Η Καθολική Εκκλησία και το Ολοκαύτωμα

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

ΗΔΗ από το 1987 φημολογούνταν ότι η Καθολική Εκκλησία σχεδίαζε να συντάξει ένα έγγραφο με το οποίο θα αναγνώριζε την ευθύνη της για το Ολοκαύτωμα. Υπήρχε, λοιπόν, μεγάλη αδημονία όταν το Μάρτιο του 1998 η Επιτροπή του Βατικανού για τις Θρησκευτικές Σχέσεις με τους Εβραίους έθεσε σε κυκλοφορία το έγγραφο που έχει τον τίτλο Θυμόμαστε: Σκέψεις γύρω από το Σοάχ (We Remember: A Reflection on the Shoah).a

Ενώ ορισμένοι εξέφρασαν την εκτίμησή τους για το έγγραφο, πολλοί απογοητεύτηκαν με τα περιεχόμενά του. Γιατί; Τι τους δυσαρέστησε;

Αντιιουδαϊσμός και Αντισημιτισμός

Το έγγραφο του Βατικανού κάνει διάκριση μεταξύ του αντιιουδαϊσμού, για τον οποίο αναγνωρίζει την ενοχή της εκκλησίας, και του αντισημιτισμού, για τον οποίο δεν αποδέχεται την ευθύνη. Πολλοί δεν ικανοποιούνται από τη διάκριση και το συμπέρασμα στο οποίο αυτή οδηγεί. Ο Γερμανός ραβίνος Ίγκνατς Μπούμπις είπε: «Μου φαίνεται ότι με αυτόν τον τρόπο λένε: Δεν φταίμε εμείς· άλλος φταίει».

Μολονότι ο Ιταλός Καθολικός ιστορικός Τζόρτζιο Βέκιο αποδέχεται τη διάκριση μεταξύ αντιιουδαϊσμού και αντισημιτισμού, τονίζει ότι «το θέμα είναι επίσης να καταλάβουμε πώς ο αντιιουδαϊσμός των Καθολικών μπορεί να συνέτεινε στην ανάπτυξη του αντισημιτισμού». Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι η εφημερίδα του Βατικανού Λ’Οσερβατόρε Ρομάνο (L’Osservatore Romano), με ημερομηνία 22-23 Νοεμβρίου 1895, δημοσίευσε μια επιστολή που δήλωνε: «Κάθε ειλικρινής Καθολικός είναι, στην ουσία, αντισημίτης: το ίδιο ισχύει και για τους ιερείς, κατά επιταγή των δογμάτων και της διακονίας».

Ωστόσο, το τμήμα του εγγράφου του Βατικανού που συγκέντρωσε τα περισσότερα πυρά ήταν η υπεράσπιση των πράξεων του Πίου ΙΒ΄, ο οποίος αναγορεύτηκε πάπας στις παραμονές του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Ο Πίος ΙΒ΄ είχε υπηρετήσει ως νούντσιος (παπικός λεγάτος) στη Γερμανία από το 1917 ως το 1929.

Η Σιωπή του Πίου ΙΒ΄

Ο Ιταλός νομικός Φραντσέσκο Μαρτζότα Μπρόλιο δεν θεωρεί πως το έγγραφο «προσφέρει νέα ή διαφωτιστικά στοιχεία γύρω από το ευρέως αμφιλεγόμενο ζήτημα της λεγόμενης “σιωπής” του Πάπα Πίου ΙΒ΄, γύρω από τη φημολογούμενη γερμανοφιλία του και γύρω από τις διπλωματικές του ενέργειες με το ναζιστικό καθεστώς τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της θητείας του ως πάπα».

Οι περισσότεροι σχολιαστές συμφωνούν ότι, άσχετα με το πώς κρίνει κανείς τη σημασία του εγγράφου Θυμόμαστε, το ερώτημα γιατί διάφοροι ηγέτες της Καθολικής Εκκλησίας παρέμειναν σιωπηλοί σε σχέση με τη γενοκτονία που έλαβε χώρα στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης «παραμένει εντελώς αναπάντητο». Σύμφωνα με τον Αμερικανό ιστορικό Τζορτζ Μος, επιλέγοντας τη σιωπή, ο Πίος ΙΒ΄ «έσωσε την εκκλησία, αλλά θυσίασε το ηθικό της μήνυμα. Συμπεριφέρθηκε ως αρχηγός κράτους, όχι ως πάπας». Καλά πληροφορημένοι παρατηρητές στο Βατικανό πιστεύουν ότι η καθυστέρηση της κυκλοφορίας του εγγράφου οφείλεται στη δυσκολία της παρουσίασης του ρόλου που έπαιξε ο Πίος ΙΒ΄ στο Ολοκαύτωμα.

Το γεγονός ότι το έγγραφο υπερασπίζεται τον Πάπα Πίο ΙΒ΄ έχει ενοχλήσει πολλούς. «Η σιωπή γύρω από τις “σιωπές του πάπα” κάνει αυτό το έγγραφο απογοητευτικό», γράφει ο Αρίγκο Λέβι. Ο Ελί Βισέλ, κάτοχος του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης για το 1986, είπε: «Νομίζω ότι ο ισχυρισμός πως εμείς οι Εβραίοι πρέπει να ευγνωμονούμε τον Πίο ΙΒ΄ είναι, για να χρησιμοποιήσω ήπιους όρους, ανορθόδοξος».

Μετατόπιση της Ευθύνης

Το έγγραφο υιοθετεί την παραδοσιακή διάκριση που κάνουν οι Καθολικοί θεολόγοι, σύμφωνα με την οποία προβάλλεται η αξίωση ότι η εκκλησία, ως θεσμός, είναι άγια και ο Θεός την προφυλάσσει από την πλάνη, ενώ τα μέλη της, τα οποία είναι αμαρτωλά, είναι αυτά που φέρουν την ενοχή για όποιο κακό διαπράττεται. Η επιτροπή του Βατικανού γράφει: «Η πνευματική αντίσταση και οι συγκεκριμένες πράξεις άλλων Χριστιανών δεν υπήρξαν αυτές που θα ανέμενε κανείς από ακολούθους του Χριστού. . . . [Αυτά τα άτομα] δεν ήταν όσο ισχυρά χρειαζόταν να είναι ώστε να υψώσουν τη φωνή τους και να διαμαρτυρηθούν. . . . Λυπούμαστε βαθύτατα για τα λάθη και τις αποτυχίες αυτών των γιων και θυγατέρων της Εκκλησίας».

Εντούτοις, η απόδοση ενοχής σε μεμονωμένα μέλη της εκκλησίας και η μη αποδοχή της ενοχής από την εκκλησία ως θεσμό θεωρήθηκε από την πλειονότητα μεγάλη οπισθοδρόμηση σε σύγκριση με πρόσφατες ρητές παρακλήσεις για συγνώμη. Για παράδειγμα, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στη Γαλλία εξέδωσε μια επίσημη «Διακήρυξη Μετάνοιας», ζητώντας συγνώμη από τον Θεό και από τους Εβραίους για την «αδιαφορία» που έδειξε η Καθολική Εκκλησία απέναντι στο διωγμό των Εβραίων από τη γαλλική κυβέρνηση του Βισί στον καιρό του πολέμου. Σε μια δήλωση που διάβασε ο Αρχιεπίσκοπος Ολιβιέ ντε Μπερανζέ, η εκκλησία παραδέχτηκε ότι είχε επιτρέψει στα συμφέροντά της «να επισκιάσουν τη βιβλική απαίτηση για σεβασμό του κάθε ανθρώπινου πλάσματος που δημιουργήθηκε κατά την εικόνα του Θεού».

Η γαλλική διακήρυξη δήλωνε εν μέρει: «Η εκκλησία πρέπει να αναγνωρίσει ότι σε σχέση με το διωγμό των Εβραίων, και ιδιαίτερα σε σχέση με τα πολυάριθμα αντισημιτικά μέτρα που θέσπισαν οι αρχές του Βισί, η αδιαφορία ήταν πολύ μεγαλύτερη από την αγανάκτηση. Η σιωπή ήταν ο κανόνας, και τα λόγια υπέρ των θυμάτων ήταν η εξαίρεση. . . . Σήμερα, ομολογούμε ότι αυτή η σιωπή ήταν λάθος. Επίσης αναγνωρίζουμε ότι η εκκλησία στη Γαλλία απέτυχε στην αποστολή που είχε να εκπαιδεύσει τις συνειδήσεις των ανθρώπων».

Πενήντα και πλέον χρόνια έπειτα από την τρομερή τραγωδία του Σόαχ, δηλαδή του Ολοκαυτώματος, η Καθολική Εκκλησία δεν έχει καταφέρει ακόμη να συμφιλιωθεί με την ίδια της την ιστορία—μια ιστορία η οποία, το λιγότερο που μπορούμε να πούμε, χαρακτηρίζεται από ασάφεια και σιωπή. Αλλά υπάρχουν κάποιοι που δεν χρειάστηκε ποτέ να κάνουν αυτό το βήμα. Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, μια θρησκευτική μειονότητα που υπέστη βάναυσο διωγμό από τους Ναζί, δεν ενέδωσαν στο συμβιβασμό.

Όπως γίνεται ολοένα σαφέστερο τον τελευταίο καιρό, αντίθετα από τα μέλη της εκκλησίας, οι Μάρτυρες καταδίκασαν την κτηνωδία των Ναζί. Και αυτό δεν το έκαναν μόνο σε ατομική βάση. Το έκαναν και οι επίσημοι εκπρόσωποί τους και τα έντυπά τους. Η ιστορικός Κριστίν Κινγκ, αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Στάφορντσερ στην Αγγλία, εξήγησε: «Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά ύψωσαν τη φωνή τους. Ύψωσαν τη φωνή τους ευθύς εξαρχής. Ύψωσαν τη φωνή τους όλοι μαζί. Και ύψωσαν τη φωνή τους με τρομερό θάρρος, γεγονός που αποτελεί δίδαγμα για όλους εμάς».

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Ο Πάπας Πίος ΙΒ΄ παρέμεινε σιωπηλός στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία U.S. Army