα. Η Μαρία είναι μόνο ένα από τα χιλιάδες παιδιά που έχουν βασανιστεί και βιαστεί στους πρόσφατους πολέμους.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 9]

Καταρρακωμένες Διάνοιες και Καρδιές

Το πώς πολλές φορές επηρεάζονται τα παιδιά από τη βία φαίνεται ξεκάθαρα από το παράδειγμα της οχτάχρονης Σαμπάνα, από την Ινδία. Είδε έναν όχλο να ξυλοκοπεί τον πατέρα της μέχρι θανάτου και κατόπιν να αποκεφαλίζει τη μητέρα της. Η διάνοιά της και η καρδιά της παραμένουν μουδιασμένες, κρύβοντας τον τρόμο και την απώλεια. «Δεν μου λείπουν οι γονείς μου», λέει με άχρωμη, ψυχρή φωνή. «Δεν τους σκέφτομαι».