Η Ζωή στην Αρχαία Έφεσο

ΕΠΙΘΥΜΗΤΗ. Πιθανώς αυτό θα εσκέπτοντο πολλά άτομα για τη ζωή στην αρχαία Έφεσο της Μικράς Ασίας. Πράγματι, το Ελληνικό όνομα αυτής της πόλεως πιθανώς εσήμαινε ακριβώς αυτό—επιθυμητή.

Οι σύγχρονοι επισκέπται ίσως βρίσκουν ότι είναι δύσκολο να φαντασθούν ότι αυτή η Έφεσος ήταν κάποτε μια επιθυμητή πόλις. Το μόνο που μπορούν να δουν σήμερα είναι γκρεμισμένα ερείπια. Έτσι, οι τουρίστες ίσως ρωτήσουν, «Απελάμβαναν κάποτε οι άνθρωποι τη ζωή στην αρχαία Έφεσο;»

ΜΙΑ ΚΟΣΜΟΒΡΙΘΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ

Η Έφεσος είχε κάποτε τουλάχιστον 225.000 κατοίκους, όπως υπολογίζεται. Η πόλις ήταν σπουδαία, τόσο από εμπορική όσο και από θρησκευτική άποψι. Ο πλούτος αφθονούσε, μολονότι δεν ευημερούσαν όλοι οι κάτοικοι.

Η τοποθεσία στην οποία ήταν κτισμένη η Έφεσος, συνέβαλε στη σπουδαιότητα της. Κτισμένη κοντά στις εκβολές του ποταμού Καΰστρου στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας, ευρίσκετο σχεδόν απέναντι από τη νήσο της Σάμου. Ίσως να μπορέσετε να εντοπίσετε καλύτερα τη θέσι της, αν λάβετε υπ’ όψι σας ότι τα ερείπια της Εφέσου βρίσκονται τριάντα πέντε μίλια (56 χιλιόμετρα) νοτιοανατολικά της Σμύρνης, στην Τουρκία.

Η Έφεσος είχε ένα τεχνητό λιμένα ο οποίος διετηρείτο ανοικτός με εκβάθυνσι. Με την πάροδο των ετών, όμως, αποθέματα λάσπης προφανώς τον έκλεισαν και έτσι η πόλις τώρα αρχίζει αρκετά μίλια πιο μέσα. Παρ’ όλα αυτά, την εποχή της ακμής της, μπορούσε να δη κανείς τα μεγαλύτερα ποντοπόρα πλοία στον λιμένα της. Επί πλέον, η Έφεσος ευρίσκετο ακριβώς στο μέσον της κυρίας εμπορικής οδού μεταξύ Ρώμης και Ανατολής. Συνεδέετο δια θαλάσσης με τη Ρώμη και δια ξηράς με το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας. Έτσι, εφέροντο στα καταστήματα και στις αγορές της πόλεως πολλά εμπορεύματα.

Η ίδρυσις της πόλεως περιβάλλεται από μύθους. Τελικά, όμως, αποίκησαν εκεί Ίωνες από την Ελλάδα. Οι Λυδοί κατέλαβαν την πόλι το 560 π.Χ., αλλά τρία μόνο χρόνια αργότερα ανέλαβαν τον έλεγχο της πόλεως οι Πέρσαι. Η πόλις περιήλθε κάτω από Μακεδονική κυριαρχία στις ημέρες του Αλεξάνδρου του Μεγάλου. Μετά από χρόνια, ο Άτταλος ο III, βασιλεύς της Περγάμου, προσήρτησε την Έφεσο στη Ρώμη, μαζί με το υπόλοιπο του βασιλείου του. Το 190 π.Χ., ιδρύθηκε η Ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας με την Πέργαμο ως πρωτεύουσα και την Έφεσο τελικά ως την κυριώτερη πόλι.

ΕΝΑΣ ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙ

Θα θέλατε τώρα να δούμε μερικά από τα μέρη της αρχαίας Εφέσου; Η αγορά ήταν μια τετράγωνη περιοχή με κιονοστοιχίες, στην οποία μπορούσε να εισέλθη κανείς από πύλες. Περιεβάλλετο από θαλάμους και προθαλάμους. Εκεί κοντά ευρίσκετο η βιβλιοθήκη του Κέλσου, η οποία προφανώς χρονολογείται από τον δεύτερο αιώνα της Κοινής μας Χρονολογίας. Αυτό το οικοδόμημα εκτίσθη με κολώνες, καθώς επίσης και με εξωτερικό και εσωτερικό τοίχο. Οι δύο τοίχοι προστάτευαν τα έγγραφα της βιβλιοθήκης, που ήσαν από πάπυρο, από το να καταστραφούν λόγω της υγρασίας.

Στην καρδιά της πόλεως ήταν το στάδιο, που είχε ξανακτισθή στη διάρκεια της βασιλείας του Ρωμαίου Αυτοκράτορος Νέρωνος (54-68 μ.Χ.). Πιθανώς, το στάδιο αυτό ήταν η σκηνή των αθλητικών αγώνων και ίσως των μονομαχιών.

Ένα άλλο σπουδαίο μνημείο ήταν το θέατρο, τα ερείπια του οποίου βρίσκονται σε μια πλαγιά του όρους Πίον. Το θέατρο αυτό, που είχε διάμετρο περίπου 495 πόδια (150 μέτρα), είχε μία πρόσοψι διακοσμημένη με κίονες, αψίδες και ωραία αγάλματα. Μαρμάρινα καθίσματα ήσαν τοποθετημένα κυκλικά από τη σκηνή σε εξήντα έξη σειρές. Το στάδιο αυτό μπορούσε να χωρέση 25.000 άτομα περίπου και η ακουστική ήταν θαυμάσια. Ακόμη και σήμερα, μολονότι το θέατρο είναι κατεστραμμένο, λόγια που λέγονται με χαμηλή φωνή στη σκηνή, μπορούν ν’ ακουσθούν στην τελευταία σειρά των καθισμάτων.

Μπροστά από το θέατρο βρισκόταν η «Αρκαδιανή,» ένας δρόμος που ωδηγούσε στο λιμάνι, πλάτους τριάντα έξη ποδών (έντεκα μέτρα) και ήταν στρωμένος με μάρμαρο. Σε κάθε πλευρά, αυτή η λεωφόρος είχε κιονοστοιχίες, με καταστήματα και αποθήκες από πίσω. Μία πελώρια πύλη ευρίσκετο στο κάθε άκρο του δρόμου αυτού. Πράγματι, εντυπωσιακός δρόμος! Αλλ’ ακόμη πιο εντυπωσιακός ήταν ο ναός της πόλεως.

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ

Αυτό το περίφημο οικοδόμημα ήταν ένα από τα λεγόμενα ‘Επτά Θαύματα του Κόσμου.’ Ο ναός της Αρτέμιδος είχε ανοικοδομηθή σύμφωνα με το σχέδιο ενός προηγουμένου Ιωνικού ναού που λέγεται ότι είχε καεί το έτος 356 π.Χ. από τον Ηρόστρατο. Ο ναός της Αρτέμιδος είχε ανεγερθή επάνω σε μια εξέδρα πλάτους περίπου 239 ποδών (72 μέτρων) και μήκους 418 ποδών (127 μέτρων) και είχε κατά προσέγγισι πλάτος 164 ποδών (49 μέτρων) και μήκος 343 ποδών (104 μέτρων). Ήταν ένα οικοδόμημα με ζωηρά χρώματα από κέδρο, κυπαρίσσι και μάρμαρο, με λευκούς μαρμάρινους κεράμους στην οροφή. Λέγεται ότι, αντί κονιάματος, είχε χρησιμοποιηθή χρυσός στους αρμούς των μαρμάρινων πλακών. Το εσωτερικό ιερό είχε πλάτος περίπου 70 πόδια (21 μέτρα) και μήκος 105 πόδια (32 μέτρα) και πιστεύεται ότι δεν είχε σκεπή. Πιθανώς, πίσω από τον μεγάλο βωμό ευρίσκετο ένα άγαλμα της Αρτέμιδος.

Η Άρτεμις των Εφεσίων, όπως δείχνουν οι απεικονίσεις της, ήταν θεά της γονιμότητος με πολλούς μαστούς. Τόσο η Αγία Γραφή όσο και μια αρχαία επιγραφή υποδεικνύουν την πόλι που ‘λάτρευε τη μεγάλη θεά Αρτέμιδα.’ (Πράξ. 19:35) Ο ναός της Αρτέμιδος εθεωρείτο τόσο ιερός, ώστε ετοποθετούντο εκεί θησαυροί, χωρίς να υπάρχη ο φόβος της κλοπής. Ακόμη και ξένοι μονάρχαι και λαοί εναπέθεταν χρήματα, στο ναό και αυτά τα χρήματα εδίδοντο προς δανεισμό. Έτσι, τραπεζιτικές επιχειρήσεις συνεδέοντο με το οικοδόμημα. Επίσης, οι εγκληματίαι μπορούσαν να βρουν άσυλο μέσα σε μια περιοχή που εξετείνετο περίπου 600 πόδια (180 μέτρα) έξω και γύρω από τον ναό, μολονότι η απόστασις διέφερε σε διάφορες περιόδους. Έτσι, αρκετοί κλέφτες, φονείς και άλλοι παραβάται του νόμου περιεφέροντο γύρω απ’ αυτό το ‘θαύμα του κόσμου.’

Παρ’ όλα αυτά, πλήθη προσκυνητών συνέρρεαν στον ναό της Αρτέμιδος, όπως ακριβώς και σήμερα πλήθη πηγαίνουν στη Ρώμη και στη Μέκκα. Μάλιστα στη διάρκεια του μηνός του Αρτεμισίου (Μάρτιος-Απρίλιος), εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπται απ’ όλη τη Μικρά Ασία συνέρρεαν στην πόλι! Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των εορτασμών ήταν μια λαμπρή θρησκευτική πομπή στη διάρκεια της οποίας περιέφεραν την εικόνα της Αρτέμιδος. Μπορεί να φαντασθή κανείς τους λάτρεις της θέας να μεταφέρουν το άγαλμα της και να φωνάζουν: «Μεγάλη η Άρτεμις των Εφεσίων!» (Παράβαλε με Πράξεις 19:34.) Παρεμπιπτόντως, η σκαπάνη του αρχαιολόγου απεκάλυψε και νομίσματα που είχαν αναπαραστάσεις του ναού της Αρτέμιδος με τη δική της εικόνα μέσα.

Για τον μέσο κάτοικο, λοιπόν, η ζωή στην αρχαία Έφεσο ήταν πολυάσχολη. Εκτός από τις καθημερινές ασχολίες, πιθανώς θα ήταν απορροφημένος από τις θρησκευτικές πομπές. Θα μπορούσε επίσης να δη θεάματα στο στάδιο. Ή, ίσως ο άνδρας αυτός και όλη του η οικογένεια, δαπανούσαν ώρες στο θέατρο. Ίσως ενασχολούντο επίσης και στις δαιμονικές συνήθειες, επειδή η Έφεσος ήταν ευρέως γνωστή για τις μαγικές της τέχνες. Πράγματι, Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς αναφέροντο σε βιβλία ή ρόλους που περιείχαν μαγικούς κανόνες, όπως τα «συγγράμματα της Εφέσου.»

Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣΥΝΗ ΦΘΑΝΕΙ ΣΤΗΝ ΕΦΕΣΟ

Τώρα, η προσοχή μας συγκεντρώνεται στον πρώτο αιώνα μ.Χ. Τα πράγματα πρόκειται ν’ αλλάξουν για μερικούς κατοίκους της Εφέσου. Πιθανώς το 52 μ.Χ., ο Χριστιανός απόστολος Παύλος έφθασε στην πόλι και με τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα και άρχισε να κηρύττη στην Ιουδαϊκή συναγωγή. Ο Παύλος σύντομα έφυγε, αλλ’ επέστρεψε αργότερα στην Έφεσο, πιθανώς τον χειμώνα του έτους 52/53 μ.Χ. Αυτή τη φορά ο απόστολος κήρυξε στη συναγωγή επί τρεις μήνες. Ηγέρθη εναντίωσις και ο απόστολος κατηύθυνε εκείνους που είχαν πιστέψει στη σχολή του Τυράννου, όπου μιλούσε καθημερινώς επί δύο έτη. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Διαβάζομε τα εξής στην Αγία Γραφή: «Πάντες οι κατοικούντες την Ασίαν ήκουσαν τον λόγον του Κυρίου Ιησού, Ιουδαίοι τε και Έλληνες.»—Πράξ. 18:18-21· 19:1-10.

Η διακονία του Παύλου συνωδεύετο από θαυματουργικές θεραπείες και εκβολή δαιμόνων. Πολλοί Εφέσιοι πίστεψαν στον Ιεχωβά Θεό και στον Ιησού Χριστό. Επί πλέον, η ανεπιτυχής προσπάθεια εξορκισμού εκ μέρους των επτά υιών του Σκευά, διήγειρε αξιόλογο ενδιαφέρον και άτομα που ασκούσαν προηγουμένως μαγεία, δέχθηκαν τώρα την αληθινή λατρεία και έκαψαν τα βιβλία τους.—Πράξ. 19:11-20.

Επειδή πολλοί Εφέσιοι εγκατέλειψαν τη λατρεία της Αρτέμιδος, ο Δημήτριος ο αργυροκόπος άρχισε ν’ ανησυχή σοβαρά. Αυτός και οι συνάδελφοι του απεκόμιζαν «ουκ ολίγον κέρδος» κατασκευάζοντας «ναούς αργυρούς της Αρτέμιδος.» Ο Δημήτριος είπε στους συναδέλφους του ότι το κήρυγμα του Παύλου απειλούσε το επάγγελμά τους και έθετε επίσης σε κίνδυνο τη λατρεία της θεάς. Εκείνοι οι άνδρες δεν ήθελαν με κανένα τρόπο να συνεχίση ο απόστολος να κάνη Χριστιανούς μαθητάς και να ελαττώνη έτσι τη δική των εργασία. Ίσως όλοι εκείνοι οι προσκυνηταί άρχιζαν να πηγαίνουν κάπου αλλού! Αυτός ο ένδοξος ναός και η ίδια η θεά ίσως ελογίζοντο «εις ουδέν.» Τι θα συνέβαινε τότε στην επιχείρησι της κατασκευής ‘αργυρών ναών της Αρτέμιδος’;—Πράξ. 19:23-27.

Τελικά, ο Δημήτριος πέτυχε να φέρη ταραχή σ’ ολόκληρη την πόλι. Αυτό αποκορυφώθηκε σε μία δίωρη οχλαγωγία στο θέατρο. Αφού καθησύχασε το αναστατωμένο πλήθος, ο γραμματεύς της πόλεως ρώτησε: «Άνδρες Εφέσιοι, και τις άνθρωπος είναι όστις δεν εξεύρει ότι η πόλις των Εφεσίων είναι λάτρις της μεγάλης θέας Αρτέμιδος και του Διοπετούς (ουρανόπεμπτου) αγάλματος;» Έτσι, οι Εφέσιοι επίστευαν ότι κατείχαν μια εικόνα της Αρτέμιδος που είχε ουράνια προέλευσι. Μερικοί διετύπωσαν τη θεωρία ότι αυτό που έπεσε από τον ουρανό, ήταν μετεωρίτης, και έδωσαν σ’ αυτό αργότερα ανθρώπινη μορφή και του απέδιδαν σεβασμό.—Πράξ. 19:28-41.

Ωστόσο, η Χριστιανοσύνη είχε ριζώσει στην Έφεσο. Μετά την οχλαγωγία, ο Παύλος έφυγε από την πόλι. Αλλά υπήρχε τώρα εκεί μια Χριστιανική εκκλησία. Αργότερα, ο απόστολος κάλεσε από τη Μίλητο τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας της Εφέσου και τους μίλησε. Μεταξύ άλλων πραγμάτων, ετόνισε το γεγονός ότι «τρία έτη νύκτα και ημέραν δεν έπαυσα νουθετών μετά δακρύων ένα έκαστον» χρησιμοποιώντας προφανώς εδώ ένα στρογγυλό αριθμό για τα έτη που δαπάνησε στην Έφεσο.—Πράξ. 20:1, 17-38· παράβαλε με Πράξεις 19:8-10.

Είναι ενδιαφέρον να σημειωθή ότι ο απόστολος Παύλος ερώτησε τους Χριστιανούς της Κορίνθου: «Εάν κατά άνθρωπον επολέμησα με θηρία εν Εφέσω, τι το όφελος εις εμέ;» (1 Κορ. 15:32) Ο Παύλος θα μπορούσε ν’ αναφέρεται εδώ σε διαμάχες που είχε με κτηνώδεις ανθρώπους, που αντετίθεντο στο έργο του κηρύγματος του σ’ εκείνη την πόλι. Αλλ’ αν πάρωμε τα λόγια του κατά γράμμα, ίσως να χρειάσθηκε να υπερασπίση τον εαυτό του από κατά γράμμα άγρια θηρία και ν’ απελευθερώθηκε θαυματουργικά από τον Ιεχωβά στο ίδιο ακριβώς στάδιο που ανεσκάφη στην αρχαία Έφεσο.—Παράβαλε με 1 Κορινθίους 4:9· 2 Κορινθίους 1:8-10· 11:23-27.

Η ΠΟΛΙΣ ΣΤΑ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Περίπου το 60-61 μ.Χ., στη διάρκεια της φυλακίσεως του στη Ρώμη, ο Παύλος έγραψε μια θεόπνευστη επιστολή στους Εφεσίους Χριστιανούς. Σ’ αυτήν, ο απόστολος ετόνισε την ανάγκη για πνευματικά πλούτη, δίδοντας πολύ ωφέλιμες συμβουλές για τα άτομα που ζούσαν σ’ αυτήν την πόλι με τα μυθώδη πλούτη. (Εφεσ. 1:7, 15-18· 2:6, 7· 3:8, 14-16) Η Έφεσος ήταν επίσης γνωστή για την ανηθικότητά της. Κατάλληλα λοιπόν, ο Παύλος προειδοποίησε εναντίον της απολαύσεως από συζητήσεις περί πορνείας και εναντίον της βωμολοχίας. (Εφεσ. 5:3-5) Επειδή οι δαιμονιστικές συνήθειες αφθονούσαν στην πόλι, ο Παύλος έδωσε εξαιρετικές συμβουλές για το πώς μπορούν ν’ αντιστέκωνται στις πονηρές πνευματικές δυνάμεις. (Εφεσ. 6:10-20) Φυσικά, η θεόπνευστη νουθεσία του αποστόλου ωφελεί εκείνους που την εφαρμόζουν στη ζωή τους σήμερα, ιδιαίτερα αν ζουν σ’ ένα περιβάλλον όμοιο με το περιβάλλον της αρχαίας Εφέσου.

Καθώς περνούσαν τα χρόνια, οι Χριστιανοί στην Έφεσο υπέμεναν με πιστότητα πολλά παθήματα χάριν της δικαιοσύνης. Αλλά ο ενδοξασμένος Ιησούς Χριστός διεπίστωσε ότι κατά το τέλος του πρώτου αιώνος μ.Χ., μερικά μέλη της εκκλησίας εκεί είχαν χάσει την πρώτη αγάπη που είχαν κάποτε για τον Ιεχωβά Θεό.—Αποκάλ. 2:1-6.

Στη διάρκεια της κυβερνήσεως του Αντωνίου Πίου (138-161 μ.Χ.) ανοικοδομήθηκε ένα μεγάλο μέρος της Εφέσου. Περίπου το 262 μ.Χ., όμως, οι Γότθοι ερήμωσαν την πόλι και ο μεγάλος ναός της Αρτέμιδος κατεστράφη. Μετά την καταστροφή της ιστορικής σπουδαιότητος της πόλεως, λίγα μπορούν να λεχθούν για την Έφεσο των μεταγενέστερων χρόνων, εκτός του ότι άλλαξε πολλές φορές ηγεσία. Παραδείγματος χάριν, οι Τούρκοι την κατέλαβαν το 1308 και έκτισαν μία πόλι στο κοντινό Αγιασολούκ. Και οι δύο πόλεις έπεσαν κατόπιν στα χέρια των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ, στη διάρκεια του δεκάτου τετάρτου αιώνος. Έτσι, σιγά σιγά, η κάποτε εξέχουσα πόλις—η ‘επιθυμητή’ Έφεσος—εγκατελείφθη, αφήνοντας στα ερείπια της μόνον ίχνη του προηγουμένου μεγαλείου της πόλεως.

[Χάρτης στη σελίδα 557]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΑΡΧΑΙΑ ΕΦΕΣΟΣ

Ναός της Αρτέμιδος

Πύλη

Στάδιον

Όρος Πίον

Θέατρο

Λιμήν

Αγορά

Ωδείον

ΑΙΓΑΙΟΝ ΠΕΛΑΓΟΣ

ΤΟΥΡΚΙΑ

Σμύρνη

ΣΑΜΟΣ