Οντόλ​—Ένα Μοναδικό Σύστημα Οικιακής Θέρμανσης

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΚΟΡΕΑΣ

ΤΡΕΜΟΝΤΑΣ μέσα στον κρύο χειμωνιάτικο καιρό της Κορέας, μπαίνουμε στο σπίτι καθώς η χαμογελαστή οικοδέσποινα μας προσκαλεί να περάσουμε. Ο ευχάριστος αέρας στο εσωτερικό ζεσταίνει το κρύο σώμα μας, αν και δεν βλέπουμε πουθενά σόμπα ή καλοριφέρ. Βγάζουμε τα παπούτσια μας στην είσοδο, πατάμε στο δάπεδο και αισθανόμαστε τη ζέστη. Καθόμαστε στο δάπεδο, και καθώς ακουμπάμε τα παγωμένα χέρια μας πάνω του, τα νιώθουμε σιγά σιγά να ζεσταίνονται.

Στην Κορέα σχεδόν όλα τα σπίτια έχουν αυτό το είδος ενδοδαπέδιας θέρμανσης. Ονομάζεται οντόλ. Πώς λειτουργεί αυτό το μοναδικό σύστημα οικιακής θέρμανσης; Και πώς επηρεάζει τον κορεατικό τρόπο ζωής; Προτού απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, ας εξετάσουμε την ιστορία του παραδοσιακού οντόλ.

Η Ιστορία της Ενδοδαπέδιας Θέρμανσης

Η ιστορία της ενδοδαπέδιας θέρμανσης ξεκίνησε πριν από την έλευση του Ιησού Χριστού στη γη. Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα και ιστορικά στοιχεία, οι αρχαίοι Ρωμαίοι ίσως ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν ενδοδαπέδιο σύστημα θέρμανσης.a Τον τέταρτο ή τον πέμπτο αιώνα Κ.Χ., ένα τέτοιο σύστημα, το οποίο ονομάστηκε οντόλ, είχε γίνει δημοφιλές σε όλη τη Χερσόνησο της Κορέας. Η λέξη αυτή προέρχεται από κινεζικούς χαρακτήρες που σημαίνουν «θερμοί λάκκοι». Το κινεζικό ιστορικό υπόμνημα Βιβλία των Αρχαίων Τανγκ (Books of Old Tang) αναφέρεται στο οντόλ, λέγοντας: «Το χειμώνα, [οι Κορεάτες] ζεσταίνονταν σκάβοντας βαθείς λάκκους στους οποίους άναβαν φωτιές».

Πώς Λειτουργούσε το Παραδοσιακό Οντόλ

Κατά παράδοση, η πηγή θερμότητας του οντόλ ήταν κάποια εστία. Αυτή μπορεί να βρισκόταν είτε στην κουζίνα είτε στον εξωτερικό τοίχο του καθιστικού. Γύρω από μια κουζίνα με δύο ή τρεις εστίες μπορεί να υπήρχε αντίστοιχος αριθμός δωματίων που ζεσταίνονταν με το σύστημα οντόλ. Σε μια παλιά κορεατική κουζίνα, μπορεί να βρίσκατε έναν ή δύο μεγάλους σιδερένιους λέβητες πάνω στην εστία. Έτσι λοιπόν, με τη φωτιά που μαγείρευαν το ρύζι ή τη σούπα θέρμαιναν και το δωμάτιο δίπλα στην κουζίνα! Αποτελεσματικό, έτσι δεν είναι;

Γενικά, η κουζίνα χτιζόταν περίπου ένα μέτρο χαμηλότερα από το δωμάτιο που θερμαινόταν. Λόγω αυτής της διαφοράς ύψους, ο καπνός και ο ζεστός αέρας ήταν εύκολο να κυκλοφορούν κάτω από το δάπεδο του ανυψωμένου δωματίου. Καπνός κάτω από το δάπεδο; Ναι, αυτό είναι το μυστικό του οντόλ.

Κάτω από το δάπεδο του δωματίου υπήρχαν οριζόντιοι αγωγοί για τη διέλευση της θερμότητας και του καπνού, οι οποίοι συνέδεαν την εστία με την καμινάδα. Ο ζεστός αέρας από τη φωτιά διερχόταν από τους αγωγούς και ζέσταινε το δάπεδο που ήταν φτιαγμένο από πέτρα και λάσπη. Αυτό δεν ήταν τόσο απλό όσο ακούγεται. Έπρεπε να πληρούνται δύο αντικρουόμενες προϋποθέσεις. Για να καίγεται αποτελεσματικά το καύσιμο, ο καπνός του έπρεπε να περνάει γρήγορα μέσα από τους αγωγούς και να βγαίνει ανεμπόδιστος από την καμινάδα. Καταλληλότεροι γι’ αυτόν το σκοπό ήταν οι ίσιοι αγωγοί με μικρό μήκος. Ωστόσο, για να ζεστάνει η θερμότητα της φωτιάς το δάπεδο, ο ζεστός αέρας και ο καπνός έπρεπε να μείνουν στους αγωγούς όσο το δυνατόν περισσότερο. Προκειμένου να γίνεται αυτό, οι αγωγοί τοποθετούνταν έτσι ώστε να καλύπτουν ολόκληρη την επιφάνεια κάτω από το δάπεδο, εμποδίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο το ζεστό αέρα να φεύγει πολύ γρήγορα από την καμινάδα. Όταν βρισκόταν η χρυσή τομή όσον αφορά την ταχύτητα, ένα δωμάτιο μπορούσε να παραμείνει ζεστό όλη τη νύχτα με φωτιά που διαρκούσε μόλις δύο ώρες.

Αναφέρεται ότι κάποτε υπήρχε ένα δωμάτιο οντόλ​—ηλικίας εκατοντάδων ετών—​το οποίο είχε απίστευτη θερμαντική απόδοση. Χάρη στο σχεδιασμό των αγωγών του δωματίου, το δάπεδό του μπορούσε να παραμείνει ζεστό επί 45 ημέρες με ένα και μόνο άναμμα της εστίας! Λέγεται ότι η ζεστασιά ήταν αισθητή επί 100 ημέρες. Δυστυχώς, εκείνο το δωμάτιο καταστράφηκε στη διάρκεια του Πολέμου της Κορέας στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Το 1982, μηχανικοί αποκατέστησαν το οίκημα, και οι τουρίστες μπορούν να επισκεφτούν το δωμάτιο οντόλ. Η τωρινή θερμαντική του απόδοση δεν πλησιάζει καν την αρχική. Ωστόσο, έπειτα από ένα άναμμα της εστίας, το δάπεδο παραμένει ζεστό επί δέκα ημέρες την άνοιξη και το φθινόπωρο, και επί τρεις ημέρες το χειμώνα, ακόμη και όταν η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη από μείον 10 βαθμούς Κελσίου.

Ένα άλλο μυστικό του συστήματος θέρμανσης οντόλ σχετίζεται με αυτή καθαυτή την κατασκευή του δαπέδου. Προτού διαμορφωθεί το δάπεδο, κατασκευάζονταν οι αγωγοί θερμού αέρα. Κατόπιν, καλύπτονταν με επίπεδες, λεπτές πέτρες, πάχους πέντε ως εφτά εκατοστών. Εφόσον το δάπεδο κοντά στην εστία συνήθως είναι θερμότερο, εκεί τοποθετούνταν παχύτερες πέτρες για να αποτραπεί η απώλεια θερμότητας. Στη συνέχεια, έβαζαν πάνω στις πέτρες κίτρινη ώχρα, και έκαναν επίπεδη την επιφάνεια του δαπέδου. Τελικά, έστρωναν πάνω στη βάση αρκετές ειδικές κίτρινες λαδόκολλες.

Σε ένα δωμάτιο που θερμαινόταν με το παραδοσιακό σύστημα οντόλ, το δάπεδο στην άλλη άκρη του δωματίου συνήθως ήταν κρύο. Γι’ αυτόν το λόγο, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, όπως οι παππούδες ή οι γονείς, καθώς και οι επισκέπτες, προσκαλούνταν να καθήσουν στο θερμότερο μέρος. Αυτό αποτελούσε έκφραση σεβασμού.

Τα παραδοσιακά δωμάτια οντόλ στις βόρειες περιοχές της κορεατικής χερσονήσου ήταν κάπως διαφορετικά από αυτά των νότιων περιοχών. Στις βόρειες περιοχές, το δωμάτιο που θερμαινόταν με το σύστημα οντόλ και η κουζίνα δεν χωρίζονταν με τοίχο. Η θερμότητα από την εστία και από το δάπεδο οντόλ κρατούσε το δωμάτιο ζεστό. Στις νότιες περιοχές, η κουζίνα χωριζόταν από το καθιστικό με τοίχο, ώστε ο καπνός να μην ενοχλεί τους ανθρώπους που κάθονταν εκεί.

Οι Κορεάτες χρησιμοποιούσαν κατά παράδοση ξύλα ως καύσιμη ύλη για αυτό το είδος εστίας. Προτού, λοιπόν, αρχίσουν τη διαδικασία του οντόλ, στοίβαζαν στεγνά καυσόξυλα δίπλα στην εστία. Κατόπιν χρησιμοποιούσαν χαρτί και άχυρα για να ανάψουν τη φωτιά. Μια άλλη καύσιμη ύλη ήταν το κάρβουνο. Ωστόσο, τον 20ό αιώνα οι Κορεάτες άρχισαν να χρησιμοποιούν μπρικέτες κάρβουνου. Ασφαλώς, η καλή συντήρηση του δωματίου οντόλ είναι σημαντικός παράγοντας. Αν δημιουργηθούν ρωγμές σε κάποιον αγωγό, το μονοξείδιο του άνθρακα μπορεί να διαρρεύσει στο καθιστικό από το δάπεδο, με πιθανώς θανατηφόρα αποτελέσματα.

Σύγχρονο Οντόλ

Στις ημέρες μας, το παραδοσιακό σύστημα οντόλ σπάνια συναντάται στα κορεατικά σπίτια. Αντ’ αυτού, τα σημερινά σπίτια, περιλαμβανομένων και των πολυώροφων κατοικιών οντόλ, χρησιμοποιούν ένα εκσυγχρονισμένο σύστημα οντόλ​—την ενδοδαπέδια θέρμανση ακτινοβολίας μέσω κυκλοφορίας νερού. Σε αυτήν, για να θερμανθεί το δάπεδο χρησιμοποιείται θερμό νερό αντί για θερμός αέρας. Είναι ενδιαφέρον ότι το σύστημα αυτό δεν αναπτύχθηκε από Κορεάτες.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ο φημισμένος Αμερικανός αρχιτέκτονας Φρανκ Λόιντ Ράιτ έχτιζε ένα ξενοδοχείο στην Ιαπωνία, προσκλήθηκε στο σπίτι ενός Ιάπωνα ευγενή. Εκεί ο Ράιτ διαπίστωσε ότι κάποιο δωμάτιο δεν έμοιαζε με τα συνηθισμένα ιαπωνικά δωμάτια. Το δάπεδο καλυπτόταν από κίτρινες λαδόκολλες και ήταν ζεστό. Ήταν ένα κορεατικό δωμάτιο οντόλ! Ο Ιάπωνας ευγενής είχε δει το οντόλ στην Κορέα και δεν μπορούσε να το ξεχάσει. Έτσι λοιπόν, όταν επέστρεψε στην Ιαπωνία, έφτιαξε ένα δωμάτιο οντόλ στο σπίτι του. «Η απερίγραπτη απόλαυση της ζέστης που έρχεται από χαμηλά» εντυπωσίασε τον Ράιτ. Αμέσως κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το σύστημα θέρμανσης οντόλ ήταν ιδανικό και άρχισε να το ενσωματώνει στα κτίριά του. Ο Ράιτ επινόησε την ενδοδαπέδια θέρμανση ακτινοβολίας, χρησιμοποιώντας την κυκλοφορία θερμού νερού αντί θερμού αέρα μέσα στους αγωγούς.

Το ενδοδαπέδιο σύστημα θέρμανσης ακτινοβολίας συνδυαζόταν πολύ καλά με τον τρόπο ζωής των Κορεατών εκείνον τον καιρό. Μόλις άρχισε να χρησιμοποιείται αυτό το απλοποιημένο σύστημα, κέρδισε αμέσως έδαφος. Σήμερα, το χρησιμοποιούν σχεδόν όλα τα σπιτικά στην Κορέα.

Οντόλ και Τρόπος Ζωής

Το οντόλ έχει ασκήσει μεγάλη επίδραση στον κορεατικό τρόπο ζωής. Πρώτα πρώτα, επειδή το δάπεδο είναι αρκετά θερμότερο από τον εσωτερικό αέρα, οι άνθρωποι, όπως είναι φυσικό, κάθονται στο θερμό δάπεδο αντί στις πιο ψυχρές καρέκλες. Έτσι λοιπόν, οι Κορεάτες κάθονται, τρώνε, κάνουν παρέες και κοιμούνται στο δάπεδο. Για να το διατηρήσουν ακόμη θερμότερο, μερικές φορές το καλύπτουν με ένα παχύ πάπλωμα που ονομάζεται ίμπουλ. Όταν τα μέλη της οικογένειας έρχονται απέξω, βάζουν τα κρύα πόδια τους κάτω από το πάπλωμα και απολαμβάνουν τη γλυκιά ζεστασιά όλοι μαζί​—μια εμπειρία που φέρνει πράγματι κοντά τους ανθρώπους!

Καθώς ο κορεατικός τρόπος ζωής μιμείται ολοένα και περισσότερο το Δυτικό, η νεότερη γενιά συχνά προτιμάει να κάθεται σε καρέκλες μπροστά σε κάποιο τραπέζι και να κοιμάται σε κρεβάτι. Ωστόσο, οι περισσότεροι Κορεάτες προτιμούν τη θαλπωρή του δαπέδου οντόλ, χρησιμοποιώντας το ενδοδαπέδιο σύστημα θέρμανσης με κυκλοφορία θερμού νερού. Αν επισκεφτείτε την Κορέα, αναμφίβολα θα απολαύσετε αυτό το ξεχωριστό σύστημα οικιακής θέρμανσης​—το οντόλ.

[Υποσημείωση]

[Διάγραμμα/Εικόνες στη σελίδα 23]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Κάτοψη μιας διάταξης αγωγών

1 Εστία

2 Οριζόντιοι αγωγοί

3 Καμινάδα

→ → 2 → →

→ → 2 → →

→ → 2 → →

● 1 → → 2 → → ● 3

→ → 2 → →

→ → 2 → →

→ → 2 → →

[Εικόνες]

Η εστία χρησιμοποιούνταν τόσο για το μαγείρεμα όσο και για τη θέρμανση του διπλανού δωματίου

Ένα καλό σύστημα καμινάδας και αγωγών ήταν απαραίτητο για την αποτελεσματική λειτουργία του «οντόλ»

[Ευχαριστίες]

Τοποθεσία: Κορεατικό Παραδοσιακό Χωριό

[Εικόνα στη σελίδα 24, 25]

Σε ένα δωμάτιο «οντόλ», η θερμότερη περιοχή προορίζεται για τους μεγαλύτερους σε ηλικία

[Ευχαριστίες]

Τοποθεσία: Κορεατικό Παραδοσιακό Χωριό