Ανορεξία και Βουλιμία—Δεδομένα και Κίνδυνοι

«Η συναισθηματική βαρύτητα της τροφής είναι πολύ μεγάλη, είναι κάτι που δεν μπορεί να μετρηθεί με θερμίδες ή γραμμάρια».—Τζάνετ Γκρίσον, συγγραφέας.

Η ΑΝΟΡΕΞΙΑ και η βουλιμία αποτελούν τις δύο πιο κοινές διαταραχές της διατροφής. Η καθεμιά έχει τα δικά της αποκλειστικά χαρακτηριστικά. Όπως θα διαπιστώσουμε, όμως, και οι δύο μπορεί να αποδειχτούν επικίνδυνες—ακόμη και θανατηφόρες.

Ανορεξία—Συνειδητή Λιμοκτονία

Τα άτομα που πάσχουν από ανορεξία, τα οποία λέγονται «ανορεκτικά», είτε αρνούνται να φάνε είτε τρώνε τόσο λίγο ώστε υποσιτίζονται. Σκεφτείτε την περίπτωση της 17χρονης Αντουανέτ, η οποία λέει ότι κάποια στιγμή κατέληξε να ζυγίζει περίπου 37 κιλά—βάρος πολύ μικρό για μια έφηβη ύψους 1,70. «Δεν έτρωγα πάνω από 250 θερμίδες τη μέρα και κρατούσα σημειώσεις για το τι έτρωγα», λέει η ίδια.

Τα ανορεκτικά άτομα έχουν ψύχωση με τη διατροφή και φτάνουν στα άκρα για να μην πάρουν βάρος. «Έφτυνα σε μια χαρτοπετσέτα το φαγητό που έτρωγα προσποιούμενη ότι σκούπιζα το στόμα μου», λέει η Χέδερ. Η Σούζαν έκανε εντατική γυμναστική για να μην παίρνει βάρος. «Σχεδόν κάθε μέρα», λέει η ίδια, «έτρεχα 12 χιλιόμετρα ή κολυμπούσα επί μία ώρα· αλλιώς, ένιωθα τρομερό άγχος και ενοχή. Και κάθε πρωί αισθανόμουν τη μεγαλύτερη ευχαρίστηση, συνήθως τη μοναδική μου πραγματική ευχαρίστηση, όταν ανέβαινα στη ζυγαριά και έβλεπα ότι ζύγιζα λιγότερο από 45 κιλά».

Η ειρωνεία είναι ότι μερικές ανορεκτικές γυναίκες γίνονται εξαιρετικές μαγείρισσες και ετοιμάζουν νοστιμότατα γεύματα που οι ίδιες αρνούνται να αγγίξουν. «Όταν βρισκόμουν στη χειρότερη φάση του προβλήματος», λέει η Αντουανέτ, «εγώ μαγείρευα όλα τα γεύματα στο σπίτι και ετοίμαζα κολατσιό για τον αδελφό μου και την αδελφή μου που ήταν μικρότεροι. Δεν τους άφηνα να πλησιάσουν στο ψυγείο. Ένιωθα ότι η κουζίνα ήταν αποκλειστικά δική μου».

Σύμφωνα με το βιβλίο Οδηγός των Γονέων για την Ανορεξία και τη Βουλιμία (A Parent’s Guide to Anorexia and Bulimia), μερικά ανορεκτικά άτομα «έχουν ψύχωση με την ευταξία και μπορεί να απαιτούν από ολόκληρη την οικογένεια να τηρεί τους υπερβολικά σχολαστικούς κανόνες τους. Δεν επιτρέπουν ούτε μια στιγμή να μείνει σε λάθος μέρος ένα περιοδικό, ένα ζευγάρι παντόφλες ή ένα φλιτζάνι του καφέ. Μπορεί να έχουν την ίδια ή και μεγαλύτερη ψύχωση με την προσωπική υγιεινή και την εμφάνισή τους, περνώντας ώρες ολόκληρες στην τουαλέτα με την πόρτα κλειδωμένη και απαγορεύοντας σε οποιονδήποτε άλλον να μπει προκειμένου να ετοιμαστεί για το σχολείο ή για τη δουλειά του».

Πώς εμφανίζεται αυτή η ασυνήθιστη διαταραχή που ονομάζεται ανορεξία; Στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα άτομο—συνήθως μια κοπέλα—που είναι εφηβικής ηλικίας ή στα πρώτα χρόνια μετά την ενηλικίωση, ξεκινάει μια προσπάθεια για να χάσει ορισμένα κιλά. Όταν, όμως, επιτύχει το στόχο της, δεν νιώθει ικανοποιημένη. Κοιτάζεται στον καθρέφτη και εξακολουθεί να πιστεύει ότι είναι παχιά· αποφασίζει λοιπόν ότι θα ήταν καλύτερο να χάσει λίγα ακόμη κιλά. Αυτός ο κύκλος συνεχίζεται ωσότου το άτομο που κάνει δίαιτα φτάσει στο σημείο να ζυγίζει 15 τοις εκατό ή και λιγότερο από το βάρος που θα έπρεπε να έχει ανάλογα με το ύψος του.

Τότε οι φίλοι και τα μέλη της οικογένειας του ατόμου που κάνει δίαιτα αρχίζουν να εκφράζουν την ανησυχία τους για το γεγονός ότι δείχνει πολύ αδύνατο, ακόμη και αποστεωμένο. Αλλά το ανορεκτικό άτομο έχει διαφορετική άποψη. «Δεν πίστευα ότι έδειχνα κοκαλιάρης», λέει ο Άλαν, ένας ανορεκτικός άντρας ύψους 1,75 μέτρων του οποίου το βάρος έπεσε κάποτε στα 33 κιλά. «Όσο περισσότερο βάρος χάνεις», λέει ο ίδιος, «τόσο πιο διαστρεβλωμένη άποψη αποκτάς και δεν μπορείς να δεις τον εαυτό σου με καθαρό μάτι».a

Καθώς περνάει ο καιρός, η ανορεξία μπορεί να προξενήσει σοβαρά προβλήματα υγείας, μεταξύ άλλων οστεοπόρωση και νεφρικές βλάβες. Μπορεί να αποβεί ακόμη και μοιραία. «Ο γιατρός μου μού είπε ότι είχα στερήσει τον εαυτό μου από τόσα θρεπτικά συστατικά ώστε, αν συνέχιζα να ακολουθώ τις ίδιες συνήθειες διατροφής άλλους δύο μήνες, θα πέθαινα από υποσιτισμό», λέει η Χέδερ. Το Υπόμνημα του Χάρβαρντ για την Ψυχική Υγεία (The Harvard Mental Health Letter) αναφέρει ότι μέσα σε δέκα χρόνια, περίπου το 5 τοις εκατό των γυναικών που διαπιστώνεται πως πάσχουν από ανορεξία πεθαίνουν.

Βουλιμία—Ακατάσχετη Πολυφαγία και Εκούσια Αποβολή της Τροφής

Η διαταραχή της διατροφής που είναι γνωστή ως νευρική βουλιμία χαρακτηρίζεται από ακατάσχετη πολυφαγία (ταχεία κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τροφής, ίσως 5.000 θερμίδων ή και περισσότερων) και κατόπιν εκούσια αποβολή της τροφής (εκκένωση του στομάχου, συχνά με εμετό ή με χρήση καθαρτικών).b

Σε αντίθεση με την ανορεξία, δεν είναι εύκολο να αναγνωρίσει κανείς τη βουλιμία. Το άτομο που πάσχει από αυτήν μπορεί να μην είναι πολύ αδύνατο και οι συνήθειες διατροφής του μπορεί να φαίνονται εντελώς φυσιολογικές—τουλάχιστον στους άλλους. Αλλά για το βουλιμικό άτομο, η ζωή είναι κάθε άλλο παρά φυσιολογική. Πράγματι, έχει τέτοια ψύχωση με το φαγητό ώστε καθετί άλλο είναι ασήμαντο. «Όσο πιο ακατάσχετα έτρωγα και έκανα εμετό, τόσο λιγότερο ενδιαφερόμουν για άλλα πράγματα ή ανθρώπους», λέει η 16χρονη Μελίντα. «Μάλιστα είχα ξεχάσει τι σημαίνει να διασκεδάζω με τους φίλους μου».

Η Τζενίν Ροθ, συγγραφέας και καθηγήτρια ειδικευμένη στον τομέα των διαταραχών της διατροφής, αποκαλεί την ακατάσχετη πολυφαγία «ημίωρο αμόκ, βουτιά στην κόλαση». Λέει ότι, την ώρα που το άτομο καταβροχθίζει το φαγητό του, «δεν νοιάζεται για τίποτα άλλο—ούτε για φίλους ούτε για την οικογένειά του . . . Το μόνο για το οποίο νοιάζεται είναι το φαγητό». Μια 17χρονη βουλιμική κοπέλα ονόματι Λίντια περιγράφει την κατάστασή της με μια εντυπωσιακή παρομοίωση. «Νιώθω σαν σκουπιδοφάγος», λέει η ίδια. «Βάζω, αλέθω και βγάζω. Και επαναλαμβάνω την ίδια διαδικασία ξανά και ξανά».

Το βουλιμικό άτομο πασχίζει να μην πάρει το βάρος που θα έπαιρνε φυσιολογικά επειδή τρώει ανεξέλεγκτα. Γι’ αυτό, αφού καταβροχθίσει το φαγητό του, αμέσως προκαλεί εμετό ή παίρνει καθαρτικά για να αποβάλει την τροφή προτού μετατραπεί σε λίπος μέσα στο σώμα του.c Μολονότι η ιδέα και μόνο μπορεί να φαίνεται αποκρουστική, το πεπειραμένο βουλιμικό άτομο δεν το βλέπει έτσι. «Όσο περισσότερο ακολουθείς την τακτική της ακατάσχετης πολυφαγίας και της εκούσιας αποβολής της τροφής, τόσο πιο εύκολο γίνεται αυτό», εξηγεί η κοινωνική λειτουργός Νάνσι Κολόντνι. «Τα αρχικά αισθήματα αποστροφής ή ακόμη και φόβου αντικαθίστανται γρήγορα από την ακατανίκητη τάση που νιώθεις να επαναλάβεις αυτές τις βουλιμικές ενέργειες».

Η βουλιμία είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Παραδείγματος χάρη, όταν το βουλιμικό άτομο αποβάλλει επανειλημμένα την τροφή με εμετό, το στόμα του εκτίθεται σε διαβρωτικά στομαχικά οξέα, τα οποία μπορούν να φθείρουν το σμάλτο των δοντιών του. Αυτή η τακτική μπορεί, επίσης, να βλάψει τον οισοφάγο, το συκώτι, τους πνεύμονες και την καρδιά του ατόμου. Σε ακραίες περιπτώσεις, ο εμετός μπορεί να προκαλέσει διάτρηση στομάχου, ακόμη και θάνατο. Η υπερβολική χρήση καθαρτικών μπορεί, επίσης, να αποδειχτεί επικίνδυνη. Μπορεί να δημιουργήσει επιπλοκές στη λειτουργία του εντέρου και μπορεί, επίσης, να προκαλέσει παρατεταμένη διάρροια και πρωκτική αιμορραγία. Όπως συμβαίνει και με τον επαναλαμβανόμενο εμετό, η υπερβολική χρήση καθαρτικών μπορεί, σε ακραίες περιπτώσεις, να επιφέρει το θάνατο.

Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, τα κρούσματα διαταραχών της διατροφής αυξάνονται σταθερά. Τι είναι αυτό που κάνει μια νεαρή γυναίκα να φλερτάρει με το θάνατο, αποστερώντας τον εαυτό της από την τροφή; Γιατί κάποια άλλη γυναίκα έχει τέτοια ψύχωση με το φαγητό ώστε τρώει ακατάσχετα ενώ παράλληλα έχει τέτοια ψύχωση με το βάρος της ώστε αισθάνεται αναγκασμένη να αποβάλει την τροφή που έφαγε; Αυτά τα ερωτήματα θα διερευνηθούν στο επόμενο άρθρο.

[Υποσημειώσεις]