Ισημερινός—Η Χώρα και Αυτό που τη Διασχίζει

ΩΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ από την Ευρώπη, το πρώτο πράγμα που προσέξαμε εγώ και η σύζυγός μου στη χώρα του Ισημερινού ήταν ο ίδιος ο ισημερινός. Είναι αλήθεια ότι πρόκειται για μια αόρατη γραμμή, αλλά η επιρροή που ασκεί σε αυτή τη χώρα είναι ολοφάνερη.

Μερικοί μπορεί να νομίζουν ότι ο ισημερινός ρυθμίζει το κλίμα της χώρας. Ωστόσο, σύντομα μετά την άφιξή μας, διαπιστώσαμε ότι το αν έκανε ζέστη ή κρύο εξαρτιόταν περισσότερο από το υψόμετρο παρά από τη γεωγραφική τοποθεσία. Εφόσον ο ήλιος ρίχνει τις ακτίνες του σχεδόν όλο το χρόνο σε αυτά τα γεωγραφικά πλάτη, το ύψος πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας είναι ένας από τους καλύτερους οδηγούς για να αποφασίσει κανείς πόσα ρούχα θα φορέσει.

Μολονότι ο ισημερινός είναι εκείνο για το οποίο είναι γνωστή αυτή η χώρα, οι Άνδεις είναι εκείνο που της προσδίδει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Αυτά τα μεγαλοπρεπή βουνά τα οποία τη διασχίζουν σαν ραχοκοκαλιά δημιουργούν μια ατέλειωτη ποικιλία τοπίων.

Χρωματική Πανδαισία

Το χρώμα ήταν το δεύτερο πράγμα που μας έκανε εντύπωση στον Ισημερινό. Κάποιο πρωινό λίγο μετά την άφιξή μας, καθήσαμε στη σκιά μερικών μεγάλων δέντρων. Μας υποδέχτηκαν οι συκοφάγοι με τις μελωδικές σερενάτες τους, οι τρωγλοδύτες με τα επίμονα μουρμουρητά τους και οι θαρραλέες γραλαρίες με τις διαπεραστικές κορόνες τους. Αλλά τα χρώματά τους ήταν ακόμα πιο εντυπωσιακά από τους ήχους.

Ένας βαθυκόκκινος μυγοχάφτης πετάχτηκε σαν αστραπή από τη φωλιά του για να πιάσει ένα κουνούπι και το μόνο που μπορέσαμε να δούμε ήταν μια βυσσινιά λάμψη. Ένα σμήνος από ανοιχτοπράσινα παπαγαλάκια τράβηξαν την προσοχή μας με τις φωνές τους καθώς «τα έψελναν» σε έναν ερυθρόλαιμο γύπα ο οποίος αιωρούνταν στον ουρανό. Οι υπέροχοι κιτρινόμαυροι συκοφάγοι και οι πεταλούδες μορφώ με το ιριδίζον γαλάζιο χρώμα τους πρόσθεταν τις δικές τους πινελιές στην αξέχαστη σκηνή.

Καθώς διασχίζαμε τη χώρα, παρατηρήσαμε ότι τα φωτεινά χρώματα που υπήρχαν στα πουλιά και στις πεταλούδες επαναλαμβάνονταν στα ρούχα και στα χειροτεχνήματα των κατοίκων του Ισημερινού. Το βυσσινί χρώμα του μυγοχάφτη, για παράδειγμα, ταίριαζε με τις βαθυκόκκινες φούστες που φοράνε οι Ινδιάνες Κανιάρ. Και τα ζωηρόχρωμα υφαντά χαλιά των Ινδιάνων Οταβάλο φαίνονταν σαν να απεικόνιζαν όλα τα χρώματα που υπάρχουν στον Ισημερινό.

Ποικιλία στο Κλίμα

Ο ισημερινός και οι Άνδεις συνεργάζονται για να δημιουργήσουν την ποικιλία που χαρακτηρίζει το κλίμα της χώρας. Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων, σε ευθεία γραμμή, το κλίμα μπορεί να μεταβληθεί, και έτσι η υγρή τροπική ζέστη του Αμαζονίου δίνει τη θέση της στο χιόνι των βουνοκορφών.

Κάποια μέρα, ταξιδέψαμε από τους χαμηλούς λόφους που βρίσκονταν κοντά στον άνω Αμαζόνιο μέχρι τα ψηλά βουνά που περιβάλλουν το Κίτο. Καθώς ανηφορίζαμε με το αυτοκίνητό μας, παρατηρήσαμε ότι το τροπικό βροχερό δάσος μετατρεπόταν σταδιακά σε ορεινό βροχερό δάσος, το οποίο τελικά παραχώρησε τη θέση του σε έναν άγριο ρεικότοπο ή πάραμο. Οι μεγάλες αλλαγές στο τοπίο μάς έδιναν την εντύπωση ότι είχαμε ταξιδέψει από την ισημερινή Αφρική στα υψίπεδα της Σκωτίας μέσα σε λίγες μόνο ώρες.

Πολλές κωμοπόλεις και πόλεις του Ισημερινού είναι χτισμένες σε κοιλάδες φωλιασμένες ανάμεσα σε βουνά όπου, σύμφωνα με τις περιγραφές, ο καιρός είναι ανοιξιάτικος όλο το χρόνο. Ωστόσο, στις κωμοπόλεις που υπάρχουν ψηλά στις Άνδεις μπορεί να εναλλάσσονται οποτεδήποτε και οι τέσσερις εποχές—μερικές φορές μάλιστα και οι τέσσερις μέσα στην ίδια μέρα! Όπως είπε ένας έμπειρος ταξιδιώτης, «το μόνο που μπορείς να προβλέψεις με σιγουριά όσον αφορά τον καιρό του Ισημερινού είναι ότι δεν μπορείς να προβλέψεις τίποτα».

Κολίβρια και Κόνδορες

Λόγω της ποικιλίας στο κλίμα υπάρχει πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Ο Ισημερινός έχει πάνω από 1.500 είδη πουλιών, δηλαδή διπλάσια από όσα υπάρχουν συνολικά στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά, καθώς επίσης έχει το ένα έκτο όλων των γνωστών ειδών στον κόσμο. Όλα αυτά βρίσκονται σε μια χώρα μικρότερη από την Ιταλία.

Τα μικροσκοπικά κολίβρια ήταν τα αγαπημένα μας—υπάρχουν περίπου 120 είδη στον Ισημερινό. Τα είδαμε για πρώτη φορά στους δημοτικούς κήπους, να περιφέρονται δραστήρια σε συστάδες από ανθισμένους θάμνους νωρίς το πρωί. Ζουν επίσης βαθιά μέσα στο βροχερό δάσος του Αμαζονίου αλλά και στις ανεμοδαρμένες πλαγιές ψηλά στις Άνδεις.

Στην πόλη Μπάνιος, περάσαμε μια ώρα παρακολουθώντας ένα από αυτά, που αποκαλείται παλλόμενο κολίβριο, να τρέφεται από ένα μπουκέτο κόκκινους ιβίσκους. Ενώ αιωρούνταν ακούραστα μπροστά στο ένα λουλούδι μετά το άλλο, ρουφώντας αχόρταγα το πολύτιμο νέκταρ, πλησίασε ήρεμα ένας ανταγωνιστής. Ήταν ένα κολίβριο με μακριά μαύρη ουρά, του είδους Lesbia victoriae, η οποία το κάνει να μοιάζει με μαύρο κομήτη καθώς πετάει βουίζοντας γύρω από την περιοχή του, διώχνοντας κάθε αντίπαλο. Αντί να αιωρείται, αυτό το κολίβριο γαντζωνόταν στο μίσχο και τρυπούσε τα λουλούδια στη βάση τους προκειμένου να ρουφήξει το νέκταρ.

Δεν είναι όλα τα πουλιά στον Ισημερινό τόσο μικρά. Ο μεγαλοπρεπής κόνδορας, το μεγαλύτερο αρπακτικό πουλί, εξακολουθεί να ζυγιάζεται πάνω από τις Άνδεις, αν και το είδος του έχει μειωθεί πολύ σε αριθμό. Κοιτάζαμε συνέχεια τις επιβλητικές κορυφές, ελπίζοντας να δούμε τη χαρακτηριστική σιλουέτα του, αλλά μάταια. Στην περιοχή του Αμαζονίου, είναι εξίσου δύσκολο να εντοπίσει κανείς τον αετό άρπυια—το πιο δυνατό αρπακτικό πουλί στον κόσμο. Πολλές ώρες της μέρας, κουρνιάζει ανενόχλητος σε κάποιο κλαδί ενός πανύψηλου δέντρου μέσα στο γαλήνιο βροχερό δάσος, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να εφορμήσει σε έναν ανύποπτο βραδύποδα ή σε κάποιον πίθηκο.

Θεραπευτικά Φυτά

Πολλά από τα φυτά που υπάρχουν στον Ισημερινό έχουν φαρμακευτικό και διακοσμητικό χαρακτήρα. Στη διάρκεια της επίσκεψής μας στο Εθνικό Πάρκο Ποδόκαρπος, στα νότια της χώρας, ο ξεναγός μας μάς έδειξε ένα μικρό δέντρο με κόκκινους καρπούς. «Αυτό το δέντρο λέγεται κιγχόνη», εξήγησε. «Από το φλοιό του εξάγουν κινίνη εδώ και εκατοντάδες χρόνια». Πριν από διακόσια χρόνια, στη γειτονική πόλη Λόχα, η κινίνη έσωσε τη ζωή μιας Ισπανίδας αριστοκράτισσας η οποία πέθαινε από ελονοσία. Η φήμη του δέντρου, η οποία ήταν από παλιά γνωστή στους Ίνκα, σύντομα διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο. Μολονότι το δέντρο κιγχόνη φαίνεται ασήμαντο με την πρώτη ματιά, το φάρμακο που εξάγεται από το φλοιό του έχει σώσει πολλές ζωές.

Το ορεινό βροχερό δάσος όπου ευδοκιμεί αυτό το δέντρο φιλοξενεί και πολλά μακρόβια δέντρα, των οποίων τα ροζιασμένα κλαδιά είναι διακοσμημένα με ακανθωτές βρομελίες, μερικές από τις οποίες έχουν κατακόκκινα άνθη. Αυτά τα απομακρυσμένα δάση αποτελούν επίσης καταφύγιο για τη διοπτροφόρο αρκούδα, τον οσελότο και το πούμα, καθώς επίσης και για πολυάριθμα είδη φυτών τα οποία οι βοτανολόγοι προσπαθούν ακόμα να ταξινομήσουν.

Οι επιστήμονες ρίχνουν μια πιο προσεκτική ματιά σε ένα μικροσκοπικό βάτραχο του είδους Epipedobates tricolor που ζει στον Ισημερινό, με την ελπίδα να ανακαλύψουν πιο αποτελεσματικά παυσίπονα. Το δέρμα αυτού του βάτραχου εκκρίνει ένα αναλγητικό που λέγεται ότι είναι 200 φορές πιο ισχυρό από τη μορφίνη.

Ψηλά στις Άνδεις, είδαμε μερικά φυτά που όμοιά τους δεν είχαμε δει ποτέ. Η πούγια, μια βρομελία η οποία προσελκύει κολίβρια, μας θύμισε μια τεράστια παλιά σκούπα, που περιμένει κάποιον να τη σηκώσει και να σκουπίσει τη γύρω περιοχή. Στις προστατευμένες μικρές κοιλάδες του έρημου πάραμο υπάρχουν δάση με νάνους κουινόα, ένα ανθεκτικό δέντρο το οποίο μεγαλώνει στο ίδιο υψόμετρο ρεκόρ με τα πεύκα των Ιμαλαΐων. Αυτά τα θαμνώδη δέντρα, που έχουν ύψος μόνο γύρω στα 2 με 3 μέτρα, σχηματίζουν σχεδόν αδιαπέραστες συστάδες στις οποίες χαίρονται να βρίσκουν καταφύγιο πουλιά και ζώα.

Στο βροχερό δάσος του Αμαζονίου, όμως, τα δέντρα είναι ψηλά και πληθωρικά. Όταν επισκεφτήκαμε το Βιολογικό Σταθμό Χατούν Σάσα, σταθήκαμε κάτω από ένα γίγαντα του δάσους, που ξεπερνούσε τα 30 μέτρα ύψος. Ξαφνικά, μια μικρή κίνηση κοντά στις τεράστιες προεξέχουσες στηρικτικές του ρίζες μάς τρόμαξε. Τότε συνειδητοποιήσαμε ότι κάποια από τις σχισμές που δημιουργούσαν οι ρίζες φιλοξενούσε μια οικογένεια μικροσκοπικών νυχτερίδων. Η συνάντηση αυτή μας θύμισε ότι το δάσος εξαρτάται από πολλές τέτοιες συμβιωτικές σχέσεις. Οι νυχτερίδες, οι κύριοι διανομείς σπόρων και επικονιαστές στο βροχερό δάσος, είναι σημαντικοί σύμμαχοι των δέντρων τα οποία τους προσφέρουν προστασία.

Αγορές στα Βουνά

Περίπου το 40 τοις εκατό του πληθυσμού του Ισημερινού αποτελείται από ινδιάνικες φυλές. Οι διαφορετικές εθνικές ομάδες—η καθεμιά με την ξεχωριστή της ενδυμασία—αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα των περισσότερων κοιλάδων στις Άνδεις. Πολλές φορές, είδαμε Ινδιάνες να σκαρφαλώνουν σε επικίνδυνα μονοπάτια στις βουνοπλαγιές, γνέθοντας πρόβειο μαλλί καθώς περπατούσαν. Από ό,τι φάνηκε, σχεδόν καμιά πλαγιά δεν είναι τόσο απότομη ώστε να μην μπορούν να την καλλιεργήσουν. Κοιτάξαμε προσεκτικά ένα χωράφι με καλαμπόκι, και υπολογίσαμε ότι είχε κλίση τουλάχιστον 45 μοίρες!

Οι αγορές στον Ισημερινό, όπως εκείνη του Οταβάλο, έχουν γίνει διάσημες. Αποτελούν κέντρα στα οποία οι ντόπιοι μπορούν να αγοράσουν ή να πουλήσουν ζώα και κτηνοτροφικά προϊόντα καθώς και παραδοσιακά υφαντά ή άλλα χειροτεχνήματα. Επειδή οι ντόπιοι πάνε στην αγορά ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους φορεσιές, η περίσταση αποτελεί ένα αξιοθέατο που προσελκύει πολλούς τουρίστες. Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά επίσης επωφελούνται από τις μέρες της αγοράς για να μεταδώσουν το Γραφικό άγγελμα στους ανθρώπους.

Ένα ελκυστικό χαρακτηριστικό της υφαντικής τέχνης είναι η αρχαιότητα της προέλευσής της και η ελεύθερη χρήση των παραδοσιακών χρωμάτων και σχεδίων. Οι λαοί των Άνδεων ύφαιναν τα γνωστά πόντσο τους πολύ πριν από την άφιξη των Ισπανών. Αν και η τεχνική τους έχει εκσυγχρονιστεί, αυτοί οι σκληρά εργαζόμενοι Ινδιάνοι εξακολουθούν να παράγουν θαυμάσια πλεκτά και υφαντά.

Βουνά στην Ομίχλη

Η οδήγηση στις Άνδεις δεν είναι για όσους υποφέρουν από ναυτία. Οι δρόμοι στριφογυρίζουν, ανηφορίζουν και κατηφορίζουν απότομα ενώ είναι κρεμασμένοι στην άκρη ελικοειδών κοιλάδων. Ο θαρραλέος ταξιδιώτης ανταμείβεται με ένα πανόραμα γεμάτο εναλλαγές, το οποίο μόνο ως επιβλητικό μπορούμε να το περιγράψουμε.

Καθώς για πρώτη φορά ανεβαίναμε στις Άνδεις με το αυτοκίνητο, η ομίχλη—ένας σχεδόν μόνιμος συνοδός—τύλιξε το όχημά μας. Μερικές φορές βγαίναμε από την ομίχλη και βλέπαμε πέρα μακριά να εναλλάσσονται κοιλάδες τυλιγμένες στην ομίχλη. Ταξιδεύοντας κατά μήκος της οροσειράς των Άνδεων, η ομίχλη φαινόταν να μας παίζει παιχνιδάκια. Τη μια στιγμή, κάποιο χωριό το οποίο διασχίζαμε μπορεί να ήταν τυλιγμένο στην ομίχλη. Λίγα λεπτά αργότερα, το επόμενο χωριό μπορεί να λουζόταν στο λαμπερό φως του ήλιου.

Μερικές φορές η ομίχλη στροβιλιζόταν από κάτω προς τα πάνω· άλλες φορές κατέβαινε από τις ψηλές βουνοκορφές. Αν και το γεγονός ότι δεν μπορούσαμε να δούμε την όμορφη θέα ήταν ενοχλητικό, η ομίχλη έκανε τις ψηλές κορυφές που προεξείχαν από αυτήν να φαντάζουν μεγαλοπρεπείς και μυστηριώδεις. Και το πιο σημαντικό, η ομίχλη ζωογονεί το ορεινό βροχερό δάσος, το οποίο αντλεί πολύτιμη υγρασία από αυτήν.

Το τελευταίο πρωινό μας στον Ισημερινό, η ομίχλη διαλύθηκε. Επί αρκετές ώρες απολαμβάναμε τη μαγευτική θέα του Κοτοπάξι—ενός σχεδόν τέλειου χιονοσκέπαστου κώνου. Αυτό το ενεργό ηφαίστειο, το ψηλότερο του κόσμου, βρίσκεται στην καρδιά ενός εθνικού πάρκου. Όταν πλησιάσαμε στην κορυφή, μείναμε άφωνοι βλέποντας ένα μεγάλο παγετώνα να κυλάει αργά σε μια από τις πιο ψηλές πλαγιές του. Σε υψόμετρο σχεδόν 6.000 μέτρων, αψηφά εντελώς τον ισχυρό ήλιο του ισημερινού.

Την επομένη, καθώς το αεροπλάνο μας έφευγε από το Κίτο για το ταξίδι της επιστροφής, είδαμε για τελευταία φορά τον Ισημερινό. Μέσα στο πρώτο πρωινό φως, είδαμε το Καγιάμπε, ένα άλλο χιονοσκέπαστο ηφαίστειο, να εξέχει από την ομίχλη και να αστράφτει σαν χρυσάφι στο φως του ήλιου. Αυτό το ηφαίστειο, του οποίου η κορυφή βρίσκεται σχεδόν πάνω στον ισημερινό, έμοιαζε με κατάλληλο αποχαιρετιστήριο σύμβολο της γοητευτικής χώρας που είχαμε επισκεφτεί. Όπως το Καγιάμπε, έτσι και αυτή τη χώρα τη διασχίζει με εντυπωσιακό τρόπο ο ισημερινός.—Από Συνεργάτη.

[Εικόνες στη σελίδα 25]

Τοπίο των Άνδεων, με το ηφαίστειο Κοτοπάξι στο βάθος

Ινδιάνα ανθοπώλισσα

[Εικόνες στη σελίδα 26]

1. Άγριο πλαντάγο

2. Τουκάν του είδους Semnornis ramphastinus

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία: Zoo de Baños