Βιογραφία

Κηρύξαμε σε Μακρινούς Τόπους Καθώς Άλλαζαν οι Περιστάσεις Μας

ΑΦΗΓΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΡΙΚΑΡΝΤΟ ΜΑΛΙΚΣΙ

Όταν έμεινα χωρίς εργασία λόγω της Χριστιανικής μου ουδετερότητας, ζητήσαμε ως οικογένεια από τον Ιεχωβά να μας βοηθήσει να σχεδιάσουμε το μέλλον μας. Στην προσευχή μας, εκφράσαμε την επιθυμία να διευρύνουμε τη διακονία μας. Ύστερα από λίγο, αρχίσαμε να μετακινούμαστε σαν νομάδες, πράγμα που μας οδήγησε σε οχτώ ξένες χώρες σε δύο διαφορετικές ηπείρους. Ως αποτέλεσμα, μας δόθηκε η δυνατότητα να επιτελέσουμε τη διακονία μας σε μακρινούς τόπους.

ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ στις Φιλιππίνες το 1933 σε μια οικογένεια η οποία ανήκε στην Ανεξάρτητη Εκκλησία των Φιλιππίνων. Και τα 14 μέλη της οικογένειάς μας ανήκαν σε εκείνη την εκκλησία. Όταν ήμουν περίπου 12 χρονών, προσευχήθηκα στον Θεό να με κατευθύνει στην αληθινή πίστη. Ένας από τους δασκάλους μου με έγραψε στο κατηχητικό, και έτσι έγινα αφοσιωμένος Καθολικός. Δεν έχανα ποτέ την εξομολόγηση του Σαββάτου ούτε τη Λειτουργία της Κυριακής. Εντούτοις, μου δημιουργήθηκαν αμφιβολίες και ένιωθα δυσαρεστημένος. Με απασχολούσαν ερωτήματα σχετικά με το τι συμβαίνει στους ανθρώπους όταν πεθαίνουν, καθώς και σχετικά με την κόλαση και την Τριάδα. Οι απαντήσεις που έδιναν οι θρησκευτικοί ηγέτες ήταν ρηχές και καθόλου ικανοποιητικές.

Λαβαίνω Ικανοποιητικές Απαντήσεις

Όταν σπούδαζα στο κολλέγιο, έγινα μέλος μιας ομάδας φοιτητών οι οποίοι με έμπλεξαν σε καβγάδες, στα τυχερά παιχνίδια, στο κάπνισμα και σε άλλες επιβλαβείς δραστηριότητες. Κάποιο απόγευμα, γνώρισα τη μητέρα ενός συμφοιτητή μου, η οποία ήταν Μάρτυρας του Ιεχωβά. Της έκανα τις ίδιες ερωτήσεις που είχα κάνει και στους θρησκευτικούς μου δασκάλους. Εκείνη απάντησε σε όλες μου τις ερωτήσεις από την Αγία Γραφή, και πείστηκα ότι όσα έλεγε ήταν η αλήθεια.

Αγόρασα μια Αγία Γραφή και άρχισα να τη μελετώ με τους Μάρτυρες. Σύντομα παρακολουθούσα όλες τις συναθροίσεις των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Δίνοντας προσοχή στη σοφή Γραφική παρατήρηση ότι «οι κακές συναναστροφές φθείρουν τις ωφέλιμες συνήθειες», έπαψα να κάνω παρέα με τους ανήθικους φίλους μου. (1 Κορινθίους 15:33) Αυτό με βοήθησε να προοδεύσω στη Γραφική μου μελέτη και τελικά να αφιερωθώ στον Ιεχωβά. Μετά το βάφτισμά μου το 1951, υπηρέτησα για κάποιο διάστημα ως ολοχρόνιος διάκονος (σκαπανέας). Κατόπιν, το Δεκέμβριο του 1953, παντρεύτηκα την Αουρέα Μεντόσα Κρουζ, η οποία έγινε σύντροφος της ζωής μου και πιστή συνεργάτιδά μου στη διακονία.

Απάντηση στις Προσευχές Μας

Θέλαμε πραγματικά να υπηρετήσουμε ως σκαπανείς. Ωστόσο, η επιθυμία μας να υπηρετήσουμε τον Ιεχωβά πληρέστερα δεν υλοποιήθηκε αμέσως. Δεν σταματήσαμε, όμως, να ζητάμε από τον Ιεχωβά να μας παρουσιαστούν καινούριες ευκαιρίες στην υπηρεσία του. Η ζωή μας βέβαια ήταν δύσκολη. Εντούτοις, κρατούσαμε στο νου μας τους πνευματικούς μας στόχους και, σε ηλικία 25 χρονών, διορίστηκα υπηρέτης εκκλησίας, δηλαδή προεδρεύων επίσκοπος σε μια εκκλησία των Μαρτύρων του Ιεχωβά.

Καθώς προόδευα σε Γραφική γνώση και αποκτούσα καλύτερη κατανόηση των αρχών του Ιεχωβά, αντιλαμβανόμουν ότι η εργασία μου ερχόταν σε αντίθεση με τη θέση που διακρατούσα ως ουδέτερος Χριστιανός βάσει της συνείδησής μου. (Ησαΐας 2:2-4) Αποφάσισα να παραιτηθώ. Αυτό αποδείχτηκε δοκιμασία για την πίστη μας. Πώς θα φρόντιζα για τις ανάγκες της οικογένειάς μου; Πλησιάσαμε και πάλι τον Ιεχωβά Θεό με προσευχή. (Ψαλμός 65:2) Του μιλήσαμε για τις ανησυχίες και τους φόβους μας, αλλά του εκφράσαμε και την επιθυμία μας να υπηρετήσουμε εκεί όπου η ανάγκη για κήρυκες της Βασιλείας ήταν μεγαλύτερη. (Φιλιππησίους 4:6, 7) Ούτε που φανταζόμασταν πόσο διαφορετικές ευκαιρίες επρόκειτο να μας παρουσιαστούν!

Αρχίζουν οι Μετακινήσεις Μας

Τον Απρίλιο του 1965 δέχτηκα μια εργασία ως επιτηρητής πυρόσβεσης και διάσωσης σε περιπτώσεις συντριβής αεροσκάφους στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Βιεντιάνε, στο Λάος, και μετακομίσαμε εκεί. Στην πόλη της Βιεντιάνε υπήρχαν 24 Μάρτυρες, και απολαμβάναμε το έργο κηρύγματος με τους ιεραποστόλους και τους λίγους ντόπιους αδελφούς. Αργότερα, μετατέθηκα στο Αεροδρόμιο του Ουντόν Τάνι, στην Ταϋλάνδη. Δεν υπήρχαν άλλοι Μάρτυρες στο Ουντόν Τάνι. Ως οικογένεια, διεξήγαμε μόνοι μας όλες τις εβδομαδιαίες συναθροίσεις. Κηρύτταμε από σπίτι σε σπίτι, κάναμε επανεπισκέψεις και αρχίζαμε Γραφικές μελέτες.

Θυμόμασταν τη νουθεσία που έδωσε ο Ιησούς στους μαθητές του ότι πρέπει “να κάνουν πολύ καρπό”. (Ιωάννης 15:8) Γι’ αυτό, αποφασίσαμε να ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους και συνεχίσαμε να κηρύττουμε τα καλά νέα. Σύντομα είχαμε αποτελέσματα. Μια νεαρή Ταϋλανδή γνώρισε την αλήθεια και έγινε πνευματική αδελφή μας. Δύο Βορειοαμερικανοί γνώρισαν την αλήθεια και έγιναν αργότερα Χριστιανοί πρεσβύτεροι. Συνεχίσαμε να κηρύττουμε τα καλά νέα επί δέκα και πλέον χρόνια στη βόρεια Ταϋλάνδη. Πόσο χαιρόμαστε που γνωρίζουμε ότι υπάρχει τώρα μια εκκλησία στο Ουντόν Τάνι! Μερικοί από τους σπόρους της αλήθειας που φυτέψαμε εξακολουθούν να φέρνουν αποτελέσματα.

Δυστυχώς, όμως, έπρεπε να μετακομίσουμε ξανά, και προσευχηθήκαμε να μας βοηθήσει “ο Κύριος του θερισμού” να εξακολουθήσουμε να συμμετέχουμε στο έργο κηρύγματος. (Ματθαίος 9:38) Μετατεθήκαμε στην Τεχεράνη, την πρωτεύουσα του Ιράν. Αυτό συνέβη την εποχή που κυβερνούσε ο Σάχης.

Κηρύττουμε σε Δύσκολους Τομείς

Μόλις φτάσαμε στην Τεχεράνη, βρήκαμε αμέσως τους πνευματικούς μας αδελφούς. Συνταυτιστήκαμε με έναν μικρό όμιλο Μαρτύρων ο οποίος αποτελούνταν από 13 διαφορετικές εθνικότητες. Χρειάστηκε να κάνουμε προσαρμογές προκειμένου να κηρύττουμε τα καλά νέα στο Ιράν. Αν και δεν αντιμετωπίζαμε απροκάλυπτη εναντίωση, έπρεπε να προσέχουμε.

Λόγω του ωραρίου εργασίας των ενδιαφερομένων, μερικές φορές έπρεπε να διεξάγουμε Γραφικές μελέτες τα μεσάνυχτα ή και αργότερα—μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Πόσο χαιρόμασταν, όμως, όταν βλέπαμε τους καρπούς εκείνης της σκληρής εργασίας! Αρκετές οικογένειες Φιλιππινέζων και Κορεατών γνώρισαν τη Χριστιανική αλήθεια και αφιερώθηκαν στον Ιεχωβά.

Ο επόμενος διορισμός εργασίας μου ήταν στην Ντάκα του Μπαγκλαντές. Φτάσαμε εκεί το Δεκέμβριο του 1977. Επρόκειτο για άλλη μια χώρα όπου το έργο κηρύγματος γινόταν με δυσκολία. Εντούτοις, είχαμε πάντοτε κατά νου ότι έπρεπε να παραμείνουμε δραστήριοι. Με την καθοδηγία του πνεύματος του Ιεχωβά, μπορέσαμε να βρούμε πολλές οικογένειες καθ’ ομολογία Χριστιανών. Μερικά από αυτά τα άτομα διψούσαν για τα αναζωογονητικά νερά της αλήθειας που βρίσκονται στις Άγιες Γραφές. (Ησαΐας 55:1) Ως αποτέλεσμα, αρχίσαμε πολλές Γραφικές μελέτες.

Θυμόμασταν ότι είναι θέλημα του Θεού «να σωθούν κάθε είδους άνθρωποι». (1 Τιμόθεο 2:4) Ευτυχώς, κανείς δεν προσπάθησε να μας δημιουργήσει προβλήματα. Για να ξεπερνάμε οποιαδήποτε προκατάληψη, φροντίζαμε να χρησιμοποιούμε πολύ φιλική προσέγγιση. Σαν τον απόστολο Παύλο, προσπαθούσαμε να “γίνουμε τα πάντα σε ανθρώπους κάθε είδους”. (1 Κορινθίους 9:22) Όταν μας ρωτούσαν το λόγο της επίσκεψής μας, τον εξηγούσαμε ευγενικά και διαπιστώναμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ήταν πολύ φιλικοί.

Στην Ντάκα βρήκαμε μια ντόπια αδελφή και την παροτρύναμε να παρακολουθεί μαζί μας τις Χριστιανικές μας συναθροίσεις και αργότερα να συμμετέχει στο έργο κηρύγματος. Έπειτα, η σύζυγός μου μελέτησε τη Γραφή με κάποια οικογένεια την οποία προσκάλεσε στις συναθροίσεις μας. Με τη στοργική καλοσύνη του Ιεχωβά, ολόκληρη η οικογένεια προχώρησε στην αλήθεια. Αργότερα, οι δύο κόρες της οικογένειας βοήθησαν στη μετάφραση των Γραφικών εντύπων στη βεγγαλική, ενώ πολλοί συγγενείς τους γνώρισαν επίσης τον Ιεχωβά. Πολλοί άλλοι σπουδαστές της Γραφής ήρθαν στην αλήθεια. Οι περισσότεροι υπηρετούν τώρα ως πρεσβύτεροι ή σκαπανείς.

Εφόσον η Ντάκα είναι ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη πόλη, προσκαλέσαμε μερικούς συγγενείς μας να μας βοηθήσουν στο έργο κηρύγματος. Αρκετοί ανταποκρίθηκαν και ήρθαν να μας βρουν στο Μπαγκλαντές. Πόσο χαιρόμαστε και πόσο ευγνώμονες είμαστε στον Ιεχωβά για την ευκαιρία που μας δόθηκε να συμμετάσχουμε στο κήρυγμα των καλών νέων σε εκείνη τη χώρα! Από την πολύ μικρή αρχή που έγινε με ένα μόνο άτομο, τώρα υπάρχουν δύο εκκλησίες στο Μπαγκλαντές.

Τον Ιούλιο του 1982, χρειάστηκε να φύγουμε από το Μπαγκλαντές. Αποχωριστήκαμε τους αδελφούς με δάκρυα στα μάτια. Λίγο αργότερα, ανέλαβα εργασία στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Έντεμπε, στην Ουγκάντα, όπου επρόκειτο να μείνουμε τέσσερα χρόνια και εφτά μήνες. Τι θα καταφέρναμε να κάνουμε για να τιμήσουμε το μεγάλο όνομα του Ιεχωβά σε αυτή τη χώρα;

Υπηρετούμε τον Ιεχωβά στην Ανατολική Αφρική

Μόλις φτάσαμε στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Έντεμπε, ένας οδηγός παρέλαβε τη σύζυγό μου και εμένα για να μας πάει στο κατάλυμά μας. Καθώς φεύγαμε από το αεροδρόμιο, άρχισα να κηρύττω στον οδηγό για τη Βασιλεία του Θεού. Εκείνος με ρώτησε: «Είστε Μάρτυρας του Ιεχωβά;» Όταν απάντησα καταφατικά, ο οδηγός είπε: «Ένας αδελφός σας εργάζεται στον πύργο ελέγχου». Του ζήτησα αμέσως να με πάει εκεί. Γνωρίσαμε τον αδελφό, ο οποίος χάρηκε πολύ που μας είδε, και κανονίσαμε τα σχετικά με τις συναθροίσεις και την υπηρεσία αγρού.

Εκείνον τον καιρό υπήρχαν μόνο 228 ευαγγελιζόμενοι της Βασιλείας στην Ουγκάντα. Μαζί με δύο αδελφούς στο Έντεμπε, περάσαμε τον πρώτο μας χρόνο σπέρνοντας τους σπόρους της αλήθειας. Εφόσον οι άνθρωποι εκεί αγαπούν το διάβασμα, μπορέσαμε να δώσουμε πολλά έντυπα, περιλαμβανομένων εκατοντάδων περιοδικών. Καλούσαμε αδελφούς από την Καμπάλα, την πρωτεύουσα, να μας βοηθούν στο έργο κηρύγματος στην περιοχή του Έντεμπε τα σαββατοκύριακα. Στην πρώτη μου δημόσια ομιλία, οι παρόντες ήταν πέντε—μαζί με εμένα.

Μέσα στα επόμενα τρία χρόνια, ζήσαμε μερικές από τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της ζωής μας, βλέποντας εκείνους τους οποίους διδάσκαμε να ανταποκρίνονται και να σημειώνουν γοργή πρόοδο. (3 Ιωάννη 4) Σε μια συνέλευση περιοχής, βαφτίστηκαν έξι σπουδαστές μας. Πολλοί από αυτούς είπαν ότι υποκινήθηκαν να επιδιώξουν την ολοχρόνια υπηρεσία επειδή έβλεπαν εμάς να υπηρετούμε ως σκαπανείς, μολονότι είχαμε εργασία πλήρους απασχόλησης.

Αντιληφθήκαμε ότι και ο χώρος της εργασίας μας θα μπορούσε να αποτελέσει παραγωγικό τομέα. Σε μια περίπτωση, πλησίασα έναν αξιωματικό πυρόσβεσης του αεροδρομίου και του μετέδωσα τη βασισμένη στη Γραφή ελπίδα για ζωή σε μια παραδεισιακή γη. Του έδειξα από τη δική του Γραφή ότι η υπάκουη ανθρωπότητα θα ζήσει με ειρήνη και ενότητα, χωρίς να υποφέρει πια από τη φτώχεια, την έλλειψη στέγης, τον πόλεμο, την αρρώστια ή το θάνατο. (Ψαλμός 46:9· Ησαΐας 33:24· 65:21, 22· Αποκάλυψη 21:3, 4) Το γεγονός ότι τα διάβασε αυτά στη δική του Γραφή κίνησε το ενδιαφέρον του. Αρχίσαμε αμέσως Γραφική μελέτη. Παρακολουθούσε όλες τις συναθροίσεις. Σύντομα αφιερώθηκε στον Ιεχωβά και βαφτίστηκε. Αργότερα ενώθηκε μαζί μας στην ολοχρόνια διακονία.

Ενόσω ήμασταν στην Ουγκάντα, ξέσπασαν πολιτικές αναταραχές δύο φορές, αλλά οι πνευματικές μας δραστηριότητες δεν σταμάτησαν. Οι οικογένειες των εργαζομένων σε διεθνείς φορείς μεταφέρθηκαν στο Ναϊρόμπι της Κένυας για έξι μήνες. Όσοι μείναμε στην Ουγκάντα συνεχίσαμε τις Χριστιανικές μας συναθροίσεις και το έργο κηρύγματος, αν και έπρεπε να είμαστε συνετοί και προσεκτικοί.

Τον Απρίλιο του 1988, ο διορισμός εργασίας μου ολοκληρώθηκε και μετακομίσαμε και πάλι. Φύγαμε από την Εκκλησία Έντεμπε με αίσθημα βαθιάς ικανοποίησης για την πνευματική πρόοδο που είχε επιτελεστεί εκεί. Τον Ιούλιο του 1997, μας δόθηκε η ευκαιρία να επισκεφτούμε ξανά το Έντεμπε. Τότε, μερικά άτομα με τα οποία είχαμε μελετήσει τη Γραφή υπηρετούσαν ήδη ως πρεσβύτεροι. Πόσο συγκινηθήκαμε όταν είδαμε 106 παρόντες στη Δημόσια Συνάθροιση!

Μετακινούμαστε σε Ανέπαφο Τομέα

Θα μας ανοίγονταν άραγε νέες πόρτες ευκαιριών; Ναι, ο επόμενος διορισμός εργασίας μου ήταν στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Μογκαντίσου, στη Σομαλία. Ήμασταν αποφασισμένοι να αξιοποιήσουμε αυτή την καινούρια ευκαιρία που μας δινόταν να υπηρετήσουμε σε ανέπαφο τομέα.

Η δραστηριότητά μας στο κήρυγμα περιοριζόταν κυρίως σε υπαλλήλους πρεσβειών, σε εργαζόμενους από τις Φιλιππίνες και σε άλλους ξένους. Συχνά τους συναντούσαμε στην αγορά. Κάναμε επίσης φιλικές επισκέψεις στα σπίτια τους. Συνδυάζοντας την ευρηματικότητα, την επινοητικότητα, τη σύνεση και την απόλυτη εμπιστοσύνη στον Ιεχωβά, μπορέσαμε να μεταδώσουμε τις Γραφικές αλήθειες σε άλλους, και αυτό απέδωσε καρπούς ανάμεσα σε άτομα διαφορετικών εθνικοτήτων. Δύο χρόνια αργότερα, φύγαμε από το Μογκαντίσου—λίγο προτού ξεσπάσει πόλεμος εκεί.

Κατόπιν ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας με διόρισε στη Γιανγκόν της Μιανμάρ. Και πάλι μας παρουσιάστηκαν θαυμάσιες ευκαιρίες να βοηθήσουμε άτομα που είχαν ειλικρινή καρδιά να μάθουν για τους σκοπούς του Θεού. Μετά τη Μιανμάρ, διοριστήκαμε στο Νταρ ες-Σαλαάμ της Τανζανίας. Το κήρυγμα των καλών νέων από σπίτι σε σπίτι στο Νταρ ες-Σαλαάμ ήταν πολύ πιο εύκολο επειδή υπήρχε αγγλόφωνος πληθυσμός.

Σε όλες τις χώρες στις οποίες εργαστήκαμε, αντιμετωπίσαμε πολύ λίγα προβλήματα στη διακονία μας, μολονότι σε πολλές περιπτώσεις ίσχυαν περιορισμοί για το έργο των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Λόγω της φύσης της εργασίας μου, η οποία σχετιζόταν συνήθως με κυβερνητικούς ή διεθνείς φορείς, οι άνθρωποι δεν έκαναν ερωτήσεις για τις δραστηριότητές μας.

Εξαιτίας της εργασίας μου, η σύζυγός μου και εγώ ζήσαμε σαν νομάδες επί τρεις δεκαετίες. Εντούτοις, θεωρούσαμε την εργασία μου απλώς μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού. Ο πρώτος μας στόχος ήταν πάντοτε η προώθηση των συμφερόντων της Βασιλείας του Θεού. Ευχαριστούμε τον Ιεχωβά που μας βοήθησε να αξιοποιήσουμε τις μεταβαλλόμενες περιστάσεις μας και να απολαύσουμε το θαυμάσιο προνόμιο του να διαδώσουμε τα καλά νέα σε μακρινούς τόπους.

Επιστρέφουμε Εκεί Όπου Άρχισαν Όλα

Σε ηλικία 58 χρονών, αποφάσισα να βγω πρόωρα στη σύνταξη και να γυρίσουμε στις Φιλιππίνες. Όταν επιστρέψαμε, προσευχηθήκαμε στον Ιεχωβά να κατευθύνει τα βήματά μας. Αρχίσαμε να υπηρετούμε σε μια εκκλησία στην πόλη Τρέσε Μαρτίρες, στην επαρχία Καβίτε. Όταν πρωτοπήγαμε εκεί, υπήρχαν μόνο 19 διαγγελείς της Βασιλείας του Θεού. Οργανώθηκαν καθημερινές δραστηριότητες στο κήρυγμα και ξεκίνησαν πολλές Γραφικές μελέτες. Η εκκλησία άρχισε να μεγαλώνει. Κάποια περίοδο, η σύζυγός μου είχε μέχρι και 19 οικιακές Γραφικές μελέτες, και εγώ είχα 14.

Σύντομα η Αίθουσα Βασιλείας δεν μας χωρούσε. Προσευχηθήκαμε στον Ιεχωβά σχετικά με αυτό. Κάποιος πνευματικός αδελφός και η σύζυγός του αποφάσισαν να δωρίσουν ένα οικόπεδο, ενώ το γραφείο τμήματος ενέκρινε ένα δάνειο για την οικοδόμηση νέας Αίθουσας Βασιλείας. Το καινούριο κτίριο είχε πολύ θετικό αντίκτυπο στο έργο κηρύγματος, και ο αριθμός των παρόντων αύξανε κάθε εβδομάδα. Τώρα ταξιδεύουμε περισσότερο από μία ώρα σε κάθε διαδρομή προκειμένου να βοηθήσουμε μια άλλη εκκλησία, στην οποία υπηρετούν 17 ευαγγελιζόμενοι.

Η σύζυγός μου και εγώ θεωρούμε πολύτιμο το προνόμιο που απολαύσαμε να υπηρετήσουμε σε τόσες διαφορετικές χώρες. Καθώς αναλογιζόμαστε τη νομαδική ζωή μας, νιώθουμε βαθιά ικανοποίηση γνωρίζοντας ότι τη χρησιμοποιήσαμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο—για να βοηθήσουμε άλλους να μάθουν για τον Ιεχωβά!

[Χάρτης στη σελίδα 24, 25]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΤΑΝΖΑΝΙΑ

ΟΥΓΚΑΝΤΑ

ΣΟΜΑΛΙΑ

ΙΡΑΝ

ΜΠΑΓΚΛΑΝΤΕΣ

ΜΙΑΝΜΑΡ

ΛΑΟΣ

ΤΑΫΛΑΝΔΗ

ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Με τη σύζυγό μου, την Αουρέα