Γιατί να Είστε Απροκατάληπτοι Μπροστά σε Νέες Ιδέες;
ΚΑΘΩΣ το πυκνό στρώμα της καταχνιάς διαλυόταν σιγά-σιγά, ο Αμερικανός αρχηγός της νηοπομπής Μάθιου Σ. Πέρι αντίκρισε το Βουνό Φούτζι από το κατάστρωμα της ναυαρχίδας του, της Σασκουεχάνα. Επιθυμούσε ζωηρά να δει την Ιαπωνία και τελικά έφτασε εκεί στις 8 Ιουλίου 1853, μετά από ταξίδι που κράτησε εφτά και πλέον μήνες. Ο πλοίαρχος αυτός είχε μελετήσει κάθε διαθέσιμη έκθεση σχετικά μ’ εκείνη τη χώρα. Για ποιο λόγο; Γιατί ήλπιζε να αποκαταστήσει τις σχέσεις αυτού του «απομονωμένου βασίλειου» με τον υπόλοιπο κόσμο.
Ήταν πράγματι απομονωμένο! Πριν από 200 και πλέον χρόνια, η Ιαπωνία είχε κόψει τους εμπορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με όλες τις χώρες, εκτός από την Κίνα, την Κορέα και την Ολλανδία. Στη συνέχεια το έθνος περιήλθε σε μια κατάσταση ανενόχλητης αυταρέσκειας. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, έμοιαζε με πολλά άτομα που αντιτίθενται στις νέες ιδέες και αρνιούνται να ακούσουν απόψεις που διαφέρουν από τις δικές τους. Από μερικές απόψεις, αυτή η στάση μπορεί να είναι βολική, αφού οι νέες ιδέες πιθανόν να προκαλούν αναστάτωση, ακόμα και τρόμο. Είναι όμως αυτή η στάση σοφή; Εξετάστε τα αποτελέσματα της πολιτικής του αποκλεισμού που ακολουθούσε η Ιαπωνία.
Τι Οδήγησε στην Απομόνωση της Ιαπωνίας;
Η Ιαπωνία δεν απομονώθηκε χωρίς αιτία. Το 1549, ο Ιησουίτης ιεραπόστολος Φράνσις Ξαβιέ έφτασε στην Ιαπωνία για να διαδώσει τη θρησκεία του. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, η Ρωμαιοκαθολική πίστη απέκτησε εξέχουσα θέση στη χώρα. Οι κυβερνήτες εκείνης της εποχής είχαν αντιμετωπίσει τη θρησκευτική επανάσταση που είχε κάνει μια Βουδιστική αίρεση και έβλεπαν ότι υπήρχε το ενδεχόμενο και οι Καθολικοί να προβούν σε μια τέτοια ενέργεια. Έτσι ο Καθολικισμός απαγορεύτηκε, αν και η απαγόρευση δεν επιβλήθηκε με αυστηρότητα.
Καθώς οι κυβερνήτες ισχυρίζονταν ότι η Ιαπωνία ήταν «το θείο έθνος», δεν σκόπευαν να επιτρέψουν σε μια «Χριστιανική» θρησκεία να απειλήσει το σύστημά τους. Τότε γιατί δεν επέβαλαν με πιο άκαμπτο τρόπο την απαγόρευση στον Καθολικισμό; Γιατί οι Καθολικοί ιεραπόστολοι έρχονταν με πορτογαλικά εμπορικά πλοία, και η κυβέρνηση διψούσε για τα κέρδη που της απόφεραν αυτά τα σκάφη. Ωστόσο, ο φόβος ότι οι Καθολικοί θα επηρέαζαν σταδιακά τους Ιάπωνες, υπερίσχυσε της επιθυμίας που είχαν οι κυβερνήτες για το εμπόριο. Έτσι, εξέδωσαν διατάγματα που έκαναν πιο αυστηρό τον έλεγχο που ασκούνταν στο ξένο εμπόριο, στη μετανάστευση και στους «Χριστιανούς».
Όταν μάλιστα οι «Χριστιανοί» οι οποίοι αντιμετώπιζαν διωγμό και πιέσεις, επαναστάτησαν ενάντια σ’ έναν τοπικό φεουδαλικό ηγεμόνα, έφτασε το αποκορύφωμα. Θεωρώντας την εξέγερση ως άμεσο αποτέλεσμα της Καθολικής προπαγάνδας, η κεντρική κυβέρνηση του σογκουνάτου έδιωξε τους Πορτογάλους και απαγόρευσε στους Ιάπωνες να πηγαίνουν στο εξωτερικό. Μετά την έκδοση αυτού του διατάγματος το 1639, η απομόνωση της Ιαπωνίας έγινε πραγματικότητα.
Οι μόνοι Δυτικοί στους οποίους επιτρεπόταν να συνεχίζουν τις εμπορικές σχέσεις με την Ιαπωνία ήταν οι Ολλανδοί, που είχαν στριμωχτεί στο Ντετζίμα, που ήταν τότε ένα μικρό νησί μέσα στο λιμάνι του Ναγκασάκι. Για 200 χρόνια, ο Δυτικός πολιτισμός εισχωρούσε στην Ιαπωνία μόνο μέσω του Ντετζίμα, που εν τω μεταξύ είχε προσαρτηθεί και πάλι στην Ιαπωνία. Κάθε χρόνο, ο διευθυντής της εμπορικής διακίνησης του νησιού υπέβαλλε την «Ολλανδική Έκθεση», η οποία έδινε τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να γνωρίζει τι λάβαινε χώρα στον έξω κόσμο. Αλλά το καθεστώς του σογκουνάτου φρόντιζε να μη βλέπει κανένας άλλος αυτές τις εκθέσεις. Έτσι οι Ιάπωνες ζούσαν σε απομόνωση ώσπου ο Πλοίαρχος Πέρι ‘χτύπησε την πόρτα τους’ το 1853.
Το Τέλος της Απομόνωσης
Καθώς τα μεγάλα μαύρα ατμόπλοια του Πέρι κινούνταν μέσα στον Κόλπο του Έντο, εκτόξευαν ατμό, αφήνοντας άφωνους τους ντόπιους ψαράδες οι οποίοι νόμισαν ότι επρόκειτο για κινούμενα ηφαίστεια. Οι κάτοικοι του Έντο (τώρα Τόκιο) πανικοβλήθηκαν, και πολλοί έφυγαν από την πόλη, παίρνοντας μαζί τα έπιπλά τους. Αυτή η έξοδος ήταν τόσο μεγάλη ώστε η κυβέρνηση χρειάστηκε να εκδώσει μια επίσημη ανακοίνωση για να καθησυχάσει τους ανθρώπους.
Όχι μόνο τα πλοία τα οποία ήταν κάτω από το πρόσταγμα του Πλοίαρχου Πέρι, αλλά επίσης και τα δώρα που αυτός έφερε άφησαν άναυδους εκείνους τους απομονωμένους ανθρώπους. Έμειναν κατάπληκτοι από την επίδειξη τηλεγράφησης μηνυμάτων από το ένα κτίριο στο άλλο. Το Narrative of the Expedition of an American Squadron to the China Seas and Japan (Ιστορικό της Αποστολής μιας Αμερικανικής Μοίρας στις Κινεζικές Θάλασσες και στην Ιαπωνία), που είχε συνταχτεί κάτω από την επίβλεψη του Πέρι, λέει για Ιάπωνες αξιωματούχους που δίχως να μπορούν να κρατηθούν πήδησαν πάνω σε μια λιλλιπούτεια ατμομηχανή η οποία «μόλις και μετά βίας μπορούσε να μεταφέρει ένα παιδί έξι ετών». Ακόμα κι ένας «διακεκριμένος μανδαρίνος» σκαρφάλωσε στην οροφή της «με τους ανοιχτούς μανδύες του ν’ ανεμίζουν στον αέρα».
Η πόρτα της Ιαπωνίας άνοιξε τελείως με τη δεύτερη επίσκεψη του Πέρι τον επόμενο χρόνο. Υποκύπτοντας στην πίεση, η κυβέρνηση άνοιξε τη χώρα. Οι αδιάλλακτοι οπαδοί του αποκλεισμού, οι οποίοι ήθελαν να διατηρήσουν την απομόνωση της Ιαπωνίας κατέφυγαν στην τρομοκρατία, δολοφόνησαν τον πρωθυπουργό της κυβέρνησης, και επιτέθηκαν σε ξένους. Μερικοί ηγεμόνες που υποστήριζαν τον αποκλεισμό άνοιξαν πυρ κατά των ξένων στόλων. Ωστόσο, οι επιθέσεις σιγά-σιγά σταμάτησαν και ο αυτοκράτορας πήρε τη διακυβέρνηση από το Σογκουνάτο των Τοκουγκάβα.
Ως την εποχή που ο Πέρι άνοιξε την πόρτα της Ιαπωνίας, στα Δυτικά έθνη είχε ήδη ξεκινήσει η Βιομηχανική Επανάσταση. Επειδή η Ιαπωνία είχε μείνει απομονωμένη, βρισκόταν πολύ πίσω. Οι εκβιομηχανισμένες χώρες είχαν δαμάσει τη δύναμη του ατμού. Ως το 1830, οι ατμομηχανές και τα ατμοκίνητα μηχανήματα χρησιμοποιούνταν γενικά. Η πολιτική της απομόνωσης που είχε ακολουθήσει η Ιαπωνία την ανάγκασε να μείνει πολύ πίσω στην εκβιομηχάνιση. Αυτό το αισθάνθηκαν έντονα οι πρώτοι Ιάπωνες αντιπρόσωποι στην Ευρώπη. Σε μια εμπορική έκθεση που είχε γίνει στο Λονδίνο το 1862, τα ιαπωνικά εκθέματα ήταν από χαρτί και ξύλο όπως «αυτά που παρουσιάζονται σε ένα κατάστημα με αντίκες», όπως είπε ένας αντιπρόσωπος που είχε βρεθεί σε δύσκολη θέση.
Οι Ιάπωνες αντιπρόσωποι στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες ένιωσαν ότι υπήρχε τρομερή ανάγκη να εκβιομηχανίσουν τη χώρα τους και πρόθυμα εισήγαγαν σύγχρονες εφευρέσεις και ιδέες. Εξήντα τέσσερα χρόνια μετά την πρώτη επίσκεψη του Πέρι, το τελευταίο επιζών μέλος του πληρώματός του επισκέφτηκε την Ιαπωνία και είπε: «Η πρόοδος που έχει κάνει η Ιαπωνία μέσα σε εξήντα χρόνια περίπου με κατέπληξε».
Επομένως η πολιτική της απομόνωσης που ακολουθούσε η Ιαπωνία περιόρισε κατά πολύ τη δυνατότητά της για ανάπτυξη. Το ότι δέχτηκε απροκατάληπτα νέες ιδέες αποδείχτηκε ωφέλιμο για το έθνος με πολλούς τρόπους. Ωστόσο σήμερα, μερικοί στην Ιαπωνία επισημαίνουν ότι υπάρχει σε πολλά άτομα «απομόνωση του νου» και θεωρούν ότι αυτό είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί. Πράγματι, το να υπερνικήσει κανείς την τάση που έχει να αντιτίθεται σε νέες ιδέες είναι μια πρόκληση, όχι μόνο για τους σύγχρονους Ιάπωνες, αλλά για όλους τους ανθρώπους. Τι μπορεί να λεχθεί για σας σχετικά με το ζήτημα της «απομόνωσης του νου»; Θα σας ωφελούσε το να γίνετε ανοιχτόμυαλοι και απροκατάληπτοι μπροστά σε νέες ιδέες, όπως έκανε η Ιαπωνία τότε στη δεκαετία του 1850;