Μάρτυρες του Ιεχωβά—Η Χειρουργική και η Ηθική Πρόκληση

Το παρόν άρθρο ανατυπώθηκε με την άδεια του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου από το Περιοδικό του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου (JAMA), 27 Νοεμβρίου 1981, Τόμος 246, Αριθ. 21, σελίδες 2471, 2472. Αποκλειστικότητα εκδόσεως 1981, του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου. Συγγράφηκε από τα τμήματα Ιατρικής και Ερευνών της Βιβλικής και Φυλλαδικής Εταιρίας Σκοπιά, Μπρούκλυν, Νέα Υόρκη.

● Οι γιατροί αντιμετωπίζουν ένα ειδικό πρόβλημα στη θεραπευτική αγωγή των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Τα μέλη αυτής της πίστεως έχουν βαθιές θρησκευτικές πεποιθήσεις εναντίον της αποδοχής ομολόγου ή αυτολόγου πλήρους αίματος, τύπου RBCs (ερυθρά αιμοσφαίρια), WBCs (λευκά αιμοσφαίρια), ή αιμοπεταλίων. Πολλοί επιτρέπουν τη χρήση (μη αιματούχου στοιχείου) καρδιοπνευμονικής οσμώσεως, ή παρομοίου μέσου, αν η εξωσωματική κυκλοφορία είναι αδιάκοπη. Το ιατρικό προσωπικό δεν είναι ανάγκη ν’ ανησυχεί για την ευθύνη του διότι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά παίρνουν επαρκή νομικά μέτρα για να τους απαλλάξουν από την ευθύνη σχετικά με τη συνειδητή άρνηση αίματος. Δέχονται μη αιματούχα υποκατάστατα. Με τη χρήση αυτών και άλλων λεπτομερειακών τεχνικών μέσων, οι γιατροί κάνουν σοβαρές εγχειρήσεις όλων των τύπων σε ενηλίκους και ανηλίκους ασθενείς Μάρτυρες του Ιεχωβά. Αναπτύχθηκε έτσι ένας εθιμικός κανόνας για τέτοιους ασθενείς, και συμφωνεί με το δόγμα νοσηλείας «πλήρους ατόμου.» (Περιοδικό Αμερικανικού Ιατρικού Συνδέσμου JAMA 1981· 246:2471-2472)

ΟΙ γιατροί αντιμετωπίζουν ένα αυξανόμενο πρόβλημα που αποτελεί μεγάλο υγειονομικό ζήτημα. Υπάρχουν πάνω από μισό εκατομμύριο Μάρτυρες του Ιεχωβά στις Ηνωμένες Πολιτείες που δεν δέχονται μεταγγίσεις αίματος. Ο αριθμός των Μαρτύρων του Ιεχωβά και των συντρόφων τους αυξάνει. Μολονότι άλλοτε, πολλοί γιατροί και υπεύθυνοι νοσοκομείων θεωρούσαν την άρνηση μεταγγίσεως σαν ένα νομικό πρόβλημα και ζητούσαν δικαστική εξουσιοδότηση για να κάνουν αυτό που αυτοί νόμιζαν ότι έπρεπε από ιατρική άποψη, πρόσφατα ιατρικά συγγράμματα αποκαλύπτουν ότι παρατηρείται μια αξιόλογη αλλαγή στάσεως. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην αυξημένη χειρουργική πείρα από εγχειρήσεις σε ασθενείς με πολύ χαμηλά επίπεδα αιμοσφαιρίνης και μπορεί επίσης να δείχνει ότι λαμβάνουν περισσότερο υπόψη τη νομική αρχή να συμφωνεί και ο ασθενής.

Τώρα, μεγάλοι αριθμοί εκλεκτικών χειρουργικών και τραυματικών περιπτώσεων από ενηλίκους και ανηλίκους Μάρτυρες γίνονται χωρίς μεταγγίσεις αίματος. Πρόσφατα, εκπρόσωποι Μαρτύρων του Ιεχωβά συναντήθηκαν με το χειρουργικό και διοικητικό προσωπικό μερικών από τα μεγαλύτερα ιατρικά κέντρα της χώρας. Οι συναντήσεις αυτές βελτίωσαν την κατανόηση και βοήθησαν να λυθούν προβλήματα για τη μικρότερη απώλεια αίματος, για τις μεταμοσχεύσεις, και για την αποφυγή συγκρούσεως μεταξύ της ιατρικής και του νόμου.

Η Θέση των Μαρτύρων στη Θεραπεία

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δέχονται ιατρική και χειρουργική περίθαλψη. Πραγματικά, πολλοί απ’ αυτούς είναι γιατροί, και χειρουργοί μάλιστα. Αλλά οι Μάρτυρες είναι βαθιά θρησκευόμενος λαός που πιστεύει ότι η μετάγγιση αίματος τους είναι απαγορευμένη από Βιβλικές περικοπές, όπως αυτές: «Κρέας όμως με την ζωήν αυτού, με το αίμα αυτού, δεν θέλετε φάγει» (Γένεσις 9:3-4)· «[Θέλει] χύσει το αίμα αυτού και θέλει σκεπάσει αυτό με χώμα» (Λευιτικόν 17:13-14)· «Να απέχωσιν . . . από της πορνείας, και του πνικτού και του αίματος.» (Πράξεις 15:19-21).¹

Μολονότι αυτά τα εδάφια δεν διατυπώνονται με ιατρικούς όρους, οι Μάρτυρες τα θεωρούν σαν να αποκλείουν τη μετάγγιση πλήρους αίματος, τυποποιημένου RBCs, και πλάσματος, καθώς και τη χορήγηση WBC και αιμοπεταλίων. Εντούτοις, η θρησκευτική αντίληψη των Μαρτύρων δεν απαγορεύει απόλυτα τη χρήση συνθεμάτων, όπως είναι το λεύκωμα, η άνοσος σφαιρίνη, και τα αιμοφιλικά παρασκευάσματα· κάθε Μάρτυς πρέπει ν’ αποφασίσει ατομικά αν μπορεί να τα δεχθεί αυτά.²

Οι Μάρτυρες πιστεύουν ότι αίμα που αφαιρέθηκε από το σώμα πρέπει να εκχύνεται και γι’ αυτό δεν δέχονται μετάγγιση δικού τους αποθηκευμένου αίματος. Η τεχνική της ενδοεγχειρητικής συλλογής ή αιμοαραιώσεως που σχετίζεται με την αποταμίευση αίματος είναι απαράδεκτη σ’ αυτούς. Εντούτοις, πολλοί Μάρτυρες επιτρέπουν τη χρήση της καρδιοπνευμονικής οσμώσεως (μη αιματούχου στοιχείου) καθώς και ενδοεγχειρητικής αποφυγής απωλείας αίματος όπου η εξωσωματική κυκλοφορία του αίματος δεν διακόπτεται· ο γιατρός πρέπει να συνεννοηθεί με τον κάθε ασθενή για το τι υπαγορεύει η συνείδησή του.²

Οι Μάρτυρες δεν φρονούν ότι η Βίβλος κάνει άμεσα σχόλια για τη μεταμόσχευση οργάνων· γι’ αυτό, οι αποφάσεις σχετικά με τις μεταμοσχεύσεις κερατοειδούς, νεφρών ή άλλων οργάνων, πρέπει να παίρνονται, από τον Μάρτυρα ατομικά.

Δυνατότητα Σοβαρών Εγχειρήσεων

Μολονότι οι χειρουργοί συχνά έχουν αρνηθεί ν’ αναλάβουν να κάνουν εγχειρήσεις σε Μάρτυρες επειδή η στάση τους για τα αίμα φαινόταν να «έδενε τα χέρια του γιατρού,» πολλοί γιατροί προτίμησαν τώρα να θεωρούν αυτή την κατάσταση σαν κίνητρο να δείξουν τη δεξιοτεχνία τους. Εφόσον οι Μάρτυρες δεν φέρνουν αντίρρηση στα κολλοειδή ή κρυσταλλοειδή υγρά υποκατάστατα, ή στην ηλεκτροκαυτηρίαση, την υποτασική αναισθησία,³ ή υποθερμία, αυτά τα μέσα έχουν χρησιμοποιηθεί με επιτυχία. Οι τωρινές και οι μελλοντικές εφαρμογές εκτατικού του αιμοπλάσματος hetastarch,⁴ οι μεγαδοσικές ενδοφλέβιες ενέσεις σιδηροδεξτράνης,^{5, 6} και το «ηχητικό νυστέρι»⁷, είναι ελπιδοφόρα μέσα και δεν είναι θρησκευτικώς απορρίψιμα. Επίσης, αν ένα φθοριωμένο υποκατάστατο του αίματος που εφευρέθηκε πρόσφατα (Fluosol-DA) αποδεικνύεται ασφαλές και αποτελεσματικό⁠⁸, η χρήση του δεν αντιβαίνει στις πεποιθήσεις των Μαρτύρων.

Το 1977, οι Οττ και Κούλεη⁠⁹ ανέφεραν για 542 καρδιαγγειακές εγχειρήσεις που έκαναν σε Μάρτυρες χωρίς μετάγγιση αίματος και συνεπέραναν ότι αυτή η εγχείρηση μπορεί να γίνει «με ένα κίνδυνο παραδεκτά χαμηλό.» Ο Κούλεη, απαντώντας σε αίτημά μας, έκαμε πρόσφατα μια στατιστική ανασκόπηση 1.026 εγχειρήσεων, από τις οποίες 22% σε ανηλίκους, και αποφάνθηκε ότι «ο κίνδυνος χειρουργήσεως σε ασθενείς της ομάδας Μαρτύρων του Ιεχωβά δεν ήταν ουσιωδώς μεγαλύτερος από εκείνους των άλλων.» Ομοίως, ο Δόκτωρ Μάικλ Ε. ΝτεΜπέικυ ανακοίνωσε ότι «στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων [περιλαμβανομένων και των Μαρτύρων] ο κίνδυνος χειρουργήσεως χωρίς μετάγγιση αίματος δεν είναι μεγαλύτερος από τον κίνδυνο σε ασθενείς στους οποίους έγιναν μεταγγίσεις αίματος» (προσωπική ανακοίνωση, Μάρτιος 1981). Η βιβλιογραφία επίσης αναγράφει επιτυχημένες μεγάλες ουρολογικές⁠¹⁰ και ορθοπεδικές χειρουργήσεις⁠¹¹. Οι Δόκτορες Γκ. Ντην ΜάκΓιούεν, και Ρίτσαρντ Μπόουεν, γράφουν ότι οπισθία σύντηξη σπονδύλων έγινε με επιτυχία σε 20 ανηλίκους [Μάρτυρες]» (ανέκδοτα στοιχεία, Αύγουστος 1981). Και προσθέτουν: «Ο χειρουργός πρέπει να δεχτεί και να σεβαστεί το δικαίωμα ενός ασθενούς να αρνηθεί μετάγγιση αίματος κι ωστόσο να προβαίνει σε χειρουργικές επεμβάσεις με ένα τρόπο που επιτρέπει την ασφάλεια, του ασθενούς.»

Ο Χέρμπσμαν⁠¹² αναφέρει επιτυχίες σε περιπτώσεις που περιλαμβάνονταν και νεαρά άτομα, «με μαζική τραυματική απώλεια αίματος.» Ομολογεί ότι «οι Μάρτυρες μειονεκτούν κάπως όταν πρόκειται για ανάγκες αίματος. Εντούτοις είναι επίσης πολύ σαφές ότι έχουμε κι άλλους τρόπους ν’ αντικαταστήσουμε το αίμα.» Παρατηρώντας ότι πολλοί χειρουργοί δίστασαν ν’ αναλάβουν Μάρτυρες ασθενείς, «από φόβο νομικών συνεπειών,» τόνισε ότι αυτή η ανησυχία δεν είναι βάσιμη.

Νομικά Ζητήματα και Ανήλικοι

Οι Μάρτυρες πρόθυμα υπογράφουν το έντυπο του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου που απαλλάσσει τους γιατρούς και τα νοσοκομεία από ευθύνη,¹³ και πολλοί Μάρτυρες έχουν μαζί τους μια χρονολογημένη κάρτα Ιατρικής Προειδοποιήσεως υπογραμμένη από μάρτυρες που έχει γίνει κατόπιν συνεννοήσεως με τις ιατρικές και νομικές αρχές. Αυτά τα έγγραφα είναι δεσμευτικά για τον ασθενή και παρέχουν προστασία στους γιατρούς, διότι ο Δικαστής Γουώρεν Μπέργκερ αποφάνθηκε ότι μια αγωγή εναντίον του γιατρού για κακό χειρισμό «θα φαινόταν αστήρικτη» εκεί όπου μια τέτοια παραίτηση δικαιώματος έχει υπογραφεί. Επίσης, σχολιάζοντας αυτό το θέμα σε μια ανάλυση για «αναγκαστική ιατρική περίθαλψη και θρησκευτική ελευθερία,» ο Πάρης⁠¹⁴ έγραψε: «Ένας σχολιαστής που ερεύνησε τη σχετική βιβλιογραφία έγραψε ‘δεν μπόρεσα να βρω καμιά επιβεβαίωση γι’ αυτό που λένε ότι ο γιατρός θα ήταν υπεύθυνος . . . για εγκληματική . . . ευθύνη αν αμελούσε να επιβάλλει μετάγγιση σ’ έναν ασθενή που δεν τη θέλει.’ Ο κίνδυνος φαίνεται να είναι μάλλον προϊόν μιας γόνιμης νομικής διανοίας παρά μια ρεαλιστική δυνατότητα.»

Η περίθαλψη των ανηλίκων παρουσιάζει το μεγαλύτερο πρόβλημα που καταλήγει συχνά σε νομική ενέργεια εναντίον των γονέων σύμφωνα με το νόμο για την παραμέληση των παιδιών. Αλλά αυτές τις ενέργειες τις αμφισβητούν πολλοί γιατροί και δικηγόροι που είναι κατατοπισμένοι στις περιπτώσεις των Μαρτύρων του Ιεχωβά και πιστεύουν ότι οι γονείς Μάρτυρες επιζητούν καλή ιατρική περίθαλψη για τα παιδιά τους. Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, μη επιθυμώντας ν’ αποφύγουν την ευθύνη του γονέα ή να τη μεταθέσουν σ’ ένα δικαστή ή σε άλλο τρίτο πρόσωπο, επιμένουν να ληφθούν υπόψη οι θρησκευτικές δοξασίες της οικογένειας. Ο Δόκτωρ Α. Ντ. Κέλλη, πρώην Γραμματέας του Καναδικού Ιατρικού Συλλόγου, έγραψε⁠¹⁵ ότι «οι γονείς των ανηλίκων και ο πλησιέστερος συγγενής ασθενών που έχουν χάσει τις αισθήσεις τους, έχουν το δικαίωμα να διερμηνεύσουν τη θέληση του ασθενούς. . . . Δεν συμπαθώ τις διαδικασίες ενός υποθετικού δικαστηρίου που συνήλθε στις 2 το πρωί για να πάρει ένα παιδί από την κηδεμονία του γονέα του.»

Είναι αναφαίρετο δικαίωμα των γονέων να έχουν βαρύνουσα γνώμη όταν πρόκειται για τη θεραπεία των παιδιών τους, όπως είναι οι πιθανοί κίνδυνοι ή τα οφέλη από μια εγχείρηση, από μια ακτινοβολία ή από χημειοθεραπεία. Για ηθικούς λόγους, που ξεπερνούν το ζήτημα του κινδύνου μεταγγίσεως⁠¹⁶, οι γονείς Μάρτυρες ζητούν τη χρήση θεραπευτικών μέσων που δεν απαγορεύονται από θρησκευτική άποψη. Αυτό συμφωνεί με το ιατρικό δόγμα νοσηλείας «του πλήρους ατόμου,» χωρίς να παραβλέπεται η πιθανώς διαρκής ψυχοκοινωνική βλάβη από μια παρεμβατική ενέργεια που παραβιάζει τις θεμελειώδεις πεποιθήσεις μιας οικογένειας. Συχνά, μεγάλα κέντρα όλης της χώρας που έχουν πείρα με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, δέχονται τώρα μεταγωγές ασθενών από ιδρύματα που δεν θέλουν να νοσηλεύσουν Μάρτυρες του Ιεχωβά, και σε παιδιατρικές περιπτώσεις ακόμη.

Η Πρόκληση του Γιατρού

Είναι ευνόητο ότι η περίθαλψη Μαρτύρων του Ιεχωβά μπορεί να βάλει σε δίλημμα ένα γιατρό που είναι αφιερωμένος να διατηρεί τη ζωή και την υγεία χρησιμοποιώντας όλες τις μεθόδους που έχει στη διάθεσή του. Ο Χάρβεϋ,¹⁷ προλογίζοντας σε κύριο άρθρο μια σειρά από άρθρα για σοβαρές εγχειρήσεις στους Μάρτυρες του Ιεχωβά, παραδέχτηκε: «Βρίσκω ενοχλητικές τις πεποιθήσεις εκείνες που μπορούν να παρεμποδίσουν την εργασία μου.» Αλλά, πρόσθεσε: «Ίσως κι εμείς επίσης εύκολα λησμονούμε ότι η χειρουργική είναι μια τέχνη που εξαρτάται από την προσωπική τεχνική των ατόμων. Η τεχνική μπορεί να βελτιωθεί.»

Ο καθηγητής Μπόλουκι⁠¹⁸ έμαθε μια πολύ ανησυχητική είδηση, ότι ένα από τα πιο πολυάσχολα νοσοκομεία τραυμάτων της Κομητείας Ντέηντ της Φλώριδας, αρνιόταν συστηματικά να περιθάλπει Μάρτυρες. Τόνισε ότι «πολλές χειρουργικές επεμβάσεις σ’ αυτή την ομάδα ασθενών δημιουργούν λιγότερους κινδύνους απ’ ό,τι συνήθως.» Και πρόσθεσε: «Μολονότι οι χειρουργοί μπορεί να νομίζουν ότι στερούνται ενός μέσου της σύγχρονης ιατρικής . . . είμαι βέβαιος ότι θα μάθουν πολλά καθώς εγχειρούν αυτούς τους ασθενείς.»

Αντί να θεωρείται πρόβλημα ο ασθενής Μάρτυς, οι γιατροί ολοένα περισσότερο παραδέχονται ότι το ζήτημα είναι μια πρόκληση για να δείξουν τις ικανότητές τους. Αντιμετωπίζοντας αυτή την πρόκληση έχουν αναπτύξει ένα μόνιμο κανόνα γι’ αυτή την ομάδα ασθενών, κανόνα που γίνεται δεκτός σε πολλά υγειονομικά κέντρα όλης της χώρας. Αυτοί οι γιατροί παρέχουν συγχρόνως περίθαλψη που είναι άριστη, για το γενικό καλό του ασθενούς. Όπως παρατηρεί ο Γκάρντνερ⁠¹⁹: «Ποιος θα ωφεληθεί αν θεραπευτεί η σωματική αρρώστια του ασθενούς αλλά κάνει συμβιβασμούς στην πνευματική του ζωή, όπως τη βλέπει, απέναντι στον Θεό, πράγμα που θα οδηγήσει σε μια ζωή χωρίς νόημα και ίσως χειρότερη κι απ’ το θάνατο ακόμη.»

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά αναγνωρίζουν ότι, από ιατρική άποψη, η σταθερή τους πεποίθηση φαίνεται να προσθέτει ένα βαθμό κινδύνου και μπορεί να περιπλέκει τη νοσηλεία τους. Επομένως γενικά εκδηλώνουν ασυνήθιστη εκτίμηση για τη φροντίδα που τους δείχνουν. Εκτός από το ότι έχουν τα ζωτικά στοιχεία της βαθιάς πίστεως και μια έντονη θέληση να ζήσουν, ευχαρίστως συνεργάζονται με τους γιατρούς και το ιατρικό προσωπικό. Έτσι λοιπόν, κι ο ασθενής κι ο γιατρός είναι ενωμένοι στην αντιμετώπιση της μοναδικής αυτής προκλήσεως.

Βιβλιογραφία

¹ Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά και το Ζήτημα του Αίματος. Μπρούκλυν, Ν.Υ., Βιβλική και Φυλλαδική Εταιρία Σκοπιά, 1978, σσ. 1-64.

² Η Σκοπιά 1978· 99 (15 Σεπτεμβρίου):29-31.

³ Η Υποτασική αναισθησία διευκολύνει την ισχιακή χειρουργική, MEDICAL NEWS. JAMA 1978· 239:181.

⁴ Hetastarch (Hespan)—ένα νέο εκτατικό πλάσματος. Med Lett Drugs Ther 1981· 23:16.

⁵ Hamstra RD, Block MH, Schocket AL: ενδοφλέβιος σιδηροδεξτράνη σε κλινική ιατρική. JAMA 1980· 243:1726-1731.

⁶ Lapin R: Σοβαρές εγχειρήσεις στους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Contemp Orthop 1980:2:647-654.

⁷ Fuerst ML: ‘Ηχητικό Νυστέρι’ σώζει αιμοφόρα αγγεία. Med Trib 1981· 22:1, 30.

⁸ Gonzáles ER: Η σάγγα του ‘τεχνητού αίματος’: Το Fluosol, ένα ειδικό ευεργέτημα στους Μάρτυρες του Ιεχωβά. JAMA 1980· 243:719-724.

⁹ Ott DA, Cooley DA: Καρδιαγγειακή χειρουργική σε Μάρτυρες του Ιεχωβά. JAMA 1977· 238:1256-1258.

¹⁰ Roen PR, Velcek F: Μεγάλες ουρολογικές εγχειρήσεις χωρίς μετάγγιση αίματος. NY State J Med 1972· 72:2524-2527.

¹¹ Nelson CL, Martin K, Lawson N, et al: Ολική ισχιακή αντικατάσταση χωρίς μετάγγιση. Contemp Orthop 1980· 2:655-658.

¹² Herbsman H: Θεραπευτική αγωγή για Μάρτυρες του Ιεχωβά. Emerg Med 1980· 12:73-76.

¹³ Medicolegal Forms With Legal Analysis. Σικάγο, Αμερικανικός Ιατρικός Σύλλογος 1976, σ. 83.

¹⁴ Paris JJ: Υποχρεωτική ιατρική αγωγή και θρησκευτική ελευθερία: Τίνος νόμος θα υπερισχύσει; Univ San Francisco Law Rev 1975· 10:1-35.

¹⁵ Kelly AD: Aequanimitas. Can Med Assoc J 1967· 96:432.

¹⁶ Kolins J: Μοιραία επακόλουθα από μετάγγιση αίματος. JAMA 1980· 245:1120.

¹⁷ Harvey JP: Ένα ζήτημα δεξιοτεχνίας. Contemp Orthop 1980· 2-629.

¹⁸ Bolooki H: Θεραπευτική αγωγή για Μάρτυρες του Ιεχωβά: Παράδειγμα καλής φροντίδας Miami Med 1981· 51:25-26.

¹⁹ Gardner B, Bivona J, Alfonso A, et al: Σοβαρές εγχειρήσεις σε Μάρτυρες του Ιεχωβά. NY State J Med 1976· 76:765-766.