Εγκεφαλικό—Τι το Προκαλεί

«Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ είναι το πιο ευαίσθητο όργανο του σώματος», δηλώνει ο νευρολόγος Δρ Βλαντιμίρ Χατσίνσκι, από το Πανεπιστήμιο του Δυτικού Οντάριο στο Λάντον του Καναδά. Ενώ αποτελεί μόνο το 2 τοις εκατό του συνολικού βάρους του σώματος, ο εγκέφαλος περιέχει πάνω από δέκα δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα, τα οποία βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία για να παράγουν την κάθε μας σκέψη, κίνηση και αίσθηση. Ο εγκέφαλος, ο οποίος εξαρτάται από το οξυγόνο και τη γλυκόζη για ενέργεια, τροφοδοτείται συνεχώς μέσω ενός πολύπλοκου συστήματος αρτηριών.

Ωστόσο, όταν οποιοδήποτε περιορισμένο τμήμα του εγκεφάλου στερηθεί το οξυγόνο έστω και για λίγα δευτερόλεπτα, βλάπτονται οι ευαίσθητες λειτουργίες των νευρώνων. Αν αυτό συνεχιστεί πάνω από λίγα λεπτά, προκύπτει βλάβη στον εγκέφαλο, καθώς τα εγκεφαλικά κύτταρα αρχίζουν να νεκρώνονται μαζί με τις λειτουργίες τις οποίες ελέγχουν. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται ισχαιμία· πρόκειται για έλλειψη οξυγόνου που προκαλείται κυρίως από απόφραξη αρτηριών. Ακόμη μεγαλύτερη βλάβη προξενείται στον εγκεφαλικό ιστό καθώς η έλλειψη οξυγόνου πυροδοτεί μια θανατηφόρα διαδοχή χημικών αντιδράσεων. Το αποτέλεσμα είναι το εγκεφαλικό. Επίσης, εγκεφαλικό επεισόδιο συμβαίνει όταν υπάρξει ρήξη των αιμοφόρων αγγείων, πράγμα που κατακλύζει τον εγκέφαλο με αίμα το οποίο αποκλείει τις συνδετικές διόδους. Αυτό διακόπτει τη χημική και την ηλεκτρική ροή προς τους μυς και προκαλεί βλάβη στον εγκεφαλικό ιστό.

Οι Συνέπειες

Κάθε εγκεφαλικό επεισόδιο είναι διαφορετικό και μπορεί να επηρεάσει τα άτομα με σχεδόν απεριόριστους τρόπους. Μολονότι κανένας δεν υφίσταται κάθε πιθανό επακόλουθο του εγκεφαλικού, οι συνέπειες μπορεί να κυμαίνονται από μέτριες και σχεδόν αδιόρατες μέχρι σφοδρές και επώδυνα προφανείς. Η περιοχή του εγκεφάλου η οποία έχει υποστεί το εγκεφαλικό καθορίζει ποιες λειτουργίες του σώματος βλάπτονται.

Μια κοινή οδυνηρή συνέπεια είναι η εξασθένηση ή η παράλυση των άνω και κάτω άκρων. Γενικά, αυτό περιορίζεται στη μια πλευρά του σώματος, την πλευρά που βρίσκεται αντίθετα από την πλευρά του εγκεφάλου στην οποία συνέβη το εγκεφαλικό. Έτσι, η βλάβη στο δεξιό τμήμα του εγκεφάλου έχει ως αποτέλεσμα την παράλυση της αριστερής πλευράς και η βλάβη στο αριστερό τμήμα του εγκεφάλου την παράλυση της δεξιάς πλευράς. Μερικά άτομα μπορεί να συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τα χέρια και τα πόδια τους, αλλά διαπιστώνουν ότι οι μύες τους τρέμουν τόσο ώστε τα μέλη τους φαίνονται σαν να ακολουθούν το καθένα δική του πορεία. Το θύμα μοιάζει με αρχάριο πατινέρ που προσπαθεί να κρατήσει την ισορροπία του. Ο Δρ Ντέιβιντ Λιβάιν, του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, λέει: «Έχουν χάσει την αίσθηση που τους λέει αν το μέλος τους κινείται και πού βρίσκεται στο χώρο».

Πάνω από το 15 τοις εκατό των επιζώντων παθαίνουν σπασμούς, με αποτέλεσμα να υποφέρουν από κρίσεις ανεξέλεγκτων κινήσεων και, συχνά, από περιόδους απώλειας της συνείδησης. Επίσης, είναι συνηθισμένο να νιώθουν πόνο καθώς και αλλαγές στις αισθήσεις. Ένας επιζών από εγκεφαλικό, ο οποίος νιώθει συνεχές μούδιασμα στα χέρια και στα πόδια, λέει: «Μερικές νύχτες, όταν κάτι αγγίξει τα πόδια μου ξυπνάω επειδή νιώθω σαν να μου κάνουν ηλεκτροσόκ».

Τα επακόλουθα του εγκεφαλικού μπορεί να περιλαμβάνουν διπλωπία και προβλήματα στην κατάποση. Αν πάθουν βλάβη τα αισθητήρια κέντρα του στόματος και του φάρυγγα, τα θύματα του εγκεφαλικού μπορεί να υποφέρουν περισσότερες ταπεινώσεις, όπως το να τους τρέχουν τα σάλια. Οποιαδήποτε από τις πέντε αισθήσεις μπορεί να επηρεαστεί, προκαλώντας διαταραχές στην όραση, στην ακοή, στην όσφρηση, στη γεύση και στην αφή.

Προβλήματα Επικοινωνίας

Φανταστείτε να σας ακολουθούν δύο μεγαλόσωμοι άγνωστοι σε ένα μισοσκότεινο δρόμο. Ρίχνετε μια ματιά πίσω και τους βλέπετε να έρχονται καταπάνω σας. Προσπαθείτε να φωνάξετε δυνατά για βοήθεια, αλλά δεν βγαίνει η φωνή! Μπορείτε να φανταστείτε την τρομερή απογοήτευση που θα νιώθατε σε μια τέτοια κατάσταση; Αυτό νιώθουν πολλά θύματα εγκεφαλικού όταν ξαφνικά χάνουν την ικανότητα ομιλίας τους.

Το ότι δεν μπορούν να μεταδώσουν σκέψεις, αισθήματα, ελπίδες και φόβους—καθώς μεταφορικά είναι απομονωμένοι από φίλους και συγγενείς—είναι μία από τις πιο ολέθριες συνέπειες του εγκεφαλικού. Ένας επιζών από εγκεφαλικό το περιέγραψε ως εξής: «Κάθε φορά που προσπαθούσα να εκφραστώ δεν έβγαινε λέξη. Αναγκαζόμουν να μένω σιωπηλός και δεν μπορούσα να ακολουθήσω ούτε προφορικές ούτε γραπτές οδηγίες. Οι λέξεις μού έδιναν την εντύπωση . . . ότι όλοι γύρω μου μιλούσαν κάποια ξένη γλώσσα. Δεν την καταλάβαινα ούτε μπορούσα να τη χρησιμοποιήσω».

Ο Τσαρλς, όμως, καταλάβαινε ό,τι του έλεγαν. Αλλά σχετικά με τις προσπάθειες που κατέβαλλε για να απαντάει, γράφει: «Προετοίμαζα τα λόγια που ήθελα να πω, αλλά έβγαιναν μπερδεμένα και αλλοιωμένα. Τότε ένιωθα ότι ήμουν παγιδευμένος μέσα στον ίδιο μου τον εαυτό». Στο βιβλίο του Εγκεφαλικό: Εγχειρίδιο Κατόχου (Stroke: An Owner’s Manual), ο Άρθουρ Τζόζεφς εξηγεί: «Πάνω από εκατό διαφορετικοί μύες ελέγχονται και συντονίζονται κατά την ομιλία και ο καθένας από αυτούς τους μυς ελέγχεται από τουλάχιστον εκατό κινητικές μονάδες κατά μέσο όρο. . . . Ένας εκπληκτικός αριθμός 140.000 νευρομυϊκών γεγονότων απαιτούνται για κάθε δευτερόλεπτο ομιλίας. Είναι λοιπόν παράξενο το ότι κάποιο τραύμα που προκαλείται σε ένα τμήμα του εγκεφάλου το οποίο ελέγχει αυτούς τους μυς μπορεί να αλλοιώσει την ομιλία;»

Το εγκεφαλικό προξενεί πολλά ανεξήγητα φαινόμενα στον τομέα της ομιλίας. Για παράδειγμα, κάποιο άτομο το οποίο δεν μπορεί να μιλάει ίσως είναι σε θέση να τραγουδάει. Κάποιος άλλος μπορεί να λέει λέξεις ακούσια αλλά όχι εκούσια ή, από την άλλη μεριά, μπορεί να μιλάει ακατάπαυστα. Άλλοι επαναλαμβάνουν λέξεις ή φράσεις ξανά και ξανά ή χρησιμοποιούν λέξεις ακατάλληλα, λέγοντας ναι όταν θέλουν να πουν όχι και το αντίθετο. Μερικοί γνωρίζουν τις λέξεις που θέλουν να χρησιμοποιήσουν, αλλά ο εγκέφαλος δεν μπορεί να υποκινήσει το στόμα, τα χείλη και τη γλώσσα για να τις πουν. Ή ίσως έχουν κακή άρθρωση εξαιτίας μυϊκής αδυναμίας. Μερικοί ίσως τονίζουν τις λέξεις τους με ξεσπάσματα.

Κάποια άλλη βλάβη την οποία μπορεί να προξενήσει το εγκεφαλικό είναι η δυσλειτουργία του τμήματος του εγκεφάλου που ελέγχει το συναισθηματικό τόνο. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ομιλία που ακούγεται άτονη. Ή ίσως υπάρχει δυσκολία στην κατανόηση του συναισθηματικού τόνου των άλλων. Τέτοιου είδους φραγμοί στην επικοινωνία καθώς και εκείνοι που περιγράφτηκαν παραπάνω μπορούν να δημιουργήσουν χάσμα ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, όπως είναι οι σύζυγοι. Ο Γκέοργκ εξηγεί: «Επειδή το εγκεφαλικό επηρεάζει τις εκφράσεις του προσώπου και τις χειρονομίες, πράγματι ολόκληρη την προσωπικότητα, ξαφνικά δεν τα πηγαίναμε καλά μεταξύ μας όπως προηγουμένως. Μου φαινόταν σαν να είχα μια τελείως διαφορετική γυναίκα, κάποια που έπρεπε να γνωρίσω πάλι από την αρχή».

Αλλαγές στα Συναισθήματα και στην Προσωπικότητα

Οι ακατάλληλες αλλαγές στη διάθεση, τα ξεσπάσματα δακρύων ή γέλιου, ο ακραίος θυμός, τα ασυνήθιστα αισθήματα καχυποψίας και η αβάσταχτη λύπη είναι μόνο ένα μέρος των περίπλοκων διαταραχών που αφορούν τα συναισθήματα και την προσωπικότητα και τις οποίες ίσως χρειάζεται να αντιμετωπίσουν οι επιζώντες από εγκεφαλικό καθώς και οι οικογένειές τους.

Ένα θύμα εγκεφαλικού ονόματι Γκίλμπερτ αφηγείται: «Μερικές φορές, δεν ελέγχω τα συναισθήματά μου και γελάω ή κλαίω με το παραμικρό. Κάπου κάπου, όταν γελάω μου λένε: “Γιατί γελάς;” και εγώ δεν ξέρω τι να τους απαντήσω». Αυτό, σε συνδυασμό με τα προβλήματα στην ισορροπία και με το ότι κουτσαίνει ελαφρά, έκανε τον Γκίλμπερτ να πει: «Νιώθω σαν να είμαι μέσα σε ένα ξένο σώμα, σαν να είμαι κάποιος άλλος, όχι ο ίδιος που ήμουν πριν από το εγκεφαλικό».

Όταν ζουν με διαταραχές που επηρεάζουν το νου και το σώμα, ελάχιστοι άνθρωποι, αν όχι κανένας, καταφέρνουν να ξεφύγουν από τη συναισθηματική αναστάτωση. Ο Χιρογιούκι, του οποίου το εγκεφαλικό τού προξένησε διαταραχές στην ομιλία και μερική παράλυση, σχολιάζει: «Ακόμη και έπειτα από καιρό η κατάστασή μου δεν βελτιώθηκε. Όταν συνειδητοποίησα ότι δεν θα μπορούσα να συνεχίσω να εργάζομαι όπως προηγουμένως, βούλιαξα στην απελπισία. Άρχισα να κατηγορώ πρόσωπα και πράγματα και ένιωθα ότι τα συναισθήματά μου ήταν έτοιμα να εκραγούν. Δεν ενεργούσα σαν άντρας».

Ο φόβος και η ανησυχία είναι κοινά στα θύματα εγκεφαλικού. Η Έλεν σχολιάζει: «Έχω αισθήματα ανασφάλειας όταν νιώθω πίεση στο κεφάλι μου η οποία θα μπορούσε να είναι προειδοποίηση για ένα μελλοντικό εγκεφαλικό. Τρομάζω πολύ αν επιτρέψω στον εαυτό μου να σκεφτεί αρνητικά». Ο Ρον εξηγεί την ανησυχία που αντιμετωπίζει: «Μερικές φορές είναι σχεδόν αδύνατον να καταλήξω σε σωστά συμπεράσματα. Το να βάλω σε τάξη ταυτόχρονα δύο ή τρία μικρά προβλήματα με εξουθενώνει. Ξεχνάω τόσο γρήγορα ώστε σε ορισμένες περιπτώσεις δεν θυμάμαι κάποια απόφαση που πήρα πριν από λίγα λεπτά. Ως αποτέλεσμα, κάνω φοβερά λάθη και αυτό φέρνει σε δύσκολη θέση εμένα και τους άλλους. Πώς θα είμαι σε λίγα χρόνια; Μήπως δεν θα μπορώ να μιλάω λογικά ή να οδηγώ αυτοκίνητο; Μήπως θα γίνω βάρος στη γυναίκα μου;»

Και τα Μέλη της Οικογένειας Είναι Θύματα

Φαίνεται, λοιπόν, ότι όσοι έχουν πάθει εγκεφαλικό δεν είναι οι μόνοι που πρέπει να παλεύουν με τις εξουθενωτικές συνέπειες. Το ίδιο πρέπει να κάνουν και οι οικογένειές τους. Σε μερικές περιπτώσεις πρέπει να συμφιλιωθούν με το τρομερό σοκ τού να βλέπουν ένα ικανό άτομο που εκφραζόταν καθαρά να καταρρέει ξαφνικά μπροστά στα μάτια τους και να καταντάει όπως ένα εξαρτημένο βρέφος. Οι σχέσεις μπορούν να διαταραχτούν καθώς τα μέλη της οικογένειας ίσως χρειαστεί να παίξουν πρωτόγνωρους ρόλους.

Η Χαρούκο αφηγείται τις τραγικές συνέπειες ως εξής: «Ο σύζυγός μου ξέχασε σχεδόν όλα τα σημαντικά πράγματα. Ξαφνικά έπρεπε να αφήσουμε την εταιρία που διηύθυνε, και χάσαμε το σπίτι μας και τα αποκτήματά μας. Αυτό που με πλήγωνε περισσότερο ήταν ότι δεν μπορούσα πια να μιλάω ελεύθερα με τον άντρα μου ή να τον συμβουλεύομαι. Επειδή δεν μπορεί να ξεχωρίσει αν είναι νύχτα ή μέρα, βγάζει τις πάνες που πρέπει να φοράει το βράδυ. Μολονότι ξέραμε ότι θα ερχόταν ο καιρός που θα έφτανε σε αυτή την κατάντια, είναι ακόμη δύσκολο να αποδεχτούμε την κατάστασή του. Η θέση μας έχει αντιστραφεί εντελώς, καθώς τώρα η κόρη μου και εγώ είμαστε οι προστάτες του συζύγου μου».

«Το να φροντίζεις κάποιον που έπαθε εγκεφαλικό—όσο και αν τον αγαπάς—μερικές φορές είναι πάνω από τις δυνάμεις σου», παρατηρεί η Ιλέιν Φαντλ Σίμπεργκ στο βιβλίο Εγκεφαλικά Επεισόδια: Όσα Πρέπει να Γνωρίζουν οι Οικογένειες (Strokes: What Families Should Know). «Η πίεση και οι ευθύνες δεν μειώνονται ούτε στιγμή». Σε μερικές περιπτώσεις το υψηλό επίπεδο φροντίδας που παρέχουν μερικά μέλη της οικογένειας μπορεί να βλάψει την υγεία, τα συναισθήματα και την πνευματικότητα των ατόμων που παρέχουν τη φροντίδα. Η Μαρία εξηγεί ότι το εγκεφαλικό της μητέρας της είχε τρομερή επίδραση στη ζωή της: «Την επισκέπτομαι κάθε μέρα και προσπαθώ να την ενισχύω πνευματικά, διαβάζοντάς της και προσευχόμενη μαζί της, και κατόπιν την πλημμυρίζω με αγάπη, αγκαλιές και φιλιά. Όταν επιστρέφω στο σπίτι νιώθω στραγγισμένη συναισθηματικά—μερικές μέρες μέχρι του σημείου να κάνω εμετό».

Το πιο δύσκολο πράγμα που πρέπει να αντιμετωπίσουν μερικά άτομα που παρέχουν φροντίδα είναι η αλλαγή στη συμπεριφορά. Ο νευροψυχολόγος Δρ Ρόναλντ Καλβάνιο λέει στο Ξύπνα!: «Όταν πρόκειται για μια αρρώστια που επηρεάζει τις λειτουργίες του ανώτερου φλοιού—δηλαδή το πώς σκέφτεται το άτομο, το πώς ζει, τις συναισθηματικές του αντιδράσεις—έχουμε να κάνουμε με την ίδια την ουσία του ατόμου· έτσι από ορισμένες απόψεις οι ψυχολογικές βλάβες που προκύπτουν όντως αλλάζουν τον κόσμο της οικογένειας με πολύ δραματικό τρόπο». Η Γιόσικο αφηγείται: «Ο σύζυγός μου φάνηκε να αλλάζει εντελώς μετά την ασθένειά του· φουντώνει με το παραμικρό. Τότε γίνομαι πραγματικά δυστυχισμένη».

Συχνά, τα άτομα έξω από την οικογένεια ίσως να μην αναγνωρίζουν τις αλλαγές στην προσωπικότητα. Κατά συνέπεια, μερικά άτομα που παρέχουν φροντίδα νιώθουν απομονωμένα και κουβαλάνε μόνα τους τα βάρη τους. Η Μιντόρι εξηγεί: «Τα εγκεφαλικά έχουν αφήσει διανοητικές και συναισθηματικές αναπηρίες στο σύζυγό μου. Μολονότι χρειάζεται πολλή ενθάρρυνση, δεν το συζητάει με κανέναν και υποφέρει μόνος του. Έτσι πέφτει σε εμένα το βάρος να χειρίζομαι τα συναισθήματά του. Το να βλέπω το σύζυγό μου κακοδιάθετο κάθε μέρα με αναστατώνει και μερικές φορές με φοβίζει».

Πώς έχουν αντιμετωπίσει πολλά θύματα του εγκεφαλικού και οι οικογένειές τους τις αλλαγές που φέρνει στη ζωή τους το εγκεφαλικό; Με ποιους τρόπους μπορεί ο καθένας από εμάς να υποστηρίξει αυτούς που υποφέρουν από τις εξουθενωτικές συνέπειες του εγκεφαλικού; Το επόμενο άρθρο μας εξηγεί.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 7]

Προειδοποιητικά Σημάδια

• Ξαφνική αδυναμία, μούδιασμα ή παράλυση στο πρόσωπο, στο χέρι ή στο πόδι, ιδιαίτερα στη μια πλευρά του σώματος

• Ξαφνική θολή ή αδύνατη όραση, ιδιαίτερα στο ένα μάτι· παροδική διπλωπία

• Δυσκολία στην εκφορά ή στην κατανόηση ακόμη και απλών προτάσεων

• Ζαλάδα ή απώλεια ισορροπίας ή συντονισμού, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με κάποιο άλλο σύμπτωμα

Λιγότερο Κοινά Συμπτώματα

• Ξαφνικός, ανεξήγητος και έντονος πονοκέφαλος—συχνά τον περιγράφουν ως «ο χειρότερος πονοκέφαλος που είχα ποτέ»

• Ξαφνική ναυτία και πυρετός—ξεχωρίζει από κάποια ίωση επειδή προσβάλλει ταχύτατα (μέσα σε λεπτά ή ώρες και όχι μέσα σε μερικές μέρες)

• Σύντομη απώλεια συνείδησης ή περίοδος μειωμένης αντίληψης (λιποθυμία, σύγχυση, σπασμοί, κώμα)

Μην Αγνοείτε τα Συμπτώματα

Ο Δρ Ντέιβιντ Λιβάιν συμβουλεύει, μόλις εμφανιστούν τα συμπτώματα, «να πάει [ο ασθενής] το γρηγορότερο στα επείγοντα περιστατικά κάποιου νοσοκομείου. Σύμφωνα με στοιχεία, αν το εγκεφαλικό αντιμετωπιστεί μέσα στις πρώτες λίγες ώρες, η βλάβη μπορεί να ελαχιστοποιηθεί».

Μερικές φορές τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και κατόπιν να εξαφανιστούν. Αυτά τα επεισόδια είναι γνωστά ως παροδικές ισχαιμικές προσβολές. Μην τα αγνοήσετε, επειδή μπορεί να υποδηλώνουν σοβαρό κίνδυνο εγκεφαλικού, και είναι δυνατόν να επακολουθήσει κανονικό εγκεφαλικό. Ο γιατρός μπορεί να θεραπεύσει τις αιτίες και να βοηθήσει να μειωθεί ο κίνδυνος μελλοντικού εγκεφαλικού.

Προσαρμογή από οδηγίες του Εθνικού Συλλόγου Εγκεφαλικού, στο Ένγκλεγουντ, Κολοράντο, Η.Π.Α.