Η Ταϊτή και η Αναζήτηση του Παραδείσου

Επί αρκετές μέρες, το πλοίο κλυδωνιζόταν στον Ειρηνικό. Κάτω από τον καυτό ήλιο, οι ναύτες επαναλάμβαναν ακούραστα την ίδια μονότονη ρουτίνα και αναμφίβολα είχαν αηδιάσει από το ξινισμένο κρασί, το δύσοσμο νερό και τα σαπισμένα τρόφιμα. Ξαφνικά, ακούστηκε μια κραυγή: «Στεριά! Στεριά αριστερά της πλώρης!» Πέρα στον ορίζοντα, φαινόταν η θαμπή κορυφή ενός νησιού. Λίγες ώρες αργότερα, δεν υπήρχε πια καμιά αμφιβολία​—μπροστά τους έβλεπαν ένα νησί.

Από τότε που την ανακάλυψαν οι Ευρωπαίοι, η Ταϊτή έχει γίνει συνώνυμη της λέξης «παράδεισος». Ο Γάλλος εξερευνητής του 18ου αιώνα Λουί-Αντουάν ντε Μπουγκενβίλ, επικεφαλής της εκστρατείας που αναφέρθηκε στην αρχή, έγραψε αργότερα: «Νόμιζα ότι είχα μεταφερθεί στον κήπο της Εδέμ». Δύο αιώνες μετά, η Ταϊτή εξακολουθεί να προσελκύει επισκέπτες. Όπως αυτοί που προηγήθηκαν, πολλοί έρχονται αναζητώντας τον παράδεισο.

Γιατί, όμως, το όραμα του παραδείσου συναρπάζει τόσο πολύ τον άνθρωπο; Και πώς έφτασε η Ταϊτή να θεωρείται υλοποίηση αυτού του οράματος; Για να λάβουμε απάντηση, ας πάμε πίσω, στην αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου.

Χαμένος Παράδεισος

Εύλογα η λέξη «παράδεισος» ηχεί ευχάριστα στα αφτιά μας. Απλούστατα, δημιουργηθήκαμε για να ζούμε σε Παράδεισο! Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, οι πρώτοι μας γονείς ευλογήθηκαν από τον Θεό με ένα σπίτι το οποίο περιγράφεται ως «παράδεισος»​—ένα όμορφο πάρκο ή κήπος. (Γένεση 2:8) Αυτό το πάρκο προφανώς καταλάμβανε τμήμα της περιοχής η οποία ονομαζόταν Εδέμ, που σημαίνει «Τέρψη». Αν και οι σύγχρονοι λόγιοι τείνουν να θεωρούν την Εδέμ μύθο, η Γραφή την παρουσιάζει ως ιστορική πραγματικότητα, αναφέροντας γεωγραφικά σημεία που οριοθετούσαν την αρχική της θέση. (Γένεση 2:10-14) Δύο από αυτά​—οι ποταμοί Φισών και Γιών—​δεν υπάρχουν πια. Έτσι λοιπόν, η ακριβής θέση του κήπου παραμένει μυστήριο.

Οι πρώτοι μας γονείς στασίασαν εναντίον του Θεού και ο Παράδεισος χάθηκε για όλους εμάς. (Γένεση 3:1-23) Εντούτοις, ο άνθρωπος δεν μπορεί να σβήσει από την καρδιά του την επιθυμία για έναν παράδεισο. Στοιχεία της Γραφικής αφήγησης έχουν μάλιστα εμφανιστεί στη μυθολογία πολλών χωρών. Οι αρχαίοι Έλληνες, για παράδειγμα, ανέπτυξαν το μύθο της Χρυσής Εποχής​—ενός ιδανικού καιρού κατά τον οποίο η ανθρωπότητα ζούσε ήρεμη και ειρηνική ζωή.

Πολλοί έχουν προσπαθήσει να βρουν την από πολλού χαμένη Εδέμ. Μερικοί έψαχναν την Εδέμ στην Αιθιοπία​—φυσικά, χωρίς επιτυχία. Ένας θρύλος λέει μάλιστα ότι κάποιος κληρικός του έκτου αιώνα, ονόματι Μπρένταν, βρήκε τον παράδεισο σε ένα νησί στο νοτιοδυτικό Ατλαντικό. Άλλοι θρύλοι θέλουν τον παράδεισο να είναι κρυμμένος σε ένα ψηλό βουνό. Απογοητευμένος από τις αντιφάσεις αυτών των θρύλων, ο διάσημος εξερευνητής Χριστόφορος Κολόμβος είπε λυπημένος: «Δεν έχω βρει ούτε έχω διαβάσει ποτέ λατινικό ή ελληνικό κείμενο το οποίο να αναφέρει με βεβαιότητα σε ποια άκρη του κόσμου μπορεί να βρεθεί ο επίγειος παράδεισος». Τελικά, πείστηκε ότι ο παράδεισος βρισκόταν κάπου νότια του ισημερινού.

Έπειτα από το τρίτο ταξίδι του στο Νέο Κόσμο, ο Κολόμβος είπε: «Φαίνεται ότι αυτή η γη είναι ο επίγειος παράδεισος, επειδή ταυτίζεται με τις περιγραφές των αγίων και των πολυμαθών θεολόγων τις οποίες έχω αναφέρει». Ωστόσο, ο Νέος Κόσμος δεν αποδείχτηκε ο παράδεισος που φανταζόταν ο Κολόμβος.

Μελλοντικές Ουτοπίες

Εντούτοις, μερικοί λόγιοι δεν το έβαλαν κάτω. Αντί να προωθούν την επιστροφή στην Εδέμ, πρωτοστάτησαν στην ιδέα ενός μελλοντικού, ανθρωποποίητου παραδείσου. Οι συγγραφείς άρχισαν να επινοούν ιστορίες για «τέλειες» κοινωνίες​—μια ευχάριστη αντίθεση με τις διεφθαρμένες κοινωνίες στις οποίες ζούσαν. Αλλά καμιά από αυτές τις φανταστικές επινοήσεις δεν έμοιαζε πραγματικά με την Εδέμ. Αντί να φαντάζονται μια ελεύθερη ζωή σε ένα πάρκο χωρίς σύνορα, εκείνοι οι οραματιστές ονειρεύτηκαν έναν άρτια οργανωμένο αστικό παράδεισο. Για παράδειγμα, το 16ο αιώνα, ο Βρετανός πολιτικός Σερ Τόμας Μορ αφηγήθηκε ένα φανταστικό ταξίδι σε μια χώρα την οποία ονόμασε Ουτοπία. Αυτή η λέξη σημαίνει «πουθενά».

Μεταγενέστεροι συγγραφείς βασίστηκαν στις ιδέες του Μορ προσθέτοντας και μερικές δικές τους. Τους επόμενους αιώνες, δεκάδες Ευρωπαίοι συγγραφείς επινόησαν διάφορες «ουτοπίες». Και πάλι, αυτές οι φανταστικές «ιδανικές» κοινωνίες ήταν κάθε άλλο παρά κήποι ευχαρίστησης. Οι ουτοπίες προσπαθούσαν να δομήσουν την ευτυχία επιβάλλοντας αυστηρή τάξη. Αλλά κάνοντάς το αυτό, κατέπνιγαν τη δημιουργικότητα και την ανθρώπινη ελευθερία. Ωστόσο, όπως παρατήρησε ο καθηγητής ιστορίας Ανρί Μποντέ, τα όνειρα περί ουτοπικών κοινωνιών αποκάλυψαν την «αμείωτη επιθυμία για καλύτερη ζωή . . . και πιο δίκαιη κοινωνία».

Ταϊτή​—Η Γέννηση ενός Θρύλου

Το 18ο αιώνα, οι ανεξερεύνητες Νότιες Θάλασσες πρόσφεραν στους εξερευνητές μια τελευταία ευκαιρία για να βρουν τον παράδεισο που δεν είχε ανακαλυφτεί. Αλλά όταν ο Μπουγκενβίλ ξεκίνησε με τα πλοία του προς τον Ειρηνικό, το Δεκέμβριο του 1766, τα κίνητρά του ήταν πρωτίστως η εξερεύνηση, η κατάκτηση νέων αποικιών και η διάνοιξη νέων αγορών.

Έπειτα από μήνες θαλασσοπλοΐας, ο Μπουγκενβίλ ανακάλυψε την Ταϊτή. Δεν μπόρεσε να ρίξει άγκυρα στα άλλα νησιά που είχε δει εξαιτίας των κοραλλιογενών υφάλων τους. Η Ταϊτή πρόσφερε ασφαλές λιμάνι. Εκεί, το ταλαιπωρημένο πλήρωμα βρήκε έναν φιλόξενο λαό και άφθονες προμήθειες. Σε εκείνους τους ναυτικούς φάνηκε ότι η πραγματικότητα ξεπερνούσε τη φαντασία. Η Ταϊτή δεν ήταν μόνο ένας τροπικός παράδεισος αλλά είχε επίσης και πολλά χαρακτηριστικά που έμοιαζαν με τις μυθιστορηματικές ουτοπίες.

Ένα χαρακτηριστικό ήταν ότι η Ταϊτή αποτελούσε μια νησιωτική κοινωνία, ακριβώς ίδια με τις ουτοπικές χώρες των μυθιστορημάτων. Επιπλέον, έμοιαζε πράγματι με παράδεισο. Εκατοντάδες κελαρυστά ποτάμια και καταρράκτες περιβάλλονταν από καταπράσινα, μαγευτικά τοπία. Η πυκνή τροπική βλάστηση προφανώς αναπτυσσόταν χωρίς να κοπιάζουν οι άνθρωποι. Εκτός από την ειδυλλιακή ομορφιά της, η Ταϊτή είχε υγιεινό κλίμα χωρίς τους συνηθισμένους τροπικούς κινδύνους. Δεν υπήρχαν φίδια, επικίνδυνα έντομα ή ενεργά ηφαίστεια σε αυτό το νησί.

Έπειτα, ήταν και οι ίδιοι οι Ταϊτινοί​—ψηλοί, όμορφοι και υγιείς. Οι ναυτικοί, που δεν είχαν καθόλου δόντια και τα ούλα τους ήταν πρησμένα από το σκορβούτο, εντυπωσιάστηκαν με τα λευκά δόντια των Ταϊτινών. Οι ντόπιοι ήταν επίσης πρόσχαροι. Κέρδισαν γρήγορα τους ναυτικούς με τη φιλοξενία τους. Επίσης, εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, φαινόταν ότι όλοι οι Ταϊτινοί ήταν ίσοι​—ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ουτοπικής λογοτεχνίας. Η φτώχεια ήταν κάτι το άγνωστο. Οι Ταϊτινοί ζούσαν χωρίς σεξουαλικούς περιορισμούς. Πράγματι, οι ναυτικοί είχαν ανήθικες σχέσεις με μερικές όμορφες Ταϊτινές.

Ναι, ο Μπουγκενβίλ και το πλήρωμά του πίστεψαν ότι στην Ταϊτή ξαναβρήκαν την Εδέμ. Ο Μπουγκενβίλ, λοιπόν, έφυγε από το νησί ανυπομονώντας να μιλήσει στον κόσμο για τον παράδεισο που βρήκε. Όταν ολοκλήρωσε το τριετές ταξίδι του κάνοντας το γύρο του κόσμου, εξέδωσε μια αφήγηση των περιπετειών του. Το βιβλίο, που έγινε μπεστ σέλερ, γέννησε το μύθο σύμφωνα με τον οποίο το εξωτικό νησί ήταν τέλειο από κάθε άποψη. Ο παράδεισος είχε χαθεί, αλλά φάνηκε ότι η Ταϊτή ήταν ο παράδεισος τώρα!

Οι Κίνδυνοι ενός Μύθου

Οι μύθοι, ωστόσο, συνήθως συγκρούονται με την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, οι Ταϊτινοί αρρώσταιναν και πέθαιναν όπως οποιοσδήποτε άλλος. Αντί να είναι όλοι ίσοι, ζούσαν κάτω από αυστηρή, και μερικές φορές απολυταρχική, κοινωνική ιεραρχία. Διεξήγαν φυλετικούς πολέμους και έκαναν ανθρωποθυσίες. Όπως αληθεύει για όλους τους ανθρώπους, δεν ήταν όλοι οι Ταϊτινοί εξαιρετικά όμορφοι ή ελκυστικοί. Ο ιστορικός Κ. Ρ. Χάου πιστεύει, μάλιστα, ότι οι γυναίκες που συνάντησαν οι άντρες του Μπουγκενβίλ πιθανώς «διατάχθηκαν να εκπορνευτούν» για να ευχαριστήσουν τους εισβολείς.

Παρ’ όλα αυτά, ο μύθος του «ανευρεθέντος παραδείσου» εξαπλώθηκε. Συγγραφείς και καλλιτέχνες, όπως ο Γάλλος ζωγράφος Πολ Γκογκέν, συνέρρεαν εκεί. Η ζωηρόχρωμη απεικόνιση της ζωής στην Ταϊτή από τον Γκογκέν αύξησε τη δημοτικότητα του νησιού. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις για την Ταϊτή; Ο μύθος δημιούργησε για το νησί και τους κατοίκους του ευτελή στερεότυπα. Όταν επέστρεφαν στη βάση τους οι επισκέπτες του νησιού συνήθως άκουγαν τα εξής: «Πείτε μας για τις περιπέτειές σας με τις κοπέλες της Ταϊτής».

Παράδεισος​—Χαμένη Ελπίδα;

Τα πρόσφατα χρόνια, η Ταϊτή αντιμετωπίζει και άλλα προβλήματα. Κυκλώνες έπληξαν το νησί στις αρχές της δεκαετίας του 1980 προξενώντας ζημιές στους κοραλλιογενείς υφάλους του. Αλλά οι μεγαλύτερες απειλές έχουν προέλθει από τον ίδιο τον άνθρωπο. Οικοδομικά προγράμματα έχουν συμβάλει στη διάβρωση του εδάφους και στη μόλυνση. Η Ντόνα Λεόνγκ, ειδική στη διαχείριση αποβλήτων, λέει: «Η βιομηχανία του τουρισμού δημιουργεί τεράστιες ποσότητες αποβλήτων. . . . Αν δεν ληφθεί μέριμνα για τη μόλυνση του περιβάλλοντός της, η Ταϊτή και τα άλλα νησιά θα πάψουν να είναι περιβόητα για την πλούσια χλωρίδα και πανίδα τους και τις κρυστάλλινες γαλάζιες λιμνοθάλασσές τους».

Ωστόσο, η ελπίδα του αποκαταστημένου παραδείσου είναι κάθε άλλο παρά χαμένη. Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός υποσχέθηκε σε έναν μετανοημένο κακοποιό: «Θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο»! (Λουκάς 23:43) Ο Ιησούς δεν αναφερόταν σε κάποια αυστηρή ουτοπία, όπως αυτές που περιγράφονται στα μυθιστορήματα, αλλά σε έναν παγγήινο παράδεισο, τον οποίο θα επιβλέπει μια ουράνια κυβέρνηση.a Οι 1.700 και πλέον Μάρτυρες του Ιεχωβά στην Ταϊτή ελπίζουν σε αυτόν το μελλοντικό Παράδεισο. Χρησιμοποιούν εθελοντικά το χρόνο τους μιλώντας για αυτή την ελπίδα στους γείτονές τους. Αν και η όμορφη Ταϊτή έχει πολλά παραδεισιακά χαρακτηριστικά, ωχριά σε σύγκριση με τον παγγήινο Παράδεισο τον οποίο σύντομα θα φέρει ο Θεός. Επομένως, η αναζήτηση αυτού του Παραδείσου δεν είναι μάταιη.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Η Ταϊτή φαινόταν ένας ειδυλλιακός παράδεισος

[Ευχαριστίες]

Πίνακας του Γουίλιαμ Χότζες, 1766

Yale Center for British Art, Paul Mellon Collection, USA/Φωτογραφία: Bridgeman Art Library

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Φιλικοί Ταϊτινοί καλωσόρισαν τον Μπουγκενβίλ εκδηλώνοντας φιλοξενία

[Ευχαριστίες]

Άδεια από National Library of Australia NK 5066

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά χαίρονται να μιλάνε στους γείτονές τους για τον Παράδεισο που πρόκειται να έρθει

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 17]

Ευγενής παραχώρηση φωτογραφίας από Tahiti Tourisme

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 19]

Σελίδα 18: Κωπηλάτες, καταρράκτης και φόντο: Ευγενής παραχώρηση φωτογραφιών από Tahiti Tourisme