Μιχαήλ Σερβέτος—Μοναχικός Εκζητητής της Αλήθειας

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ

Στις 27 Οκτωβρίου 1553, ο Μιχαήλ Σερβέτος κάηκε στην πυρά στη Γενεύη της Ελβετίας. Ο Γκιγιόμ Φαρέλ​—ο δήμιος του Σερβέτου και εκπρόσωπος του Ιωάννη Καλβίνου—​προειδοποίησε τους παρατηρητές: «[Ο Σερβέτος] είναι ένας σοφός άνθρωπος ο οποίος αναμφίβολα πίστευε ότι δίδασκε την αλήθεια, αλλά έπεσε στα χέρια του Διαβόλου. . . . Προσέξτε να μη σας συμβεί το ίδιο!» Τι είχε κάνει αυτό το άτυχο θύμα για να αξίζει μια τόσο τραγική κατάληξη;

Ο ΜΙΧΑΗΛ ΣΕΡΒΕΤΟΣ γεννήθηκε το 1511 στο χωριό Βιλιανουέβα ντε Σιχένα, στην Ισπανία. Από μικρή ηλικία διέπρεπε ως σπουδαστής. Σύμφωνα με κάποιον βιογράφο, «σε ηλικία 14 χρονών γνώριζε ήδη την ελληνική, τη λατινική και την εβραϊκή γλώσσα και είχε πολλές φιλοσοφικές, μαθηματικές και θεολογικές γνώσεις».

Όταν ο Σερβέτος ήταν ακόμη έφηβος, ο Χουάν ντε Κουιντάνα, ο προσωπικός εξομολογητής του Ισπανού Αυτοκράτορα Κάρολου Ε΄, τον προσέλαβε ως ακόλουθό του. Στα υπηρεσιακά ταξίδια του, ο Σερβέτος μπορούσε να παρατηρήσει τις βαθιές θρησκευτικές διαιρέσεις στην Ισπανία, μια χώρα στην οποία Εβραίοι και Μουσουλμάνοι είτε είχαν εξοριστεί είτε είχαν μεταστραφεί διά της βίας στον Καθολικισμό.a

Σε ηλικία 16 ετών ο Σερβέτος πήγε στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης, στη Γαλλία, για να σπουδάσει νομικά. Εκεί είδε για πρώτη φορά ολόκληρη Αγία Γραφή. Αν και η ανάγνωση της Γραφής απαγορευόταν αυστηρά, ο Σερβέτος τη διάβαζε κρυφά. Αφού τη διάβασε όλη για πρώτη φορά, ορκίστηκε να τη διαβάσει «χίλιες φορές ακόμη». Πιθανότατα, η Γραφή την οποία μελετούσε ο Σερβέτος στην Τουλούζη ήταν η Κομπλούτιος Πολύγλωττος, μια έκδοση που του έδωσε τη δυνατότητα να διαβάσει τις Γραφές στις πρωτότυπες γλώσσες (εβραϊκή και ελληνική), μαζί με τη λατινική μετάφραση.b Η μελέτη της Γραφής που έκανε καθώς και ο ηθικός εκφυλισμός του κλήρου που είχε δει στην Ισπανία κλόνισαν την πίστη του στην Καθολική θρησκεία.

Οι αμφιβολίες του Σερβέτου ενισχύθηκαν όταν παρακολούθησε την ενθρόνιση του Κάρολου Ε΄. Ο Ισπανός βασιλιάς στέφθηκε αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον Πάπα Κλήμεντα Ζ΄. Ο πάπας, καθισμένος στο φορητό θρόνο του, υποδέχτηκε το βασιλιά ο οποίος του φίλησε τα πόδια. Ο Σερβέτος έγραψε αργότερα: «Είδα με τα ίδια μου τα μάτια τον πάπα να μεταφέρεται στους ώμους των αρχόντων με κάθε μεγαλοπρέπεια, και να λατρεύεται στους δρόμους από το πλήθος που τον περιέβαλλε». Ο Σερβέτος δεν μπορούσε να συμβιβάσει εκείνη τη μεγαλοπρέπεια και τη χλιδή με την απλότητα του Ευαγγελίου.

Η Αναζήτησή του για τη Θρησκευτική Αλήθεια

Ο Σερβέτος άφησε με διακριτικότητα την εργασία του στο πλευρό του Κουιντάνα και άρχισε τη μοναχική του αναζήτηση για την αλήθεια. Πίστευε ότι το άγγελμα του Χριστού δεν απευθυνόταν στους θεολόγους ή στους φιλοσόφους αλλά στον κοινό λαό ο οποίος θα το καταλάβαινε και θα το έθετε σε εφαρμογή. Έτσι λοιπόν, πήρε την απόφαση να συμβουλεύεται το Γραφικό κείμενο στις πρωτότυπες γλώσσες και να απορρίπτει οποιαδήποτε διδασκαλία αντιτίθεται στις Γραφές. Είναι ενδιαφέρον ότι η λέξη «αλήθεια» και τα παράγωγά της εμφανίζονται πιο συχνά από οποιαδήποτε άλλη λέξη στα συγγράμματά του.

Οι ιστορικές και οι Βιβλικές μελέτες του Σερβέτου τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η Χριστιανοσύνη είχε διαφθαρεί στη διάρκεια των πρώτων τριών αιώνων της Κοινής μας Χρονολογίας. Έμαθε ότι ο Κωνσταντίνος και οι διάδοχοί του είχαν προωθήσει ψευδείς διδασκαλίες οι οποίες οδήγησαν τελικά στην υιοθέτηση της Τριάδας ως επίσημου δόγματος. Σε ηλικία 20 χρονών, ο Σερβέτος εξέδωσε το βιβλίο του Περί των Πλανών της Τριάδος (De Trinitatis Erroribus), έργο που τον κατέστησε κύριο στόχο της Ιεράς Εξέτασης.

Ο Σερβέτος έβλεπε τα πράγματα ξεκάθαρα. «Στην Αγία Γραφή», έγραψε ο ίδιος, «δεν υπάρχει αναφορά στην Τριάδα. . . . Εμείς γνωρίζουμε τον Θεό, όχι μέσω των υπερήφανων φιλοσοφικών απόψεών μας, αλλά μέσω του Χριστού».c Κατέληξε επίσης στο συμπέρασμα ότι το άγιο πνεύμα δεν είναι πρόσωπο αλλά, αντίθετα, η ενεργός δύναμη του Θεού.

Ο Σερβέτος προκάλεσε και κάποιες ευνοϊκές αντιδράσεις. Ο Προτεστάντης Μεταρρυθμιστής Σεμπάστιαν Φρανκ έγραψε: «Ο Ισπανός, ο Σερβέτος, διατείνεται στο φυλλάδιό του ότι ο Θεός είναι μόνο ένα πρόσωπο. Η Ρωμαϊκή εκκλησία ισχυρίζεται ότι υπάρχουν τρία πρόσωπα σε μία υπόσταση. Εγώ όμως συμφωνώ με τον Ισπανό». Ωστόσο, ούτε η Ρωμαϊκή Καθολική Εκκλησία ούτε οι Προτεσταντικές εκκλησίες συγχώρησαν ποτέ τον Σερβέτο για το γεγονός ότι αμφισβήτησε το κεντρικό τους δόγμα.

Η μελέτη της Γραφής έκανε επίσης τον Σερβέτο να απορρίψει και άλλα εκκλησιαστικά δόγματα. Θεωρούσε δε αντιγραφική τη χρήση εικόνων και αγαλμάτων στη λατρεία. Έτσι λοιπόν, ενάμιση χρόνο μετά την έκδοση του βιβλίου Περί των Πλανών της Τριάδος, ο Σερβέτος είπε με σεβασμό τόσο στους Καθολικούς όσο και στους Προτεστάντες: «Δεν συμφωνώ ούτε διαφωνώ με όλα όσα υποστηρίζει η μία ή η άλλη πλευρά. Επειδή η γνώμη μου είναι ότι όλοι έχουν κάποια αλήθεια και κάποια πλάνη, αλλά ο καθένας βλέπει την πλάνη του άλλου και κανένας δεν αναγνωρίζει τη δική του». Ήταν ένας μοναχικός εκζητητής της αλήθειας.d

Η ειλικρίνεια του Σερβέτου, όμως, δεν τον απέτρεψε από το να οδηγηθεί σε κάποια λανθασμένα συμπεράσματα. Λόγου χάρη, υπολόγισε ότι ο Αρμαγεδδών και η Χιλιετής Βασιλεία του Χριστού θα έρχονταν κατά τη διάρκεια της δικής του ζωής.

Αναζήτηση της Επιστημονικής Αλήθειας

Αναγκασμένος να διαφύγει από τους διώκτες του, ο Σερβέτος άλλαξε το όνομά του σε Βιλανοβάνους και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου και σπούδασε καλές τέχνες και ιατρική. Η επιστημονική του περιέργεια τον οδήγησε στο να κάνει ανατομή για να καταλάβει τις λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος. Ως αποτέλεσμα, ο Σερβέτος έγινε ίσως ο πρώτος Ευρωπαίος που περιέγραψε την πνευμονική κυκλοφορία του αίματος. Τα ευρήματά του συμπεριλήφθηκαν στο έργο του Αποκατάσταση του Χριστιανισμού (Christianismi Restitutio). Ο Σερβέτος έκανε τις παρατηρήσεις του 75 χρόνια προτού ο Γουίλιαμ Χάρβεϊ περιγράψει ολόκληρο το κυκλοφορικό σύστημα.

Ο Σερβέτος ετοίμασε επίσης μια νέα έκδοση της Γεωγραφίας του Πτολεμαίου. Αποδείχτηκε τόσο επιτυχημένη ώστε μερικοί τον έχουν αποκαλέσει πατέρα της συγκριτικής γεωγραφίας και της εθνογραφίας. Αργότερα, στη δίκη του στη Γενεύη, ο Σερβέτος κατακρίθηκε επειδή περιέγραψε την Παλαιστίνη ως αραιοκαλλιεργημένη, άγονη γη. Ο Σερβέτος υπερασπίστηκε τον εαυτό του ισχυριζόμενος ότι η περιγραφή που έκανε ήταν για την εποχή εκείνη και όχι για την εποχή του Μωυσή κατά την οποία αναμφίβολα έρρεε εκεί το γάλα και το μέλι.

Ο Σερβέτος έγραψε επίσης την Παγκόσμια Πραγματεία για τα Σιρόπια (Syruporum universa ratio ad Galeni censuram diligenter expolita) η οποία περιείχε μια νέα, ισορροπημένη προσέγγιση σε έναν τύπο φαρμάκου. Ο πλούτος της ιατρικής γνώσης που υπήρχε σε αυτό το βιβλίο τον κατέστησε πρωτοπόρο στον τομέα της φαρμακολογίας και της χρήσης βιταμινών. Έχοντας υπόψη την ειδίκευση του Σερβέτου σε τόσο πολλούς τομείς, ένας ιστορικός τον περιέγραψε ως «μια από τις μεγαλύτερες διάνοιες στην ανθρώπινη ιστορία, άτομο το οποίο συνέβαλε στον παγκόσμιο πολιτισμό».

Ένας Φοβερός Πολέμιος

Οι εκζητητές της αλήθειας έχουν πάντα πολλούς πολέμιους. (Λουκάς 21:15) Μεταξύ των πολλών εχθρών του Σερβέτου ήταν ο Ιωάννης Καλβίνος ο οποίος είχε εγκαθιδρύσει ένα απολυταρχικό Προτεσταντικό κράτος στη Γενεύη. Σύμφωνα με τον ιστορικό Γουίλ Ντουράν, «η δικτατορία [του Καλβίνου] δεν ήταν δικτατορία νόμου ή ισχύος αλλά θέλησης και χαρακτήρα», και ο Καλβίνος «ήταν τόσο απόλυτος απέναντι στην απόρριψη της ατομικότητας της πίστης όσο θα ήταν οποιοσδήποτε πάπας».

Ο Σερβέτος και ο Καλβίνος συναντήθηκαν πιθανότατα στο Παρίσι όταν ήταν και οι δύο νέοι. Από την αρχή οι προσωπικότητές τους συγκρούονταν, και ο Καλβίνος έγινε ο πιο αμείλικτος εχθρός του Σερβέτου. Μολονότι ο Καλβίνος ήταν ηγέτης της Μεταρρύθμισης, τελικά κατήγγειλε τον Σερβέτο στην Καθολική Ιερά Εξέταση. Ο Σερβέτος μόλις που κατάφερε να δραπετεύσει από τη Γαλλία όπου και τον έκαψαν εικονικά. Εντούτοις, τον αναγνώρισαν και τον φυλάκισαν στη συνοριακή πόλη της Γενεύης όπου ο λόγος του Καλβίνου ήταν νόμος.

Ο Σερβέτος υπέστη σκληρή μεταχείριση από τον Καλβίνο στη φυλακή. Ωστόσο, στη συνομιλία του με τον Καλβίνο κατά τη δίκη, ο Σερβέτος προθυμοποιήθηκε να τροποποιήσει τις απόψεις του με την προϋπόθεση ότι ο πολέμιός του θα παρέθετε Γραφικά επιχειρήματα για να τον πείσει. Ο Καλβίνος αποδείχτηκε ανίκανος να το κάνει αυτό. Μετά τη δίκη, ο Σερβέτος καταδικάστηκε να καεί στην πυρά. Μερικοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο Σερβέτος ήταν ο μόνος από τους θρησκευτικούς αντιφρονούντες ο οποίος κάηκε εικονικά από τους Καθολικούς και ζωντανός από τους Προτεστάντες.

Προάγγελος Θρησκευτικής Ελευθερίας

Αν και ο Καλβίνος εξόντωσε τον προσωπικό του αντίπαλο, έχασε το ηθικό του κύρος. Η αδικαιολόγητη εκτέλεση του Σερβέτου ξεσήκωσε τους διανοουμένους σε όλη την Ευρώπη και έδωσε ισχυρό επιχείρημα στους υπέρμαχους των ατομικών ελευθεριών οι οποίοι διατείνονταν ότι κανένας δεν θα έπρεπε να θανατώνεται για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Αυτοί έγιναν πιο αποφασισμένοι από κάθε άλλη φορά να συνεχίσουν τον αγώνα για θρησκευτική ελευθερία.

Ο Ιταλός ποιητής Καμίλο Ρενάτο διαμαρτυρήθηκε: «Ούτε ο Θεός ούτε το πνεύμα του έχουν υπαγορεύσει μια τέτοια ενέργεια. Ο Χριστός δεν μεταχειρίστηκε κατ’ αυτόν τον τρόπο όσους τον αμφισβητούσαν». Και ο Γάλλος ανθρωπιστής Σεμπαστιάν Σατεΐγιόν έγραψε: «Σκοτώνοντας έναν άνθρωπο δεν προστατεύεις ένα δόγμα, απλώς σκοτώνεις έναν άνθρωπο». Ο ίδιος ο Σερβέτος είχε πει: «Το θεωρώ σοβαρό θέμα να σκοτώνεις ανθρώπους επειδή έχουν κάνει λάθος σε κάποιο ζήτημα γραφικής ερμηνείας, όταν γνωρίζουμε ότι ακόμη και οι εκλεγμένοι μπορεί να παρασυρθούν σε λάθη».

Αναφορικά με τη μακροπρόθεσμη επίδραση που άσκησε η εκτέλεση του Σερβέτου, το βιβλίο Μιχαήλ Σερβέτος—Γίγαντας Διανόησης, Ανθρωπιστής και Μάρτυρας (Michael Servetus​—Intellectual Giant, Humanist, and Martyr) λέει: «Ο θάνατος του Σερβέτου αποτέλεσε το σημείο στροφής στην ιδεολογία και στη νοοτροπία που επικρατούσαν από τον τέταρτο αιώνα». Το βιβλίο προσθέτει: «Από ιστορική άποψη, ο Σερβέτος πέθανε προκειμένου να γίνει η ελευθερία συνείδησης ατομικό δικαίωμα στη σύγχρονη κοινωνία».

Το 1908 ανεγέρθηκε στη γαλλική πόλη Ανμάς ένα μνημείο προς τιμήν του Σερβέτου, πέντε περίπου χιλιόμετρα από το σημείο όπου πέθανε. Μια επιγραφή αναφέρει: «Μιχαήλ Σερβέτος, . . . γεωγράφος, γιατρός, φυσιολόγος, συνέβαλε στην ευημερία της ανθρωπότητας με τις επιστημονικές του ανακαλύψεις, την αφοσίωσή του στους αρρώστους και στους φτωχούς και την αδάμαστη ανεξαρτησία του πνεύματος και της συνείδησής του. . . . Οι πεποιθήσεις του ήταν ακλόνητες. Θυσίασε τη ζωή του υπερασπιζόμενος την αλήθεια».

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/​Εικόνες στη σελίδα 21]

Ο Σερβέτος και το Όνομα Ιεχωβά

Η αναζήτηση του Σερβέτου για την αλήθεια τον οδήγησε επίσης στη χρήση του ονόματος Ιεχωβά. Μερικούς μήνες αφότου ο Γουίλιαμ Τίντεϊλ χρησιμοποίησε αυτό το όνομα στη δική του μετάφραση της Πεντατεύχου, ο Σερβέτος εξέδωσε το βιβλίο Περί των Πλανών της Τριάδος​—στο οποίο χρησιμοποιούσε το όνομα Ιεχωβά από την αρχή μέχρι το τέλος. Σε αυτό το σύγγραμμα εξηγούσε: «Το άλλο όνομα, το πιο άγιο από όλα, το יהוה, . . . μπορεί να αποδοθεί ως εξής: . . . “Αυτός κάνει να γίνεται”, “αυτός που φέρνει σε ύπαρξη”, “η αιτία της ύπαρξης”». Και επισήμανε: «Το όνομα Ιεχωβά είναι κατάλληλο να αποδίδεται μόνο στον Πατέρα».

Το 1542, ο Σερβέτος εξέδωσε επίσης τη φημισμένη λατινική μετάφραση της Αγίας Γραφής του Σάντος Πανίνι (φαίνεται κάτω). Στις εκτεταμένες περιθωριακές σημειώσεις του, ο Σερβέτος τόνισε και πάλι το θεϊκό όνομα. Συμπεριέλαβε το όνομα Ιεχωβά στις περιθωριακές παραπομπές βασικών περικοπών, όπως στο εδάφιο Ψαλμός 83:18, όπου η λέξη «Κύριος» εμφανιζόταν στο κυρίως κείμενο.

Στο τελευταίο του έργο, Αποκατάσταση του Χριστιανισμού, ο Σερβέτος ανέφερε σχετικά με το θεϊκό όνομα, Ιεχωβά: «Είναι σαφές . . . ότι υπήρχαν πολλοί που πρόφεραν αυτό το όνομα στα αρχαία χρόνια».

[Εικόνα]

Το μνημείο στην πόλη Ανμάς, στη Γαλλία

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Γκραβούρα του 15ου αιώνα η οποία δείχνει το υποχρεωτικό βάφτισμα Μουσουλμάνων που ζούσαν στην Ισπανία

[Ευχαριστίες]

Capilla Real, Granada

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Η πρώτη σελίδα του βιβλίου «Περί των Πλανών της Τριάδος»

[Ευχαριστίες]

From the book De Trinitatis Erroribus, by Michael Servetus, 1531

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Ο Σερβέτος μελέτησε την πνευμονική κυκλοφορία του αίματος

[Ευχαριστίες]

Anatomie descriptive et physiologique, Paris, 1866-7, L. Guérin, Editor

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Το βιβλίο του Σερβέτου «Παγκόσμια Πραγματεία για τα Σιρόπια» περιείχε πρωτοποριακές ιδέες για τον τομέα της φαρμακολογίας

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Ο Ιωάννης Καλβίνος έγινε άσπονδος εχθρός του Σερβέτου

[Ευχαριστίες]

Biblioteca Nacional, Madrid

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 18]

Biblioteca Nacional, Madrid