Ο Υπόγειος Κόσμος του Παρισιού

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ

ΣΧΗΜΑΤΙΖΩ τον αριθμό του τηλεφώνου, ελπίζοντας απεγνωσμένα ότι κάποιος θα απαντήσει. «Ναι! Ναι! Με ακούτε; Τα κλειδιά του αυτοκινήτου μου έπεσαν στον υπόνομο! Σας παρακαλώ, ελάτε γρήγορα!» Σε λίγο καταφθάνει ένα ειδικό συνεργείο που δουλεύει στο αποχετευτικό δίκτυο. Δουλειά τους είναι να καθαρίζουν τους υπονόμους, να αδειάζουν πλημμυρισμένα υπόγεια και να βρίσκουν τα κλειδιά, τα γυαλιά, τα πορτοφόλια, ακόμα και τα κατοικίδια ζώα που εξαφανίζονται κάθε τόσο στους 18.000 υπονόμους του Παρισιού. Βρίσκουν τα κλειδιά μου, και αφού αναστενάζω με ανακούφιση τους ευχαριστώ θερμά.

Την επομένη, αποφασίζω να επισκεφτώ το Μουσείο των Υπονόμων που βρίσκεται στην Αριστερή Όχθη του Σηκουάνα, στη σκιά του Πύργου του Άιφελ και απέναντι από τα διάσημα πλοιάριά μας που κάνουν περιηγήσεις στο ποτάμι. Εδώ και 130 χρόνια περίπου, το Παρίσι παρουσιάζει με υπερηφάνεια τον υπόγειο κόσμο του. Ανακάλυψα το γιατί όταν μιμήθηκα τα 90.000 και πλέον περίεργα άτομα που επισκέπτονται αυτό το μοναδικό μουσείο κάθε χρόνο. Ελάτε μαζί μου καθώς θα ρίχνω μια πιο κοντινή ματιά σε αυτό που ο Βίκτορ Ουγκό, ο διάσημος Γάλλος συγγραφέας του 19ου αιώνα, αποκάλεσε «εντόσθια του Λευιάθαν»—στους υπονόμους του Παρισιού.

Προσιτά «Εντόσθια»

Έχοντας κατέβει 5 μέτρα κάτω από τη γη, βλέπω το πρώτο μουσειακό έκθεμα—έναν ταριχευμένο αρουραίο. Ανατριχιαστικό! Λέγεται ότι για κάθε κάτοικο του Παρισιού υπάρχουν τρεις αρουραίοι, οι οποίοι τρώνε και χωνεύουν χωρίς κανένα πρόβλημα ακόμα και το ισχυρότερο δηλητήριο. Είναι δίχως άλλο καλοταϊσμένοι. Κάθε μέρα, οι αρουραίοι καταβροχθίζουν το ένα τρίτο των συνολικών λυμάτων των υπονόμων, δηλαδή 100 τόνους.

Πέτρες, καρφιά, κλειδιά και άλλα βαριά αντικείμενα ανακατεύονται με τα λύματα και τα βροχόνερα και γεμίζουν τους υπονόμους. Καθώς στο βάθος ακούγεται το στάξιμο του νερού, εξετάζω τα μηχανήματα που καθαρίζουν αυτά τα τεράστια «εντόσθια» μήκους 2.100 χιλιομέτρων. Κάθε χρόνο περίπου χίλιοι εργαζόμενοι στους υπονόμους απομακρύνουν 15.000 κυβικά μέτρα απορριμμάτων. Η σκοτεινιά, οι χείμαρροι των ακάθαρτων νερών, οι γλοιώδεις τοίχοι και οι απότομες ανυψώσεις του επιπέδου του νερού μπορούν να δυσκολέψουν πολύ τη δουλειά αυτών των εργατών.

Παρεμπιπτόντως, κοντά στην οροφή των αποχετευτικών αγωγών υπάρχουν σωλήνες που τους ακολουθούν στην ελικοειδή τους πορεία και από μέσα τους περνάει ένα τεράστιο δίκτυο από αγωγούς νερού, τηλεφωνικά καλώδια και καλώδια για τους φωτεινούς σηματοδότες.

Οι Ρωμαίοι Έκαναν την Αρχή

Οι Ρωμαίοι ήταν οι πρώτοι που εφοδίασαν το Παρίσι με αποχετευτικούς αγωγούς. Κάτω από τα ερείπια των ρωμαϊκών ιαματικών λουτρών στο Καρτιέ Λατέν υπάρχουν ακόμα περίπου 18 μέτρα ρωμαϊκών αποχετευτικών αγωγών. Αλλά με την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ξεχάστηκε και η υγιεινή. Το Παρίσι ήταν για αιώνες μια βρώμικη και ανθυγιεινή πόλη, έχοντας μόνο στοιχειώδεις υπονόμους (χαντάκια στη μέση του δρόμου) ή αυλάκια που απομάκρυναν τα υγρά απόβλητα. Τα αυλάκια βρωμούσαν και ήταν εστία μολύνσεων. Το 1131, ο μεγαλύτερος γιος του Βασιλιά Λουδοβίκου ΣΤ΄ πέθανε από μόλυνση αφού έπεσε μέσα σε έναν ανοιχτό υπόνομο.

Τα ανοιχτά χαντάκια χρησιμοποιούνταν σαν σκουπιδότοποι, και το ίδιο γινόταν με τα λίγα καινούρια σκεπαστά χαντάκια, τα οποία έφραζαν εύκολα. Η κατάσταση επιδεινωνόταν όταν ανέβαινε η στάθμη του Σηκουάνα, με αποτέλεσμα να ξεχειλίζουν οι υπόνομοι και να βγάζουν μια δύσοσμη λάσπη και βρωμόνερα. Τότε, το «πεπτικό», ή αποχετευτικό, σύστημα του Παρισιού ήταν πολύ περιορισμένο. Το 1636, είχε μήκος μόνο 23 χιλιόμετρα και εξυπηρετούσε 415.000 άτομα. Ενάμιση αιώνα αργότερα, είχε επεκταθεί μόνο κατά τρία χιλιόμετρα. Τον καιρό του Ναπολέοντα, υπέφερε από σοβαρή «δυσπεψία».

Το 19ο αιώνα, εξετάστηκε και χαρτογραφήθηκε το υπάρχον αποχετευτικό δίκτυο. Όπως αποδείχτηκε, το σύστημα αποτελούνταν από σχεδόν διακόσιες σήραγγες, πολλές από τις οποίες ήταν άγνωστες ως τότε. Πώς αφαιρέθηκε ο βούρκος που είχε δημιουργηθεί στο πέρασμα των αιώνων; Διαδόθηκε η φήμη ότι κάτω από τους δρόμους του Παρισιού μπορούσε κανείς να βρει αντικείμενα αξίας. Έτσι, έσπευσε εκεί μια στρατιά από άπληστους κυνηγούς θησαυρών. Αυτοί τσαλαβουτούσαν μέσα στο βούρκο βγάζοντας νομίσματα, κοσμήματα και όπλα.

Οργανώνοντας το Δίκτυο Αποχέτευσης

Τελικά οι υπόνομοι οργανώθηκαν, εκσυγχρονίστηκαν, επεκτάθηκαν και συνδέθηκαν με όλα τα σπίτια. Χρησιμοποιήθηκαν αρκετά μεγάλοι σωλήνες ώστε να επαρκούν ακόμη και σε αναπάντεχες πλημμύρες. Το 1878, πλωτοί αγωγοί μήκους 650 χιλιομέτρων απλώνονταν στις μεγάλες υπόγειες σήραγγες. «Οι υπόνομοι είναι καθαροί, . . . περιποιημένοι», έγραψε ο Βίκτορ Ουγκό.

Τον 20ό αιώνα, το σύστημα διπλασιάστηκε σε μέγεθος, και το αποχετευτικό δίκτυο έφτασε στο σημείο να είναι πανομοιότυπο του σχεδίου της πόλης. Με ποιον τρόπο; Κάθε αγωγός έχει το όνομα του δρόμου τον οποίο ακολουθεί και τον αριθμό του υπερκείμενου κτιρίου. Οι βελτιώσεις συνεχίζονται χάρη στο πρόγραμμα ανακαίνισης που άρχισε το 1991 και κόστισε 330 εκατομμύρια δολάρια (περ. 100 δισ. δρχ.). Η δεκαετής ανακαίνιση αυτών των ζωτικών εγκαταστάσεων, από τις οποίες περνούν 1,2 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ημερησίως, περιλαμβάνει την τοποθέτηση μηχανισμών αυτόματου καθαρισμού και ηλεκτρονικών συστημάτων ελέγχου.

Ανυπομονώντας να αναπνεύσω το φυσιολογικό αέρα του Παρισιού, φτάνω στο τέλος της επίσκεψής μου. Ωστόσο, η «υπόγεια» ξενάγησή μου δεν έχει τελειώσει. «Αν θέλεις να δεις τα έγκατα του Παρισιού, πήγαινε στις κατακόμβες», μου προτείνει ένας πωλητής σουβενίρ. «Είκοσι μέτρα κάτω από τη γη είναι συσσωρευμένα τα κόκαλα έξι εκατομμυρίων ανθρώπων». Από πού προήλθαν αυτά;

Οι Εκκλησίες Δηλητηριάζουν την Ατμόσφαιρα

Τα κόκαλα που υπάρχουν στις παρισινές κατακόμβες—ένα υπόγειο νεκροταφείο—συσσωρεύτηκαν εκεί στη διάρκεια μόνο του 18ου αιώνα. Το Μεσαίωνα, άρχισαν να θάβουν τους νεκρούς μέσα ή κοντά σε εκκλησίες. Αυτό απέφερε χρήματα στην εκκλησία, αλλά ήταν πολύ ανθυγιεινό, εφόσον τα νεκροταφεία βρίσκονταν στην καρδιά της πόλης. Έγινε ο εφιάλτης όσων κατοικούσαν κοντά στο μεγαλύτερο παρισινό νεκροταφείο, το Σεν-Ινοσέν, τα 7 στρέμματα του οποίου δέχονταν τους νεκρούς από περίπου 20 εκκλησίες, καθώς επίσης μη αναγνωρισμένα πτώματα και θύματα επιδημιών.

Το 1418, εξαιτίας της πανούκλας προστέθηκαν περίπου 50.000 πτώματα. Το 1572, χιλιάδες θύματα από τη σφαγή της Νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου στοιβάχτηκαν στο Σεν-Ινοσέν.a Η κοινή γνώμη απαιτούσε να κλείσει αυτό το νεκροταφείο. Η επιφάνεια του εδάφους είχε ανυψωθεί πάνω από δύο μέτρα εξαιτίας των περίπου δύο εκατομμυρίων πτωμάτων που ήταν θαμμένα εκεί, μερικές φορές σε βάθος 10 μέτρων. Το νεκροταφείο ήταν εστία μολύνσεων και ανέδιδε μια δυσοσμία που λέγεται ότι έκανε το γάλα και το κρασί να ξινίζουν. Ωστόσο, οι κληρικοί αντιτάσσονταν στο κλείσιμο των νεκροταφείων της πόλης.

Το 1780 κατέρρευσε ένας ομαδικός τάφος με αποτέλεσμα να γεμίσουν πτώματα τα γειτονικά υπόγεια. Αυτή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι! Το νεκροταφείο έκλεισε, και απαγορεύτηκε η ταφή στο Παρίσι. Ό,τι υπήρχε στους ομαδικούς τάφους ρίχτηκε στο εγκαταλειμμένο λατομείο Τομπ-Ισουάρ. Κάθε βράδυ, επί 15 μήνες, μακάβριες φάλαγγες μετέφεραν τα οστά. Αυτό εφαρμόστηκε σε άλλα 17 νεκροταφεία και 300 εκκλησίες. Πέταξαν τα οστά σε ένα όρυγμα βάθους 17,5 μέτρων, εκεί όπου τώρα υπάρχει μια σκάλα που οδηγεί από το δρόμο στις κατακόμβες.

Επίσκεψη στις Κατακόμβες του Παρισιού

Από την Πλατεία Ντενφέρ-Ροσρό, νότια του Καρτιέ Λατέν, κατέβηκα τα 91 σκαλοπάτια που οδηγούν στις κατακόμβες. Το 1787, οι κυρίες της βασιλικής αυλής ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που είδαν αυτό το υπόγειο νεκροταφείο υπό το φως αναμμένων πυρσών. Σήμερα το επισκέπτονται 160.000 άτομα το χρόνο.

Στη βάση της σκάλας αρχίζει μια φαινομενικά ατελείωτη σειρά από στοές στις οποίες είναι συγκεντρωμένα τα πτώματα. Βαδίζω επιφυλακτικά, σκεφτόμενος ότι οι κατακόμβες έχουν έκταση τουλάχιστον 11.000 τετραγωνικά μέτρα. Κάποιος άντρας ονόματι Φιλιμπέρ Ασπέρ έγινε διάσημος άθελά του όταν προσπάθησε να βγει από αυτές τις στοές που έχουν μήκος εκατοντάδες χιλιόμετρα. Το 1793 χάθηκε μέσα σε αυτόν το λαβύρινθο. Ο σκελετός του βρέθηκε 11 χρόνια αργότερα και αναγνωρίστηκε από τα κλειδιά του και τα ρούχα του.

Κάτω από την επιφάνεια, το Παρίσι είναι σκαμμένο σε ποσοστό περίπου 30 τοις εκατό. Για πολύ καιρό, το υπόγειο σκάψιμο ήταν ανεξέλεγκτο. Ωστόσο, το 1774, 300 μέτρα του οδοστρώματος στην οδό ντ’ Ανφέρ (οδό Κόλασης· τώρα Ντενφέρ-Ροσρό) υποχώρησαν σε βάθος 30 μέτρων. Το Παρίσι κινδύνευε να καταρρεύσει. Τις πέτρες «που βλέπουμε πάνω στο έδαφος», διαμαρτυρήθηκε κάποιος συγγραφέας, «τις έχουν πάρει κάτω από τα πόδια μας». Για να στηριχτούν οι υπόγειες στοές, κατασκευάστηκαν μεγαλοπρεπείς αψίδες.

«Κρίμα που δεν πλακόστρωσαν το έδαφος όταν έφτιαχναν τις αψίδες», είπα με παράπονο, κοιτάζοντας τα λασπωμένα παπούτσια μου. Γλιστράω σε μια λακκούβα, αλλά καταφέρνω να πιαστώ από μια βαριά μπρούντζινη πόρτα. Πίσω από την πόρτα ανοίγεται ένας διάδρομος που οι τοίχοι του αποτελούνται από ανθρώπινα οστά. Τα τρομακτικά κρανία και τα εύθραυστα μηριαία και κνημιαία οστά, που είναι τοποθετημένα σε σειρές ώστε να σχηματίζουν σταυρούς και γιρλάντες, παρουσιάζουν ένα μακάβριο θέαμα. Στις πλάκες είναι χαραγμένα Γραφικά εδάφια και ποιήματα που αποκαλύπτουν τους στοχασμούς του ανθρώπου γύρω από το νόημα της ζωής και του θανάτου.

Μόλις βγαίνω από τις κατακόμβες, καθαρίζω τη λάσπη από τα παπούτσια μου στο ρείθρο, προσέχοντας να μην ξαναπέσουν τα κλειδιά μου στους υπονόμους του Παρισιού! Η ξενάγησή μου στον εντυπωσιακό υπόγειο κόσμο του Παρισιού ήταν μια ασυνήθιστη εμπειρία που θα κάνω καιρό να την ξεχάσω. Αναμφίβολα, υπάρχουν πολύ περισσότερα στο Παρίσι από ό,τι μπορεί να δει κανείς με την πρώτη ματιά.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Η είσοδος ενός τμήματος των υπονόμων του Παρισιού

[Ευχαριστίες]

Valentin, Musée Carnavalet, © Photothèque des Musées de la Ville de Paris/Cliché: Giet

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Επίσκεψη στο αποχετευτικό δίκτυο

[Ευχαριστίες]

J. Pelcoq, The Boat, Musée Carnavalet, © Photothèque des Musées de la Ville de Paris/Cliché: Giet

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Διατομή των υπονόμων του Παρισιού

[Ευχαριστίες]

Ferat, Musée Carnavalet, © Photothèque des Musées de la Ville de Paris/Cliché: Briant

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Τρομακτικά κρανία και εύθραυστα κνημιαία οστά τοποθετημένα σε σειρές σχηματίζουν σταυρούς και γιρλάντες

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Μια επιγραφή πριν από την έξοδο: «Το κεντρί που προκαλεί θάνατο είναι η αμαρτία»—1 Κορινθίους 15:56

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Μηχανήματα καθαρισμού των υπονόμων

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 24]

Χάρτης στο φόντο των σελίδων 24-27: Encyclopædia Britannica/9th Edition (1899)