Αθανασία της Ψυχής—Πώς Ήρθε σε Ύπαρξη το Δόγμα

«Κανένα ζήτημα αναφορικά με την ψυχική ζωή δεν έχει απασχολήσει τόσο πολύ τη διάνοια του ανθρώπου όσο η κατάστασή του μετά το θάνατο».—«ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ» («ENCYCLOPÆDIA OF RELIGION AND ETHICS»).

1-3. Πώς προώθησε ο Σωκράτης και ο Πλάτων την αντίληψη ότι η ψυχή είναι αθάνατη;

ΕΝΑΣ 70χρονος στοχαστής και δάσκαλος κατηγορείται για ασέβεια και για το ότι διαφθείρει τη διάνοια των νέων με τη διδασκαλία του. Μολονότι παρουσιάζει μια έξοχη απολογία στη δίκη του, το προκατειλημμένο δικαστήριο τον κρίνει ένοχο και τον καταδικάζει σε θάνατο. Λίγες μόνο ώρες πριν από την εκτέλεσή του, ο ηλικιωμένος δάσκαλος παρουσιάζει στους μαθητές που είναι συγκεντρωμένοι γύρω του μια σειρά επιχειρημάτων για να επιβεβαιώσει την άποψη ότι η ψυχή είναι αθάνατη και ότι δεν πρέπει να φοβάται κανείς το θάνατο.

² Ο κατάδικος δεν είναι άλλος από τον Σωκράτη, το διακεκριμένο Έλληνα φιλόσοφο του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ.a Ο μαθητής του ο Πλάτων κατέγραψε αυτά τα περιστατικά στους διαλόγους Απολογία και Φαίδων. Ο Σωκράτης και ο Πλάτων συγκαταλέγονται μεταξύ εκείνων που πρωτοστάτησαν στην προώθηση της αντίληψης ότι η ψυχή είναι αθάνατη. Αλλά δεν ήταν οι πρωτουργοί αυτής της διδασκαλίας.

³ Όπως θα δούμε, οι ρίζες της αντίληψης για την αθανασία του ανθρώπου ανάγονται σε πολύ αρχαιότερους καιρούς. Ωστόσο, ο Σωκράτης και ο Πλάτων εκλέπτυναν αυτή την έννοια και τη μετέτρεψαν σε φιλοσοφικό δόγμα, καθιστώντας την πιο ελκυστική για τις πολιτιστικά αναπτυγμένες τάξεις τόσο της εποχής τους όσο και των μεταγενέστερων εποχών.

Από τον Πυθαγόρα στις Πυραμίδες

4. Πριν από τον Σωκράτη, ποιες απόψεις είχαν οι Έλληνες σχετικά με το Υπερπέραν;

⁴ Οι Έλληνες πριν από τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα πίστευαν και αυτοί ότι η ψυχή ζούσε μετά το θάνατο. Ο Πυθαγόρας, ο φημισμένος Έλληνας μαθηματικός του έκτου αιώνα Π.Κ.Χ., υποστήριζε ότι η ψυχή ήταν αθάνατη και ότι υπόκειτο σε μετεμψύχωση. Πριν από αυτόν, ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο οποίος πιστεύεται ότι είναι ο πρώτος γνωστός Έλληνας φιλόσοφος, είχε την άποψη πως υπήρχε αθάνατη ψυχή, όχι μόνο στους ανθρώπους, στα ζώα και στα φυτά, αλλά και σε αντικείμενα, όπως οι μαγνήτες, εφόσον αυτοί μπορούν και μετακινούν το σίδηρο. Οι αρχαίοι Έλληνες ισχυρίζονταν ότι οι ψυχές των νεκρών μεταφέρονταν διαμέσου του ποταμού Στυγός σε ένα απέραντο βασίλειο στο εσωτερικό της γης, στο λεγόμενο κάτω κόσμο. Εκεί, διάφοροι κριτές έκριναν τις ψυχές και είτε τις καταδίκαζαν σε βασανισμό μέσα σε μια φυλακή με ψηλά τείχη είτε τους χάριζαν ευδαιμονία στα Ηλύσια πεδία.

5, 6. Πώς θεωρούσαν οι Πέρσες την ψυχή;

⁵ Στο Ιράν, ή αλλιώς στην Περσία, προς τα ανατολικά, ένας προφήτης ονόματι Ζωροάστρης εμφανίστηκε στο προσκήνιο τον έβδομο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτός εισήγαγε έναν τρόπο λατρείας που έγινε γνωστός ως Ζωροαστρισμός. Αυτή ήταν η θρησκεία της Περσικής Αυτοκρατορίας, η οποία επικρατούσε στην παγκόσμια σκηνή πριν γίνει η Ελλάδα μεγάλη δύναμη. Οι Ζωροαστρικές γραφές λένε: «Στην Αθανασία θα βρίσκει η ψυχή του Δικαίου πάντοτε Χαρά, αλλά στο βασανισμό θα πηγαίνει η ψυχή του Ψεύτη. Αυτούς τους νόμους έχει καθιερώσει ο Αχούρα Μάζντα [που σημαίνει «σοφός θεός»] μέσω της κυρίαρχης εξουσίας Του».

⁶ Η διδασκαλία περί αθανασίας της ψυχής αποτελούσε επίσης μέρος της ιρανικής θρησκείας πριν από τον Ζωροάστρη. Για παράδειγμα, οι αρχαίες φυλές του Ιράν φρόντιζαν τις ψυχές των εκλιπόντων προσφέροντάς τους τροφή και ρουχισμό για χρήση στον κάτω κόσμο.

7, 8. Τι πίστευαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι σχετικά με την επιβίωση της ψυχής μετά το θάνατο του σώματος;

⁷ Η πίστη στη ζωή μετά το θάνατο ήταν βασική δοξασία της αιγυπτιακής θρησκείας. Οι Αιγύπτιοι υποστήριζαν ότι την ψυχή του νεκρού θα την έκρινε ο Όσιρης, ο θεός που ήταν αρχηγός του κάτω κόσμου. Για παράδειγμα, ένας πάπυρος ο οποίος πιστεύεται ότι χρονολογείται από το 14ο αιώνα Π.Κ.Χ. δείχνει τον Άνουβι, το θεό των νεκρών, να οδηγεί την ψυχή του γραμματέα Χούνιφερ ενώπιον του Όσιρη. Η καρδιά του γραμματέα, που αντιπροσωπεύει τη συνείδησή του, ζυγίζεται σε μια πλάστιγγα με αντίβαρο ένα φτερό το οποίο φοράει στο κεφάλι της η θεά της αλήθειας και της δικαιοσύνης. Ο Θωθ, ένας άλλος θεός, καταγράφει τα αποτελέσματα. Εφόσον η καρδιά του Χούνιφερ δεν έχει καταβαρυνθεί από ενοχή, ζυγίζει λιγότερο από το φτερό, και του επιτρέπεται να εισέλθει στην επικράτεια του Όσιρη και να λάβει αθανασία. Ο πάπυρος δείχνει επίσης κάποιο θηλυκό τέρας που στέκεται κοντά στην πλάστιγγα, έτοιμο να καταβροχθίσει τον νεκρό σε περίπτωση που αποτύχει στη δοκιμή της καρδιάς. Επίσης, οι Αιγύπτιοι ταρίχευαν τους νεκρούς τους και διατηρούσαν τα σώματα των νεκρών φαραώ μέσα σε εντυπωσιακές πυραμίδες, διότι πίστευαν ότι η επιβίωση της ψυχής εξαρτόταν από τη διατήρηση του σώματος.

⁸ Επομένως, διάφοροι αρχαίοι πολιτισμοί είχαν μια κοινή διδασκαλία—την αθανασία της ψυχής. Πήραν άραγε αυτή τη διδασκαλία από την ίδια πηγή;

Ο Τόπος Προέλευσης

9. Ποια θρησκεία επηρέασε τον αρχαίο κόσμο της Αιγύπτου, της Περσίας και της Ελλάδας;

⁹ «Στον αρχαίο κόσμο», λέει το βιβλίο Η Θρησκεία της Βαβυλωνίας και της Ασσυρίας (The Religion of Babylonia and Assyria), «η Αίγυπτος, η Περσία και η Ελλάδα ένιωσαν την επίδραση της βαβυλωνιακής θρησκείας». Στη συνέχεια, αυτό το βιβλίο εξηγεί: «Εξαιτίας των επαφών που υπήρχαν εξαρχής ανάμεσα στην Αίγυπτο και στη Βαβυλωνία, όπως αποκαλύπτουν οι πινακίδες της Ελ-Αμάρνα, ασφαλώς υπήρχαν άφθονες ευκαιρίες για να διεισδύσουν οι βαβυλωνιακές απόψεις και συνήθειες στην αιγυπτιακή λατρεία. Στην Περσία, η λατρεία του Μίθρα αποκαλύπτει την αδιαμφισβήτητη επιρροή βαβυλωνιακών επινοήσεων . . . Οι ισχυρές προσμείξεις σημιτικών στοιχείων τόσο στην αρχέγονη ελληνική μυθολογία όσο και στις ελληνικές μορφές λατρείας είναι τώρα τόσο γενικά αποδεκτές από τους μελετητές ώστε δεν χρειάζονται περαιτέρω σχόλια. Κατά ένα μεγάλο ποσοστό, αυτά τα σημιτικά στοιχεία είναι κυρίως βαβυλωνιακά».b

10, 11. Ποια άποψη είχαν οι Βαβυλώνιοι για τη ζωή μετά το θάνατο;

¹⁰ Αλλά δεν διαφέρει αισθητά η άποψη των Βαβυλωνίων για το τι συμβαίνει μετά το θάνατο από την άποψη των Αιγυπτίων, των Περσών και των Ελλήνων; Εξετάστε, για παράδειγμα, το βαβυλωνιακό Έπος του Γιλγαμές. Ο ηλικιωμένος ήρωάς του, ο Γιλγαμές, καθώς βασανίζεται από την πραγματικότητα του θανάτου, ξεκινάει την αναζήτηση της αθανασίας, όμως δεν καταφέρνει να τη βρει. Μάλιστα, μια ταβερνιάρισσα που συναντάει στο ταξίδι του τον παροτρύνει να χαρεί την παρούσα ζωή, διότι δεν πρόκειται να βρει την ατέρμονη ζωή που αναζητάει. Ολόκληρο το έπος μεταδίδει το μήνυμα ότι ο θάνατος είναι αναπόφευκτος και η ελπίδα της αθανασίας μια ψευδαίσθηση. Μήπως αυτό υποδηλώνει ότι οι Βαβυλώνιοι δεν πίστευαν στο Υπερπέραν;

¹¹ Ο Μόρις Τζάστροου, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας των Η.Π.Α., έγραψε: «Ούτε ο λαός ούτε οι αρχηγοί της θρησκευτικής σκέψης [στη Βαβυλώνα] αντιμετώπισαν ποτέ την πιθανότητα του ολοκληρωτικού αφανισμού αυτού που κάποτε ήρθε σε ύπαρξη. Ο θάνατος [κατά την άποψή τους] ήταν μετάβαση σε ένα άλλο είδος ζωής, και η άρνηση της αθανασίας απλώς και μόνο τόνιζε ότι ήταν αδύνατον να ξεφύγει κανείς από την αλλαγή που επιφέρει στην ύπαρξή του ο θάνατος». Ναι, οι Βαβυλώνιοι πίστευαν και αυτοί ότι ένα είδος ζωής, σε κάποια μορφή, συνεχιζόταν μετά το θάνατο. Αυτό το έδειχναν με το να θάβουν αντικείμενα μαζί με τους νεκρούς, ώστε εκείνοι να τα χρησιμοποιήσουν στο Υπερπέραν.

12-14. (α) Μετά τον Κατακλυσμό, ποια ήταν η κοιτίδα της διδασκαλίας περί αθανασίας της ψυχής; (β) Πώς διαδόθηκε αυτό το δόγμα σε όλη τη γη;

¹² Είναι σαφές ότι η διδασκαλία περί αθανασίας της ψυχής ανάγεται στην αρχαία Βαβυλώνα. Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ένα βιβλίο που φέρει τη σφραγίδα της ακριβούς ιστορίας, η πόλη Βαβέλ, ή αλλιώς Βαβυλώνα, ιδρύθηκε από τον Νεβρώδ, δισέγγονο του Νώε.c Μετά τον παγγήινο Κατακλυσμό στις μέρες του Νώε, υπήρχε μία μόνο γλώσσα και μία θρησκεία. Ιδρύοντας την πόλη και κατασκευάζοντας εκεί έναν πύργο, ο Νεβρώδ ίδρυσε μια άλλη θρησκεία. Η αφήγηση της Αγίας Γραφής δείχνει ότι, ύστερα από τη σύγχυση των γλωσσών στη Βαβέλ, οι αποτυχημένοι οικοδόμοι του πύργου σκορπίστηκαν και ξεκίνησαν από την αρχή παίρνοντας μαζί τους και τη θρησκεία τους. (Γένεση 10:6-10· 11:4-9) Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι βαβυλωνιακές θρησκευτικές διδασκαλίες διαδόθηκαν σε όλη τη γη.

¹³ Σύμφωνα με την παράδοση, ο Νεβρώδ πέθανε με βίαιο τρόπο. Λογικά, μετά το θάνατό του οι Βαβυλώνιοι θα έπρεπε να έτρεφαν μεγάλη εκτίμηση για αυτόν αφού ήταν ο ιδρυτής, ο κατασκευαστής και ο πρώτος βασιλιάς της πόλης τους. Εφόσον ο θεός Μαρντούκ (Μερωδάχ) θεωρούνταν ιδρυτής της Βαβυλώνας, μερικοί μελετητές προβάλλουν την άποψη πως ο Μαρντούκ αντιπροσωπεύει τον θεοποιημένο Νεβρώδ. Αν έχουν έτσι τα πράγματα, τότε η αντίληψη ότι ο άνθρωπος έχει ψυχή η οποία ζει μετά το θάνατο πρέπει να ήταν ήδη διαδεδομένη όταν πέθανε ο Νεβρώδ. Ό,τι και αν συνέβη, οι σελίδες της ιστορίας αποκαλύπτουν πως μετά τον Κατακλυσμό η κοιτίδα της διδασκαλίας περί αθανασίας της ψυχής ήταν η Βαβέλ, ή αλλιώς Βαβυλώνα.

¹⁴ Πώς, όμως, κατέληξε αυτή η διδασκαλία να γίνει βασικό δόγμα των περισσότερων θρησκειών της εποχής μας; Η επόμενη ενότητα θα εξετάσει την εισαγωγή αυτού του δόγματος στις Ανατολικές θρησκείες.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνες στη σελίδα 6]

Αιγυπτιακή εικόνα των ψυχών στον κάτω κόσμο

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Ο Σωκράτης υποστήριξε ότι η ψυχή είναι αθάνατη