Η Προέλευση του Άδη

«ΑΔΗΣ», εξηγεί η New Catholic Encyclopedia (Νέα Καθολική Εγκυκλοπαίδεια) είναι η λέξη «που χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει τον τόπο των καταδικασμένων». Μια Προτεσταντική εγκυκλοπαίδεια ορίζει τον άδη ως «τον τόπο της μελλοντικής τιμωρίας των πονηρών».a Αλλά η δοξασία ότι υπάρχει ένας τόπος μεταθανάτιας τιμωρίας δεν περιορίζεται στις κύριες εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου. Αυτή είχε την προέλευσή της πολλούς αιώνες προτού έρθει σε ύπαρξη ο Χριστιανικός κόσμος.

Ο Άδης των Μεσοποταμίων

Δύο χιλιάδες περίπου χρόνια πριν από τη γέννηση του Ιησού, οι Σουμέριοι και οι Βαβυλώνιοι πίστευαν σε κάποιον κάτω κόσμο, τον οποίο ονόμαζαν Χώρα Δίχως Επιστροφή. Αυτή η αρχαία δοξασία αντικατοπτρίζεται στα σουμερικά και ακκαδικά ποιήματα που είναι γνωστά ως το «Έπος του Γκιλγκαμές» και «Η κάθοδος της Ιστάρ στον Άδη». Αυτά περιγράφουν την κατοικία των νεκρών ως ένα σκοτεινό σπίτι, «το σπίτι, από το οποίο δεν βγαίνει κανένας απ’ όσους μπήκαν σ’ αυτό».

Όσον αφορά τις συνθήκες που επικρατούν εκεί, ένα αρχαίο ασσυριακό κείμενο δηλώνει πως «ο κάτω κόσμος ήταν τρομακτικός». Ο Ασσύριος πρίγκιπας, στον οποίο υποτίθεται ότι επιτράπηκε να δει την υπόγεια κατοικία των νεκρών, βεβαίωσε ότι «τα πόδια [του] έτρεμαν» απ’ αυτά που είδε. Περιγράφοντας τον Νεργκάλ, το βασιλιά του κάτω κόσμου, αυτός είπε: «Αφήνοντας μια δυνατή κραυγή, στρίγκλισε προς το μέρος μου οργισμένα σαν μανιασμένη θύελλα».

Οι Θρησκείες της Αιγύπτου και της Ανατολής

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν στην αθανασία της ψυχής και φαντάζονταν τον κάτω κόσμο με το δικό τους τρόπο. Η εγκυκλοπαίδεια The New Encyclopædia Britannica δηλώνει: «Τα αιγυπτιακά ταφικά κείμενα περιγράφουν το δρόμο για τον άλλο κόσμο γεμάτο από τρομερούς κινδύνους: φοβερά τέρατα, λίμνες φωτιάς, πύλες που δεν μπορεί κανείς να τις περάσει, παρά μόνο με μαγικές λέξεις, κι ένας διαβολικός βαρκάρης, τα κακά σχέδια του οποίου πρέπει να ανατραπούν με μάγια».

Οι ινδοϊρανικές θρησκείες ανέπτυξαν διάφορες δοξασίες για τη μεταθανάτια τιμωρία. Σχετικά με τον Ινδουισμό, η γαλλική εγκυκλοπαίδεια Encyclopædia Universalis δηλώνει: «Υπάρχουν αμέτρητες περιγραφές των 21 παραλλαγών του άδη, τις οποίες φαντάζονται οι Ινδουιστές. Οι αμαρτωλοί κατατρώγονται από θηρία και φίδια, σιγοψήνονται, κομματιάζονται με πριόνια, βασανίζονται από δίψα και πείνα, βράζουν σε λάδι ή αλέθονται μέχρι να κονιορτοποιηθούν μέσα σε σιδερένια ή πέτρινα σκεύη».

Τόσο ο Ζαϊνισμός όσο και ο Βουδισμός έχουν τις δικές τους παραλλαγές του άδη, όπου βασανίζονται οι αμετανόητοι αμαρτωλοί. Ο Ζωροαστρισμός, που θεμελιώθηκε στο Ιράν, δηλαδή στην Περσία, έχει επίσης έναν άδη—έναν κρύο, δύσοσμο τόπο, όπου βασανίζονται οι ψυχές των αμαρτωλών.

Είναι ενδιαφέρον το ότι τα βάσανα των αιγυπτιακών, ινδουιστικών, ζαϊνιστικών, βουδιστικών και ζωροαστρικών παραλλαγών του άδη δεν είναι αιώνια. Σύμφωνα μ’ αυτές τις θρησκείες, ύστερα από μια περίοδο παθημάτων, οι ψυχές των αμαρτωλών μεταπηδούν σε κάποιον άλλο τόπο ή άλλη κατάσταση, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις της κάθε θρησκείας για το ανθρώπινο πεπρωμένο. Οι ιδέες τους για τον άδη μοιάζουν με αυτές του Καθολικισμού για το καθαρτήριο.

Ο Άδης των Ελλήνων, των Ετρούσκων και των Ρωμαίων

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στην επιβίωση κάποιας ψυχής (την ίδια λέξη χρησιμοποιούσαν και για την πεταλούδα). Ονόμαζαν το βασίλειο των νεκρών Άδη, και πίστευαν ότι το κυβερνούσε ένας θεός που είχε το ίδιο όνομα. Στο βιβλίο του Orpheus—A General History of Religions (Ορφέας—Μια Γενική Ιστορία των Θρησκειών), ο Γάλλος λόγιος Σαλομόν Ράιναχ έγραψε σχετικά με τους Έλληνες: «Μια ευρέως διαδεδομένη δοξασία ήταν ότι [η ψυχή] έμπαινε στον υποχθόνιο κόσμο, αφού διέσχιζε το ποτάμι Στύγα με τη βάρκα του γέρο-βαρκάρη, του Χάροντα, ο οποίος ζητούσε για ναύλα έναν οβολό [νόμισμα], που τοποθετούνταν στο στόμα του νεκρού. Στον υποχθόνιο κόσμο η ψυχή εμφανιζόταν μπροστά σε τρεις τοπικούς δικαστές . . . · αν καταδικαζόταν για τα εγκλήματά της, έπρεπε να υποφέρει στον Τάρταρο. . . . Οι Έλληνες έφτασαν μάλιστα στο σημείο να επινοήσουν κι ένα Λίμπο, το οποίο ήταν η κατοικία των παιδιών που είχαν πεθάνει στη βρεφική τους ηλικία, καθώς κι ένα Καθαρτήριο, όπου κάποια συγκεκριμένη ήπια τιμωρία εξάγνιζε τις ψυχές». Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια The World Book Encyclopedia οι ψυχές που κατέληγαν στον Τάρταρο «υπέμεναν αιώνια βάσανα».

Στην Ιταλία, οι Ετρούσκοι, των οποίων ο πολιτισμός προηγήθηκε του ρωμαϊκού, πίστευαν επίσης στη μεταθανάτια τιμωρία. Το Dictionnaire des Religions (Λεξικό των Θρησκειών) δηλώνει: «Η αντίληψη των Ετρούσκων για τον κάτω κόσμο εξηγεί την υπερβολική φροντίδα που έδειχναν για τους νεκρούς τους. Όπως και οι Βαβυλώνιοι, αυτοί θεωρούσαν τον κάτω κόσμο τόπο βασάνων και απελπισίας για τους χθόνιους [τα πνεύματα των νεκρών]. Η μόνη ανακούφιση γι’ αυτούς μπορούσε να προέλθει από τις εξιλεωτικές προσφορές που έκαναν οι απόγονοί τους». Ένα άλλο έργο αναφέρει: «Στους τάφους των Ετρούσκων βρίσκουμε απεικονίσεις σκηνών φρίκης, οι οποίες ενέπνευσαν τους πίνακες που ζωγράφισαν οι Χριστιανοί περιγράφοντας τον άδη».

Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν τον άδη των Ετρούσκων, ονομάζοντάς τον Όρκους ή Ινφέρνους. Δανείστηκαν επίσης τους ελληνικούς μύθους για τον Άδη, το βασιλιά του κάτω κόσμου, τον οποίο ονόμαζαν Όρκους ή Πλούτωνα.

Οι Ιουδαίοι και οι Εβραϊκές Γραφές

Τι θα πούμε για τους Ιουδαίους πριν από τις μέρες του Ιησού; Σχετικά μ’ αυτούς διαβάζουμε στην εγκυκλοπαίδεια Encyclopædia Britannica (1970): «Από τον 5ο αιώνα πριν από την Κοινή μας Χρονολογία (Π.Κ.Χ.) κι έπειτα, οι Ιουδαίοι βρίσκονταν σε στενή επαφή με τους Πέρσες και τους Έλληνες, οι οποίοι, τόσο οι μεν όσο και οι δε, είχαν πλήρως διαμορφωμένες ιδέες για το υπερπέραν. . . . Την εποχή του Χριστού, οι Ιουδαίοι είχαν υιοθετήσει τη δοξασία ότι οι ψυχές των πονηρών θα τιμωρούνταν μετά θάνατον στη Γέεννα». Εντούτοις, η εγκυκλοπαίδεια Encyclopædia Judaica δηλώνει: «Η Γραφή δεν υποστηρίζει πουθενά αυτή τη μετέπειτα αντίληψη για τη Γέεννα».

Η τελευταία αυτή δήλωση είναι σωστή. Οι Εβραϊκές Γραφές δεν υποστηρίζουν πουθενά τη μεταθανάτια τιμωρία της ψυχής σ’ ένα φλεγόμενο άδη. Αυτό το τρομακτικό δόγμα ανάγεται στις μετακατακλυσμιαίες θρησκείες της Βαβυλωνίας, όχι στην Αγία Γραφή. Το δόγμα του Χριστιανικού κόσμου περί τιμωρίας στον άδη προήλθε από τους αρχαίους Βαβυλώνιους. Η ιδέα του Καθολικισμού σχετικά με κάποια παθήματα στο καθαρτήριο, τα οποία αποσκοπούν στην επανόρθωση, ανάγεται στις αρχαίες θρησκείες της Αιγύπτου και της Ανατολής. Το Λίμπο αντιγράφτηκε από την ελληνική μυθολογία. Οι προσευχές και οι προσφορές που γίνονται για τους νεκρούς αποτελούσαν συνήθειες των Ετρούσκων.

Αλλά σε ποια θεμελιώδη προϋπόθεση βασίζονται τα δόγματα της συνειδητής μεταθανάτιας τιμωρίας;

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Η διέλευση της Στυγός, όπως περιγράφεται στην «Κόλαση» του Δάντη

[Ευχαριστίες]

Dover Publications, Inc.