Είναι Ακόμα Ζωντανή η Λατρεία της Μητέρας-Θεάς;

Η ΛΑΤΡΕΙΑ της μητέρας-θεάς εξακολουθούσε να υπάρχει στις μέρες των πρώτων Χριστιανών. Ο απόστολος Παύλος αντιμετώπισε αυτή τη μορφή λατρείας στην Έφεσο της Μικράς Ασίας. Όπως και στην Αθήνα, άλλη μια πόλη στην οποία λατρεύονταν διάφορες θεές, αυτός έδωσε μαρτυρία για ‘τον Θεό όστις έκαμε τον κόσμον’, τον ζωντανό Δημιουργό, ο οποίος δεν είναι «όμοιος με χρυσόν ή άργυρον ή λίθον, κεχαραγμένα δια τέχνης και επινοίας ανθρώπου». Αυτό δεν μπορούσαν να το ανεχθούν οι Εφέσιοι, οι περισσότεροι από τους οποίους λάτρευαν τη μητέρα-θεά Αρτέμιδα. Αυτοί που ζούσαν κατασκευάζοντας αργυρά ομοιώματα του ναού της θεάς υποκίνησαν τους ανθρώπους σε οχλαγωγία. Επί δυο ώρες περίπου, ο όχλος φώναζε: «Μεγάλη η Άρτεμις των Εφεσίων»!—Πράξεις 17:24, 29· 19:26, 34.

Η Άρτεμις της Εφέσου

Οι Έλληνες λάτρευαν κι αυτοί κάποια Αρτέμιδα, αλλά η Άρτεμις που λατρευόταν στην Έφεσο είχε μικρή σχέση μαζί της. Η Άρτεμις των Ελλήνων ήταν η παρθένα θεά του κυνηγιού και της τεκνοποίησης. Η Άρτεμις της Εφέσου ήταν θεά της γονιμότητας. Ο τεράστιος ναός της στην Έφεσο θεωρούνταν ένα από τα εφτά θαύματα του κόσμου. Το άγαλμά της, που πιστευόταν ότι έπεσε από τον ουρανό, την παρίστανε σαν προσωποποίηση της γονιμότητας, καθώς το στήθος της ήταν καλυμμένο με σειρές μαστών ωοειδούς σχήματος. Το παράξενο σχήμα αυτών των μαστών έχει γίνει αφορμή να δοθούν διάφορες εξηγήσεις, όπως ότι οι μαστοί παριστάνουν γιρλάντες με αβγά ή ακόμα και όρχεις ταύρου. Όποια κι αν είναι η εξήγηση, το σύμβολο της γονιμότητας είναι σαφές.

Είναι ενδιαφέρον ότι, σύμφωνα με τη Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica), το αρχικό άγαλμα της θεάς «ήταν κατασκευασμένο από χρυσό, ελεφαντόδοντο, ασήμι και μαύρη πέτρα». Ένα πολύ γνωστό άγαλμα της Αρτέμιδος της Εφέσου, που χρονολογείται από το δεύτερο αιώνα Κ.Χ., την αναπαριστά με μαύρο πρόσωπο, χέρια και πόδια.

Το άγαλμα της Αρτέμιδος το περιέφεραν στους δρόμους. Ο λόγιος της Αγίας Γραφής Ρ. Μπ. Ράκαμ γράφει: «Μέσα στο ναό [της Αρτέμιδος υπήρχαν] φυλαγμένα πράγματα όπως . . . εικόνες της, βωμοί της και ιερά σκεύη της, από χρυσό και ασήμι, τα οποία στις μεγάλες γιορτές μεταφέρονταν στην πόλη και κατόπιν επέστρεφαν στο ναό με μια μεγαλοπρεπή πομπή». Αυτές οι γιορτές προσέλκυαν εκατοντάδες χιλιάδες προσκυνητές από όλη τη Μικρά Ασία. Αυτοί αγόραζαν μικρά ομοιώματα του ναού της θεάς και την προσαγόρευαν ένδοξη, δέσποινά τους, βασίλισσα, παρθένα, «αυτή που ακούει και δέχεται προσευχές». Σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον, απαιτούνταν μεγάλο θάρρος από τον Παύλο και τους πρώτους Χριστιανούς για να εξυμνήσουν ‘τον Θεό όστις έκαμε τον κόσμον’, και όχι θεούς και θεές φτιαγμένους από «χρυσόν ή άργυρον ή λίθον».

Από τη Μητέρα-Θεά στη «Μητέρα του Θεού»

Στους πρεσβυτέρους της Χριστιανικής εκκλησίας της Εφέσου, ο απόστολος Παύλος προείπε ότι θα ερχόταν κάποια αποστασία. Προειδοποίησε ότι θα εγείρονταν αποστάτες και θα μιλούσαν «διεστραμμένα». (Πράξεις 20:17, 28-30) Μεταξύ των κινδύνων που καραδοκούσαν συνεχώς στην Έφεσο ήταν η επιστροφή στη λατρεία της μητέρας-θεάς. Συνέβη πράγματι αυτό;

Διαβάζουμε στη Νέα Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (New Catholic Encyclopedia): «Ως κέντρο προσκυνήματος, η Έφεσος θεωρούνταν ο τόπος ταφής του [αποστόλου] Ιωάννη. . . . Μια άλλη παράδοση, που μαρτυρείται από τη Σύνοδο της Εφέσου (431), συνδέει την Ευλογημένη Παρθένα Μαρία με τον Άγιο Ιωάννη. Η βασιλική στην οποία συγκλήθηκε η Σύνοδος ονομαζόταν Εκκλησία της Μαρίας». Ένα άλλο καθολικό έργο (Τέο—Νέα καθολική εγκυκλοπαίδεια [Théo—Nouvelle encyclopédie catholique]) αναφέρει μια «αληθοφανή παράδοση» σύμφωνα με την οποία η Μαρία συνόδεψε τον Ιωάννη στην Έφεσο, όπου έζησε το υπόλοιπο της ζωής της. Γιατί είναι αυτή η υποτιθέμενη σχέση ανάμεσα στην Έφεσο και στη Μαρία σημαντική για εμάς σήμερα;

Ας αφήσουμε τη Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα να μας απαντήσει: «Η λατρεία της μητέρας του Θεού προωθήθηκε όταν η Χριστιανική Εκκλησία έγινε η εκκλησία της αυτοκρατορίας υπό τον Κωνσταντίνο και οι ειδωλολατρικές μάζες συνέρευσαν στην εκκλησία. . . . Η ευσέβεια και η θρησκευτική συνείδηση των ειδωλολατρών διαμορφώνονταν επί χιλιετηρίδες από τη λατρεία της ‘μεγάλης μητέρας’ θεάς και της ‘θεϊκής παρθένας’, κάτι που προήλθε από τις παλιές δημοφιλείς θρησκείες της Βαβυλώνας και της Ασσυρίας». Ποιο καλύτερο μέρος μπορούσε να υπάρξει από την Έφεσο, όπου να προσλάβει «Χριστιανικό» χαρακτήρα η λατρεία της μητέρας-θεάς;

Έτσι, στην Έφεσο το 431 Κ.Χ., η επονομαζόμενη τρίτη οικουμενική σύνοδος ανακήρυξε τη Μαρία «Θεοτόκο», λέξη που σημαίνει «Εκείνη που γέννησε τον Θεό» ή «Μητέρα του Θεού». Η Νέα Καθολική Εγκυκλοπαίδεια δηλώνει: «Η χρησιμοποίηση αυτού του τίτλου από την Εκκλησία έπαιξε αναμφίβολα αποφασιστικό ρόλο για την ανάπτυξη, σε μετέπειτα αιώνες, των δοξασιών σχετικά με τη Μαρία και την αφοσίωση σ’ αυτήν».

Τα ερείπια του «Ναού της Παρθένας Μαρίας», όπου έγινε η σύνοδος, υπάρχουν ακόμα και σήμερα στο χώρο της αρχαίας Εφέσου. Επίσης, μπορεί κανείς να επισκεφτεί ένα παρεκκλήσι, το οποίο, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν το σπίτι όπου έζησε και πέθανε η Μαρία. Ο Πάπας Παύλος ΣΤ΄ επισκέφτηκε αυτούς τους ναούς της Μαρίας στην Έφεσο το 1967.

Ναι, η Έφεσος ήταν η εστία για τη μετατροπή της ειδωλολατρικής λατρείας της μητέρας-θεάς, όπως την αντιμετώπισε ο Παύλος τον πρώτο αιώνα, σε ένθερμη αφοσίωση στη Μαρία ως «Μητέρα του Θεού». Κυρίως μέσω της αφοσίωσης στη Μαρία επιβίωσε η λατρεία της μητέρας-θεάς στις χώρες του Χριστιανικού κόσμου.

Η Λατρεία της Μητέρας-Θεάς Είναι Ακόμα Ζωντανή

Η Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας και της Ηθικής (Encyclopædia of Religion and Ethics) αναφέρει ότι ο λόγιος της Αγίας Γραφής Γ. Μ. Ράμσεϊ έκανε τη σκέψη πως «τον 5ο αιώνα η τιμή που αποδιδόταν στην Παρθένα Μαρία της Εφέσου ήταν [μια ανανεωμένη] μορφή της αρχαίας ειδωλολατρικής λατρείας της Παρθένας Μητέρας στην Ανατολία». Το Νέο Διεθνές Λεξικό της Θεολογίας της Καινής Διαθήκης (The New International Dictionary of New Testament Theology) δηλώνει: «Οι Καθολικές αντιλήψεις σχετικά με τη ‘μητέρα του Θεού’ και με τη ‘βασίλισσα του ουρανού’, αν και μεταγενέστερες της Κ[αινής] Δ[ιαθήκης], δείχνουν ότι υπάρχουν πολύ πιο παλιές θρησκευτικές και ιστορικές ρίζες στην Ανατολή. . . . Η μεταγενέστερη απόδοση λατρευτικού σεβασμού στη Μαρία έχει πολλά ίχνη της ειδωλολατρικής λατρείας της θεϊκής μητέρας».

Αυτά τα ίχνη είναι τόσο πολλά και τόσο λεπτομερειακά, ώστε δεν μπορούν να είναι συμπτωματικά. Η ομοιότητα που υπάρχει ανάμεσα στα αγάλματα της Παρθένας Μαρίας, τα οποία παριστάνουν τη μητέρα με το παιδί, και στα αγάλματα των ειδωλολατρικών θεαινών, όπως είναι η Ίσις, δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Τα εκατοντάδες αγάλματα και οι εικόνες της Μαύρης Μαντόνας στις Καθολικές εκκλησίες σε όλο τον κόσμο δεν μπορούν παρά να φέρουν στο νου το άγαλμα της Αρτέμιδος. Το έργο Τέο—Νέα καθολική εγκυκλοπαίδεια λέει γι’ αυτές τις Μαύρες Παρθένες: «Φαίνεται πως αυτές αποτέλεσαν το μέσο για να μεταβιβαστεί στη Μαρία ό,τι είχε απομείνει από τη δημοφιλή αφοσίωση στη Διάνα [Αρτέμιδα] . . . ή στην Κυβέλη». Οι πομπές που γίνονται τη μέρα της Ανάληψης της Θεοτόκου έχουν το πρότυπό τους στις πομπές που γίνονταν προς τιμή της Κυβέλης και της Αρτέμιδος.

Οι ίδιοι οι τίτλοι που δόθηκαν στη Μαρία μάς θυμίζουν τις ειδωλολατρικές μητέρες-θεές. Την Ιστάρ την προσαγόρευαν «Άγια Παρθένα», «Δέσποινά μου» και «σπλαχνική μητέρα που ακούει τις προσευχές». Στην Ίσιδα και στην Αστάρτη είχαν δώσει την προσωνυμία «Βασίλισσα του Ουρανού». Η Κυβέλη επονομαζόταν «Μητέρα όλων των Ευλογημένων». Όλοι αυτοί οι τίτλοι, με μικρές παραλλαγές, εφαρμόζονται στη Μαρία.

Η Β΄ Σύνοδος του Βατικανού ενθάρρυνε τη λατρεία της «Ευλογημένης Παρθένας». Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ είναι πολύ γνωστός για τη θερμή του αφοσίωση στη Μαρία. Στη διάρκεια των μεγάλων του ταξιδιών ποτέ δεν χάνει ευκαιρία για να επισκεφτεί τους ναούς που είναι αφιερωμένοι στη Μαρία, συμπεριλαμβανομένου και εκείνου της Μαύρης Μαντόνας στην Τσεστόχοβα της Πολωνίας. Ο πάπας εμπιστεύθηκε ολόκληρη την ανθρωπότητα στη Μαρία. Επομένως δεν προκαλεί έκπληξη ότι κάτω από τον τίτλο «Μητέρα-Θεά», Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα γράφει: «Ο όρος έχει εφαρμοστεί επίσης σε τόσο διαφορετικές μορφές όπως οι λεγόμενες Αφροδίτες της Εποχής του Λίθου και η Παρθένα Μαρία».

Αλλά η Ρωμαιοκαθολική απόδοση λατρευτικού σεβασμού στη Μαρία δεν είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο η λατρεία της μητέρας-θεάς έχει επιβιώσει μέχρι τον καιρό μας. Παραδόξως, υποστηρικτές του φεμινιστικού κινήματος έχουν εκδώσει πολλά έντυπα σχετικά με τη λατρεία των μητέρων-θεαινών. Αυτοί πιστεύουν ότι οι γυναίκες έχουν καταπιεστεί πάρα πολύ σ’ αυτόν τον κόσμο που κυριαρχείται επιθετικά από τους άντρες και ότι η λατρεία που έχει ως επίκεντρό της τη γυναίκα αντικατοπτρίζει τον πόθο για ένα λιγότερο επιθετικό κόσμο. Φαίνεται επίσης ότι πιστεύουν πως σήμερα ο κόσμος θα ήταν καλύτερος και πιο ειρηνικός αν στρεφόταν περισσότερο προς το φεμινισμό.

Ωστόσο, η λατρεία της μητέρας-θεάς δεν έφερε ειρήνη στον αρχαίο κόσμο ούτε θα φέρει ειρήνη σήμερα. Επιπλέον, όλο και περισσότεροι άνθρωποι σήμερα, στην πραγματικότητα εκατομμύρια άνθρωποι που είναι συνταυτισμένοι με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, είναι πεπεισμένοι ότι αυτή η γη δεν θα σωθεί από τη Μαρία, όσο κι αν τη σέβονται και την αγαπούν ως την πιστή γυναίκα που έζησε τον πρώτο αιώνα και είχε το θαυμαστό προνόμιο να γεννήσει και να αναθρέψει τον Ιησού. Ούτε πιστεύουν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά ότι το Γυναικείο Απελευθερωτικό Κίνημα, ακόμη κι αν μερικές από τις απαιτήσεις του μπορεί να είναι δικαιολογημένες, είναι σε θέση να φέρει έναν ειρηνικό κόσμο. Γι’ αυτό αποβλέπουν στον Θεό για τον οποίο κήρυξε ο Παύλος στους Αθηναίους και στους Εφεσίους, ‘τον Θεό όστις έκαμε τον κόσμον και πάντα τα εν αυτώ’. (Πράξεις 17:24· 19:11, 17, 20) Αυτός ο Παντοδύναμος Θεός, του οποίου το όνομα είναι Ιεχωβά, έχει υποσχεθεί να φέρει έναν ένδοξο νέο κόσμο στον οποίο ‘θα κατοικεί δικαιοσύνη’, και εμείς μπορούμε με σιγουριά να βασιστούμε στην υπόσχεσή του.—2 Πέτρου 3:13.

Όσον αφορά την άποψη της Αγίας Γραφής σχετικά με τη θέση της γυναίκας ενώπιον του Θεού και του άντρα, αυτό το θέμα θα αναπτυχθεί παρακάτω σ’ αυτό το περιοδικό.

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Η ΑΣΤΑΡΩΘ—Χαναναία θεά του σεξ και του πολέμου

[Εικόνα στη σελίδα 6]

Η ΑΡΤΕΜΙΣ—Εφέσια θεά της γονιμότητας

[Ευχαριστίες]

Musei dei Conservatori, Rome

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Η «ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ» του Χριστιανικού κόσμου

[Ευχαριστίες]

Chartres Cathedral, France