Βοήθεια για τα Θύματα της Αιμομιξίας
Η αιμομιξία είναι η σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών από κάποιον μεγαλύτερο συγγενή. Συνήθως, είναι κάποιος άρρενας συγγενής—όπως ο πατέρας, ο πατριός, ο θείος ή ο μεγαλύτερος αδελφός. Μερικές φορές, αλλά πολύ πιο σπάνια, είναι κάποια γυναίκα συγγενής. Σύμφωνα με το βιβλίο «Το Σιωπηλό Παιδί», η αιμομικτική κακοποίηση μπορεί να ποικίλλει από το ακατάλληλο χάιδεμα μέχρι τη στοματική-γενετήσια επαφή μέχρι τη συνουσία. Βέβαια, η στοργική σωματική επαφή ανάμεσα στα παιδιά και στους μεγαλύτερους είναι κατάλληλη. Αλλά όταν το πιο ηλικιωμένο άτομο βρίσκει ότι οι επαφές αυτές είναι σεξουαλικά διεγερτικές, ή όταν κάνει πράγματα, όταν είναι μόνος με το παιδί, τα οποία δεν θα έκανε αν η μητέρα του παιδιού ήταν παρούσα, αυτό πιθανόν θα οδηγήσει στη σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού.
«ΣΤΟ μεγαλύτερο μέρος της ζωής της η Ραχήλ κατατρεχόταν από ενοχή, πεπεισμένη ότι δεν είχε καμιά αξία σαν άτομο και παγιδευμένη με την αίσθηση της απελπισμένης απομόνωσης.» Τι ήταν αυτό που θα μπορούσε να βαρύνει τόσο πολύ τη ζωή μιας Βρετανής νοικοκυράς και μητέρας;
Ένα 16χρονο κορίτσι από την Καλιφόρνια είπε: «Τώρα έχω ένα βαθύ πόνο στην καρδιά μου που ποτέ δεν θα φύγει, και με πονάει, με πονάει αληθινά.» Τι ήταν αυτό που θα μπορούσε να της προξενήσει τόση αγωνία;
Η απάντηση και στις δύο περιπτώσεις είναι η ίδια: αιμομιξία. Και τη μια και την άλλη αυτή γυναίκα τις είχαν κακοποιήσει σεξουαλικά οι πατέρες τους όταν ήταν παιδιά. Δυστυχώς, υπάρχουν πολλές σαν κι αυτές. Μελέτες στις Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν ότι ένα στα πέντε κορίτσια κι ένα στα δέκα αγόρια υφίστανται παράνομη σεξουαλική κακοποίηση προτού μεγαλώσουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το έγκλημα διαπράττεται από κάποιον τον οποίον το νεαρό θύμα γνωρίζει, και σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για αιμομιξία. Εκθέσεις από άλλες χώρες λένε ότι συμβαίνουν παρόμοια.
Καθώς ο κόσμος γίνεται ολοένα και περισσότερο εκφυλισμένος, το πρόβλημα αυτό πιθανόν θα χειροτερεύει. Ακόμη και τώρα, πολλές γυναίκες που έρχονται στη Χριστιανική εκκλησία έχουν συναισθηματικές δυσκολίες εξαιτίας αιμομιξίας που διαπράχθηκε σε βάρος τους όταν ήταν παιδιά. Μερικές έχουν πάει σε επαγγελματίες συμβούλους και ψυχολόγους για βοήθεια, αλλά πολλές στρέφονται στην εκκλησία αποβλέποντας στους Χριστιανούς αδελφούς και αδελφές για υποστήριξη. Υπάρχει κανένας τρόπος που οι ώριμοι μέσα στην εκκλησία, ακόμη κι αν δεν είναι επαγγελματίες στον τομέα της διανοητικής υγείας, μπορούν να βοηθήσουν; Συχνά υπάρχει.—1 Θεσσαλονικείς 5:11.
Αν έχετε κάποια αμφιβολία σχετικά με τη βλάβη που προξενεί η αιμομιξία, εξετάστε τις εκφράσεις μερικών από τα θύματα αιμομιξίας πολλά χρόνια μετά από το έγκλημα: «Για 15 χρόνια τα κρατούσα όλα αυτά μέσα μου, ήμουν τόσο πολύ καταποντισμένη από τα χρόνια της ενοχής . . . Πόσο μισούσα τους άντρες!»
«Σχεδόν χειρότερο από την ίδια τη σεξουαλική πράξη είναι η ενοχή.»
«Μπορώ να πω αληθινά πως νομίζω ότι θα είχα αυτοκτονήσει μέχρι τώρα εξαιτίας των αναμνήσεων.»
«Δεν θέλω να παντρευτώ εξαιτίας της μνήμης του σεξ. Και ασφαλώς δεν θέλω να κάνω παιδιά.»
Μια μελέτη που έκαναν οι Δόκτορες Μπρους Α. Γούντλινγκ (της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας) και Πήτερ Ντ. Κοσσόρις (βοηθός περιφερειακού εισαγγελέα) επιβεβαιώνει τα παραπάνω, δηλώνοντας: «Οι ηλικιωμένες γυναίκες που υπέστησαν αιμομικτική σεξουαλική επίθεση σαν παιδιά ή έφηβοι έχουν σαν κοινό χαρακτηριστικό την κατάθλιψη και τη νευρωτική ανησυχία.» Μια μελέτη του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον που δημοσιεύτηκε στους Μέντικαλ Τάιμς προσθέτει: «Τα προβλήματα που αναφέρονται περιλαμβάνουν: συναισθήματα ενοχής και κατάθλιψης· αρνητική εικόνα του θύματος για τον εαυτό του· δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις που σχετίζονται με μια έλλειψη εμπιστοσύνης που υπάρχει για τους άντρες, ανεπαρκείς κοινωνικές δεξιότητες και σεξουαλική δυσλειτουργία.»
Γιατί είναι η αιμομιξία τόσο συγκλονιστική; Το περιοδικό Ευημερία των Παιδιών τραβάει την προσοχή στην κατάσταση μιας κόρης που την είχε κακοποιήσει σεξουαλικά ο πατέρας της: «Η κόρη που την είχε κακοποιήσει σεξουαλικά ο πατέρας της εξαρτάται από τον πατέρα της για προστασία και φροντίδα. . . . Δεν τολμάει να εκφράσει ακόμη και να αισθανθεί το βάθος του θυμού της επειδή τη χρησιμοποίησε μ’ αυτόν τον τρόπο. Πρέπει να συμβιβαστεί με τις απαιτήσεις του πατέρα της ή με τον κίνδυνο να χάσει την πατρική αγάπη την οποία χρειάζεται.»
Ένα πρώην θύμα σωστά επιμένει ότι η αιμομιξία «είναι ιδιοτελής και αξιόμεμπτη . . . και χονδροειδής παραβίαση της εμπιστοσύνης και της εξάρτησης του παιδιού.»
Μερικά μικρά κορίτσια που ήταν θύματα αιμομιξίας νόμισαν ότι ο μόνος τρόπος που θα μπορούσαν να τις αγαπήσουν οι άντρες ήταν ο σεξουαλικός, κι έτσι συμπεριφέρονταν πρώιμα σεξουαλικά απέναντι στους άλλους ανθρώπους επιπρόσθετα μ’ εκείνους που τις έκαναν θύματά τους. Άλλα θύματα, όταν μεγάλωσαν και έγιναν έφηβοι είχαν υπερβολικό ακόμη και αχαλίνωτο ενδιαφέρον για το σεξ. Πολλά έχουν συναισθήματα βαθιού θυμού, αισθήματος ότι δεν αξίζουν τίποτα και, ιδιαίτερα, ενοχή. Αισθάνονται ένοχα εξαιτίας αυτού που συνέβη, ένοχα γιατί δεν το σταμάτησαν, ένοχα εξαιτίας των επιβλαβών συναισθημάτων, ένοχα αν είχαν καθόλου ηδονικά συναισθήματα στη διάρκεια της πείρας αυτής και, αν η αιμομιξία επηρέασε το γάμο του γονιού τους, ένοχα εξαιτίας αυτού.
Υπάρχει κανένας τρόπος που μπορούν να βοηθηθούν ώστε να αντιμετωπίσουν τη συναισθηματική αυτή αναταραχή;
Δεν Βοηθάει να Πούμε . . .
Μια γυναίκα που είχε προβλήματα επειδή υπήρξε θύμα αιμομιξίας επί πολλά χρόνια πήγε στους πρεσβυτέρους στην εκκλησία για να συζητήσει το πρόβλημά της. «Μου είπαν να τα ξεχάσω όλα,» αναφέρει. Η καλοπροαίρετη λογική πίσω από τη συμβουλή αυτή αναμφίβολα ήταν ότι εφόσον η κακή αυτή πείρα είχε συμβεί στο παρελθόν και τίποτα δεν μπορούσε να γίνει πια σχετικά μ’ αυτά τα πράγματα, το καλύτερο ήταν να τα βγάλει από το μυαλό της και να κάνει καλές σκέψεις. (Φιλιππησίους 4:8) Δυστυχώς, το πράγμα δεν είναι τόσο απλό.
Γιατί όχι; Ας αναλογιστούμε κάποιον που σακάτεψε το χέρι του σε κάποιο ατύχημα. Οι φίλοι του τον επισκέπτονται για να τον βοηθήσουν. Θα τον βοηθούσαν αν του έλεγαν: ‘Έλα τώρα, ξέχασε τα όλα!’ Και βέβαια όχι. Γιατί δεν υπάρχει κανένας τρόπος για να το ξεχάσει αυτό.
Παρόμοια, πολλές γυναίκες που έγιναν θύματα αιμομιξίας απλώς δεν μπορούν να το ξεχάσουν. Για μερικές αυτό σημαδεύεται πάνω στη συνείδησή τους σαν συναισθηματική πληγή. Ένα θύμα έγραψε: «Ο παππούς μου με κακοποίησε όταν ήμουν εφτά χρόνων, όχι μία αλλά πολλές φορές. Η αφέλειά μου με άφησε ανυπεράσπιστη. Τώρα αισθάνομαι τις επιπτώσεις συνεχώς. Ζω μέσα σ’ έναν ζωντανό εφιάλτη από τότε. Η μνήμη μπορεί να απωθηθεί για λίγο, απλά και μόνο για να ξανάρθει στην επιφάνεια και να κάνει να ανακατεύεται το στομάχι μου. Αισθάνομαι ντροπή και βρώμικη, και ασφαλώς δεν είμαι εγώ αυτή που θα πρέπει να κατηγορηθεί γι’ αυτό.»
Αλήθεια, οι συναισθηματικές πληγές της αιμομιξίας (και άλλων τραυματικών εμπειριών) δεν είναι ορατές. Αλλά είναι εξίσου πραγματικές όσο και οι σωματικές πληγές. Έτσι πώς μπορούν να βοηθηθούν αυτοί που τις έχουν; Ένας τρόπος είναι να ακούσουμε το θύμα και να το ενθαρρύνουμε να «εξωτερικευτεί.»
Θα Μπορούσε να Βοηθήσει αν θα Λέγαμε . . .
Ο σύμβουλος πρέπει να δείξει κατανόηση όχι επίκριση. Ο απόστολος Παύλος ενθάρρυνε τους Χριστιανούς: «Γίνεσθε δε εις αλλήλους χρηστοί, εύσπλαγχνοι.» (Εφεσίους 4:32) Σε καταστάσεις όπου πρέπει να δώσουμε συμβουλές, οι ιδιότητες αυτές είναι ζωτικές.
Έτσι, μια γυναίκα που έγινε θύμα επί πολλά χρόνια από τον πατέρα της όταν ήταν κορίτσι λέει: «Οι πρεσβύτεροι (ή οποιοσδήποτε άλλος τον οποίο μπορείτε να πλησιάσετε) πρέπει να είναι εξαιρετικά στοργικοί.» Μια άλλη που την κακοποίησε σεξουαλικά ο πατέρας της λέει: «Το κύριο πράγμα είναι να μην αισθανθείς σοκ. Να είσαι ήρεμος και να δείξεις κατανόηση, να μην πιέζεις για ν’ ακούσεις κάθε λεπτομέρεια αλλά να είσαι πρόθυμος να ακούσεις οτιδήποτε σου λένε. Προσπάθησε να καταλάβεις τα συναισθήματα του θύματος.»
Το να είσαι ήρεμος και να δείχνεις κατανόηση δεν είναι πάντοτε εύκολο. Μια γυναίκα παραδέχτηκε ότι συχνά μιλούσε με ταραχή, ακόμη και με επιθετικότητα, όταν συζητούσε το πρόβλημά της. Μήπως η συμπεριφορά αυτή είναι αυθάδης; Ίσως. Αλλά ένας ‘ευσπλαχνικός’, ώριμος Χριστιανός αμέσως θα καταλάβαινε ότι αυτό δεν το κάνει επειδή έχει κάτι προσωπικό με τον άλλο. Είναι η έκφραση μιας εσωτερικής αναστάτωσης.—Φιλιππησίους 2:1-4.
Επιπρόσθετα, εκείνοι που συμβουλεύουν τα θύματα της αιμομιξίας πρέπει να ακούν ακριβώς όπως ακούει και ο Ιεχωβά. (Ψαλμός 69:33) Πρέπει να μην είναι ταχείς στο να κάνουν σχόλια ή κρίσεις. (Παροιμίαι 18:13· Ιακώβου 1:19) Βοηθάει πραγματικά η ακρόαση και η προσφορά παρηγοριάς; Ναι, πράγματι βοηθάει. Ένα θύμα αναφέρει: «Κατάφερα να το συζητήσω με μια από τις μεγαλύτερες αδελφές μου, και τι ανακούφιση αισθάνθηκα! Έκλαιγα μαζί της.» Μια άλλη είπε: «Νομίζω ότι το γεγονός πως είχα κάποιον άλλο για να το συζητήσω αυτό ήταν εκείνο που πραγματικά με βοήθησε περισσότερο.»
Αν το θύμα υποφέρει από σοβαρή συναισθηματική διαταραχή, ένας πιο έμπειρος σύμβουλος ίσως μπορέσει να τη βοηθήσει να καθορίσει το λόγο γι’ αυτή την αναταραχή και με ποιον τρόπο μπορεί να την αντιμετωπίσει. Ερωτήσεις όπως οι ακόλουθες μπορεί να βοηθήσουν για να βγάλουν έξω τα κρυμμένα συναισθήματα: «Θες να συζητήσεις αυτό που συνέβη; Πώς αισθάνεσαι για τον εαυτό σου; Πώς αισθάνεσαι για τον πατέρα σου [ή το θείο, ή οποιοσδήποτε ήταν αυτός που έκανε τη σεξουαλική κακοποίηση]; Κατηγορείς τον εαυτό σου γι’ αυτό που συνέβη; Νομίζεις ότι αυτό σε κάνει χειρότερη από τους άλλους ανθρώπους;» Ένας στοργικός σύμβουλος θα δείξει ότι δεν έχει συγκλονιστεί από τις απαντήσεις. Μάλλον, θα εξηγήσει ότι τα συναισθήματα αυτά δεν είναι ασυνήθιστα. Μερικοί αισθάνονται καλύτερα όταν το ακούν αυτό.
Αλλά τι θα γίνει αν το θύμα αποκαλύψει πως αισθάνεται ανάξιο εξαιτίας της πείρας αυτής; Μια νεαρή γυναίκα που την είχε κακοποιήσει σεξουαλικά ο παππούς της, ο πατέρας της και ο πατριός της, λέει: «[Οι σύμβουλοι] θα μπορούσαν να τη βοηθήσουν να συνειδητοποιήσει ότι αξίζει πολλά. Συνήθως αισθανόμουν διαφορετική από τις φίλες μου στο σχολείο. Αισθανόμουν βρώμικη σε σύγκριση μ’ αυτές. Κατόπιν σαν έφηβη είχα προβλήματα αρκετές φορές. Αλλά τώρα γνωρίζω ότι ο Ιεχωβά δεν έχει καταλογίσει σε βάρος μου την πείρα αυτή. Με θεωρεί ένα αξιόλογο άτομο.»—Ψαλμός 25:8· 1 Ιωάννου 4:18, 19.
Τα θύματα συχνά αισθάνονται θυμό επίσης. Στο βιβλίο της Τα Σιωπηλά Παιδιά η Λίντα Τ. Σάνφορντ εξηγεί το γιατί, λέγοντας: «Καθώς το παιδί μεγαλώνει, μαθαίνει την αληθινή σημασία της σεξουαλικής δραστηριότητας και συνειδητοποιεί τη χονδροειδή ακατάλληλη χρήση που του έκανε ο ενήλικος. Γιαυτό αισθάνεται προδομένο. Απέβλεπε και εμπιστευόταν το πιο ηλικιωμένο αυτό άτομο. Μαθαίνει ότι οι διαβεβαιώσεις του ήταν χονδροειδή ψέματα.»
Ένα μέρος από το θυμό αυτό—και ένα μέρος από τα συναισθήματα ενοχής που έχουν τα θύματα—μπορεί να απομακρυνθεί αν εκείνος που τα κακοποίησε σεξουαλικά ομολογήσει απευθείας τι έκανε και ζητήσει συγνώμη. Ένα θύμα, ο πατέρας του οποίου συνελήφθη όταν ακούστηκε η αιμομιξία και μετά, είπε: «Γύρω στα τρία χρόνια πριν ο πατέρας μου μού έδωσε ένα όμορφο δώρο και μου είπε: ‘Θέλω να ξέρεις ότι πραγματικά είμαι λυπημένος για πολλά πράγματα που συνέβησαν αναμεταξύ μας.’ Γνώριζα τι εννοούσε και δέχτηκα τη συγνώμη του. Τώρα έχω καλές σχέσεις μαζί του.»
Δυστυχώς, όμως, πολλοί από εκείνους που κακοποιούν σεξουαλικά αρνούνται απόλυτα το καθετί ή παραδέχονται μόνο ένα μέρος απ’ όλα όσα έκαναν. Μέχρι τον καιρό που η διαταραγμένη γυναίκα θα ζητήσει βοήθεια, αυτός που την κακοποίησε μπορεί ακόμη και να έχει πεθάνει. Αλλά ο θυμός εξακολουθεί να υπάρχει. Αυτοί που συμβουλεύουν μπορούν, παρόλ’ αυτά, να μπορέσουν να δώσουν βοήθεια. Μπορούν ευγενικά να υποδείξουν ότι ο θυμός είναι τελείως κατανοητός. Ακόμη και ο Ιεχωβά παραμένει θυμωμένος με τους αμαρτωλούς που δεν μετανοούν.—Ιωάννης 3:36.
Ωστόσο, με ευγένεια μπορούν να υποδείξουν τους κινδύνους αν αφήσει το άτομο το θυμό να το καταβάλει. (Εφεσίους 4:26) Μπορούν να το βοηθήσουν να λογικευτεί πάνω σ’ αυτό κάνοντας ευγενικά ερωτήσεις όπως, «ο θυμός σου σε βοηθάει ή σε βλάφτει; Αφήνοντας το θυμό να σε επηρεάσει τόσο πολύ, μήπως αφήνεις το άτομο αυτό να επηρεάζει ακόμη τη ζωή σου; Αληθινά νομίζεις ότι αυτό το άτομο κατόρθωσε να κάνει αυτό που έκανε και να γλυτώσει την τιμωρία; Δεν είναι ο Ιεχωβά ο Κριτής ακόμη κι εκείνων που διαπράττουν εγκλήματα στα κρυφά;»—Ψαλμός 69:5· Λουκάς 8:17· Ρωμαίους 12:19.
Η λογίκευση αλλά όχι και η διάλεξη πάνω στο Ρωμαίους 12:21 μπορεί να βοηθήσει. Ο σκοπός της συμβουλής είναι να βοηθήσει, όχι να διαπαιδαγωγήσει ή να ασκήσει πίεση. Αντί να πει κανείς στο θύμα πώς πρέπει να αισθάνεται, είναι πολύ πιο ωφέλιμο να μάθει και να βρει πώς πράγματι αισθάνεται και, προχωρώντας ευγενικά με ερωτήσεις, να το βοηθήσει να δει το ίδιο γιατί αισθάνεται μ’ αυτόν τον τρόπο.
Αν η συζήτηση αποκαλύψει ένα βαθύ συναίσθημα ενοχής, θα πρέπει να καταδειχτεί ότι η αιμομιξία που διαπράττεται ενάντια σ’ ένα μικρό παιδί ποτέ δεν είναι λάθος του παιδιού. Αλήθεια, τα μικρά παιδιά συχνά ενεργούν με στοργή απέναντι στους ενήλικους. Αλλά δεν έχουν καμία ιδέα σχετικά με το σεξ των ενήλικων. Όπως υποδεικνύει το βιβλίο Τα Σιωπηλά Παιδιά «Το παιδί ποτέ δεν έχει την πρόθεση να γίνουν σεξουαλικές η στενή σχέση και η θέρμη. Η αιμομιξία είναι η ερμηνεία που δίνει ο ίδιος ο ενήλικος στις επιθυμίες του παιδιού—μια ερμηνεία που κατά πολύ επηρεάζεται από τις ανάγκες του ίδιου του ενήλικου.»
Ασφαλώς κάποιος που τον κακοποίησαν σεξουαλικά όταν ήταν παιδί μπορεί να είναι βέβαιος για την κατανόηση και τη στοργική αποδοχή του Θεού. Ο Ιεχωβά συγχωρεί ακόμη κι εκείνους που διαπράττουν χονδροειδείς αμαρτίες—αν μετανοήσουν και αλλάξουν την πορεία δράσης τους πόσο μάλλον το κακοποιημένο σεξουαλικά παιδί που δεν φταίει.—1 Κορινθίους 6:9-11.
Μια Ρεαλιστική Άποψη
Το να βοηθήσουμε τα θύματα να ξεπεράσουν τα συναισθηματικά τους τραύματα δεν είναι εύκολο. Δεν είναι κάτι που μπορεί να το χειριστεί κανείς μέσα σε λίγα λεπτά στη γεμάτη Αίθουσα Βασιλείας. Απαιτεί υπομονή, αγάπη, στοργή, επανειλημμένες προσπάθειες και, ιδιαίτερα, χρόνο. Δεν υπάρχουν θαυματουργικές θεραπείες. Απαιτεί αρκετή συζήτηση—και προσευχή—προτού ένα διαταραγμένο θύμα πετύχει να έχει συναισθηματική σταθερότητα. Η κακή πείρα δεν ξεχνιέται ποτέ. Αλλά το θύμα μπορεί να μάθει να ζει μαζί με την ανάμνηση.
Έτσι ένα θύμα είπε: «Εξακολουθώ να έχω συναισθήματα ότι είμαι άχρηστη. Αλλά λέω στον εαυτό μου ότι αυτό δεν είναι αληθινό. Και σε μια μέρα περίπου, το συναίσθημα φεύγει.» Ένα άλλο θύμα είπε: «Έχω μάθει από τις Γραφές να είμαι συγχωρητική, να βοηθώ τους άλλους και να μην αισθάνομαι λυπημένη για τον εαυτό μου.» Ένα άλλο είπε: «Με βοήθησαν να δω ότι ο Ιεχωβά εξακολουθεί να με αγαπάει . . . Θα ξεπεράσω όλα μου τα προβλήματα με τη βοήθεια του Ιεχωβά.»—Ψαλμός 55:22.
Η Διαρκής Λύση
Όταν ο Ιησούς ήταν πάνω στη γη, θεράπευε θαυματουργικά εκείνους που είχαν σωματικές ατέλειες, τους ‘κουτσούς και ακρωτηριασμένους.’ (Ματθαίος 15:30) Στην επικείμενη Νέα Τάξη, το θαύμα εκείνο θα επιτελεστεί πολλές φορές πάνω σε όλες τις σωματικές ασθένειες και θα τις εξαλείψει.—Ησαΐας 33:24.
Στην περίπτωση εκείνων που υποφέρουν από συναισθηματικές πληγές, συχνά η στοργική, υπομονετική βοήθεια των ώριμων Χριστιανών αντρών και γυναικών που εφαρμόζουν την κατευναστική επιρροή του Λόγου του Θεού μπορεί να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους κι ακόμη να βρουν χαρά στην υπηρεσία του Ιεχωβά. (Ιακώβου 5:13-15) Ωστόσο στη Νέα Τάξη, έχουμε την υπόσχεση ότι: «Αι πρότεραι θλίψεις ελησμονήθησαν.» (Ησαΐας 65:16) Έτσι, όλοι οι δούλοι του Θεού αποβλέπουν με εμπιστοσύνη στον καιρό που ο Θεός «θέλει εξαλείψει παν δάκρυον από των οφθαλμών αυτών, και ο θάνατος δεν θέλει υπάρχει πλέον, ούτε πένθος ούτε κραυγή ούτε πόνος δεν θέλουσιν υπάρχει πλέον· διότι τα πρώτα παρήλθον.» (Αποκάλυψις 21:4) Αυτή θα είναι η τελική θεραπεία όλων των ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων και των συναισθηματικών.
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 28]
«Η μνήμη μπορεί να απωθηθεί για λίγο μόνο για να ξανάρθει στην επιφάνεια και να με κάνει άρρωστη»
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 29]
‘Απλά και μόνο το γεγονός ότι είχα κάποιον για να μιλήσω μαζί του με βοήθησε περισσότερο’