Γιατί Υπάρχει Κρίση Εμπιστοσύνης;
“ΜΠΟΡΕΙΣ πράγματι να εμπιστευτείς κανέναν σήμερα;” Ίσως έχετε ακούσει κάποιο απογοητευμένο άτομο να κάνει αυτή την ερώτηση. Ή ίσως να την κάνατε ακόμη και εσείς οι ίδιοι όταν κάποια γεγονότα στη ζωή σας σάς αναστάτωσαν συναισθηματικά.
Αναντίρρητα, υπάρχει παγκόσμια έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς αλλά και στους ανθρώπους. Πολλές φορές, αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι δικαιολογημένη. Άραγε, περιμένει κανείς πραγματικά από τους περισσότερους πολιτικούς να κρατήσουν όλες τις προεκλογικές τους υποσχέσεις; Το 1990, μια έρευνα που συμπεριέλαβε 1.000 σπουδαστές στη Γερμανία έδειξε πως, ενώ το 16,5 τοις εκατό ήταν πεπεισμένοι ότι οι πολιτικοί μπορούσαν να λύσουν τα προβλήματα του κόσμου, το ποσοστό εκείνων που εξέφρασαν σοβαρές αμφιβολίες ήταν διπλάσιο. Επίσης, η πλειονότητα είπε ότι δεν εμπιστευόταν στην ικανότητα που έχουν οι πολιτικοί να λύσουν τα προβλήματα ούτε και στην προθυμία που έχουν να το κάνουν αυτό.
Η εφημερίδα Στουτγκάρτερ Νάχριχτεν (Stuttgarter Nachrichten) εξέφρασε τη διαμαρτυρία: «Πάρα πολλοί πολιτικοί ασχολούνται πρώτα με τα δικά τους συμφέροντα και μετά ενδεχομένως να ασχολούνται και με τα συμφέροντα των ψηφοφόρων τους». Με αυτό συμφωνούν και άνθρωποι σε άλλες χώρες. Η εφημερίδα Δε Γιουροπίαν (The European) ανέφερε σχετικά με μια χώρα: «Ο κυνισμός των νέων απέναντι στους πολιτικούς είναι βάσιμος, και παρόμοια είναι η στάση των μεγαλυτέρων τους». Επισήμανε δε ότι “οι ψηφοφόροι ρίχνουν τακτικά τα πολιτικά κόμματα από την εξουσία”. Η εφημερίδα ανέφερε στη συνέχεια: «Οποιοσδήποτε διαθέσει κάποιο χρόνο με τους νέους [εκεί] αμέσως αντιλαμβάνεται την έλλειψη εμπιστοσύνης και την αίσθηση αποπροσανατολισμού που τους διακατέχουν». Ωστόσο, χωρίς την εμπιστοσύνη του κοινού, λίγα πράγματα μπορεί να καταφέρει μια δημοκρατική κυβέρνηση. Ο Τζον Φ. Κένεντι, πρώην πρόεδρος των Η.Π.Α., επισήμανε κάποτε: «Η βάση της αποτελεσματικής διακυβέρνησης είναι η εμπιστοσύνη του κοινού».
Όσον αφορά την εμπιστοσύνη στο οικονομικό κατεστημένο, οι ξαφνικές δυσμενείς αλλαγές στην οικονομία και η αποτυχία διαφόρων σχεδίων γρήγορου πλουτισμού έχουν κάνει πολλούς να είναι διστακτικοί. Όταν υπήρξαν απότομες και σοβαρές διακυμάνσεις στις παγκόσμιες χρηματαγορές τον Οκτώβριο του 1997, κάποιο ειδησεογραφικό περιοδικό μίλησε για «μια τρομερή και μερικές φορές παράλογη έλλειψη εμπιστοσύνης» καθώς και για «την επιδημία δυσπιστίας». Ανέφερε επίσης ότι «η εμπιστοσύνη εκλείπει σε τέτοιο βαθμό [σε μια ασιατική χώρα] ώστε η ίδια η ύπαρξη του καθεστώτος . . . φαίνεται να απειλείται». Συνοψίζοντας, δήλωσε κάτι που είναι προφανές: «Οι οικονομίες εξαρτώνται από την εμπιστοσύνη».
Ούτε και η θρησκεία καταφέρνει να εμπνεύσει εμπιστοσύνη. Το γερμανικό θρησκευτικό περιοδικό Ο Σημερινός Χριστιανός (Christ in der Gegenwart) σχολιάζει με λύπη: «Το επίπεδο της εμπιστοσύνης που δείχνει ο πληθυσμός προς την Εκκλησία συνεχίζει να πέφτει». Ανάμεσα στο 1986 και στο 1992, ο αριθμός των Γερμανών που είχαν πολλή, ή τουλάχιστον αρκετή, εμπιστοσύνη στην εκκλησία έπεσε από το 40 στο 33 τοις εκατό. Μάλιστα, στην πρώην Ανατολική Γερμανία έπεσε κάτω από το 20 τοις εκατό. Αντίστροφα, οι άνθρωποι που είχαν λίγη ή καθόλου εμπιστοσύνη στην εκκλησία αυξήθηκαν από 56 σε 66 τοις εκατό στην πρώην Δυτική Γερμανία και σε 71 τοις εκατό στην πρώην Ανατολική Γερμανία.
Η μείωση της εμπιστοσύνης έχει γίνει ολοφάνερη και σε άλλους τομείς εκτός από την πολιτική, την οικονομία και τη θρησκεία—τους τρεις στύλους της ανθρώπινης κοινωνίας. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η επιβολή του νόμου. Τα «παραθυράκια» στους ποινικούς κώδικες, οι δυσκολίες στη δίκαιη εφαρμογή του νόμου και οι αμφισβητήσιμες δικαστικές αποφάσεις έχουν κλονίσει σοβαρά την εμπιστοσύνη των ανθρώπων. Σύμφωνα με το περιοδικό Τάιμ (Time), «οι απογοητεύσεις των πολιτών και της αστυνομίας έχουν οδηγήσει στο να μην υπάρχει εμπιστοσύνη σε ένα σύστημα που επανειλημμένα αφήνει επικίνδυνους εγκληματίες να κυκλοφορούν και πάλι ελεύθεροι στους δρόμους». Εξαιτίας των κατηγοριών για διαφθορά και βαρβαρότητα από μέρους της αστυνομίας, η εμπιστοσύνη ακόμη και προς την αστυνομία έχει σημειώσει κατακόρυφη πτώση.
Σχετικά με τη διεθνή πολιτική, το γεγονός ότι ναυαγούν διάφορες ειρηνευτικές συνομιλίες καθώς και το ότι παραβιάζονται ανακωχές υπογραμμίζει την έλλειψη εμπιστοσύνης. Ο Μπιλ Ρίτσαρντσον, πρεσβευτής των Η.Π.Α. στα Ηνωμένα Έθνη, επισήμανε το κύριο εμπόδιο για την επίτευξη ειρήνης στη Μέση Ανατολή, λέγοντας απλά: «Υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης».
Στο μεταξύ, σε πιο προσωπικό επίπεδο, πολλοί δεν έχουν εμπιστοσύνη ούτε σε στενούς συγγενείς και φίλους, σε εκείνους ακριβώς στους οποίους οι άνθρωποι φυσιολογικά στρέφονται για κατανόηση και παρηγοριά όταν έχουν προβλήματα. Αυτό μοιάζει πολύ με την κατάσταση που περιέγραψε ο Εβραίος προφήτης Μιχαίας: «Μη θέτετε την πίστη σας στον πλησίον σας. Μη θέτετε την εμπιστοσύνη σας σε έμπιστο φίλο. Από αυτήν που πλαγιάζει στην αγκαλιά σου φύλαγε τις πύλες του στόματός σου».—Μιχαίας 7:5.
Σημείο των Καιρών
Πρόσφατα αναφέρθηκαν τα εξής λόγια του Γερμανού ψυχολόγου Άρτουρ Φίσερ: «Η εμπιστοσύνη στην ανάπτυξη της κοινωνίας και στο προσωπικό μέλλον κάποιου έχει στ’ αλήθεια μειωθεί δραματικά σε όλους τους τομείς. Οι νέοι αμφιβάλλουν για το αν μπορούν οι θεσμοί της κοινωνίας να τους βοηθήσουν. Η εμπιστοσύνη τους έχει πια εξαφανιστεί εντελώς, είτε πρόκειται για πολιτικές οργανώσεις είτε για θρησκευτικές είτε για οποιεσδήποτε άλλες». Δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι ο κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ μιλάει για έναν «πολιτισμό αμφιβολίας» απέναντι στις εξουσίες, στους θεσμούς και στους ειδήμονες που υφίστανται από παλιά.
Σε έναν τέτοιον πολιτισμό, οι άνθρωποι τείνουν να αποτραβιούνται, να απορρίπτουν κάθε εξουσία και να ζουν σύμφωνα με προσωπικούς κανόνες, παίρνοντας αποφάσεις ανεξάρτητες από τις συμβουλές ή την κατεύθυνση που δίνουν οι άλλοι. Μερικοί γίνονται υπερβολικά καχύποπτοι, ακόμη και αδιάφοροι, στις σχέσεις τους με εκείνους τους οποίους πιστεύουν ότι δεν μπορούν να εμπιστευτούν πια. Αυτή η στάση προάγει ένα νοσηρό κλίμα, όπως περιγράφεται από την Αγία Γραφή: «Στις τελευταίες ημέρες οι καιροί θα είναι κρίσιμοι, δύσκολοι στην αντιμετώπισή τους. Διότι οι άνθρωποι θα είναι φίλαυτοι, φιλάργυροι, αλαζόνες, υπερήφανοι, βλάσφημοι, ανυπάκουοι στους γονείς, αχάριστοι, χωρίς οσιότητα, άστοργοι, αδιάλλακτοι, συκοφάντες, χωρίς εγκράτεια, άγριοι, χωρίς αγάπη για την αγαθότητα, προδότες, πεισματάρηδες, φουσκωμένοι από υπερηφάνεια, άτομα που αγαπούν τις απολαύσεις μάλλον παρά τον Θεό, που έχουν μορφή θεοσεβούς αφοσίωσης, αλλά αποδεικνύονται ψευδείς ως προς τη δύναμή της». (2 Τιμόθεο 3:1-5· Παροιμίες 18:1) Πράγματι, η σημερινή κρίση εμπιστοσύνης αποτελεί σημείο των καιρών, σημείο των “τελευταίων ημερών”.
Σε έναν κόσμο ο οποίος αντιμετωπίζει κρίση εμπιστοσύνης και είναι γεμάτος ανθρώπους σαν και αυτούς που περιγράφτηκαν παραπάνω, η ζωή πραγματικά δεν μπορεί να είναι πλήρως απολαυστική. Είναι όμως ρεαλιστικό να σκεφτόμαστε ότι τα πράγματα θα αλλάξουν; Μπορεί να ξεπεραστεί η σημερινή κρίση εμπιστοσύνης; Αν ναι, πώς και πότε;