Κεφάλαιο Τρία
Να Κρατάτε Γερά το Λόγο του Θεού
1. (α) Πώς διαπίστωσε στην πράξη ο αρχαίος Ισραήλ ότι ο λόγος του Θεού είναι αληθινός; (β) Γιατί μας ενδιαφέρει εμάς αυτό;
«ΞΕΡΕΤΕ καλά με όλη σας την καρδιά και με όλη σας την ψυχή πως ούτε ένας λόγος δεν απέτυχε από όλους τους καλούς λόγους που σας είπε ο Ιεχωβά ο Θεός σας. Όλοι βγήκαν αληθινοί για εσάς». (Ιησούς του Ναυή 23:14-16) Αυτά τα λόγια είπε ο Ιησούς του Ναυή στους πρεσβυτέρους του Ισραήλ αφού εγκαταστάθηκαν στην Υποσχεμένη Γη. Ναι, οι υποσχέσεις του Ιεχωβά αποδείχτηκαν αξιόπιστες. Η εν λόγω αφήγηση—και όλη η υπόλοιπη Αγία Γραφή—διατηρήθηκε για εμάς ώστε «να έχουμε ελπίδα».—Ρωμαίους 15:4.
2. (α) Με ποια έννοια είναι «θεόπνευστη» η Γραφή; (β) Εφόσον γνωρίζουμε ότι η Γραφή είναι θεόπνευστη, ποια ευθύνη έχουμε;
2 Μολονότι χρησιμοποιήθηκαν περίπου 40 άνθρωποι για να καταγράψουν την Αγία Γραφή, ο ίδιος ο Ιεχωβά είναι ο Συγγραφέας της. Σημαίνει άραγε αυτό ότι ο ίδιος κατηύθυνε ενεργά τη συγγραφή όλων των περιεχομένων της; Ναι. Το έκανε αυτό χρησιμοποιώντας το ισχυρό άγιο πνεύμα του, την ενεργό δύναμή του. Ο απόστολος Παύλος έκανε την εξής αληθινή δήλωση: «Όλη η Γραφή είναι θεόπνευστη . . . ώστε ο άνθρωπος του Θεού να είναι πλήρως ικανός, απόλυτα εξοπλισμένος για κάθε καλό έργο». Σε όλα τα μέρη, άνθρωποι που είναι πεπεισμένοι για αυτό δίνουν προσοχή στη Γραφή και οικοδομούν τη ζωή τους γύρω από τα περιεχόμενά της.—2 Τιμόθεο 3:16, 17· 1 Θεσσαλονικείς 2:13.
Βοηθήστε και Άλλους να την Εκτιμήσουν
3. Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσουμε πολλούς που δεν είναι πεπεισμένοι ότι η Γραφή είναι ο Λόγος του Θεού;
3 Πολλοί άνθρωποι στους οποίους μιλάμε δεν συμμερίζονται την πεποίθησή μας ότι η Γραφή είναι ο Λόγος του Θεού. Πώς μπορούμε να τους βοηθήσουμε; Συνήθως, ο καλύτερος τρόπος είναι να ανοίξουμε τη Γραφή και να τους δείξουμε τι περιέχει. «Ο λόγος του Θεού είναι ζωντανός και ασκεί δύναμη και είναι κοφτερότερος από κάθε δίκοπο σπαθί . . . και μπορεί να διακρίνει σκέψεις και προθέσεις της καρδιάς». (Εβραίους 4:12) «Ο λόγος του Θεού» δεν είναι νεκρή ιστορία. Είναι ζωντανός! Οι Βιβλικές υποσχέσεις βαίνουν ακάθεκτα προς την εκπλήρωσή τους. Η επίδραση που ασκεί το Βιβλικό άγγελμα στα πραγματικά κίνητρα της καρδιάς ενός ατόμου είναι πολύ ισχυρότερη από οτιδήποτε θα λέγαμε εμείς προσωπικά.
4. Ποιες εξηγήσεις Βιβλικών αληθειών έχουν αλλάξει τη στάση μερικών ατόμων απέναντι στη Γραφή, και γιατί;
4 Πολλά άτομα, όταν είδαν στη Γραφή το όνομα του Θεού, υποκινήθηκαν να εμβαθύνουν περισσότερο σε αυτήν. Άλλοι αποφάσισαν να μελετήσουν τη Γραφή όταν κάποιος τους έδειξε τι λέει αυτή σχετικά με το σκοπό της ζωής, το λόγο για τον οποίο ο Θεός επιτρέπει την πονηρία, τη σημασία των σημερινών γεγονότων ή την ελπίδα για αιώνια ζωή σε μια παραδεισιακή γη. Σε χώρες όπου οι θρησκευτικές συνήθειες εκθέτουν τους ανθρώπους σε παρενοχλήσεις από πονηρά πνεύματα, η εξήγηση που δίνει η Γραφή για την αιτία αυτής της κατάστασης και για το πώς μπορεί κανείς να γλιτώσει από αυτήν έχει κινήσει το ενδιαφέρον των ανθρώπων. Γιατί εντυπωσιάζονται τόσο πολύ τα ειλικρινή άτομα από αυτά τα θέματα; Επειδή η Γραφή είναι η μοναδική πηγή αξιόπιστων πληροφοριών για όλα αυτά τα ζωτικά ζητήματα.—Ψαλμός 119:130.
5. (α) Όταν κάποιοι λένε ότι δεν πιστεύουν στη Γραφή, ποιοι μπορεί να είναι οι λόγοι; (β) Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τέτοια άτομα;
5 Τι θα κάνουμε, όμως, αν κάποιοι μας πουν ότι δεν πιστεύουν στη Γραφή; Μήπως θα πρέπει αυτό να τερματίσει τη συζήτηση; Όχι, αν είναι πρόθυμοι να συζητήσουν λογικά. Ίσως θεωρούν τη Γραφή βιβλίο του Χριστιανικού κόσμου. Η αρνητική τους αντίδραση προς τη Γραφή ίσως οφείλεται στο ότι ο Χριστιανικός κόσμος έχει δημιουργήσει ένα ιστορικό υποκρισίας και ανάμειξης στην πολιτική, καθώς και στο ότι κάνει συνεχείς εκκλήσεις για χρήματα. Γιατί να μη τους ρωτήσετε αν είναι αυτός ο λόγος; Το γεγονός ότι η Γραφή καταδικάζει τις κοσμικές οδούς του Χριστιανικού κόσμου, καθώς και οι αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στο Χριστιανικό κόσμο και στην αληθινή Χριστιανοσύνη, μπορεί να τους κεντρίσουν το ενδιαφέρον.—Μιχαίας 3:11, 12· Ματθαίος 15:7-9· Ιακώβου 4:4.
6. (α) Τι πείθει εσάς προσωπικά ότι η Γραφή είναι ο Λόγος του Θεού; (β) Ποιους άλλους αποδεικτικούς συλλογισμούς μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για να βοηθήσετε τους ανθρώπους να εκτιμήσουν ότι η Γραφή προέρχεται πράγματι από τον Θεό;
6 Άλλοι ίσως βοηθηθούν εξετάζοντας άμεσα τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η Γραφή είναι θεόπνευστη. Τι είναι εκείνο που αποδεικνύει ξεκάθαρα σε εσάς ότι η Γραφή προέρχεται από τον Ιεχωβά Θεό; Μήπως είναι αυτά που λέει η ίδια σχετικά με την προέλευσή της; Ή μήπως είναι το ότι η Γραφή περιέχει πολυάριθμες προφητείες που αποκαλύπτουν λεπτομερή γνώση για το μέλλον, άρα πρέπει να προέρχονται από υπερανθρώπινη πηγή; (2 Πέτρου 1:20, 21) Μήπως είναι το ότι η Γραφή παρουσιάζει θαυμαστή εσωτερική αρμονία, αν και γράφτηκε από 40 ανθρώπους κατά τη διάρκεια περίπου 1.600 ετών; Ή μήπως είναι η επιστημονική της ακρίβεια σε αντίθεση με άλλα συγγράμματα εκείνης της εποχής; Ή η ειλικρίνεια των συγγραφέων της; Ή το ότι διαφυλάχτηκε παρά τις θηριώδεις προσπάθειες που έγιναν με σκοπό την καταστροφή της; Οτιδήποτε έχει κάνει εντύπωση σε εσάς μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε για να βοηθήσετε και άλλους.a
Ας Διαβάζουμε την Αγία Γραφή
7, 8. (α) Τι πρέπει να κάνουμε σε σχέση με τη Γραφή; (β) Τι χρειαζόμαστε εκτός από την προσωπική ανάγνωση της Γραφής; (γ) Πώς κατανοήσατε εσείς προσωπικά τους σκοπούς του Ιεχωβά;
7 Εκτός από το να βοηθάμε άλλους να πιστέψουν στη Γραφή, πρέπει και εμείς οι ίδιοι να διαθέτουμε χρόνο για να τη διαβάζουμε τακτικά. Το κάνετε εσείς αυτό; Από όλα τα βιβλία που γράφτηκαν ποτέ, η Γραφή είναι το πιο σπουδαίο. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει πως, αν τη διαβάζουμε μόνοι μας, δεν χρειαζόμαστε τίποτα άλλο. Οι Γραφές μάς προειδοποιούν να μην απομονωνόμαστε. Δεν πρέπει να νομίζουμε ότι μπορούμε να καταλάβουμε τα πάντα με ανεξάρτητη έρευνα. Τόσο η προσωπική μελέτη όσο και η τακτική παρακολούθηση των συναθροίσεων του λαού του Θεού είναι πράγματα απαραίτητα για να είμαστε ισορροπημένοι Χριστιανοί.—Παροιμίες 18:1· Εβραίους 10:24, 25.
8 Σε σχέση με αυτό, η Γραφή μιλάει για έναν Αιθίοπα αξιωματούχο που διάβαζε την προφητεία του Ησαΐα. Καθοδηγούμενος από έναν άγγελο, ο Χριστιανός ευαγγελιστής Φίλιππος τον ρώτησε: «Καταλαβαίνεις πραγματικά αυτά που διαβάζεις;» Ο Αιθίοπας απάντησε ταπεινά: «Μα πώς θα μπορούσα να τα καταλάβω, αν δεν με καθοδηγήσει κάποιος;» Πρότρεψε τον Φίλιππο να του εξηγήσει τη συγκεκριμένη Γραφική περικοπή. Ο Φίλιππος δεν ήταν απλώς ένας ανεξάρτητος αναγνώστης της Γραφής που εξέφραζε τη δική του γνώμη για τις Γραφές. Διατηρούσε στενή επαφή με την ορατή οργάνωση του Θεού. Γι’ αυτό, μπορούσε να βοηθήσει τον Αιθίοπα να ωφεληθεί από τη διδασκαλία που παρείχε ο Ιεχωβά μέσω εκείνης της οργάνωσης. (Πράξεις 6:5, 6· 8:5, 26-35) Έτσι και σήμερα, κανείς δεν μπορεί μόνος του να κατανοήσει ορθά τους σκοπούς του Ιεχωβά. Όλοι χρειαζόμαστε τη βοήθεια που παρέχει στοργικά ο Ιεχωβά μέσω της ορατής του οργάνωσης.
9. Ποιο πρόγραμμα ανάγνωσης της Γραφής μπορεί να ωφελήσει όλους μας;
9 Για να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τη Γραφή, η οργάνωση του Ιεχωβά μάς εφοδιάζει με έξοχη Γραφική ύλη μέσω διαφόρων εντύπων. Επιπλέον, έχει καταρτιστεί για εμάς ένα τακτικό πρόγραμμα ανάγνωσης της Αγίας Γραφής σε συνδυασμό με τη Σχολή Θεοκρατικής Διακονίας, η οποία διεξάγεται σε όλες τις εκκλησίες των Μαρτύρων του Ιεχωβά ανά τον κόσμο. Μπορούμε να αποκομίσουμε μεγάλα οφέλη αν εξετάζουμε προσωπικά τις Άγιες Γραφές. (Ψαλμός 1:1-3· 19:7, 8) Να καταβάλλετε ειδική προσπάθεια για να διαβάζετε τη Γραφή τακτικά. Ακόμη και αν δεν κατανοείτε πλήρως το καθετί, το να έχετε μια γενική εικόνα των Γραφών έχει μεγάλη αξία. Λόγου χάρη, αν διαβάζετε μόνο τέσσερις ή πέντε σελίδες την ημέρα, θα ολοκληρώσετε τη Γραφή περίπου σε έναν χρόνο.
10. (α) Πότε διαβάζετε εσείς τη Γραφή; (β) Ποιοι άλλοι πρέπει να περιλαμβάνονται στην ανάγνωση της Γραφής, και γιατί είναι σημαντική η τακτικότητα;
10 Πότε μπορείτε να διαβάζετε τη Γραφή; Αν διαθέτετε έστω και 10 ή 15 λεπτά την ημέρα, θα ωφεληθείτε πάρα πολύ. Αν δεν μπορείτε, προγραμματίστε τουλάχιστον τακτές ώρες για να το κάνετε αυτό κάθε εβδομάδα, και κατόπιν τηρήστε αυτό το πρόγραμμα. Αν είστε παντρεμένοι, κάτι απολαυστικό που μπορείτε να κάνετε μαζί με το σύντροφό σας είναι το να διαβάζετε τη Γραφή μεγαλόφωνα ο ένας στον άλλον. Αν έχετε παιδιά αρκετά μεγάλα για να διαβάζουν, μπορούν να εναλλάσσονται διαβάζοντας μεγαλόφωνα. Η ανάγνωση της Γραφής πρέπει να είναι ισόβια συνήθεια, σαν το φαγητό. Όπως γνωρίζετε, αν κάποιος έχει κακές διατροφικές συνήθειες, θα πάσχει η υγεία του. Παρόμοια λοιπόν, η πνευματική ζωή μας, και συνεπώς η αιώνια ζωή μας, εξαρτάται από το αν τρεφόμαστε τακτικά με «κάθε λόγο που βγαίνει από το στόμα του Ιεχωβά».—Ματθαίος 4:4.
Ο Αντικειμενικός μας Σκοπός
11. Ποιος πρέπει να είναι ο αντικειμενικός μας σκοπός όταν διαβάζουμε τη Γραφή;
11 Ποιος πρέπει να είναι ο αντικειμενικός μας σκοπός όταν διαβάζουμε τη Γραφή; Δεν πρέπει να έχουμε στόχο να καλύψουμε απλώς ορισμένο αριθμό σελίδων. Το κίνητρό μας πρέπει να είναι να γνωρίσουμε καλύτερα τον Θεό προκειμένου να αυξήσουμε την αγάπη μας για αυτόν και να τον λατρεύουμε ευπρόσδεκτα. (Ιωάννης 5:39-42) Η στάση μας πρέπει να είναι όμοια με του Βιβλικού συγγραφέα που είπε: «Μάθε μου τις οδούς σου, Ιεχωβά· δίδαξέ με τους δρόμους σου».—Ψαλμός 25:4.
12. (α) Γιατί είναι απαραίτητη η απόκτηση «ακριβούς γνώσης», και ποια προσπάθεια ίσως απαιτείται όταν διαβάζουμε, προκειμένου να αποκτήσουμε αυτή τη γνώση; (β) Με βάση ποιες τέσσερις πτυχές μπορούμε να αναλύουμε επωφελώς αυτά που διαβάζουμε στη Γραφή; (Βλέπε πλαίσιο στη σελίδα 30.) (γ) Δείξτε αυτά τα σημεία με παραδείγματα, απαντώντας στις ερωτήσεις που περιέχει αυτή η παράγραφος. Να βρείτε τα εδάφια που αναφέρονται αλλά δεν παρατίθενται.
12 Καθώς λαβαίνουμε διδασκαλία από τον Ιεχωβά, θα πρέπει να επιθυμούμε να αποκτήσουμε “ακριβή γνώση”. Χωρίς αυτήν, πώς θα μπορούσαμε να εφαρμόζουμε κατάλληλα το Λόγο του Θεού στη ζωή μας ή να τον εξηγούμε ορθά στους άλλους; (Κολοσσαείς 3:10· 2 Τιμόθεο 2:15) Για να αποκτήσουμε ακριβή γνώση, απαιτείται να διαβάζουμε προσεκτικά και, αν κάποια περικοπή έχει βαθύ νόημα, ίσως χρειαστεί να τη διαβάσουμε περισσότερες από μία φορές για να συλλάβουμε το νόημά της. Επίσης, θα ωφεληθούμε αν διαθέτουμε χρόνο για να στοχαζόμαστε την ύλη και να τη συλλογιζόμαστε από διάφορες πλευρές. Στη σελίδα 30 τονίζονται τέσσερις σημαντικές κατευθύνσεις προς τις οποίες μπορούμε να στρέφουμε διερευνητικά τη σκέψη μας. Πολλές Γραφικές περικοπές μπορούν να αναλυθούν επωφελώς με βάση μία ή περισσότερες από αυτές τις πτυχές. Καθώς απαντάτε στις ερωτήσεις των επόμενων σελίδων, θα διαπιστώσετε πώς γίνεται αυτό.
(1) Συχνά η Γραφική περικοπή που διαβάζετε αποκαλύπτει μερικά πράγματα για το τι είδους πρόσωπο είναι ο Ιεχωβά. Λόγου χάρη, στα εδάφια Ψαλμός 139:13, 14, μαθαίνουμε ότι ο Θεός ενδιαφέρεται πολύ για τα αγέννητα παιδιά: «Με κράτησες καλυμμένο στην κοιλιά της μητέρας μου· θα σε εξυμνώ επειδή με φοβερό και θαυμαστό τρόπο είμαι πλασμένος. Θαυμαστά είναι τα έργα σου, όπως γνωρίζει πολύ καλά η ψυχή μου». Πόσο θαυμαστά είναι τα δημιουργικά έργα του Ιεχωβά! Ο τρόπος με τον οποίο δημιουργήθηκαν οι άνθρωποι πιστοποιεί τη μεγάλη Του αγάπη για εμάς.
Σύμφωνα με τα λεγόμενα των εδαφίων Ιωάννης 14:9, 10, όταν διαβάζουμε πώς συμπεριφερόταν ο Ιησούς στους άλλους, στην πραγματικότητα διακρίνουμε πώς θα ενεργούσε ο ίδιος ο Ιεχωβά. Έχοντας αυτό υπόψη, τι μπορούμε να συμπεράνουμε για τον Ιεχωβά από τα περιστατικά που είναι γραμμένα στα εδάφια Λουκάς 5:12, 13 και Λουκάς 7:11-15;
(2) Να εξετάζετε πώς η αφήγηση σχετίζεται με το θέμα της Γραφής, δηλαδή τη δικαίωση της κυριαρχίας του Ιεχωβά και τον αγιασμό του ονόματός του μέσω της Βασιλείας υπό τον Ιησού Χριστό, το Υποσχεμένο Σπέρμα.
Πώς τόνισαν το θέμα της Γραφής ο Ιεζεκιήλ και ο Δανιήλ; (Ιεζεκιήλ 38:21-23· Δανιήλ 2:44· 4:17· 7:9-14)
Πώς προσδιορίζει ξεκάθαρα η Γραφή τον Ιησού ως το υποσχεμένο Σπέρμα; (Γαλάτες 3:16)
Πώς περιγράφει η Αποκάλυψη το μεγαλειώδες αποκορύφωμα του θέματος της Βασιλείας; (Αποκάλυψη 11:15· 12:7-10· 17:16-18· 19:11-16· 20:1-3· 21:1-5)
(3) Να ρωτάτε τον εαυτό σας πώς μπορείτε να εφαρμόσετε προσωπικά όσα διαβάζετε. Λόγου χάρη, από την Έξοδο ως το Δευτερονόμιο διαβάζουμε για την ανήθικη και στασιαστική πορεία του Ισραήλ. Μαθαίνουμε ότι αυτές οι νοοτροπίες και πράξεις έφεραν κακές συνέπειες. Άρα, πρέπει να υποκινούμαστε να ευαρεστούμε τον Ιεχωβά φροντίζοντας να μη μιμούμαστε το κακό παράδειγμα του Ισραήλ. «Αυτά συνέβαιναν σε εκείνους ως παραδείγματα και γράφτηκαν για προειδοποίηση δική μας, στους οποίους έχουν φτάσει τα τέλη των συστημάτων πραγμάτων».—1 Κορινθίους 10:11.
Ποιο δίδαγμα μας δίνει η αφήγηση για τη δολοφονία του Άβελ από τον Κάιν; (Γένεση 4:3-12· Εβραίους 11:4· 1 Ιωάννη 3:10-15· 4:20, 21)
Οι Γραφικές συμβουλές προς τους Χριστιανούς οι οποίοι έχουν ουράνια ελπίδα εφαρμόζονται άραγε και στα άτομα που έχουν την ελπίδα αιώνιας ζωής στη γη; (Αριθμοί 15:16· Ιωάννης 10:16)
Ακόμη και αν έχουμε καλή υπόσταση μέσα στη Χριστιανική εκκλησία, γιατί χρειάζεται να εξετάζουμε πώς μπορούμε να εφαρμόζουμε πληρέστερα τις Γραφικές συμβουλές που ήδη γνωρίζουμε; (2 Κορινθίους 13:5· 1 Θεσσαλονικείς 4:1)
(4) Να συλλογίζεστε πώς θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε όσα διαβάζετε για να βοηθήσετε άλλους. Εφόσον όλοι ανησυχούν για τα προβλήματα υγείας, μπορούμε να διαβάσουμε μαζί τους τι έκανε ο Ιησούς για να δείξει αυτά που επρόκειτο να επιτελέσει σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα όταν θα είχε Βασιλική εξουσία: «Τον πλησίασαν μεγάλα πλήθη που είχαν μαζί τους κουτσούς, κουλούς, τυφλούς, βουβούς και άλλους πολλούς, . . . και εκείνος τους θεράπευσε».—Ματθαίος 15:30.
Ποιοι θα μπορούσαν να βοηθηθούν από την αφήγηση σχετικά με την ανάσταση της κόρης του Ιαείρου; (Λουκάς 8:41, 42, 49-56)
13. Τι αποτελέσματα μπορούμε να αναμένουμε από ένα συνεχές πρόγραμμα ανάγνωσης και μελέτης της Γραφής μαζί με την οργάνωση του Ιεχωβά;
13 Πόσο μεγάλες ανταμοιβές προκύπτουν όταν διαβάζουμε τη Γραφή εξετάζοντας τα τέσσερα προαναφερθέντα σημεία! Σίγουρα, η ανάγνωση της Γραφής αποτελεί πρόκληση. Αλλά μπορεί να μας ωφελήσει για μια ολόκληρη ζωή διότι, καθώς διαβάζουμε τις Γραφές, θα ισχυροποιούμαστε πνευματικά. Η τακτική ανάγνωση της Γραφής θα μας φέρει πιο κοντά στον στοργικό μας Πατέρα, τον Ιεχωβά, και στους Χριστιανούς αδελφούς μας. Θα μας βοηθήσει να ακολουθούμε τη συμβουλή “να κρατάμε σφιχτά το λόγο της ζωής”.—Φιλιππησίους 2:16.
[Υποσημείωση]
a Σχετικά με μια ανάλυση των λόγων για τους οποίους αξίζει να εξετάσετε την Αγία Γραφή, δείτε το ειδικό βιβλιάριο Ένα Βιβλίο για Όλους τους Ανθρώπους, που είναι έκδοση των Μαρτύρων του Ιεχωβά.
Συζήτηση για Ανασκόπηση
• Γιατί γράφτηκε και διαφυλάχτηκε ως τις ημέρες μας
η Γραφή;
• Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε άλλους να εκτιμήσουν τη Γραφή;
• Γιατί είναι επωφελής η τακτική προσωπική ανάγνωση της Γραφής; Με βάση ποιες τέσσερις πτυχές μπορούμε να αναλύουμε επωφελώς αυτά που διαβάζουμε;
[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 30]
ΟΤΑΝ ΔΙΑΒΑΖΕΤΕ ΜΙΑ ΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΚΟΠΗ, ΝΑ ΕΞΕΤΑΖΕΤΕ
Τι σας λέει για τον Ιεχωβά ως πρόσωπο
Πώς σχετίζεται με το γενικό θέμα της Γραφής
Πώς πρέπει να επηρεάζει τη δική σας ζωή
Πώς μπορείτε να τη χρησιμοποιήσετε για να βοηθήσετε άλλους