Θα Πάψει Ποτέ το Μίσος;

ΑΝ ΕΧΕΤΕ παρακολουθήσει έστω και λίγα δελτία ειδήσεων στην τηλεόραση, δεν αγνοείτε την ύπαρξη του μίσους. Το μίσος είναι ο κοινός παρονομαστής που βρίσκεται πίσω από τις σφαγές οι οποίες φαίνεται ότι αφήνουν τα αιματηρά ίχνη τους σε αυτόν τον κόσμο σχεδόν καθημερινά. Από το Μπέλφαστ ως τη Βοσνία, από την Ιερουσαλήμ ως το Γιοχάνεσμπουργκ, άτυχοι παρατηρητές σκοτώνονται.

Τα θύματα συνήθως είναι άγνωστα σε αυτούς που τους επιτίθενται. Το μόνο τους «έγκλημα» είναι ότι ίσως ανήκουν στην «αντίθετη πλευρά». Σε μια μακάβρια ανταλλαγή, τέτοιου είδους θάνατοι μπορεί να αποτελούν αντίποινα για κάποιες προηγούμενες ωμότητες ή για κάποιο είδος «εθνικών εκκαθαρίσεων». Κάθε γύρος βίας συντελεί στο να φουντώνουν οι φλόγες του μίσους ανάμεσα στις εχθρικές ομάδες.

Αυτοί οι αποτρόπαιοι κύκλοι μίσους φαίνεται ότι αυξάνονται. Αιματηρές βεντέτες ξεσπούν ανάμεσα σε φυλές και ανάμεσα σε εθνικές ή θρησκευτικές ομάδες. Θα μπορέσει ποτέ να εξαλειφτεί το μίσος; Για να δοθεί απάντηση, χρειάζεται να καταλάβουμε τις αιτίες που προκαλούν το μίσος, εφόσον δεν γεννηθήκαμε για να μισούμε.

Φυτεύονται οι Σπόροι του Μίσους

Η Ζλάτα Φιλίποβιτς, ένα νεαρό κορίτσι βοσνιακής καταγωγής από το Σεράγεβο, δεν έχει μάθει ακόμη να μισεί. Στο ημερολόγιό της γράφει με παραστατικό τρόπο τα εξής σχετικά με τη βία μεταξύ εθνοτήτων: «Εξακολουθώ να ρωτάω: Γιατί; Για ποιο λόγο; Ποιος ευθύνεται; Ρωτάω αλλά δεν παίρνω απάντηση. . . . Ανάμεσα στις φίλες μου, ανάμεσα στους φίλους μας, στην οικογένειά μας, υπάρχουν Σέρβοι και Κροάτες και Μουσουλμάνοι. . . . Συναναστρεφόμαστε με τους καλούς, όχι με τους κακούς. Και ανάμεσα στους καλούς υπάρχουν Σέρβοι και Κροάτες και Μουσουλμάνοι, όπως ακριβώς υπάρχουν και ανάμεσα στους κακούς».

Από την άλλη μεριά, πολλοί ενήλικοι σκέφτονται διαφορετικά. Πιστεύουν ότι έχουν πολλούς λόγους για να μισούν. Γιατί;

Αδικία. Πιθανώς το μίσος τροφοδοτείται κυρίως από την αδικία και την καταδυναστεία. Όπως αναφέρει η Αγία Γραφή, «η καταδυναστεία παραλογίζει τον σοφόν». (Εκκλησιαστής 7:7) Όταν οι άνθρωποι γίνονται θύματα άσχημης συμπεριφοράς ή υφίστανται βάναυση μεταχείριση, τους είναι εύκολο να τρέφουν μίσος για τους καταδυνάστες τους. Μάλιστα, αν και μπορεί να είναι αδικαιολόγητο, ή ‘παράλογο’, το μίσος συχνά εκδηλώνεται σε μια ολόκληρη ομάδα.

Ενώ η αδικία, πραγματική ή φανταστική, μπορεί να είναι η κύρια αιτία του μίσους, δεν είναι η μοναδική. Μια άλλη αιτία είναι η προκατάληψη.

Προκατάληψη. Η προκατάληψη συνήθως πηγάζει από την άγνοια όσον αφορά κάποια εθνότητα ή εθνική ομάδα. Εξαιτίας κάποιας φήμης, κάποιας παραδοσιακής έχθρας ή κάποιας κακής εμπειρίας με ένα ή δύο άτομα, μερικοί μπορεί να αποδίδουν αρνητικές ιδιότητες σε μια ολόκληρη φυλή ή εθνικότητα. Όταν ριζώσει η προκατάληψη, μπορεί να τυφλώσει τους ανθρώπους ως προς την αλήθεια. «Μισούμε μερικούς ανθρώπους γιατί δεν τους γνωρίζουμε· και δεν τους γνωρίζουμε γιατί τους μισούμε», παρατήρησε ο Άγγλος συγγραφέας Τσαρλς Κέιλεμπ Κόλτον.

Οι πολιτικοί και οι ιστορικοί, από την άλλη μεριά, μπορεί να προωθούν σκόπιμα την προκατάληψη για πολιτικούς ή εθνικιστικούς σκοπούς. Ο Χίτλερ ήταν ένα εξέχον παράδειγμα. Ο Γκέοργκ, ένα πρώην μέλος του κινήματος της Χιτλερικής Νεολαίας, λέει: «Η προπαγάνδα των Ναζί μάς δίδαξε να μισούμε πρώτα τους Εβραίους, έπειτα τους Ρώσους και, στη συνέχεια, όλους τους ‘εχθρούς του Ράιχ’. Ως έφηβος, πίστευα όσα μου έλεγαν. Αργότερα, διαπίστωσα ότι είχα εξαπατηθεί». Όπως συνέβη στη ναζιστική Γερμανία και σε άλλα μέρη, μερικοί έχουν δικαιολογήσει τη φυλετική ή την εθνική προκατάληψη επικαλούμενοι τον εθνικισμό, μια άλλη πηγή μίσους.

Εθνικισμός, φυλετισμός και ρατσισμός. Στο βιβλίο του Η Καλλιέργεια του Μίσους (The Cultivation of Hatred), ο ιστορικός Πίτερ Γκέι περιγράφει τι συνέβη κατά το ξέσπασμα του πρώτου παγκόσμιου πολέμου: «Στη μάχη της αφοσίωσης, ο εθνικισμός απάλειψε κάθε άλλη αφοσίωση. Η αγάπη για την πατρίδα και το μίσος για τους εχθρούς της αποδείχτηκε η πιο ισχυρή δικαιολογία για επιθετικότητα την οποία παρήγαγε ο ατέλειωτος δέκατος ένατος αιώνας». Το εθνικιστικό συναίσθημα των Γερμανών έκανε δημοφιλές ένα πολεμικό τραγούδι γνωστό ως ο «Ύμνος του Μίσους». Οι υποκινητές του μίσους στη Βρετανία και στη Γαλλία, εξηγεί ο Γκέι, επινοούσαν ιστορίες για Γερμανούς στρατιώτες που βίαζαν γυναίκες και σκότωναν παιδιά. Ο Σίγκφριντ Σασούν, ένας Άγγλος στρατιώτης, περιγράφει το πνεύμα της βρετανικής πολεμικής προπαγάνδας: «Φαινόταν λες και ο άνθρωπος είχε δημιουργηθεί για να σκοτώνει τους Γερμανούς».

Παρόμοια με τον εθνικισμό, η υπερβολική εξύψωση μιας εθνικής ομάδας ή φυλής μπορεί να συμβάλει στην υποδαύλιση του μίσους για τις άλλες εθνικές ομάδες ή φυλές. Ο φυλετισμός συνεχίζει να πυροδοτεί τη βία σε πολλές αφρικανικές χώρες, ενώ ο ρατσισμός εξακολουθεί να μαστίζει τη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Ένα άλλο διαιρετικό στοιχείο που μπορεί να συνδυαστεί με τον εθνικισμό είναι η θρησκεία.

Θρησκεία. Πολλές από τις πιο επίμονες συρράξεις στον κόσμο έχουν ισχυρό θρησκευτικό χαρακτήρα. Στη Βόρεια Ιρλανδία, στη Μέση Ανατολή και αλλού, οι άνθρωποι μισούνται εξαιτίας της θρησκείας στην οποία ανήκουν. Πριν από δύο και πλέον αιώνες, ο Άγγλος συγγραφέας Τζόναθαν Σουίφτ παρατήρησε: «Έχουμε αρκετή θρησκεία για να μας κάνει να μισούμε, αλλά δεν έχουμε αρκετή για να μας κάνει να αγαπάμε ο ένας τον άλλον».

Το 1933, ο Χίτλερ πληροφόρησε τον επίσκοπο του Όσναμπρικ: ‘Όσον αφορά τους Εβραίους, συνεχίζω απλώς την ίδια τακτική που έχει υιοθετήσει η Καθολική Εκκλησία εδώ και 1.500 χρόνια’. Οι περισσότεροι Γερμανοί εκκλησιαστικοί ηγέτες δεν καταδίκασαν ποτέ τις γεμάτες μίσος οργανωμένες σφαγές του. Ο Πολ Τζόνσον, στο βιβλίο του Ιστορία της Χριστιανοσύνης (A History of Christianity), παρατηρεί πως «η Εκκλησία αφόριζε τους Καθολικούς οι οποίοι δήλωναν στη διαθήκη τους ότι επιθυμούσαν να αποτεφρωθούν, . . . αλλά δεν τους απαγόρευε να εργάζονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή θανάτου».

Μερικοί θρησκευτικοί ηγέτες δεν έχουν δικαιολογήσει απλώς το μίσος—το έχουν καθαγιάσει. Το 1936, όταν ξέσπασε ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος, ο Πάπας Πίος ΙΑ΄ καταδίκασε το ‘πραγματικά σατανικό μίσος που έτρεφαν για τον Θεό’ οι Δημοκρατικοί—παρ’ όλο που υπήρχαν Καθολικοί ιερείς στην παράταξη των Δημοκρατικών. Παρόμοια, ο Καρδινάλιος Γκομά, πριμάτος της Ισπανίας στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου, ισχυρίστηκε ότι ‘χωρίς ένοπλο αγώνα ήταν αδύνατον να υπάρξει ειρήνευση’.

Δεν υπάρχει καμιά ένδειξη για το ότι κατασιγάζει το θρησκευτικό μίσος. Το 1992 το περιοδικό Ανθρώπινα Δικαιώματα Χωρίς Σύνορα (Human Rights Without Frontiers) κατήγγειλε τον τρόπο με τον οποίο ιθύνοντες της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ξεσήκωναν μίσος εναντίον των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Ανάμεσα σε άλλα παραδείγματα, ανέφερε την περίπτωση ενός Ορθόδοξου ιερέα ο οποίος υπέβαλε μήνυση εναντίον δυο 14χρονων Μαρτύρων. Η κατηγορία; Τους κατήγγειλε ότι ‘προσπάθησαν να τον κάνουν να αλλάξει τη θρησκεία του’.

Οι Συνέπειες του Μίσους

Παγκόσμια, οι σπόροι του μίσους φυτεύονται και ποτίζονται μέσω της αδικίας, της προκατάληψης, του εθνικισμού και της θρησκείας. Η αναπόφευκτη καρποφορία είναι θυμός, επιθετικότητα, πόλεμος και καταστροφή. Η δήλωση της Αγίας Γραφής στο εδάφιο 1 Ιωάννη 3:15 μας βοηθάει να καταλάβουμε πόσο σοβαρό είναι αυτό: «Ο καθένας που μισεί τον αδελφό του είναι ανθρωποκτόνος». Είναι βέβαιο ότι, όπου κυριαρχεί το μίσος, η ειρήνη—αν υπάρχει καθόλου—είναι επισφαλής.

Ο Ελί Βισέλ, κάτοχος του βραβείου Νόμπελ και άτομο που επέζησε από το Ολοκαύτωμα, γράφει: «Είναι καθήκον εκείνου που επέζησε να φέρει μαρτυρία για όσα συνέβησαν . . . Πρέπει να προειδοποιήσετε τους ανθρώπους ότι αυτά τα πράγματα μπορούν να συμβούν, ότι το κακό μπορεί να ξεσπάσει. Φυλετικό μίσος, βία, ειδωλολατρίες—εξακολουθούν να ακμάζουν». Η ιστορία του 20ού αιώνα παρέχει αποδείξεις ότι το μίσος δεν είναι μια φωτιά που θα σβήσει μόνη της.

Θα ξεριζωθεί ποτέ το μίσος από την καρδιά των ανθρώπων; Είναι πάντοτε καταστροφικό το μίσος, ή υπάρχει και θετική πλευρά; Ας δούμε.