Πώς Ήρθε σε Ύπαρξη το Σύμπαν και η Ζωή;
«Η επιστήμη χωρίς τη θρησκεία είναι χωλή, η θρησκεία χωρίς την επιστήμη είναι τυφλή».—Άλμπερτ Αϊνστάιν.
ΣΤΗΝ εποχή μας, όσο ποτέ άλλοτε, συμβαίνουν εκπληκτικά πράγματα. Νέες ανακαλύψεις στο διάστημα αναγκάζουν τους αστρονόμους να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους για την προέλευση του σύμπαντός μας. Πολλοί άνθρωποι, γοητευμένοι από το σύμπαν, θέτουν τα πανάρχαια ερωτήματα που εγείρονται από την παρουσία μας σε αυτό: Πώς και γιατί ήρθε σε ύπαρξη το σύμπαν και η ζωή;
Ακόμη και αν κοιτάξουμε προς την άλλη κατεύθυνση—μέσα μας—η πρόσφατη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γενετικού κώδικα εγείρει τα ερωτήματα: Πώς δημιουργήθηκαν οι πολυάριθμες μορφές ζωής; Και ποιος τις δημιούργησε, αν τις δημιούργησε κανείς; Η τεράστια πολυπλοκότητα του γενετικού μας αποτυπώματος υποκίνησε έναν πρόεδρο των ΗΠΑ να πει ότι «μαθαίνουμε τη γλώσσα στην οποία δημιούργησε ο Θεός τη ζωή». Ένας από τους κορυφαίους επιστήμονες που συμμετείχαν στην αποκωδικοποίηση του γονιδίου σχολίασε ταπεινά: «Ρίξαμε μόλις την πρώτη ματιά στο εγχειρίδιο λειτουργίας του σώματός μας, το οποίο μέχρι τώρα γνώριζε μόνο ο Θεός». Αλλά τα ερωτήματα παραμένουν—πώς και γιατί;
«Δύο Παράθυρα»
Μερικοί επιστήμονες ισχυρίζονται ότι όλες οι λειτουργίες στο σύμπαν μπορούν να ερμηνευτούν μέσω λογικής ανάλυσης, αποκλείοντας κάθε επέμβαση θεϊκής σοφίας. Αλλά πολλοί άνθρωποι, περιλαμβανομένων και επιστημόνων, δεν συμφωνούν με αυτή την άποψη. Προσπαθούν να κατανοήσουν την πραγματικότητα στρεφόμενοι τόσο στην επιστήμη όσο και στη θρησκεία. Πιστεύουν ότι η επιστήμη ασχολείται με το πώς ήρθαμε σε ύπαρξη εμείς και το σύμπαν που μας περιβάλλει, ενώ η θρησκεία ασχολείται πρωτίστως με το γιατί.
Εξηγώντας αυτή τη δίπτυχη προσέγγιση, ο φυσικός Φρίμαν Ντάισον είπε: «Η επιστήμη και η θρησκεία είναι δύο παράθυρα από τα οποία οι άνθρωποι κοιτούν προσπαθώντας να κατανοήσουν το μεγάλο σύμπαν που απλώνεται έξω».
«Η επιστήμη ασχολείται με το πεπερασμένο, η θρησκεία με το άπειρο», ανέφερε ο συγγραφέας Γουίλιαμ Ρις-Μογκ, προσθέτοντας: «Η επιστήμη δεν μπορεί ούτε να αποδείξει ούτε να αναιρέσει την ύπαρξη του Θεού, όπως ακριβώς δεν μπορεί να αποδείξει ή να αναιρέσει οποιαδήποτε ηθική ή αισθητική έννοια. Δεν υπάρχει επιστημονικός λόγος για να αγαπάει κάποιος το συνάνθρωπό του ή να σέβεται την ανθρώπινη ζωή . . . Ο ισχυρισμός ότι δεν υπάρχει τίποτα το οποίο να μην μπορεί να αποδειχτεί επιστημονικά είναι το πιο χονδροειδές λάθος, ένα λάθος που θα κατέρριπτε σχεδόν όλες τις αξίες μας στη ζωή, όχι μόνο τον Θεό ή το ανθρώπινο πνεύμα, αλλά επίσης την αγάπη, την ποίηση και τη μουσική».
Η «Θρησκεία» της Επιστήμης
Οι θεωρίες των επιστημόνων συχνά φαίνεται να βασίζονται σε θεμέλια τα οποία επίσης προϋποθέτουν ένα είδος πίστης. Παραδείγματος χάρη, όσον αφορά την προέλευση της ζωής, οι περισσότεροι εξελικτές υποστηρίζουν απόψεις που προϋποθέτουν πίστη σε ορισμένα «δόγματα». Τα γεγονότα αναμειγνύονται με θεωρίες. Και όταν οι επιστήμονες χρησιμοποιούν το προσωπικό τους κύρος για να επιβάλουν την τυφλή πίστη στην εξέλιξη, στην πραγματικότητα λένε: “Δεν φέρετε ευθύνη για την ηθική σας υπόσταση, επειδή είστε απλώς ένα προϊόν βιολογίας, χημείας και φυσικής”. Ο βιολόγος Ρίτσαρντ Ντόκινς αναφέρει ότι στο σύμπαν “δεν υπάρχει ούτε σχέδιο ούτε σκοπός ούτε κακό ούτε καλό. Υπάρχει μόνο μια άσκοπη ουδετερότητα”.
Για να υποστηρίξουν αυτές τις απόψεις, μερικοί επιστήμονες προτιμούν να αγνοούν τις εκτεταμένες έρευνες άλλων επιστημόνων οι οποίοι αντικρούουν τις θεωρητικές βάσεις των θεωριών τους για την προέλευση της ζωής. Ακόμη και αν αφήναμε να περάσουν δισεκατομμύρια χρόνια, έχει αποδειχτεί πως θα ήταν μαθηματικά αδύνατον να σχηματιστούν τυχαία τα περίπλοκα μόρια που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός λειτουργικού ζωντανού κυττάρου.a Συνεπώς, οι δογματικές θεωρίες για την προέλευση της ζωής οι οποίες εμφανίζονται σε πολλά εγχειρίδια πρέπει να θεωρηθούν αβάσιμες.
Το να πιστεύει κανείς πως η ζωή προήλθε από τυφλή τύχη απαιτεί περισσότερη πίστη από το να πιστεύει στη δημιουργία. Ο αστρονόμος Ντέιβιντ Μπλοκ παρατήρησε: «Ο άνθρωπος που δεν πιστεύει σε έναν Δημιουργό πρέπει να έχει περισσότερη πίστη από εκείνον που πιστεύει. Διακηρύσσοντας ότι δεν υπάρχει Θεός, αυτός ο άνθρωπος κάνει μια γενικευμένη, αναπόδεικτη δήλωση—θέτει ένα αξίωμα που βασίζεται σε πίστη».
Οι επιστημονικές ανακαλύψεις μπορούν να εμπνεύσουν μια στάση ευλάβειας σε μερικούς επιστήμονες. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν παραδέχτηκε: «Σπάνια θα συναντήσετε μια πραγματικά αξιόλογη επιστημονική διάνοια που να μη διακατέχεται από θρησκευτικό συναίσθημα. . . . Το θρησκευτικό συναίσθημα εκφράζεται με έναν εκστατικό θαυμασμό για την αρμονία του φυσικού νόμου, η οποία αποκαλύπτει μια διάνοια τόσο ανώτερη ώστε, συγκριτικά με αυτήν, όλη η συστηματική σκέψη και οι συστηματικές ενέργειες των ανθρώπων φαίνονται εντελώς μηδαμινές». Ωστόσο, αυτό δεν κάνει κατ’ ανάγκην τους επιστήμονες να πιστέψουν σε έναν Δημιουργό, έναν Θεό με προσωπικότητα.
Τα Όρια της Επιστήμης
Είναι κατάλληλο να τρέφουμε τον οφειλόμενο σεβασμό για την επιστημονική γνώση και τα επιστημονικά επιτεύγματα. Εντούτοις, πολλοί θα συμφωνήσουν ότι, ενώ η επιστήμη προσφέρει έναν τρόπο απόκτησης γνώσης, δεν είναι η μοναδική πηγή γνώσης. Ο σκοπός της επιστήμης είναι να περιγράφει τα φαινόμενα στο φυσικό κόσμο και να βοηθάει να δοθούν απαντήσεις γύρω από το πώς συμβαίνουν αυτά τα φαινόμενα.
Η επιστήμη μάς παρέχει βαθύτερη κατανόηση όσον αφορά το φυσικό σύμπαν, δηλαδή οτιδήποτε μπορεί να παρατηρηθεί. Αλλά η επιστημονική έρευνα, ανεξάρτητα από την έκταση που μπορεί να λάβει, ποτέ δεν μπορεί να απαντήσει στο πρωταρχικό ερώτημα: Ποιος είναι ο σκοπός, ο λόγος, της ύπαρξης του σύμπαντος;
«Σε μερικά ερωτήματα οι επιστήμονες δεν θα μπορέσουν να απαντήσουν ποτέ», παρατηρεί ο συγγραφέας Τομ Άτλι. «Ίσως η Μεγάλη Έκρηξη να συνέβη πριν από 12 δισεκατομμύρια χρόνια. Αλλά γιατί συνέβη; . . . Πρωτίστως, πώς βρέθηκαν τα σωματίδια της ύλης; Τι προϋπήρχε;» Ο Άτλι καταλήγει: «Είναι . . . πιο φανερό από ποτέ άλλοτε ότι η επιστήμη δεν θα ικανοποιήσει ποτέ την ανθρώπινη δίψα για απαντήσεις».
Η επιστημονική γνώση που έχει αποκτηθεί μέσω αυτής της αναζήτησης, αντί να αναιρέσει την ανάγκη για έναν Θεό, απλώς έχει επιβεβαιώσει ότι ζούμε σε έναν φοβερά πολυσύνθετο και περίπλοκο κόσμο που προκαλεί δέος. Πολλοί σκεπτόμενοι άνθρωποι το βρίσκουν λογικό να συμπεράνουν ότι οι φυσικοί νόμοι και οι χημικές αντιδράσεις, όπως και το DNA και η εκπληκτική ποικιλία της ζωής, υποδεικνύουν την ύπαρξη ενός Δημιουργού. Δεν υπάρχει καμία αδιάσειστη απόδειξη για το αντίθετο.
“Η Πίστη Έχει Υπόσταση”
Αν υπάρχει Δημιουργός πίσω από το σύμπαν, δεν μπορούμε να αναμένουμε ότι θα κατανοήσουμε αυτόν ή τους σκοπούς του μέσω τηλεσκοπίων, μικροσκοπίων ή άλλων επιστημονικών οργάνων. Σκεφτείτε έναν αγγειοπλάστη και ένα αγγείο που δημιούργησε. Όσο και αν εξετάσουμε το αγγείο δεν πρόκειται να μάθουμε το λόγο για τον οποίο κατασκευάστηκε. Πρέπει να ρωτήσουμε τον ίδιο τον αγγειοπλάστη για να μας πει.
Ο μοριακός βιολόγος Φράνσις Κόλινς εξηγεί πώς η πίστη και η πνευματικότητα μπορούν να καλύψουν το κενό που αφήνει η επιστήμη: «Δεν θα περίμενα να είναι η θρησκεία το κατάλληλο όργανο για τον προσδιορισμό της αλληλουχίας του ανθρώπινου γονιδιώματος, όπως δεν θα περίμενα να είναι η επιστήμη το μέσο για την προσέγγιση του υπερφυσικού. Ωστόσο, όσον αφορά τα πολύ σημαντικότερα ερωτήματα όπως “Γιατί βρισκόμαστε εδώ;” ή “Γιατί έχει ο άνθρωπος βαθιά επιθυμία για πνευματικότητα;” βρίσκω την επιστήμη ελλιπή. Πολλές δεισιδαιμονίες γεννήθηκαν και κατόπιν χάθηκαν. Η πίστη, όμως, δεν χάθηκε, πράγμα που δείχνει ότι έχει υπόσταση».
Εξηγεί το «Γιατί»
Η αληθινή θρησκεία, καθώς απαντάει στο «γιατί» και ασχολείται με το σκοπό της ζωής, προσφέρει επίσης πρότυπα όσον αφορά τις αξίες και την ηθική και δίνει κατεύθυνση στη ζωή. Ο επιστήμονας Άλαν Σαντέιτζ εκφράστηκε ως εξής: «Δεν ανατρέχω σε ένα βιβλίο βιολογίας για να μάθω πώς να ζω».
Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλη την υδρόγειο πιστεύουν ότι έχουν βρει πού πρέπει να απευθυνθούν για να μάθουν πώς να ζουν. Πιστεύουν επίσης ότι έχουν βρει αληθινά ικανοποιητικές απαντήσεις στα ερωτήματα: Γιατί βρισκόμαστε εδώ; Και πού πηγαίνουμε; Οι απαντήσεις υπάρχουν. Αλλά πού; Στο αρχαιότερο και πιο ευρέως διανεμημένο ιερό βιβλίο, την Αγία Γραφή.
Η Γραφή μάς λέει ότι ο Θεός έφτιαξε τη γη ειδικά για τους ανθρώπους. Το εδάφιο Ησαΐας 45:18 λέει σχετικά με τη γη: “Ο Θεός δεν τη δημιούργησε μάταια, αλλά την έπλασε για να κατοικείται”. Μάλιστα εφοδίασε τη γη με οτιδήποτε θα χρειάζονταν οι άνθρωποι, όχι μόνο για να διατηρούνται στη ζωή, αλλά και για να την απολαμβάνουν στο πλήρες.
Οι άνθρωποι επιφορτίστηκαν με την ευθύνη να διαχειρίζονται τη γη, “να την καλλιεργούν και να τη φροντίζουν”. (Γένεση 2:15) Η Γραφή εξηγεί επίσης ότι η γνώση και η σοφία είναι δώρα από τον Θεό και ότι πρέπει να ενεργούμε με αγάπη και δικαιοσύνη στις μεταξύ μας σχέσεις. (Ιώβ 28:20, 25, 27· Δανιήλ 2:20-23) Έτσι λοιπόν, οι άνθρωποι μπορούν να βρουν σκοπό και νόημα στη ζωή μόνο όταν ανακαλύψουν και εγκολπωθούν το σκοπό του Θεού για αυτούς.b
Πώς μπορεί ένας σύγχρονος σκεπτόμενος άνθρωπος να γεφυρώσει το φαινομενικό χάσμα ανάμεσα στην επιστημονική σκέψη και στη θρησκευτική πίστη; Ποιες κατευθυντήριες αρχές θα μπορούσαν να βοηθήσουν κάποιον να το πετύχει αυτό;
[Υποσημειώσεις]
a Βλέπε το βιβλίο Υπάρχει Δημιουργός που Ενδιαφέρεται για Εσάς;, κεφάλαιο 3, «Από Πού Προήλθε η Ζωή;», που είναι έκδοση των Μαρτύρων του Ιεχωβά.
b Για μια λεπτομερή εξέταση, βλέπε το ειδικό βιβλιάριο Ποιος Είναι ο Σκοπός της Ζωής; Πώς Μπορείτε να τον Βρείτε;, που είναι έκδοση των Μαρτύρων του Ιεχωβά.
[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 7]
Τι Λένε Μερικοί Επιστήμονες
Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι περισσότεροι επιστήμονες αποφεύγουν τα πνευματικά και θεολογικά θέματα επειδή δεν είναι θρησκευόμενοι ή δεν επιθυμούν να αναμειχθούν στη διαμάχη επιστήμης-θρησκείας. Πράγματι, αυτό αληθεύει για μερικούς επιστήμονες, αλλά σίγουρα όχι για όλους. Παρατηρήστε τι είπαν οι ακόλουθοι επιστήμονες.
«Το σύμπαν είχε αρχή αλλά αυτό που δεν μπορούν να εξηγήσουν οι επιστήμονες είναι το γιατί. Η απάντηση είναι ο Θεός». «Θεωρώ τη Γραφή αξιόπιστο και θεόπνευστο βιβλίο. Θα πρέπει να υπάρχει ευφυΐα πίσω από την περιπλοκότητα της ζωής».—Κεν Τανάκα, πλανητικός γεωλόγος στον Οργανισμό Γεωλογικής Έρευνας των ΗΠΑ.
«Το χάσμα ανάμεσα στα διάφορα είδη γνώσης (επιστημονικής και θρησκευτικής) είναι μάλλον τεχνητό. . . . Υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στη γνώση για τον Δημιουργό και στη γνώση για τη δημιουργία».—Ενρίκε Ερνάντες, ερευνητής και καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής και Θεωρητικής Χημείας, Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού.
«Όλη αυτή η πληροφορία που συσσωρεύουμε [για το ανθρώπινο γονιδίωμα] θα μας αποκαλύπτει την περιπλοκότητα, την αλληλεπίδραση όλης αυτής της ύλης. Θα μας δείχνει ότι προήλθαμε από έναν νοήμονα δημιουργό, από μια νοήμονα πηγή».—Ντουάν Τ. Γκις, βιοχημικός.
«Δεν υπάρχει ασυμβατότητα μεταξύ επιστήμης και θρησκείας. Και οι δύο αναζητούν την ίδια αλήθεια. Η επιστήμη δείχνει ότι υπάρχει Θεός».—Ντ. Χ. Ρ. Μπάρτον, καθηγητής χημείας, Τέξας.
[Ευχαριστίες]
NASA/U.S. Geological Survey
Φωτογραφία: www.comstock.com
NASA και The Hubble Heritage Team (STScI/AURA)
[Εικόνες στη σελίδα 5]
Μπορεί η επιστημονική έρευνα να εξηγήσει γιατί βρισκόμαστε εδώ;
[Ευχαριστίες]
Ευγενής παραχώρηση από Arecibo Observatory/David Parker/Science Photo Library
[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 6]
Άστρα στις σελίδες 2, 3, 5, και επάνω μέρος της σελίδας 7: National Optical Astronomy Observatories