Όταν το Παιδί που Οργώνει Ευφραίνεται στο Λόγο του Θεού

«ΘΑ ΗΘΕΛΑ να μεταφράσω αυτά τα λόγια σ’ όλες τις γλώσσες, ώστε όχι μόνο οι Σκωτσέζοι και οι Ιρλανδοί, αλλά και οι Τούρκοι και οι Σαρακηνοί να μπορούν να τα διαβάζουν. . . Θα ήθελα να τα τραγουδάει το αγόρι που οργώνει καθώς ακολουθεί το άροτρό του, ο υφαντής να τα σιγοψιθυρίζει μαζί με τον ήχο της σαΐτας του, ο ταξιδιώτης να διασκεδάζει μ’ αυτά τη μονοτονία του ταξιδιού του.»

Αυτά έγραψε ο Ολλανδός λόγιος Ντεζιντέριους Έρασμος τα πρώτα χρόνια του δέκατου έκτου αιώνα. Η έντονη ελπίδα και επιθυμία του ήταν αυτά τα «λόγια,» δηλαδή, η Αγία Γραφή, να μεταφραστεί τόσο πλατιά ώστε ακόμη και το αγόρι που οργώνει να μπορεί να τη διαβάζει και να ευφραίνεται στον Λόγο του Θεού.

Από τον καιρό εκείνο η Βίβλος έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και σήμερα μπορεί να διαβαστεί στις γλώσσες που μιλάει το 97 τα εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού. Και έτσι δικαιολογημένα η Βίβλος έγινε το μπεστ-σέλλερ του κόσμου. Η επιρροή της έχει υποκινήσει ανθρώπους όλων των φυλών να εργαστούν για την ελευθερία και την αλήθεια. Ιδιαίτερα αυτό έγινε στη διάρκεια της Μεταρρυθμίσεως στην Ευρώπη τον δέκατο έκτο αιώνα. Μερικές από τις δεσπόζουσες μορφές του καιρού εκείνου ήταν άνθρωποι τολμηροί και με το θάρρος να μιλάνε, σαν τον Μαρτίνο Λούθηρο, ενώ άλλοι, όπως ο Έρασμος, ζητούσαν αλλαγές με πιο λεπτά μέσα. Έτσι, λένε για τη μεταρρύθμιση ότι ο Λούθηρος άνοιξε την πόρτα σ’ αυτή αφού ο Έρασμος είχε παραβιάσει την κλειδαριά.

Ο Έρασμος είχε αναγνωριστεί σαν μεγάλος λόγιος. Για το χαρακτήρα του, η «Καθολική Εγκυκλοπαίδεια» λέει: «Είχε . . . μια ασύγκριτη δύναμη εκφράσεως. Σε δυνατή και συγκινητική ομιλία, σε λεπτή ειρωνεία και σε συγκαλυμμένο σαρκασμό, ήταν ανυπέρβλητος.» Έτσι, όταν ο Έρασμος επισκέφτηκε τον Σερ Τόμας Μωρ, πρόεδρο της Βουλής των Λόρδων της Αγγλίας, ακόμη και πριν ο Έρασμος συστηθεί, ο Μωρ τόσο γοητεύθηκε από τη συνομιλία του ώστε ξαφνικά είπε: «Είσαι είτε ο Έρασμος είτε ο Διάβολος.»

Ένα δείγμα για το ποιος ήταν ο χαρακτήρας του Έρασμου είναι η απάντηση που έδωσε στον Φρειδερίκο, τον εκλέκτορα της Σαξονίας, όταν αυτός ρώτησε τον Έρασμο τι γνώμη είχε για τον Μαρτίνο Λούθηρο. Ο Έρασμος είπε: «Ο Λούθηρος διέπραξε δύο χοντρά λάθη· τόλμησε να αγγίξει το στέμμα του πάπα και τις κοιλιές των καλόγερων.»

Αλλά πώς επηρέασε η Βίβλος τον Έρασμο, και τι έκανε με τη σειρά του για να προωθήσει τη μελέτη της και να βοηθήσει να φερθεί στον κοινό λαό, όπως στο ‘αγόρι που οργώνει’; Ας ρίξουμε πρώτα μια ματιά στα πρώτα χρόνια της ζωής του Έρασμου.

Τα Πρώτα Χρόνια της Ζωής Του

Ο Έρασμος γεννήθηκε στο Ρόττερνταμ της Ολλανδίας, το 1466. Ήταν ο νόθος γιος ενός Ολλανδού ιερέα και ήταν πολύ δυστυχισμένος στα πρώτα του χρόνια. Η μητέρα του πέθανε όταν αυτός ήταν γύρω στα δεκαεπτά του, και γρήγορα κατόπιν πέθανε και ο πατέρας του. Μολονότι επιθυμούσε να πάει στο πανεπιστήμιο, τελικά υπέκυψε στις πιέσεις των κηδεμόνων του και μπήκε στο Αυγουστινιανό μοναστήρι της πόλεως Στέυν. Εκεί συνέχισε τις σπουδές του στα Λατινικά, στις κλασσικές γλώσσες και στους εκκλησιαστικούς πατέρες. Γρήγορα, ωστόσο, αντιπάθησε αυτό τον τρόπο ζωής. Έτσι, σε ηλικία εικοσιέξι χρονών, βρήκε την ευκαιρία να εγκαταλείψει το μοναστήρι και να γίνει γραμματέας του επισκόπου Ερρίκου του Μπέργκεν, στο Καμπραί της Γαλλίας. Σύντομα, μετά, μπόρεσε να συνεχίσει τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο του Παρισιού. Αλλά ήταν συχνά άρρωστος και η υγεία του ήταν κακή σ’ όλη του τη ζωή.

Το 1499 δέχτηκε μια πρόσκληση να επισκεφθεί την Αγγλία. Εκεί συνάντησε τον Τόμας Λωρ, τον Τζων Κόλετ και άλλους θεολόγους στο Λονδίνο, οι οποίοι τον ενθάρρυναν στην απόφαση να ασχοληθεί με Βιβλικές μελέτες. Για να καταλάβει το άγγελμα της Βίβλου καλύτερα, ασχολήθηκε εντατικά με τη μελέτη των Ελληνικών, ωσότου μπορούσε να τα διδάσκει και σε άλλους.

Στη διάρκεια αυτού του καιρού έγραψε μια πραγματεία με τίτλο Εγχειρίδιο του Χριστιανού Στρατιώτη, στην οποία συμβούλευε τους νεαρούς Χριστιανούς να μελετούν τη Βίβλο, λέγοντας: «Δεν υπάρχει τίποτα που μπορείτε να πιστεύετε με μεγαλύτερη βεβαιότητα απ’ αυτά που διαβάζετε σ’ αυτά τα γραπτά.»

Προσπαθώντας να τα βγάλει πέρα οικονομικά και προσπαθώντας επίσης ν’ αποφύγει την πανούκλα, ο Έρασμος πήγε στη Λουβαίν, στο Βέλγιο, το 1504. Καθώς επισκεπτόταν το μοναστήρι του Παρκ, ανακάλυψε στη βιβλιοθήκη ένα χειρόγραφο με τίτλο Σχόλια Πάνω στην Καινή Διαθήκη του Ιταλού λογίου Λορέντζο Βάλλα. Αυτή η συγκέντρωση σημειώσεων για το κείμενο της Λατινικής Βουλγάτας των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών κέντρισε το ενδιαφέρον του για την κριτική μελέτη του κειμένου, η οποία ασχολείται με συγκρίσεις αρχαίων μεταφράσεων και χειρογράφων της Βίβλου για να καθοριστεί το αρχικό της περιεχόμενο. Ο Έρασμος αποφάσισε να εργαστεί για να αποκαταστήσει το αρχικό κείμενο της Βίβλου.

Κατόπιν ο Έρασμος επισκέφτηκε την Ιταλία και κατόπιν ξεκίνησε πάλι για την Αγγλία. Καθώς περνούσε τις Άλπεις θυμήθηκε πάλι τη συνάντησή του με τον Τόμας Μωρ, και κάνοντας σκέψεις για τη σημασία του ονόματός του (ο Έρασμος κάνει ένα λογοπαίγνιο συσχετίζοντας το Μωρ με τις λέξεις μωρός, που σημαίνει ανόητος, και τη μωρία) υποκινήθηκε να γράψει μια σάτιρα, που την ονόμασε Μωρίας Εγκώμιον. Σ’ αυτή τη σάτιρα, η ανοησία προσωποποιείται και εισδύει σε κάθε τομέα της ζωής, αλλά πουθενά η ανοησία δεν είναι πιο φανερή όσο ανάμεσα στους θεολόγους και στους κληρικούς. Με τον τρόπο αυτό, εξέθετε τις καταχρήσεις των κληρικών, μια από τις κύριες αιτίες της Μεταρρυθμίσεως, που τώρα σιγόβραζε. «Όσο για τους πάπες,» έγραψε, «αν ισχυρίζονται ότι είναι διάδοχοι των αποστόλων, πρέπει να κάνουν τα ίδια πράγματα που έκαναν και οι προκάτοχοί τους.» Αλλά αντί να το κάνουν αυτό, παρατήρησε, αυτοί νομίζουν ότι «το να διδάσκουν τους ανθρώπους είναι πολύ κουραστικό· το να μεταφράζουν την Αγία Γραφή είναι σαν να εισβάλουν στο προνόμιο των δασκάλων· το να προσεύχονται είναι πολύ ανιαρό.» Δεν είναι παράξενο που για τον Έρασμο ειπώθηκε ότι είχε «μια ασύγκριτη δύναμη εκφράσεως»!

Δημοσιεύοντας το Πρώτο Ελληνικό Κείμενο

Ενώ δίδασκε Ελληνικά στο Πανεπιστήμιο Καίμπριτζ στην Αγγλία για ένα διάστημα, ο Έρασμος συνέχιζε το έργο του να διορθώσει το κείμενο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Ένας φίλος, ο Μάρτιν Ντόρπιους, προσπάθησε να τον πείσει ότι η Λατινική μετάφραση δεν χρειαζόταν διόρθωση από τα Ελληνικά. Ήταν ποτέ δυνατό, ισχυρίστηκε ο Ντόρπιους, «ολόκληρη η Καθολική Εκκλησία να έκανε λάθος τόσους αιώνες, που πάντοτε χρησιμοποιούσε και ενέκρινε αυτή τη μετάφραση;» Ο Τόμας Μωρ συμφώνησε με τον Έρασμο στην απάντηση σ’ αυτές τις επικρίσεις, τονίζοντας την ανάγκη για ένα ακριβές Βιβλικό κείμενο στις αρχικές γλώσσες.

Στη Βασιλεία της Ελβετίας, ένας τυπογράφος, ο Γιοχάνες Φρόμπεν, παρότρυνε τον Έρασμο να επισπεύσει τη συμπλήρωση του έργου του. Είχε ακούσει ότι ο Καρδινάλιος Ξιμένης του Τολέδο της Ισπανίας, εργαζόταν πάνω σε μια Ελληνική και μια Λατινική Καινή Διαθήκη το 1514, αλλά είχε καθυστερήσει την έκδοση ωσότου συμπληρωθεί ολόκληρη η Γραφή. Τελικά εκδόθηκε με την ονομασία Κομπλουτιανή Πολύγλωττος το 1522. Η έκδοση του Έρασμου δημοσιεύτηκε το 1516, και ήταν η πρώτη φορά που εκδιδόταν ένα κείμενο της «Καινής Διαθήκης» στην αρχική Ελληνική γλώσσα.

Η βιασύνη με την οποία είχε συμπληρωθεί σήμαινε ότι περιείχε πολλά λάθη.a Περισσότερο από κάθε άλλον αυτό το κατάλαβε ο Έρασμος, και σε μεταγενέστερες εκδόσεις διόρθωσε όσα απ’ αυτά τα λάθη μπορούσε. Τόσο ο Λούθηρος όσο και ο Ουίλλιαμ Τύντεϊλ χρησιμοποίησαν αυτές τις εκδόσεις για τις δικές τους μεταφράσεις της Γραφής στα Γερμανικά και στα Αγγλικά. Αυτή ήταν η ελπίδα και η επιθυμία του Έρασμου, γι’ αυτό και στον πρόλογο του τόμου του για το Ελληνικό κείμενο έγραψε: «Θα ήθελα να μεταφραστούν αυτά τα λόγια σ’ όλες τις γλώσσες. . . . Θα ήθελα να τα τραγουδάει το αγόρι που οργώνει καθώς ακολουθεί το άροτρό του.» Όσο κι’ αν το κείμενο του Έρασμου ήταν ατελές, ξεκίνησε τη σπουδαία εργασία της κριτικής του κειμένου, που οδήγησε σε ακριβείς μεταφράσεις της Γραφής στους καιρούς μας.

Ωστόσο, δεν καλωσόρισαν όλοι αυτή την έκδοση. Μερικές από τις σημειώσεις του Έρασμου επέκριναν πολύ τους κληρικούς. Για παράδειγμα πάρτε το εδάφιο Ματθαίος 16:18, όπου λέει: «Συ είσαι Πέτρος, και επί της πέτρας ταύτης θέλω οικοδομήσει την εκκλησίαν μου.» (Ντουαί) Ο Έρασμος εκφράζει την έκπληξή του που αυτά τα λόγια εφαρμόστηκαν αποκλειστικά στον πάπα και απορρίπτει εντελώς τα πρωτεία του Πέτρου. Αυτή ήταν μια θαρραλέα δήλωση σ’ ένα τόμο που ήταν αφιερωμένος στον πάπα. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που πολλά από τα συγγράμματα του Έρασμου είχαν απαγορευτεί, ακόμη και στα πανεπιστήμια.

Το ότι ο Έρασμος ενδιαφερόταν βαθιά για την κατανόηση του Λόγου του Θεού φαίνεται από ένα έργο του που γράφτηκε το 1519 και είχε τίτλο Αρχές Αληθινής Θεολογίας (συντομευμένα Η Λογική). Αυτό εκθέτει τη μέθοδό του για τη μελέτη της Βίβλου, με μια σειρά από κανόνες για την ερμηνεία της. Μερικά απ’ αυτά που περιλαμβάνουν οι κανόνες είναι ποτέ να μη βγάζεις ένα εδάφιο από τα συμφραζόμενά του, ούτε έξω από τη σειρά σκέψεως του συγγραφέα. Έβλεπε την ενότητα της Αγίας Γραφής σαν σύνολο. Γι’ αυτό η ερμηνεία έρχεται μέσα από τη Γραφή, ισχυρίστηκε, και δεν επιβάλλεται από έξω.—Παράβαλε Γένεσις 40:8.

Ο Έρασμος και ο Λούθηρος

Το 1518 ο Έρασμος έγραψε μια πραγματεία που ονομάστηκε Υποδείγματα Συνήθων Συνομιλιών, η οποία και πάλι χτυπούσε τις διαφθορές της Εκκλησίας και των μοναστηριών. Ακριβώς τον προηγούμενο χρόνο, ο Μαρτίνος Λούθηρος είχε καρφώσει θαρραλέα τις ενενήντα πέντε θέσεις του πάνω στην πόρτα της εκκλησίας στη Βιττεμβέργη, διαμαρτυρόμενος για τα συγχωροχάρτια, που είχαν γίνει σκάνδαλο σε πολλές χώρες. Για ένα διάστημα φαινόταν πως ο Έρασμος και ο Λούθηρος θα ενώνονταν για να φέρουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Αλλά οι γνώμες τους για το πώς να το επιτύχουν αυτό ήταν ριζικά διαφορετικές. Δεν πέρασε πολύς καιρός και ο Λούθηρος άρχισε να κατακρίνει τον Έρασμο διότι ο τελευταίος ήταν μετριοπαθής και ήθελε να εργαστούν με ειρηνικούς τρόπους μέσα από την Εκκλησία. Μπορεί να λεχθεί ότι ο Έρασμος σκεφτόταν και έγραφε, ενώ ο Λούθηρος δρούσε.

Η ρήξη ήρθε τελικά το 1524 όταν ο Έρασμος έγραψε ένα δοκίμιο με τίτλο Περί Ελευθερίας Βουλήσεως. Ο Λούθηρος απέρριψε την ιδέα ότι ο άνθρωπος είχε ελεύθερη βούληση, αλλά ο Έρασμος σκέφθηκε ότι αυτό θα έκανε τον Θεό άδικο, διότι θα σήμαινε ότι ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να ενεργήσει μ’ έναν τρόπο που θα κατέληγε στη σωτηρία του.

Καθώς η Μεταρρύθμιση επικρατούσε στην Ευρώπη, οι περιστάσεις ανάγκασαν πολλούς από τους ηγέτες της να αποχωριστούν από την Καθολική Εκκλησία. Μολονότι δεν είχαν προβλέψει τις συνέπειές της, αυτοί προχώρησαν στο μονοπάτι που είχαν διαλέξει, με αποτέλεσμα πολλές φορές το θάνατό τους. Αλλά ο Έρασμος αποσύρθηκε απ’ αυτή τη διαμάχη, και μάλιστα αρνήθηκε τη θέση του καρδιναλίου, παραδεχόμενος σε μια περίπτωση ότι αν θα δοκιμαζόταν, ίσως να έπεφτε σαν τον Πέτρο. (Ματθαίος 26:69-75) Προσπάθησε να τηρήσει μια μέση οδό. Έτσι ενώ η Ρώμη θεωρούσε τα συγγράμματά του αιρετικά και τα έβαζε στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων, πολλοί μεταρρυθμιστές τον κατάγγειλαν σαν έτοιμο να συμβιβαστεί για να σωθεί. Ο Έρασμος που ήταν ευαίσθητος σε κάθε επίκριση, αλλά και του άρεσε να τον επαινούν, ήταν συχνά πολύ προσεχτικός, φοβούμενος τις συνέπειες οποιασδήποτε ρήξεως με τη Ρώμη.

Οι σχέσεις του Έρασμου με τη Μεταρρύθμιση έχουν συνοψιστεί ως εξής: «Ήταν μεταρρυθμιστής ωσότου η Μεταρρύθμιση έγινε μια φοβερή πραγματικότητα· διακωμωδούσε τις διδασκαλίες της παπωσύνης ωσότου αυτές άρχισαν να καταρρέουν· διέδιδε τις Γραφές ωσότου οι άνθρωποι επιδόθηκαν στη μελέτη και στην εφαρμογή τους· υποτιμούσε τους τυπικισμούς της θρησκείας ωσότου όλοι κατανόησαν την πραγματική τους αξία· με λίγα λόγια, ήταν ένας μορφωμένος, ευφυής, αγαθός, αξιαγάπητος, δειλός, αναποφάσιστος άνθρωπος, ο οποίος ενώ έπαιρνε την ευθύνη άφηνε σ’ άλλους τη δόξα να λυτρώσουν το ανθρώπινο μυαλό από τη δουλεία χιλιάδων χρόνων. Το χάσμα ανάμεσα στη δική του καριέρα και στην καριέρα του Λουθήρου διαρκώς μεγάλωνε, ωσότου τελικά κινήθηκαν σε αντίθετες κατευθύνσεις, και αντιμετώπισε ο ένας τον άλλο με αμοιβαία εχθρότητα.»—Έντιμπουργκ Ρηβιού, LXIII, 302.

Οι μεταρρυθμιστές δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν μεταξύ τους για τα δόγματα και την εφαρμογή τους, κι’ έτσι οι αλλαγές που έγιναν τον δέκατο έκτο αιώνα, δεν μπόρεσαν να ξεριζώσουν μερικές από τις βασικές παραδόσεις που είχαν αποκρύψει την αλήθεια του Λόγου του Θεού για αιώνες. Αλλά οι πρόοδοι που έγιναν στο να δώσουν τη Βίβλο στον κοινό λαό, συνεχίστηκαν από τον καιρό εκείνο ως το σημερινό. Από τους αγώνες εκείνους, στους οποίους ο Έρασμος είχε παίξει κάποιο ρόλο, προήλθαν αξιόπιστες και ακριβείς μεταφράσεις της Βίβλου.

Έτσι, σήμερα το ‘αγόρι που οργώνει’ μπορεί να πάρει τη Βίβλο, τουλάχιστον ένα μέρος της, σχεδόν σε κάθε γλώσσα και να ευφρανθεί να μάθει για το μεγάλο σκοπό του Θεού για το ανθρώπινο γένος. Οι Γραφές μάς ενθαρρύνουν θερμά να κάνουμε κι εμείς το ίδιο. Όπως λέει στον Ψαλμό 1:2, 3 σχετικά με τον δίκαιο: «Εν τω νόμω του Κυρίου είναι το θέλημα αυτού, και εν τω νόμω αυτού μελετά ημέραν και νύκτα. Και θέλει είσθαι ως δένδρον πεφυτευμένον παρά τους ρύακας των υδάτων, το οποίον δίδει τον καρπόν αυτού εν τω καιρώ αυτού, και το φύλλον αυτού δεν μαραίνεται· και πάντα, όσα αν πράττη, θέλουσιν ευοδωθή.» Είθε να μην περάσει ποτέ μια μέρα χωρίς να ευφρανθούμε στον Λόγο του Θεού.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Ο Έρασμος, ένας μεταρρυθμιστής ωσότου η μεταρρύθμιση έγινε μια φοβερή πραγματικότητα