“Οι Πιο Μεγάλες Αλλαγές”

«Ο 20ός αιώνας γνώρισε τις πιο μεγάλες, τις πιο εκτεταμένες αλλαγές από οποιονδήποτε άλλον αιώνα της ανθρώπινης ιστορίας».—Ο Άτλας του 20ού Αιώνα—Έκδοση Τάιμς (The Times Atlas of the 20th Century).

ΑΝΑΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟΙ τον 20ό αιώνα, αναμφίβολα πολλοί θα συμφωνήσουν με τον Γουόλτερ Άιζακσον, αρχισυντάκτη του περιοδικού Τάιμ (Time), ο οποίος είπε: «Συγκρινόμενος με τους υπόλοιπους αιώνες, ο δικός μας είναι ένας από τους εκπληκτικότερους—συναρπαστικός, ενίοτε τρομακτικός, και πάντα γοητευτικός».

Παρόμοια, η Γκρο Χάρλεμ Μπρούντλαντ, πρώην πρωθυπουργός της Νορβηγίας, λέει ότι ο αιώνας μας έχει αποκληθεί «ο αιώνας των άκρων, . . . κατά τον οποίο οι φαυλότητες του ανθρώπου έφτασαν σε απύθμενα βάθη». Παρατηρεί δε ότι πρόκειται για «έναν αιώνα μεγάλης προόδου [και σε ορισμένα μέρη] πρωτοφανούς οικονομικής ανάπτυξης». Ταυτόχρονα όμως, οι φτωχές αστικές περιοχές αντιμετωπίζουν ένα ζοφερό μέλλον χαρακτηριζόμενο από «συνωστισμό και αύξηση των ασθενειών οι οποίες σχετίζονται με τη φτώχεια και με το ανθυγιεινό περιβάλλον».

Πολιτικές Αναταραχές

Στο ξεκίνημα του 20ού αιώνα, η δυναστεία των Μαντσού στην Κίνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία και αρκετές ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες εξουσίαζαν μεγάλο μέρος του κόσμου. Η Βρετανική Αυτοκρατορία και μόνο κάλυπτε το ένα τέταρτο της υδρογείου και κυβερνούσε περίπου 1 στους 4 ανθρώπους πάνω στη γη. Πολύ πριν από το τέλος του αιώνα, όλες αυτές οι αυτοκρατορίες μπήκαν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. «Το 1945», λέει Ο Άτλας του 20ού Αιώνα—Έκδοση Τάιμς, «η εποχή του ιμπεριαλισμού είχε σβήσει».

Η παρακμή της αποικιοκρατίας επέτρεψε στο κύμα εθνικισμού που είχε σαρώσει την Ευρώπη μεταξύ του 17ου και του 19ου αιώνα να εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του κόσμου. Η εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα λέει: «Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο εθνικιστικός ζήλος έχει υποχωρήσει στα περισσότερα ευρωπαϊκά έθνη . . . Αντίθετα, . . . αναπτύχθηκαν ισχυρά εθνικιστικά κινήματα στην Ασία και στην Αφρική, κυρίως από αντίδραση στην αποικιοκρατία». Τελικά, σύμφωνα με τον Άτλαντα Κόλινς της Παγκόσμιας Ιστορίας (The Collins Atlas of World History), «εμφανίστηκε στην παγκόσμια σκηνή ο Τρίτος Κόσμος, και τερματίστηκε μια εποχή που είχε ξεκινήσει πέντε αιώνες πρωτύτερα, με την έναρξη της ευρωπαϊκής επέκτασης».

Καθώς οι αυτοκρατορίες κατέρρεαν, ανεξάρτητα κράτη έπαιρναν τη θέση τους—πολλά από τα οποία είχαν δημοκρατικές κυβερνήσεις. Συχνά, ο δημοκρατικός τρόπος διακυβέρνησης συναντούσε σκληρή αντίσταση, όπως για παράδειγμα από ισχυρές ολοκληρωτικές κυβερνήσεις στην Ευρώπη και στην Ασία κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Αυτά τα καθεστώτα περιόριζαν τις προσωπικές ελευθερίες και ασκούσαν ασφυκτικό έλεγχο στην οικονομία, στα μέσα ενημέρωσης και στις ένοπλες δυνάμεις. Οι απόπειρές τους για την επίτευξη παγκόσμιας κυριαρχίας αναχαιτίστηκαν τελικά, αφού πρώτα καταβλήθηκε ένα τρομακτικό τίμημα σε χρήματα και ανθρώπινες ζωές.

Αιώνας Πολέμου

Πράγματι, αυτό που κυρίως ξεχωρίζει τον 20ό αιώνα από όλους τους προηγούμενους αιώνες είναι ο πόλεμος. Σχετικά με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Γερμανός ιστορικός Γκίντο Κνοπ γράφει: «1η Αυγούστου 1914: Κανείς δεν υποπτεύθηκε ότι ο 19ος αιώνας, που είχε προσφέρει στους Ευρωπαίους μια μακρά περίοδο ειρήνης, τέλειωσε εκείνη την ημέρα· και κανείς δεν αντιλήφθηκε ότι ο 20ός αιώνας στην πραγματικότητα άρχισε τότε—με μια περίοδο πολέμου που διήρκεσε τρεις δεκαετίες και κατέδειξε τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι στους συνανθρώπους τους».

Ο Χιου Μπρόγκαν, καθηγητής ιστορίας, μας θύμισε ότι «οι επιπτώσεις εκείνου του πολέμου στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν τεράστιες, φρικτές, και γίνονται αισθητές μέχρι σήμερα [το 1998]». Ο Ακίρα Ιρίε, καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, έγραψε: «Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της Ανατολικής Ασίας και των Ηνωμένων Πολιτειών από πολλές απόψεις».

Εύλογα Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) αναφέρει ότι ο πρώτος και ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος ήταν «τα μεγάλα ορόσημα της γεωπολιτικής ιστορίας του 20ού αιώνα». Επισημαίνει δε ότι «ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος επέφερε την πτώση τεσσάρων μεγάλων αυτοκρατορικών δυναστειών . . . , οδήγησε στην Μπολσεβικική Επανάσταση στη Ρωσία και . . . δημιούργησε το πρόσφορο έδαφος για την έκρηξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου». Λέει, επίσης, ότι οι παγκόσμιοι πόλεμοι ήταν σχεδόν «χωρίς προηγούμενο σε ανθρωποσφαγή και σε καταστροφές». Ο Γκίντο Κνοπ εκφράζει παρόμοιες απόψεις: «Η ωμότητα και η ανθρώπινη θηριωδία ξεπέρασαν ό,τι χειρότερο μπορούσε να περιμένει κανείς. Στα χαρακώματα . . . σπάρθηκαν οι σπόροι για μια εποχή κατά την οποία οι άνθρωποι θεωρούνταν υλικό και όχι άτομα».

Για την αποτροπή περισσότερων τέτοιων καταστροφικών πολέμων, δημιουργήθηκε η Κοινωνία των Εθνών το 1919. Αφού απέτυχε στο στόχο της, δηλαδή να διατηρήσει την παγκόσμια ειρήνη, αντικαταστάθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη. Μολονότι ο Ο.Η.Ε. έχει καταφέρει να αποτρέψει έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο, δεν κατάφερε να αποτρέψει τον Ψυχρό Πόλεμο, που επί δεκαετίες απειλούσε να εξελιχθεί σε πυρηνικό ολοκαύτωμα. Ούτε απέτρεψε μικρότερες συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο, λόγου χάρη στα Βαλκάνια.

Καθώς αυξάνεται ο αριθμός των κρατών του κόσμου, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να διατηρηθεί η ειρήνη ανάμεσά τους. Αν συγκρίνουμε ένα χάρτη προγενέστερο του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου με έναν σύγχρονο, θα δούμε ότι στις αρχές του αιώνα τουλάχιστον 51 αφρικανικά και 44 ασιατικά κράτη που υπάρχουν σήμερα δεν υπήρχαν με αυτή τη μορφή τότε. Από τα 185 σημερινά μέλη του Ο.Η.Ε., τα 116 δεν υπήρχαν ως ανεξάρτητα κράτη τον καιρό της ίδρυσής του, το 1945!

«Ένα από τα Δραματικότερα Θεάματα»

Καθώς ο 19ος αιώνας τελείωνε, η Ρωσική Αυτοκρατορία ήταν η μεγαλύτερη χερσαία δύναμη στον κόσμο. Αλλά έχανε ταχύτατα τη σταθερότητά της. Ο συγγραφέας Τζέφρι Πόντον αναφέρει ότι πολλοί νόμιζαν πως «η επανάσταση, και όχι η μεταρρύθμιση, ήταν αναγκαία», και προσθέτει: «Αλλά χρειάστηκε ένας μεγάλος πόλεμος, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, και το συνακόλουθο χάος για να ξεσπάσει αυτή η επανάσταση».

Η ανάληψη της εξουσίας στη Ρωσία από τους μπολσεβίκους εκείνον τον καιρό έθεσε τη βάση για μια νέα αυτοκρατορία—τον παγκόσμιο κομμουνισμό που υποστηρίχτηκε από τη Σοβιετική Ένωση. Μολονότι ήρθε σε ύπαρξη σε καιρό παγκόσμιου πολέμου, η Σοβιετική Αυτοκρατορία δεν έσβησε μέσα σε έναν καταιγισμό πυρών. Το βιβλίο Κάτω ο Μεγάλος Αδελφός (Down With Big Brother), του Μάικλ Ντομπς, υποστηρίζει ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1970 η Σοβιετική Ένωση είχε γίνει «μια αχανής πολυεθνική αυτοκρατορία που βυθιζόταν ήδη σε μια μη αναστρέψιμη παρακμή».

Ωστόσο, η πτώση της ήταν ξαφνική. Το βιβλίο Μια Ιστορία της Ευρώπης (Europe—A History), του Νόρμαν Ντέιβις, σχολιάζει: «Η ταχύτητα της κατάρρευσής της ξεπέρασε κάθε άλλη μεγάλη συντριβή στην ευρωπαϊκή ιστορία» και «προκλήθηκε από φυσικά αίτια». Πράγματι, «η άνοδος, η ανάπτυξη και η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης», λέει ο Πόντον, ήταν «ένα από τα δραματικότερα θεάματα του εικοστού αιώνα».

Στην πραγματικότητα, η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης αποτέλεσε μία μόνο από τις πολλές και μεγάλες αλλαγές που συνέβησαν τον 20ό αιώνα και οι οποίες έχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες. Φυσικά, οι πολιτικές αλλαγές δεν είναι κάτι το καινούριο. Συμβαίνουν εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Ωστόσο, μια αλλαγή που συνέβη τον 20ό αιώνα στον τομέα της διακυβέρνησης είναι ιδιαίτερα σημαντική. Παρακάτω θα εξετάσουμε ποια είναι αυτή η αλλαγή και πώς σας επηρεάζει προσωπικά.

Πρώτα, όμως, ας ασχοληθούμε με μερικά επιστημονικά επιτεύγματα του 20ού αιώνα. Αναφορικά με αυτά, ο καθηγητής Μάικλ Χάουαρντ συμπεραίνει: «Φαινομενικά οι λαοί της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής είχαν κάθε λόγο να υποδεχτούν τον εικοστό αιώνα ως την αυγή μιας νέας και ευτυχέστερης εποχής στην ιστορία της ανθρωπότητας». Θα οδηγούσαν άραγε αυτές οι εξελίξεις στη λεγόμενη καλή ζωή;

[Πίνακας/Εικόνες στη σελίδα 2-7]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

1901

Η Βασίλισσα Βικτωρία πεθαίνει έπειτα από 64 χρόνια στο θρόνο

Ο παγκόσμιος πληθυσμός φτάνει τα 1,6 δισεκατομμύρια

1914

Δολοφονείται ο Αρχιδούκας Φερδινάνδος. Ξεσπάει ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Ο τελευταίος τσάρος, Νικόλαος Β΄, με την οικογένειά του

1917

Ο Λένιν οδηγεί τη Ρωσία στην επανάσταση

1919

Δημιουργείται η Κοινωνία των Εθνών

1929

Η κατάρρευση του χρηματιστηρίου των Η.Π.Α. οδηγεί στη Μεγάλη Οικονομική Κρίση

Ο Γκάντι συνεχίζει τον αγώνα του για την ανεξαρτησία της Ινδίας

1939

Ο Αδόλφος Χίτλερ εισβάλλει στην Πολωνία, ξεκινώντας τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ γίνεται πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας το 1940

Το Ολοκαύτωμα

1941

Η Ιαπωνία βομβαρδίζει το Περλ Χάρμπορ

1945

Οι Ηνωμένες Πολιτείες ρίχνουν ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Τελειώνει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

1946

Η πρώτη συνεδρίαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών

1949

Ο Μάο Τσε-τουνγκ ανακηρύσσει την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας

1960

Δημιουργούνται δεκαεφτά νέα αφρικανικά κράτη

1975

Τελειώνει ο Πόλεμος του Βιετνάμ

1989

Γκρεμίζεται το Τείχος του Βερολίνου καθώς ο κομμουνισμός χάνει την ισχύ του

1991

Διαλύεται η Σοβιετική Ένωση