Τα Οφέλη που Προέρχονται από τα Βροχερά Δάση

ΤΟ 1844, ο λόγιος της ελληνικής γλώσσας Κονσταντίν φον Τίσεντορφ εντόπισε 129 φύλλα ενός αρχαίου χειρογράφου σε ένα καλάθι αχρήστων κάποιου μοναστηριού. Ο Τίσεντορφ πήρε μαζί του τα ανεκτίμητα φύλλα, και αυτά τώρα αποτελούν μέρος του Σιναϊτικού Κώδικα—ενός από τα πιο ξακουστά Βιβλικά χειρόγραφα στον κόσμο.

Εκείνος ο θησαυρός σώθηκε έγκαιρα. Τα βροχερά δάση—των οποίων επίσης η αληθινή αξία συχνά αγνοείται—σπάνια είναι τόσο τυχερά. Κάθε χρόνο, κατά την περίοδο που δεν υπάρχουν βροχές, χιλιάδες φωτιές τις οποίες ανάβουν κτηνοτρόφοι και περιφερόμενοι αγρότες φωτίζουν τον τροπικό ουρανό. Ο Αλ Γκορ, τώρα αντιπρόεδρος των Η.Π.Α., ο οποίος παρέστη μάρτυρας μιας τέτοιας μεγάλης πυρκαγιάς στον Αμαζόνιο, είπε: «Η καταστροφή είναι απίστευτη. Είναι μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες όλης της ιστορίας».

Σπάνια καίμε κάτι που ξέρουμε ότι είναι πολύτιμο. Η τραγωδία των βροχερών δασών είναι ότι καταστρέφονται προτού αντιληφθούμε την αξία τους, προτού καταλάβουμε πώς λειτουργούν και προτού καν γνωρίσουμε τι περιέχουν. Το να πυρπολούμε ένα βροχερό δάσος μοιάζει με το να καίμε μια βιβλιοθήκη για να θερμάνουμε ένα σπίτι—χωρίς να ελέγξουμε το περιεχόμενο των βιβλίων.

Τα πρόσφατα χρόνια οι επιστήμονες έχουν αρχίσει να μελετούν αυτά τα «βιβλία», την αχανή αποθήκη πληροφοριών που κρύβεται μέσα στα βροχερά δάση. Είναι συναρπαστικό να τα «διαβάζει» κανείς.

Ένα Δάσος που Δεν Μοιάζει με Κανένα

«Τα δέντρα αυτών των Ινδιών είναι κάτι το ανεξήγητο· τόσο πολλά είναι», αναφώνησε ο Ισπανός χρονικογράφος Γκονθάλο Φερνάντεθ δε Οβιέδο το 1526. Πέντε αιώνες αργότερα η εκτίμησή του δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. «Το βροχερό δάσος», γράφει η συγγραφέας Σίνθια Ρας Ράμσι, είναι «το πλέον ποικίλο, το πλέον πολύπλοκο και το λιγότερο κατανοητό οικοσύστημα στη γη».

Ο βιολόγος Σέιμουρ Σόμερ, ειδικός στις τροπικές περιοχές, δηλώνει: «Δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι γνωρίζουμε ελάχιστα ή και τίποτα για τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας των περισσότερων υγρών τροπικών δασών, για να μη μιλήσουμε για τα επί μέρους είδη από τα οποία αποτελούνται». Ο τεράστιος αριθμός των ειδών και η πολυπλοκότητα των μεταξύ τους σχέσεων δυσχεραίνουν το έργο των ερευνητών.

Ένα εύκρατο δάσος μπορεί να περιέχει ελάχιστα είδη δέντρων ανά στρέμμα. Ένα στρέμμα βροχερού δάσους, όμως, μπορεί να συντηρεί πάνω από 20 διαφορετικά είδη, μολονότι ο συνολικός αριθμός δέντρων ανά στρέμμα κυμαίνεται γύρω στα 75 μόνο. Επειδή η ταξινόμηση μιας τέτοιας ποικιλίας αποτελεί εξουθενωτικό και κοπιαστικό έργο, πολύ λίγα κομμάτια βροχερού δάσους έκτασης πάνω από 10 στρέμματα έχουν αναλυθεί ποτέ. Εκείνα που αναλύθηκαν, όμως, δίνουν εκπληκτικά αποτελέσματα.

Η απέραντη ποικιλία δέντρων προσφέρει αμέτρητα καταφύγια για έναν τεράστιο αριθμό κατοίκων του δάσους—πολύ περισσότερους από όσους μπορούσε να φανταστεί κάποιος. Η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των Η.Π.Α. αναφέρει ότι μια τυπική περιοχή παρθένου βροχερού δάσους έκτασης 10 τετραγωνικών χιλιομέτρων μπορεί να φιλοξενεί μέχρι και 125 διαφορετικά είδη θηλαστικών, 100 είδη ερπετών, 400 είδη πουλιών και 150 είδη πεταλούδων. Συγκριτικά, παρατηρούμε ότι ολόκληρη η Βόρεια Αμερική έχει πουλιά ή δέχεται επισκέψεις από πουλιά που ανήκουν σε λιγότερα από 1.000 είδη.

Μολονότι μερικά από τα αμέτρητα είδη φυτών και ζώων μπορούν να βρεθούν σε μια ευρεία περιοχή του βροχερού δάσους, άλλα περιορίζονται σε μία και μόνο οροσειρά. Αυτό είναι που τα κάνει τόσο ευάλωτα. Όταν οι υλοτόμοι τελείωσαν την αποδάσωση μιας κορυφογραμμής στον Ισημερινό πριν από μερικά χρόνια, 90 ενδημικά είδη φυτών είχαν εξαφανιστεί.

Βλέποντας τέτοιες τραγωδίες, η Διακυβερνητική Επιτροπή των Ηνωμένων Πολιτειών για τα Τροπικά Δάση προειδοποιεί: «Η διεθνής κοινότητα πρέπει να εξαπολύσει γρήγορα μια επισπευσμένη και συντονισμένη επίθεση κατά του προβλήματος προκειμένου να προστατευτούν αυτοί οι ευρέως υποτιμημένοι και πιθανώς αναντικατάστατοι πόροι από την ουσιαστική καταστροφή που τους περιμένει μέχρι τις αρχές του επόμενου αιώνα».

Αλλά ίσως εγερθούν τα εξής ερωτήματα: Είναι τόσο πολύτιμοι αυτοί οι φυσικοί πόροι; Θα επηρέαζε πολύ τη ζωή μας η εξαφάνιση του βροχερού δάσους;

Τροφή, Καθαρός Αέρας και Φάρμακα

Μήπως αρχίζετε την ημέρα σας με ένα μπολ κορν φλέικς, ίσως κάποιο βραστό αβγό και μια κούπα ζεστό καφέ; Αν ναι, έμμεσα επωφελείστε από τη γενναιοδωρία των τροπικών δασών. Το καλαμπόκι, οι κόκκοι του καφέ, η κότα που έκανε το αβγό, ακόμη και η αγελάδα που παρήγαγε το γάλα—όλα έχουν ως πηγή τους την πανίδα και τη χλωρίδα του τροπικού δάσους. Το καλαμπόκι προέρχεται από τη Νότια Αμερική, ο καφές από την Αιθιοπία, οι κατοικίδιες κότες προήλθαν από άγριες κότες της Ασίας και τα γαλακτοπαραγωγά βοοειδή είναι απόγονοι του απειλούμενου με εξαφάνιση μπαντένγκ της Νοτιοανατολικής Ασίας. «Τουλάχιστον το 80 τοις εκατό των όσων τρώμε έχει ως πηγή του τις τροπικές περιοχές», εξηγεί το βιβλίο Τροπικό Βροχερό Δάσος.

Ο άνθρωπος δεν έχει την πολυτέλεια να στρέψει τα νώτα του στην πηγή των τροφίμων του. Τόσο τα φυτά όσο και τα ζώα μπορούν να εξασθενήσουν από την υπερβολική ομομειξία. Το βροχερό δάσος, με την τεράστια συλλογή ειδών του, μπορεί να παράσχει τη γενετική ποικιλία που χρειάζεται για να ενισχυθούν αυτά τα φυτά ή τα ζώα. Παραδείγματος χάρη, ο Μεξικανός βοτανολόγος Ραφαέλ Γκουσμάν ανακάλυψε ένα νέο είδος φυτού που σχετίζεται με το σημερινό καλαμπόκι. Το εύρημά του ενθουσίασε τους αγρότες επειδή αυτό το φυτό (Zea diploperennis) είναι ανθεκτικό σε πέντε από τις εφτά κύριες ασθένειες που αφανίζουν τις σοδειές του καλαμποκιού. Οι επιστήμονες ελπίζουν να χρησιμοποιήσουν αυτό το νέο είδος για να αναπτύξουν μια ποικιλία καλαμποκιού ανθεκτική στις ασθένειες.

Το 1987 η κυβέρνηση του Μεξικού προστάτεψε την οροσειρά όπου βρέθηκε αυτό το άγριο καλαμπόκι. Αλλά καθώς καταστρέφονται τόσα δάση, ανεκτίμητα είδη σαν αυτό αναμφίβολα χάνονται, ακόμη και προτού ανακαλυφτούν. Στα δάση της Νοτιοανατολικής Ασίας υπάρχουν αρκετά είδη άγριων βοδιών που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις ράτσες των κατοικίδιων κοπαδιών. Αλλά όλα αυτά τα είδη ταλαντεύονται στο χείλος της εξαφάνισης εξαιτίας της καταστροφής του φυσικού τους περιβάλλοντος.

Ο καθαρός αέρας είναι εξίσου σημαντικός με την τροφή που τρώμε. Όπως έχει παρατηρήσει όποιος απολαμβάνει έναν αναζωογονητικό περίπατο στο δάσος, τα δέντρα επιτελούν ένα ανεκτίμητο έργο ανεφοδιάζοντας την ατμόσφαιρα με οξυγόνο. Αλλά όταν καίγονται, εκπέμπεται άνθρακας με τη μορφή διοξειδίου και μονοξειδίου του άνθρακα. Και τα δύο αέρια δημιουργούν προβλήματα.

Μερικοί υπολογίζουν ότι η δραστηριότητα του ανθρώπου έχει ήδη διπλασιάσει την ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα της γης. Μολονότι η βιομηχανική ρύπανση πιστεύεται ότι είναι ο κύριος υπαίτιος, το κάψιμο των δασών λέγεται ότι ευθύνεται για πάνω από το 35 τοις εκατό όλων των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Όταν βρεθεί στην ατμόσφαιρα, το διοξείδιο του άνθρακα δημιουργεί το λεγόμενο φαινόμενο του θερμοκηπίου, το οποίο, όπως προβλέπουν πολλοί επιστήμονες, θα προκαλέσει σημαντική παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας.

Το μονοξείδιο του άνθρακα είναι ακόμη χειρότερο. Είναι ένα κύριο θανατηφόρο συστατικό της αιθαλομίχλης που πλήττει τα προάστια των πόλεων. Αλλά ο ερευνητής Τζέιμς Γκρίνμπεργκ έμεινε έκπληκτος όταν βρήκε ότι υπήρχε «τόσο μονοξείδιο του άνθρακα πάνω από τις ζούγκλες του Αμαζονίου όσο και πάνω από προάστια στις Η.Π.Α.». Το απερίσκεπτο κάψιμο των δασών του Αμαζονίου είχε μολύνει αυτή την ατμόσφαιρα την οποία είχαν σχεδιαστεί να καθαρίζουν τα δέντρα!

Εκτός από το ότι είναι πηγή τροφής και καθαρού αέρα, το βροχερό δάσος μπορεί να είναι ένα πραγματικό φαρμακείο. Το ένα τέταρτο όλων των φαρμάκων που γράφουν οι γιατροί προέρχονται από φυτά τα οποία φύονται σε τροπικά δάση. Από τα βροχερά ορεινά δάση των Άνδεων προέρχεται η κινίνη, για την καταπολέμηση της ελονοσίας· από την περιοχή του Αμαζονίου, το κουράριο, το οποίο χρησιμοποιείται ως μυοχαλαρωτικό στη χειρουργική· και από τη Μαδαγασκάρη, η βίνκα η ρόδινη, της οποίας τα αλκαλοειδή αυξάνουν εξαιρετικά την πιθανότητα επιβίωσης πολλών λευχαιμικών. Παρά τα εντυπωσιακά αυτά αποτελέσματα, μόνο το 7 τοις εκατό περίπου όλων των τροπικών φυτών έχουν ελεγχθεί για πιθανές θεραπευτικές ιδιότητες. Και ο χρόνος που απομένει λιγοστεύει. Το Αντικαρκινικό Ινστιτούτο των Ηνωμένων Πολιτειών προειδοποιεί ότι «η εκτεταμένη εξάλειψη των τροπικών υγρών δασών θα μπορούσε να αποτελέσει σοβαρό εμπόδιο για την αντικαρκινική εκστρατεία».

Υπάρχουν και άλλες ουσιώδεις υπηρεσίες που επιτελούν τα βροχερά δάση—μολονότι η σημασία τους σπάνια εκτιμάται προτού χαθούν τα δάση. Μεταξύ αυτών είναι η ρύθμιση των βροχοπτώσεων και της θερμοκρασίας καθώς και η προστασία από τη διάβρωση του εδάφους. «Αυτά που προσφέρουν τα τροπικά δάση του πλανήτη ξεπερνούν κατά πολύ τη σημερινή μας κατανόηση», αναφέρει το βιβλίο Το Σμαραγδένιο Βασίλειο: Τα Πολύτιμα Βροχερά Δάση της Γης (The Emerald Realm: Earth’s Precious Rain Forests). «Αλλά ακόμη και τώρα γνωρίζουμε ότι η αξία τους είναι ανυπολόγιστη».

«Θα Διατηρούμε Μόνο Ό,τι Αγαπάμε»

Το να καταστρέφουμε τους πόρους που μπορούν να μας δώσουν τόσο άφθονα αγαθά είναι σίγουρα το αποκορύφωμα της ανοησίας. Πριν από 3.000 και πλέον χρόνια, ο Θεός έδωσε στους Ισραηλίτες την οδηγία να διαφυλάττουν τα καρποφόρα δέντρα όταν πολεμούσαν μια εχθρική πόλη. Η εξήγηση που τους έδωσε ήταν απλή: «Σου παρέχουν τροφή». Επιπλέον, «τα δέντρα του αγρού δεν είναι άνθρωποι ώστε να τα πολιορκήσεις». (Δευτερονόμιο 20:19, 20, Η Νέα Αγγλική Βίβλος [The New English Bible]) Το ίδιο μπορεί να λεχθεί για το ταλαιπωρημένο βροχερό δάσος.

Προφανώς, τα βροχερά δάση, όπως και τα καρποφόρα δέντρα, αξίζουν πολύ περισσότερο όταν μένουν όρθια παρά όταν είναι κομμένα. Αλλά στο σύγχρονο κόσμο μας, τα βραχυπρόθεσμα οφέλη συχνά επισκιάζουν τη μακροπρόθεσμη αξία. Η εκπαίδευση, όμως, μπορεί να αλλάξει τη νοοτροπία. Ο Σενεγαλέζος οικολόγος Μπάμπα Ντιούμ τονίζει: «Στο τέλος θα διατηρούμε μόνο ό,τι αγαπάμε· θα αγαπάμε μόνο ό,τι κατανοούμε· και θα κατανοούμε μόνο ό,τι διδασκόμαστε».

Ο Τίσεντορφ έκλεψε εκείνα τα αρχαία φύλλα στην έρημο του Σινά επειδή αγαπούσε τα αρχαία χειρόγραφα και ήθελε να τα διαφυλάξει. Θα μάθουν αρκετοί άνθρωποι να αγαπούν τα βροχερά δάση εγκαίρως ώστε να τα σώσουν;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 11]

Το να πυρπολούμε ένα βροχερό δάσος μοιάζει με το να καίμε μια βιβλιοθήκη για να θερμάνουμε ένα σπίτι—χωρίς να ελέγξουμε το περιεχόμενο των βιβλίων

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 8, 9]

Διατήρηση των Πλασματων Των Δασών

Ο ΓΕΣΟΥΣ ΕΛΑ κυνηγούσε γορίλες και άλλα ζώα του αφρικανικού βροχερού δάσους επί 15 χρόνια περίπου. Αλλά δεν κυνηγάει πια. Έχει γίνει ξεναγός σε ένα φυσικό καταφύγιο το οποίο ιδρύθηκε για να προστατέψει 750 πεδινούς γορίλες στην Ισημερινή Γουινέα.

«Απολαμβάνω περισσότερο το βροχερό δάσος όταν δεν κυνηγάω», εξηγεί ο Γεσούς. «Για εμένα το δάσος μοιάζει με το χωριό μου επειδή εδώ νιώθω σαν στο σπίτι μου και μου παρέχει ό,τι χρειάζομαι. Πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να διατηρήσουμε αυτά τα δάση για τα παιδιά μας».

Ο Γεσούς, ο οποίος πρόθυμα μοιράζεται την αγάπη του για το δάσος με άλλους, είναι τυχερός. Τώρα κερδίζει περισσότερα χρήματα προστατεύοντας τους γορίλες από όσα κέρδιζε όταν τους κυνηγούσε. Επειδή οι τουρίστες πληρώνουν με χαρά για το προνόμιο που έχουν να δουν αυτά τα ζώα στο φυσικό τους περιβάλλον, τα πάρκα μπορούν να παρέχουν εισόδημα στους ντόπιους και να δίνουν στους επισκέπτες μια αξέχαστη εικόνα ενός πλήθους πλασμάτων. Αλλά η διατήρηση αυτού του συναρπαστικού «ιστού της ζωής», εξηγεί το βιβλίο Τροπικό Βροχερό Δάσος (Tropical Rainforest), απαιτεί «εκτεταμένα καταφύγια, τα οποία θα ήταν ιδεώδες να περιλαμβάνουν ολόκληρες λεκάνες απορροής».a

Γιατί χρειάζεται να είναι τόσο μεγάλα τα πάρκα ώστε να παρέχουν επαρκή προστασία; Ο Τζον Τερμπόργκ, στο βιβλίο του Ποικιλία και το Τροπικό Βροχερό Δάσος (Diversity and the Tropical Rain Forest), υπολογίζει ότι ένας βιώσιμος πληθυσμός τζάγκουαρ (περίπου 300 ενήλικα σε ηλικία αναπαραγωγής) χρειάζεται περίπου 7.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα. «Με αυτό το κριτήριο υπάρχουν ελάχιστα πάρκα πάνω στη γη τα οποία έχουν αρκετό χώρο για τα τζάγκουαρ», συμπεραίνει ο Τερμπόργκ. Οι τίγρεις ίσως χρειάζονται ακόμη περισσότερο χώρο. Ένας βιώσιμος πληθυσμός τίγρεων (400 ζώα) μπορεί να χρειάζεται έκταση μέχρι και 40.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Με το να κρατούνται μεγάλες περιοχές διατήρησης για τέτοια αρπακτικά, μπορούν να προστατεύονται ταυτόχρονα ολόκληρες εκτάσεις βροχερού δάσους. Ως επιπρόσθετη ανταμοιβή, αυτά τα ζώα παίζουν ζωτικό ρόλο στη διατήρηση της συνολικής υγείας των υπόλοιπων ζώων.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 8, 9]

Πλάσματα Μεγάλα και Μικρά

1. Πολλές ακρίδες του βροχερού δάσους έχουν χτυπητά χρώματα. Άλλα έντομα καμουφλάρονται τόσο αποτελεσματικά ώστε είναι δύσκολο να τα ξεχωρίσεις

2. Οι πεταλούδες είναι τα πιο φανταχτερά και λεπτεπίλεπτα πλάσματα του βροχερού δάσους

3. Μια ομάδα πιθήκων που πηδάνε από κλαδί σε κλαδί είναι μια από τις πιο διασκεδαστικές εικόνες του δάσους

4. Μολονότι το τζάγκουαρ είναι ο αδιαμφισβήτητος βασιλιάς των αμερικανικών βροχερών δασών, λίγοι φυσιοδίφες έχουν δει ποτέ κάποιο στο φυσικό του περιβάλλον

5. Τα λεπτεπίλεπτα άνθη ορχιδέας στολίζουν τα βροχερά ορεινά δάση που καλύπτουν σαν χαλί τα τροπικά βουνά

6. Έχουν μείνει λιγότερες από 5.000 τίγρεις στο φυσικό τους περιβάλλον

7. Το σκαθάρι-ρινόκερος της Δυτικής Αφρικής με το ταιριαστό όνομα έχει κέρατα που προκαλούν το φόβο αλλά είναι εντελώς άκακο

8. Μολονότι ο γορίλας είναι προστατευόμενο είδος, το κρέας του πωλείται ακόμη σε αφρικανικές αγορές. Αυτός ο ήπιος γίγαντας είναι χορτοφάγος και περιπλανιέται στο δάσος με την οικογένειά του

9. Οι οσελότοι κυνηγήθηκαν σχεδόν μέχρι εξαλείψεως για το καταπληκτικό δέρμα τους

10. Οι παπαγάλοι είναι από τα πιο θορυβώδη και κοινωνικά πουλιά του δάσους

11. Όπως φανερώνουν τα τεράστια μάτια του, το γκάλαγκο ψάχνει για την τροφή του τη νύχτα

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία: Zoo de Baños

Φωτογραφία: Zoo de la Casa de Campo, Madrid ▸

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία: Zoo de Baños ▸

[Εικόνες στη σελίδα 7]

Τα βροχερά δάση παράγουν (1) κακάο, (2) τη βίνκα τη ρόδινη, χρήσιμη για τη θεραπεία της λευχαιμίας, και (3) φοινικέλαιο. (4) Η αποδάσωση οδηγεί σε καταστροφικές κατολισθήσεις