Ποιος Ήταν ο Θεόφιλος της Αντιόχειας;

«ΕΣΥ με αποκαλείς Χριστιανό, λες και είναι βλασφημία να φέρει κάποιος αυτό το όνομα, ενώ εγώ, από τη μεριά μου, δηλώνω ότι είμαι Χριστιανός, και φέρω αυτό το όνομα ως φίλος του Θεού, ελπίζοντας να είμαι χρήσιμος στον Θεό».

Με αυτόν τον τρόπο εισάγει ο Θεόφιλος την τριλογία του με τίτλο Θεόφιλος προς Αυτόλυκον. Αυτή είναι η αρχή της υπεράσπισής του απέναντι στην αποστασία του δεύτερου αιώνα. Ο Θεόφιλος συστήνεται με τόλμη ως ακόλουθος του Χριστού. Φαίνεται αποφασισμένος να διάγει τη ζωή του έτσι ώστε να είναι «φίλος του Θεού», σε αρμονία με τη σημασία του ονόματός του. Ποιος όμως ήταν ο Θεόφιλος; Πότε έζησε; Και τι επιτέλεσε;

Η Ιστορία Του

Λίγα γνωρίζουμε για την ιστορία του Θεόφιλου. Ανατράφηκε από γονείς που δεν ήταν Χριστιανοί. Αργότερα, ο Θεόφιλος μεταστράφηκε στη Χριστιανοσύνη, αφού όμως πρώτα μελέτησε προσεκτικά τις Γραφές. Έγινε επίσκοπος στην εκκλησία της Αντιόχειας της Συρίας, η οποία είναι σήμερα γνωστή ως Αντάκια, στην Τουρκία.

Σε αρμονία με την εντολή του Ιησού, οι Χριστιανοί του πρώτου αιώνα κήρυτταν στον πληθυσμό της Αντιόχειας. Ο Λουκάς κατέγραψε την επιτυχία τους, λέγοντας: «Το χέρι του Ιεχωβά ήταν μαζί τους, και μεγάλος αριθμός ανθρώπων που έγιναν πιστοί στράφηκε στον Κύριο». (Πράξεις 11:20, 21) Με θεϊκή κατεύθυνση, οι ακόλουθοι του Ιησού Χριστού έγιναν γνωστοί ως Χριστιανοί. Αυτός ο όρος εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην Αντιόχεια της Συρίας. (Πράξεις 11:26) Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., ο απόστολος Παύλος ταξίδεψε στην Αντιόχεια της Συρίας, και αυτή έγινε η βάση του. Ο Βαρνάβας και ο Παύλος, συνοδευόμενοι από τον Ιωάννη Μάρκο, ξεκίνησαν την πρώτη ιεραποστολική τους περιοδεία από την Αντιόχεια.

Οι πρώτοι Χριστιανοί της Αντιόχειας πρέπει να έλαβαν μεγάλη ενθάρρυνση από τις επισκέψεις των αποστόλων στην πόλη τους. Η ενθουσιώδης ανταπόκρισή τους στην αλήθεια του Λόγου του Θεού εν μέρει οφειλόταν αναμφίβολα στις επισκέψεις των εκπροσώπων του κυβερνώντος σώματος του πρώτου αιώνα, οι οποίες ενίσχυαν την πίστη τους. (Πράξεις 11:22, 23) Πόσο θα ενθαρρύνονταν καθώς έβλεπαν τόσο πολλούς κατοίκους της Αντιόχειας να αφιερώνουν τη ζωή τους στον Ιεχωβά Θεό! Εντούτοις, ο Θεόφιλος έζησε στην Αντιόχεια 100 και πλέον χρόνια αργότερα.

Ο ιστορικός Ευσέβιος ανέφερε ότι ο Θεόφιλος ήταν ο έκτος επίσκοπος της Αντιόχειας, υπολογίζοντας από την εποχή των αποστόλων του Χριστού. Ο Θεόφιλος κατέγραψε αρκετές προφορικές συζητήσεις καθώς και αντεπιχειρήματα κατά των αιρέσεων. Συγκαταλέγεται στους περίπου δώδεκα Χριστιανούς απολογητές των ημερών του.

Μια Ματιά στα Συγγράμματά Του

Απαντώντας σε έναν προγενέστερο διάλογο, ο Θεόφιλος γράφει στον ειδωλολάτρη Αυτόλυκο, αρχίζοντας ως εξής: «Το εύγλωττο και γλαφυρό ύφος προσφέρει ευχαρίστηση καθώς και εγκώμια, τα οποία γοητεύουν τη ματαιοδοξία των άθλιων ανθρώπων που έχουν διεφθαρμένη διάνοια». Ο Θεόφιλος διευκρινίζει τη σκέψη του, λέγοντας: «Αυτός που αγαπάει την αλήθεια δεν δίνει προσοχή στους περίτεχνους λόγους, αλλά εξετάζει την αληθινή ουσία του λόγου . . . Μου επιτέθηκες με κενά λόγια, καυχόμενος για τους ξύλινους και πέτρινους θεούς σου, τους σφυρήλατους και χυτούς, τους ξυλόγλυπτους και σκαλιστούς, που ούτε βλέπουν ούτε ακούν, επειδή είναι είδωλα και έργα ανθρώπινων χεριών».—Παράβαλε Ψαλμός 115:4-8.

Ο Θεόφιλος εκθέτει την πλάνη της ειδωλολατρίας. Με το χαρακτηριστικό του ύφος γραφής, προσπαθεί, με γλαφυρότητα αλλά και περιττολογία, να παρουσιάσει την πραγματική φύση του αληθινού Θεού. Ο ίδιος αναφέρει: «Η μορφή του Θεού είναι ανεκλάλητη και απερίγραπτη, και δεν μπορούμε να τη δούμε με τα φυσικά μας μάτια. Επειδή στη δόξα είναι ασύλληπτος, στη μεγαλοσύνη ανεξιχνίαστος, στο ύψος ακατανόητος, στην ισχύ ασύγκριτος, στη σοφία άφθαστος, στην αγαθότητα απαράμιλλος, στην καλοσύνη ανεκδιήγητος».

Περιγράφοντας περαιτέρω τον Θεό, ο Θεόφιλος συνεχίζει: «Αλλά αυτός είναι Κύριος, επειδή κυβερνά το σύμπαν· Πατέρας, επειδή υπάρχει πριν από όλα τα πράγματα· Κατασκευαστής και Πλάστης, επειδή είναι ο δημιουργός και ο πλάστης του σύμπαντος· Υψηλότατος, επειδή είναι πάνω από όλα· και Παντοδύναμος, επειδή ο ίδιος κυβερνάει και περιβάλλει τα πάντα».

Κατόπιν, εστιάζοντας την προσοχή σε συγκεκριμένα επιτεύγματα του Θεού, ο Θεόφιλος, με έναν τρόπο που εκφράζει χαρακτηριστικά το αναλυτικό και, κατά κάποιον τρόπο, επαναληπτικό ύφος του, συνεχίζει και λέει: «Διότι οι ουρανοί είναι έργο Του, η γη δημιουργία Του, η θάλασσα χειροτέχνημά Του· ο άνθρωπος είναι πλάσμα Του και εικόνα Του· ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα είναι ποιήματά Του, φτιαγμένα για σημεία και εποχές και ημέρες και έτη, για να υπηρετούν τον άνθρωπο και να είναι δούλοι του· και ο Θεός έφερε σε ύπαρξη όλα τα πράγματα από την ανυπαρξία, ώστε μέσω των έργων Του να φανερωθεί και να γίνει κατανοητή η μεγαλοσύνη Του».

Τα επόμενα λόγια που απηύθυνε ο Θεόφιλος στον Αυτόλυκο αποτελούν ένα ακόμη αξιοπρόσεκτο δείγμα της επίθεσης που εξαπέλυσε στους ψεύτικους θεούς των ημερών του: «Τα ονόματα όσων λες ότι λατρεύεις είναι ονόματα νεκρών ανθρώπων. . . . Και τι είδους άνθρωποι ήταν αυτοί; Μήπως δεν αποκαλύφτηκε ότι ο Κρόνος ήταν κανίβαλος, που κατέστρεφε και καταβρόχθιζε τα ίδια του τα παιδιά; Όσο δε για το γιο του τον Δία, . . . ότι τον θήλαζε αυτόν μια γίδα . . . Και οι υπόλοιπες πράξεις του—η αιμομειξία, η μοιχεία και η λαγνεία του».

Διευρύνοντας την επιχειρηματολογία του, ο Θεόφιλος εντείνει την εναντίωσή του στην ειδωλολατρία. Ο ίδιος γράφει: «Μήπως θα πρέπει να απαριθμήσω επίσης το πλήθος των ζώων που λατρεύουν οι Αιγύπτιοι, ερπετά και βόδια και θηρία και πτηνά και ποταμίσια ψάρια; . . . Όσο για τους Έλληνες και τα άλλα έθνη, αυτοί λατρεύουν πέτρες και ξύλα, και άλλες μορφές ύλης». «Αλλά εγώ λατρεύω τον Θεό, τον ζωντανό και αληθινό Θεό», διακηρύττει ο Θεόφιλος.—Παράβαλε 2 Σαμουήλ 22:47· Πράξεις 14:15· Ρωμαίους 1:22, 23.

Πολύτιμη Μαρτυρία

Οι νουθεσίες και οι προτροπές που περιέχονται στην τριλογία του Θεόφιλου στην οποία αντικρούει τον Αυτόλυκο είναι πολύπτυχες και λεπτομερείς. Άλλα συγγράμματα του Θεόφιλου στρέφονταν εναντίον του Ερμογένη και του Μαρκίωνα. Έγραψε επίσης εκπαιδευτικά και ηθοπλαστικά βιβλία και πρόσθεσε σχολιολόγια στα Ευαγγέλια. Ωστόσο, διαφυλάχτηκαν μόνο τα τρία βιβλία προς τον Αυτόλυκο, διατηρημένα σε ένα χειρόγραφο.

Το πρώτο βιβλίο είναι μια απολογία που απευθύνθηκε στον Αυτόλυκο σε υπεράσπιση της Χριστιανικής θρησκείας. Το δεύτερο βιβλίο προς τον Αυτόλυκο επιχειρηματολογεί ενάντια στη θρησκεία, στις θεωρίες, στους φιλοσόφους και στους ποιητές που ήταν δημοφιλή ανάμεσα στους ειδωλολάτρες. Στο τρίτο βιβλίο του Θεόφιλου, γίνεται μια αντιπαραβολή της ειδωλολατρικής φιλολογίας με τις Γραφές.

Όπως φαίνεται από το εισαγωγικό τμήμα του τρίτου βιβλίου του Θεόφιλου, ο Αυτόλυκος εξακολουθούσε να έχει την άποψη ότι ο Λόγος της αλήθειας ήταν ένας ανώφελος μύθος. Ο Θεόφιλος επικρίνει τον Αυτόλυκο, ισχυριζόμενος: «Ανέχεσαι με ευχαρίστηση τους ανόητους. Διαφορετικά, δεν θα είχες αφήσει ασύνετους ανθρώπους να σε κάνουν να προσέξεις κενά λόγια και να πιστέψεις τη φήμη που επικρατεί».

Ποια ήταν η ‘φήμη που επικρατούσε’; Ο Θεόφιλος αποκαλύπτει την πηγή. Συκοφάντες «με ασεβή χείλη μάς κατηγορούν ψευδώς, [εμάς] που λατρεύουμε τον Θεό και αποκαλούμαστε Χριστιανοί, και ισχυρίζονται ότι όλοι εμείς μοιραζόμαστε μεταξύ μας τις γυναίκες μας, έχοντας αχαλίνωτες σχέσεις μαζί τους· και ότι μάλιστα διαπράττουμε αιμομειξία με τις ίδιες μας τις αδελφές και, το πιο ασεβές και πιο βάρβαρο από όλα, ότι τρώμε ανθρώπινη σάρκα». Ο Θεόφιλος προσπάθησε να αντικρούσει αυτή τη χονδροειδώς ανακριβή άποψη που είχαν οι ειδωλολάτρες για τους καθ’ ομολογία Χριστιανούς του δεύτερου αιώνα. Χρησιμοποίησε το φως της αλήθειας που περιέχεται στο θεόπνευστο Λόγο του Θεού.—Ματθαίος 5:11, 12.

Η συχνή χρήση των Εβραϊκών και των Ελληνικών Γραφών και οι αναφορές που κάνει ο Θεόφιλος σε αυτές αποδεικνύουν ότι ήταν εξοικειωμένος με το Λόγο του Θεού. Αυτός ήταν ένας από τους πρώτους σχολιολόγους των Ευαγγελίων. Οι πολλές αναφορές που κάνει ο Θεόφιλος στις Γραφές παρέχουν πλούτο ενόρασης όσον αφορά τον τρόπο σκέψης ο οποίος επικρατούσε στην εποχή του. Εκείνος χρησιμοποίησε την εξοικείωση που είχε με τα θεόπνευστα συγγράμματα προκειμένου να εκθέσει την απαράμιλλη ανωτερότητά τους σε σχέση με την ειδωλολατρική φιλοσοφία.

Η διάταξη της ύλης στα συγγράμματα του Θεόφιλου, ο διδακτικός τόνος και το επαναληπτικό του ύφος ίσως αφήνουν κάπως ανικανοποίητους μερικούς αναγνώστες. Σήμερα δεν μπορούμε να πούμε σε ποιο βαθμό επηρέασε την ακρίβεια των απόψεών του η προειπωμένη αποστασία. (2 Θεσσαλονικείς 2:3-12) Ωστόσο, μέχρι το θάνατό του, περίπου το 182 Κ.Χ., ο Θεόφιλος ήταν προφανώς ένας ακούραστος απολογητής, του οποίου τα συγγράμματα παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τους γνήσιους Χριστιανούς της σύγχρονης εποχής.

[Εικόνα στη σελίδα 30]

Ο Θεόφιλος αντέκρουσε με θάρρος τα επιχειρήματα του Αυτόλυκου

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 28]

Illustrations on pages 28 and 30 reproduced from Illustrirte Pracht - Bibel/Heilige Schrift des Alten und Neuen Testaments, nach der deutschen Uebersetzung D. Martin Luther’s