Η Πυρηνική Απειλή—Επιτέλους Παρελθόν;
«Η ΕΙΡΗΝΗ στη Γη φαίνεται πιθανότερη τώρα παρά ποτέ άλλοτε από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και έπειτα». Αυτή η αισιόδοξη εκτίμηση ενός ειδησεογραφικού ανταποκριτή στα τέλη της δεκαετίας του 1980 βασίστηκε στο γεγονός ότι σημαντικές συμφωνίες αφοπλισμού και απρόσμενες πολιτικές αναταραχές είχαν τελικά τερματίσει τον Ψυχρό Πόλεμο. Όμως, είχε γίνει παρελθόν και η πυρηνική απειλή, ένα κατεξοχήν χαρακτηριστικό της προηγούμενης αντιπαράθεσης των υπερδυνάμεων; Ήταν άραγε εφικτή η διαρκής ειρήνη και ασφάλεια;
Οι Κίνδυνοι της Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων
Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ενώ στηρίζονταν στην ισορροπία του τρόμου για να διατηρήσουν την ειρήνη, οι υπερδυνάμεις συμφώνησαν να επιτρέψουν την ανάπτυξη της πυρηνικής τεχνογνωσίας για την επιδίωξη ειρηνικών σκοπών, αλλά να περιορίσουν τη χρήση της όσον αφορά την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Το 1970 τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη για τη μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων· αργότερα αυτή επικυρώθηκε από 140 έθνη περίπου. Εντούτοις, χώρες που έχουν τη δυνατότητα ανάπτυξης πυρηνικών όπλων, όπως είναι η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Ινδία και το Ισραήλ, αρνούνται να υπογράψουν μέχρι και σήμερα.
Το 1985, όμως, υπέγραψε μια άλλη χώρα που έχει τη δυνατότητα ανάπτυξης πυρηνικών όπλων, η Βόρεια Κορέα. Έτσι, όταν αυτή ανακοίνωσε ότι αποσύρεται από τη συμφωνία στις 12 Μαρτίου 1993, ο κόσμος λογικά αντέδρασε με ανησυχία. Το γερμανικό ειδησεογραφικό περιοδικό Ντερ Σπίγκελ (Der Spiegel) παρατήρησε: «Η γνωστοποίηση της απόσυρσης από τη Συνθήκη για τη μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων δημιουργεί προηγούμενο: Τώρα υφίσταται η απειλή μιας κούρσας πυρηνικών εξοπλισμών, με αφετηρία την Ασία, η οποία θα μπορούσε να γίνει πιο επικίνδυνη από ό,τι ήταν ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις υπερδυνάμεις για τις βόμβες».
Καθώς ο εθνικισμός γεννάει με εκπληκτικό ρυθμό καινούρια έθνη, είναι πιθανόν ότι θα αυξηθεί ο αριθμός των πυρηνικών δυνάμεων. (Βλέπε πλαίσιο). Ο δημοσιογράφος Τσαρλς Κραουθάμερ προειδοποιεί: «Το τέλος της σοβιετικής απειλής δεν σημαίνει και το τέλος του πυρηνικού κινδύνου. Ο πραγματικός κίνδυνος είναι η διάδοση των πυρηνικών όπλων, και η διάδοσή τους μόλις έχει αρχίσει».
Πωλούνται Βόμβες
Επίδοξες πυρηνικές δυνάμεις αδημονούν να αποκτήσουν το κύρος και τη δύναμη που προσφέρουν αυτά τα όπλα. Κάποια χώρα λέγεται ότι αγόρασε τουλάχιστον δύο πυρηνικές κεφαλές από το Καζαχστάν. Αυτή η πρώην σοβιετική δημοκρατία επίσημα καταχωρεί εκείνες τις κεφαλές ως «απωλεσθείσες».
Τον Οκτώβριο του 1992 συνελήφθησαν αρκετοί άντρες στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας με 200 γραμμάρια του έντονα ραδιενεργού καισίου, ποσότητα που είναι αρκετή για να δηλητηριάσει τα αποθέματα νερού μιας ολόκληρης πόλης. Μια εβδομάδα αργότερα, πιάστηκαν εφτά λαθρέμποροι στο Μόναχο με 2,2 κιλά ουρανίου. Η ανακάλυψη δύο κυκλωμάτων λαθρεμπορίου πυρηνικών υλικών μέσα σε δύο εβδομάδες αιφνιδίασε τους ιθύνοντες, εφόσον μόνο πέντε τέτοιες περιπτώσεις είχαν αναφερθεί παγκόσμια ολόκληρο το προηγούμενο έτος.
Το αν εκείνα τα άτομα είχαν την πρόθεση να πουλήσουν τα υλικά αυτά σε τρομοκρατικές ομάδες ή σε εθνικές κυβερνήσεις είναι άγνωστο. Ωστόσο, η πιθανότητα πυρηνικής τρομοκρατίας αυξάνει. Ο Δρ Ντέιβιντ Λόουρι, του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πληροφοριών για τη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων, εξηγεί τον κίνδυνο: «Το μόνο που χρειάζεται να κάνει κάποιος τρομοκράτης είναι να στείλει για δοκιμή σε μια ευυπόληπτη αρχή ένα δείγμα υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου, λέγοντας ότι έχουμε τόσο από αυτό το υλικό και ιδού η απόδειξη. Είναι σαν να στέλνει κάποιος απαγωγέας το αφτί ενός θύματος».
Ειρηνικές «Ωρολογιακές Βόμβες» και «Παγίδες Θανάτου»
Όταν άρχισε το έτος 1992, 420 πυρηνικοί αντιδραστήρες συμμετείχαν στην ειρηνική επιδίωξη της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας· άλλοι 76 βρίσκονταν υπό κατασκευή. Όμως, στο διάβα των ετών, τα ατυχήματα σε αντιδραστήρες έχουν οδηγήσει σε εκθέσεις που μιλούν για αύξηση στις ασθένειες, για αποβολές και για εκ γενετής ανωμαλίες. Μια έκθεση αναφέρει ότι, μέχρι το 1967, προβλήματα που είχαν δημιουργηθεί σε ένα σοβιετικό εργοστάσιο πλουτωνίου είχαν προκαλέσει την εκπομπή τριπλάσιας ραδιενέργειας από εκείνη που προκάλεσε η καταστροφή στο Τσερνόμπιλ.
Ασφαλώς, αυτό το τελευταίο περιστατικό στο Τσερνόμπιλ της Ουκρανίας, τον Απρίλιο του 1986, είναι εκείνο που πέρασε στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Ο Γκριγκόρι Μεντβέντεφ, αναπληρωτής πυρηνικός αρχιμηχανικός στο εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ κατά τη δεκαετία του 1970, εξηγεί ότι η «γιγαντιαία ποσότητα ραδιενέργειας μακράς διαρκείας» που εκτοξεύτηκε στην ατμόσφαιρα «αναλογεί σε δέκα βόμβες σαν και εκείνες που έπληξαν τη Χιροσίμα, όσον αφορά τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα».
Στο βιβλίο του Τσερνομπίλσκαγια κρόνικα (Tschernobylskaja chronika), ο Μεντβέντεφ απαριθμεί 11 σοβαρά περιστατικά σε πυρηνικούς αντιδραστήρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, και άλλα 12 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στα τελευταία περιλαμβανόταν το συγκλονιστικό ατύχημα που συνέβη το 1979 στο Θρι Μάιλ Άιλαντ. Σχετικά με εκείνο το γεγονός, ο Μεντβέντεφ παρατηρεί: «Αυτό κατάφερε το πρώτο σοβαρό πλήγμα ενάντια στην πυρηνική ενέργεια και διέλυσε τις ψευδαισθήσεις που υπήρχαν στη διάνοια πολλών ατόμων σχετικά με την ασφάλεια των πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας—αλλά δεν διέλυσε τις ψευδαισθήσεις όλων».
Αυτό εξηγεί τους λόγους για τους οποίους εξακολουθούν να συμβαίνουν ατυχήματα. Στη διάρκεια του 1992, αυτά αυξήθηκαν στη Ρωσία σχεδόν κατά 20 τοις εκατό. Ύστερα από ένα τέτοιο περιστατικό, το οποίο συνέβη το Μάρτιο εκείνου του έτους στο σταθμό παραγωγής ενέργειας του Σοσνόβι Μπόρε στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, τα επίπεδα ακτινοβολίας αυξήθηκαν κατά 50 τοις εκατό στη βορειοανατολική Αγγλία και έφτασαν το διπλάσιο του ανώτατου επιτρεπτού επιπέδου στην Εσθονία και στη νότια Φινλανδία. Ο καθηγητής Τζον Άρκαρτ, του Πανεπιστημίου του Νιούκασλ, παραδέχεται: «Δεν μπορώ να αποδείξω ότι το Σοσνόβι Μπόρε ήταν εκείνο που προκάλεσε την αύξηση στα επίπεδα ραδιενέργειας—αλλά αν δεν ήταν το Σοσνόβι Μπόρε, τότε τι ήταν;»
Μερικοί ιθύνοντες υποστηρίζουν ότι οι αντιδραστήρες τύπου Τσερνόμπιλ είναι ελαττωματικοί ως προς το σχεδιασμό τους και ότι απλώς είναι πολύ επικίνδυνοι για να λειτουργούν. Εντούτοις, δώδεκα και πλέον από αυτούς εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν στην κάλυψη των τεράστιων απαιτήσεων σε ηλεκτρική ενέργεια. Μερικοί χειριστές αντιδραστήρων έχουν μάλιστα κατηγορηθεί ότι διακόπτουν τη λειτουργία των συστημάτων ασφαλείας ώστε να αυξήσουν την παραγωγή ενέργειας. Τέτοιες εκθέσεις τρομοκρατούν χώρες σαν τη Γαλλία, η οποία χρησιμοποιεί πυρηνικά εργοστάσια για την παραγωγή του 70 τοις εκατό της ηλεκτρικής της ενέργειας. Άλλο ένα «Τσερνόμπιλ», και πολλά εργοστάσια στη Γαλλία ίσως εξαναγκαστούν να κλείσουν οριστικά.
Ακόμη και οι «ασφαλείς» αντιδραστήρες προφανώς γίνονται επισφαλείς με την πάροδο του χρόνου. Στις αρχές του 1993, στη διάρκεια ενός τυπικού ελέγχου ασφαλείας, βρέθηκαν πάνω από εκατό ρωγμές σε ατσάλινες σωληνώσεις στον αντιδραστήρα του Μπρουνσμπούτελ, έναν από τους παλιότερους αντιδραστήρες της Γερμανίας. Παρόμοιες ρωγμές έχουν βρεθεί σε αντιδραστήρες στη Γαλλία και στην Ελβετία. Το πρώτο σοβαρό ατύχημα σε ιαπωνικό εργοστάσιο συνέβη το 1991, και πιθανώς η πάροδος του χρόνου ήταν ένας παράγοντας που συνέβαλε σε αυτό. Τέτοια γεγονότα αποτελούν δυσάρεστα προμηνύματα για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου περίπου τα δύο τρίτα των εμπορικών αντιδραστήρων είναι δέκα και πλέον ετών.
Τα ατυχήματα σε πυρηνικούς αντιδραστήρες μπορούν να συμβούν οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Όσο περισσότεροι είναι οι αντιδραστήρες, τόσο μεγαλύτερη είναι η απειλή· όσο παλιότερος είναι ο αντιδραστήρας, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος. Εύλογα κάποια εφημερίδα τούς βάφτισε ωρολογιακές βόμβες που έχουν ήδη αρχίσει να χτυπούν, καθώς και ραδιενεργές παγίδες θανάτου.
Πού να Πετάξουν τα Σκουπίδια;
Οι άνθρωποι εξεπλάγησαν πρόσφατα όταν διαπίστωσαν ότι μια παραποτάμια περιοχή για πικνίκ στις Γαλλικές Άλπεις ήταν αποκλεισμένη και φρουρούνταν από την αστυνομία. Η εφημερίδα Δε Γιουροπίαν (The European) εξήγησε: «Έλεγχοι ρουτίνας που διατάχτηκαν μετά το θάνατο μιας ντόπιας γυναίκας, ο οποίος οφειλόταν σε δηλητηρίαση από βηρύλλιο και είχε συμβεί δυο μήνες προηγουμένως, αποκάλυψαν ότι τα επίπεδα ραδιενέργειας στο χώρο του πικνίκ ήταν 100 φορές υψηλότερα από εκείνα της γύρω περιοχής».
Το βηρύλλιο, ένα ιδιαίτερα ελαφρό μέταλλο το οποίο παράγεται με διάφορες διαδικασίες, χρησιμοποιείται στη βιομηχανία αεροσκαφών και, όταν εκτεθεί σε ακτινοβολίες, χρησιμοποιείται σε πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας. Όπως φαίνεται, κάποιο εργοστάσιο παραγωγής βηρυλλίου είχε πετάξει στην περιοχή του πικνίκ ή κοντά σε αυτήν απόβλητα που προέρχονταν από την επικίνδυνη διαδικασία της έκθεσης του βηρυλλίου σε ακτινοβολίες. «Η σκόνη του βηρυλλίου, ακόμη και όταν δεν έχει εκτεθεί σε ακτινοβολίες», παρατήρησε η εφημερίδα Δε Γιουροπίαν, «αποτελεί μια από τις πιο τοξικές μορφές βιομηχανικών αποβλήτων που είναι γνωστές».
Στο μεταξύ, περίπου 17.000 δοχεία ραδιενεργών αποβλήτων αναφέρεται ότι πετάχτηκαν σε μια περίοδο 30 ετών στα ανοιχτά της ακτής της Νόβαγια Ζεμλιά, η οποία χρησιμοποιούνταν από τους Σοβιετικούς ως χώρος πυρηνικών δοκιμών κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1950. Επιπλέον, ραδιενεργά τμήματα πυρηνικών υποβρυχίων και μέρη από τουλάχιστον 12 αντιδραστήρες πετάχτηκαν σε αυτόν το βολικό σκουπιδότοπο.
Είτε γίνεται σκόπιμα είτε όχι, η πυρηνική μόλυνση είναι επικίνδυνη. Το περιοδικό Τάιμ (Time) προειδοποίησε σχετικά με κάποιο υποβρύχιο που βυθίστηκε έξω από τις νορβηγικές ακτές το 1989: «Από το ναυάγιο ήδη διαρρέει καίσιο-137, ένα καρκινογόνο ισότοπο. Μέχρι στιγμής η διαρροή θεωρείται πολύ μικρή για να επηρεάσει τη θαλάσσια ζωή ή την ανθρώπινη υγεία. Όμως, το Κομσομόλιετς μετέφερε επίσης δύο πυρηνικές τορπίλες οι οποίες περιέχουν 13 κιλά πλουτωνίου με χρόνο υποδιπλασιασμού 24.000 έτη και τοξικότητα τόσο υψηλή ώστε ένας κόκκος μπορεί να σκοτώσει. Ρώσοι ειδικοί προειδοποίησαν ότι το πλουτώνιο θα μπορούσε να χυθεί στο νερό και, ήδη το 1994, να έχει μολύνει τεράστιες εκτάσεις ωκεανού».
Φυσικά, η απαλλαγή από τα ραδιενεργά απόβλητα δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο για τη Γαλλία και τη Ρωσία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν «βουνά επικίνδυνων σκουπιδιών και κανένα μόνιμο χώρο αποθήκευσης», αναφέρει το Τάιμ. Το ίδιο περιοδικό λέει ότι εκατομμύρια βαρέλια με θανατηφόρες ουσίες βρίσκονται σε προσωρινούς χώρους αποθήκευσης, ενώ υπάρχει συνεχώς ο «κίνδυνος της απώλειας, της κλοπής και της βλάβης του περιβάλλοντος από κάποιον κακό χειρισμό».
Σαν να αποσκοπούσε στο να δείξει παραστατικά αυτόν τον κίνδυνο, μια δεξαμενή πυρηνικών αποβλήτων, η οποία βρισκόταν σε ένα πρώην εργοστάσιο όπλων στο Τομσκ της Σιβηρίας, εξερράγη τον Απρίλιο του 1993 προκαλώντας το φάσμα ενός δεύτερου Τσερνόμπιλ.
Είναι ολοφάνερο ότι όποιες κραυγές για ειρήνη και ασφάλεια και αν ακούγονται με βάση τον υποτιθέμενο τερματισμό της πυρηνικής απειλής δεν στηρίζονται σε ισχυρό θεμέλιο. Ωστόσο, η ειρήνη και η ασφάλεια είναι κοντά. Πώς το γνωρίζουμε αυτό;
[Πλαίσιο στη σελίδα 4]
ΠΥΡΗΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
12 και Εξακολουθούν να Αυξάνονται
ΔΗΛΩΜΕΝΕΣ ή «ΝΤΕ ΦΑΚΤΟ»: Βρετανία, Γαλλία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ινδία, Ισραήλ, Καζαχστάν, Κίνα, Λευκορωσία, Νότια Αφρική, Ουκρανία, Πακιστάν, Ρωσία
ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΥΡΗΝΙΚΩΝ ΟΠΛΩΝ: Αλγερία, Αργεντινή, Βόρεια Κορέα, Βραζιλία, Ιράκ, Ιράν, Λιβύη, Νότια Κορέα, Συρία, Ταϊβάν
[Εικόνα στη σελίδα 5]
Ακόμη και η ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας μπορεί να είναι επικίνδυνη
[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας]
Background: U.S. National Archives photo
[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 2]
Cover: Stockman/International Stock
[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 3]
U.S. National Archives photo