Παραπομπές του Φυλλαδίου Εργασίας για τη Συνάθροιση Ζωή και Διακονία
3-9 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ | ΙΩΑΝΝΗΣ 1, 2
«Ο Ιησούς Κάνει το Πρώτο του Θαύμα»
(Ιωάννης 2:1-3) 1 Και την τρίτη ημέρα έγινε ένα γαμήλιο συμπόσιο στην Κανά της Γαλιλαίας και ήταν εκεί η μητέρα του Ιησού. 2 Ο Ιησούς και οι μαθητές του προσκλήθηκαν και αυτοί στο γαμήλιο συμπόσιο. 3 Όταν κόντευε να τελειώσει το κρασί, η μητέρα του Ιησού τού είπε: «Δεν έχουν κρασί».
Χριστός—Η Δύναμη του Θεού
3 Ο Ιησούς έκανε το πρώτο του θαύμα σε ένα γαμήλιο συμπόσιο στην Κανά της Γαλιλαίας. Ίσως ο αριθμός των καλεσμένων να ήταν μεγαλύτερος από τον αναμενόμενο. Αλλά ό,τι και αν συνέβη, το κρασί τελείωσε. Ανάμεσα στους καλεσμένους ήταν και η Μαρία, η μητέρα του Ιησού. Αναμφίβολα, συλλογιζόταν επί χρόνια όλες τις προφητικές υποσχέσεις που αφορούσαν τον γιο της και γνώριζε ότι θα αποκαλούνταν «Γιος του Υψίστου». (Λουκ. 1:30-32· 2:52) Πίστευε άραγε ότι ο Ιησούς διέθετε δυνάμεις που δεν είχαν ακόμη αποκαλυφτεί; Το βέβαιο πάντως είναι ότι, στην Κανά, η Μαρία και ο Ιησούς ένιωσαν συμπόνια για το νιόπαντρο ζευγάρι και ήθελαν να τους βγάλουν από τη δύσκολη θέση. Ο Ιησούς ήξερε ότι η φιλοξενία αποτελούσε καθήκον. Έτσι λοιπόν, μετέτρεψε θαυματουργικά περίπου 380 λίτρα νερό σε «καλό κρασί». (Διαβάστε Ιωάννης 2:3, 6-11) Ήταν υποχρεωμένος να κάνει ένα τέτοιο θαύμα; Όχι. Το έκανε επειδή νοιαζόταν για τους ανθρώπους και μιμούνταν τη γενναιοδωρία του ουράνιου Πατέρα του.
(Ιωάννης 2:4-11) 4 Ο Ιησούς όμως της είπε: «Γιατί να ενδιαφέρει αυτό εμένα και εσένα, γυναίκα; Η ώρα μου δεν έχει έρθει ακόμη». 5 Η μητέρα του είπε στους υπηρέτες: «Κάντε ό,τι σας πει». 6 Υπήρχαν λοιπόν έξι πέτρινα πιθάρια για νερό, τα οποία βρίσκονταν εκεί όπως απαιτούσαν οι κανόνες καθαρισμού των Ιουδαίων, που το καθένα χωρούσε δύο ή τρία γεμάτα δοχεία μέτρησης. 7 Ο Ιησούς είπε σε αυτούς: «Γεμίστε τα πιθάρια με νερό». Και τα γέμισαν μέχρι το χείλος. 8 Έπειτα τους είπε: «Τώρα βγάλτε λίγο και πηγαίνετέ το στον επικεφαλής του συμποσίου». Και αυτοί το πήγαν. 9 Όταν ο επικεφαλής του συμποσίου γεύτηκε το νερό που είχε πια μετατραπεί σε κρασί, χωρίς να ξέρει από πού προερχόταν (μολονότι οι υπηρέτες οι οποίοι είχαν βγάλει το νερό ήξεραν), φώναξε τον γαμπρό 10 και του είπε: «Οποιοσδήποτε άλλος θα έβγαζε πρώτα το καλό κρασί και, όταν μεθούσε ο κόσμος, θα έβγαζε το κατώτερο. Εσύ φύλαξες το καλό κρασί μέχρι τώρα». 11 Ο Ιησούς το έκανε αυτό στην Κανά της Γαλιλαίας ως το πρώτο από τα σημεία του και φανέρωσε τη δόξα του, και οι μαθητές του πίστεψαν σε αυτόν.
Κάνει το Πρώτο του Θαύμα
Αυτό είναι το πρώτο θαύμα που κάνει ο Ιησούς. Όταν το βλέπουν οι καινούριοι μαθητές του, η πίστη τους σε αυτόν ενισχύεται. Έπειτα, ο Ιησούς, η μητέρα του και οι ετεροθαλείς αδελφοί του κατευθύνονται προς την Καπερναούμ, μια πόλη στη βορειοδυτική ακτή της Θάλασσας της Γαλιλαίας.
Σκάβουμε για Πνευματικά Πετράδια
(Ιωάννης 1:1) Στην αρχή ήταν ο Λόγος, και ο Λόγος ήταν μαζί με τον Θεό, και ο Λόγος ήταν θεός.
nwtsty—σημειώσεις μελέτης για Ιωα 1:1
ο Λόγος: Εδώ χρησιμοποιείται ως τίτλος, όπως και στα εδάφια Ιωα 1:14 και Απ 19:13. Ο Ιωάννης προσδιόρισε εκείνον στον οποίο ανήκει αυτός ο τίτλος, δηλαδή τον Ιησού. Αυτός ο τίτλος αποδιδόταν στον Ιησού κατά την προανθρώπινη ύπαρξή του ως πνευματικό πλάσμα, κατά τη διακονία του στη γη ως τέλειος άνθρωπος, καθώς και μετά την εξύψωσή του στον ουρανό. Ο Ιησούς ήταν ο Λόγος της επικοινωνίας του Θεού, ή αλλιώς ο Εκπρόσωπος, για τη μεταβίβαση πληροφοριών και οδηγιών στους άλλους πνευματικούς γιους του Δημιουργού καθώς και στους ανθρώπους. Είναι λογικό λοιπόν να σκεφτούμε ότι, προτού έρθει ο Ιησούς στη γη, ο Ιεχωβά επικοινωνούσε με την ανθρωπότητα μέσω του Λόγου, δηλαδή του αγγελικού εκπροσώπου Του.—Γε 16:7-11· 22:11· 31:11· Εξ 3:2-5· Κρ 2:1-4· 6:11, 12· 13:3.
με: πρὸς, Κείμενο. Σε αυτά τα συμφραζόμενα, η πρόθεση πρὸς υποδηλώνει εγγύτητα και στενή συναναστροφή. Επίσης δείχνει ξεχωριστά πρόσωπα—σε αυτή την περίπτωση, τον Λόγο και τον μόνο αληθινό Θεό.
ο Λόγος ήταν θεός: Ή αλλιώς «ο Λόγος ήταν θεϊκός [ή αλλιώς «θεοειδής»]». Αυτή η δήλωση από τον Ιωάννη περιγράφει μια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό “του Λόγου” (βλέπε τη σημείωση μελέτης αυτού του εδαφίου για τη φράση ο Λόγος), δηλαδή του Ιησού Χριστού. Η προεξάρχουσα θέση που έχει ο Λόγος ως ο πρωτότοκος Γιος του Θεού μέσω του οποίου ο Θεός δημιούργησε όλα τα άλλα πράγματα είναι η βάση για να περιγράφεται ως «θεός· θεοειδής· θεϊκός· θεϊκό ον». Πολλοί μεταφραστές προτιμούν την απόδοση «ο Λόγος ήταν Θεός», εξισώνοντάς τον με τον Παντοδύναμο Θεό. Ωστόσο, υπάρχουν βάσιμοι λόγοι που πιστοποιούν πως ο Ιωάννης δεν εννοούσε ότι «ο Λόγος» ήταν το ίδιο πρόσωπο με τον Παντοδύναμο Θεό. Πρώτον, τόσο η προηγούμενη πρόταση όσο και η επόμενη δηλώνουν ξεκάθαρα ότι «ο Λόγος» ήταν «μαζί με τον Θεό». Επίσης, στο πρωτότυπο κείμενο, η λέξη θεὸς εμφανίζεται τρεις φορές στα εδάφια 1 και 2. Στην πρώτη και στην τρίτη περίπτωση, πριν από τη λέξη θεὸς υπάρχει το οριστικό άρθρο (τὸν θεόν), ενώ στη δεύτερη περίπτωση δεν υπάρχει. Πολλοί λόγιοι συμφωνούν ότι η απουσία του οριστικού άρθρου πριν από τη λέξη θεός έχει μεγάλη σημασία. Σε αυτά τα συμφραζόμενα, όταν χρησιμοποιείται το οριστικό άρθρο, η λέξη θεός αναφέρεται στον Παντοδύναμο Θεό. Από την άλλη, η απουσία του άρθρου σε αυτή τη σύνταξη κάνει τη λέξη θεός να εκφράζει ιδιότητα και περιγράφει ένα χαρακτηριστικό “του Λόγου”. Γι’ αυτό, αρκετές Βιβλικές μεταφράσεις στην αγγλική, στη γαλλική και στη γερμανική αποδίδουν το κείμενο όπως η Μετάφραση Νέου Κόσμου, μεταδίδοντας την ιδέα ότι «ο Λόγος» ήταν «θεός· θεϊκός· θεϊκό ον· θεϊκού είδους· θεοειδής». Υποστηρίζοντας αυτή την άποψη, αρχαίες μεταφράσεις του Ευαγγελίου του Ιωάννη στη σαχιδική και στη βοχαϊρική—διάλεκτοι της κοπτικής γλώσσας—οι οποίες πιθανότατα έγιναν τον τρίτο και τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ., δεν χειρίζονται με τον ίδιο τρόπο την πρώτη και τη δεύτερη περίπτωση όπου εμφανίζεται η λέξη θεός στο εδάφιο Ιωα 1:1. Αυτές οι αποδόσεις τονίζουν μια ιδιότητα “του Λόγου”—ότι η φύση του ήταν σαν του Θεού—αλλά δεν τον εξισώνουν με τον Πατέρα του, τον παντοδύναμο Θεό. Σε αρμονία με το εδάφιο Ιωα 1:1, το εδάφιο Κολ 2:9 αναφέρει ότι ο Χριστός έχει “όλη την πληρότητα της θεϊκής ιδιότητας”. Και σύμφωνα με το εδάφιο 2Πε 1:4, ακόμα και οι συγκληρονόμοι του Χριστού “θα γίνονταν συμμέτοχοι σε θεϊκή φύση”. Επίσης, στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα, η λέξη θεός χρησιμοποιείται συνήθως για την απόδοση των εβραϊκών λέξεων ’ελ και ’ελοχίμ, οι οποίες θεωρείται ότι βασικά σημαίνουν «Κραταιός· Ισχυρός». Αυτές οι εβραϊκές λέξεις χρησιμοποιούνται αναφορικά με τον παντοδύναμο Θεό, άλλους θεούς, καθώς και ανθρώπους. Το γεγονός ότι ο Λόγος αποκαλείται «θεός» ή «κραταιός» συμφωνεί με την προφητεία του εδαφίου Ησ 9:6, η οποία προέλεγε ότι ο Μεσσίας θα αποκαλούνταν «Κραταιός Θεός» (όχι «Παντοδύναμος Θεός») και ότι θα ήταν ο «Αιώνιος Πατέρας» όλων εκείνων που θα είχαν το προνόμιο να ζουν ως υπήκοοί του. Ο ζήλος του ίδιου του Πατέρα του, «του Ιεχωβά των στρατευμάτων» θα το επιτελούσε αυτό.—Ησ 9:7.
(Ιωάννης 1:29) Την επόμενη ημέρα είδε τον Ιησού να έρχεται προς αυτόν και είπε: «Να το Αρνί του Θεού το οποίο αφαιρεί την αμαρτία του κόσμου!
nwtsty—σημείωση μελέτης για Ιωα 1:29
το Αρνί του Θεού: Αφού ο Ιησούς βαφτίστηκε και επέστρεψε μετά τους πειρασμούς στους οποίους τον υπέβαλε ο Διάβολος, ο Ιωάννης ο Βαφτιστής τον παρουσίασε ως «το Αρνί του Θεού». Αυτή η φράση εμφανίζεται μόνο εδώ και στο εδάφιο Ιωα 1:36. (Βλέπε Παράρτημα Α7) Ο παραλληλισμός του Ιησού με αρνί είναι ταιριαστός. Σε ολόκληρη τη Γραφή, οι άνθρωποι πρόσφεραν πρόβατα επειδή αναγνώριζαν τις αμαρτίες τους και ήθελαν να έχουν πρόσβαση στον Θεό. Αυτό προσκίαζε τη θυσία που θα έκανε ο Ιησούς παραδίδοντας την τέλεια ανθρώπινη ζωή του για χάρη της ανθρωπότητας. Η φράση «το Αρνί του Θεού» θα μπορούσε να θυμίζει αρκετές περικοπές των θεόπνευστων Γραφών. Λαβαίνοντας υπόψη το πόσο εξοικειωμένος ήταν ο Ιωάννης ο Βαφτιστής με τις Εβραϊκές Γραφές, τα λόγια του θα μπορούσαν να αναφέρονται έμμεσα σε κάποιο ή κάποια από τα ακόλουθα: το αρσενικό πρόβατο που πρόσφερε ο Αβραάμ αντί για τον γιο του τον Ισαάκ (Γε 22:13), το αρνί του Πάσχα που έσφαξαν οι υποδουλωμένοι Ισραηλίτες στην Αίγυπτο για την απελευθέρωσή τους (Εξ 12:1-13) ή το αρσενικό αρνί που προσφερόταν στο θυσιαστήριο του Θεού στην Ιερουσαλήμ καθημερινά, πρωί και βράδυ (Εξ 29:38-42). Ο Ιωάννης μπορεί να είχε επίσης κατά νου την προφητεία του Ησαΐα, στην οποία ο Ιεχωβά αποκαλεί “υπηρέτη του” εκείνον που “οδηγήθηκε στη σφαγή σαν πρόβατο”. (Ησ 52:13· 53:5, 7, 11) Όταν ο απόστολος Παύλος έγραψε την πρώτη του επιστολή προς τους Κορινθίους, αναφέρθηκε στον Ιησού ως «το πασχαλινό αρνί μας». (1Κο 5:7) Ο απόστολος Πέτρος μίλησε για το «πολύτιμο αίμα [του Χριστού], όμοιο με το αίμα ενός αψεγάδιαστου και ακηλίδωτου αρνιού». (1Πε 1:19) Και πάνω από 25 φορές στο βιβλίο της Αποκάλυψης, ο δοξασμένος Ιησούς αποκαλείται συμβολικά «το Αρνί».—Μερικά παραδείγματα: Απ 5:8· 6:1· 7:9· 12:11· 13:8· 14:1· 15:3· 17:14· 19:7· 21:9· 22:1.
10-16 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ | ΙΩΑΝΝΗΣ 3, 4
«Ο Ιησούς Δίνει Μαρτυρία σε μια Σαμαρείτισσα»
(Ιωάννης 4:6, 7) 6 Μάλιστα εκεί ήταν το πηγάδι του Ιακώβ. Ο Ιησούς λοιπόν, κατάκοπος από την οδοιπορία, καθόταν στο πηγάδι. Ήταν περίπου η έκτη ώρα. 7 Κάποια γυναίκα από τη Σαμάρεια ήρθε να βγάλει νερό. Ο Ιησούς τής είπε: «Δώσε μου να πιω».
nwtsty—σημείωση μελέτης για Ιωα 4:6
κατάκοπος: Αυτό είναι το μόνο σημείο στις Γραφές όπου ο Ιησούς αναφέρεται ότι ήταν «κατάκοπος». Ήταν περίπου 12:00 το μεσημέρι, και το πρωί εκείνης της μέρας ο Ιησούς πιθανότατα είχε κάνει οδοιπορία από την κοιλάδα του Ιορδάνη της Ιουδαίας μέχρι τη Συχάρ της Σαμάρειας. Πρόκειται για μια απότομη ανάβαση σε ύψος 900 μέτρων ή και περισσότερο.—Ιωα 4:3-5· βλέπε Παράρτημα Α7.
(Ιωάννης 4:21-24) 21 Ο Ιησούς τής είπε: «Πίστεψέ με, γυναίκα: Έρχεται η ώρα που ούτε σε αυτό το βουνό ούτε στην Ιερουσαλήμ θα λατρεύετε τον Πατέρα. 22 Εσείς λατρεύετε αυτό που δεν γνωρίζετε· εμείς λατρεύουμε αυτό που γνωρίζουμε, επειδή η σωτηρία ξεκινάει με τους Ιουδαίους. 23 Παρ’ όλα αυτά, έρχεται η ώρα, και ήδη είναι, που οι αληθινοί λάτρεις θα λατρεύουν τον Πατέρα με πνεύμα και αλήθεια, γιατί τέτοιους ανθρώπους αναζητάει ο Πατέρας για να τον λατρεύουν. 24 Ο Θεός είναι Πνεύμα, και εκείνοι που τον λατρεύουν πρέπει να τον λατρεύουν με πνεύμα και αλήθεια».
(Ιωάννης 4:39-41) 39 Πολλοί Σαμαρείτες από εκείνη την πόλη πίστεψαν στον Ιησού χάρη στη μαρτυρία που έδωσε αυτή η γυναίκα, λέγοντας: «Μου είπε όλα όσα έκανα». 40 Όταν λοιπόν οι Σαμαρείτες ήρθαν σε αυτόν, του ζήτησαν να μείνει μαζί τους, και έμεινε εκεί δύο ημέρες. 41 Ως αποτέλεσμα, πολύ περισσότεροι πίστεψαν χάρη σε αυτά που είπε ο Ιησούς
Σκάβουμε για Πνευματικά Πετράδια
(Ιωάννης 3:29) Όποιος έχει τη νύφη είναι ο γαμπρός. Αλλά ο φίλος του γαμπρού, όταν στέκεται και τον ακούει, έχει μεγάλη χαρά λόγω της φωνής του γαμπρού. Η δική μου χαρά λοιπόν έχει γίνει πλήρης.
nwtsty—σημείωση μελέτης για Ιωα 3:29
ο φίλος του γαμπρού: Στους Βιβλικούς χρόνους, κάποιος από το στενό περιβάλλον του γαμπρού ενεργούσε ως ο νομικός εκπρόσωπός του και έπαιζε καθοριστικό ρόλο στις διευθετήσεις του γάμου. Θεωρούνταν το άτομο που συνέβαλλε ώστε να ενωθεί η νύφη με τον γαμπρό. Την ημέρα του γάμου, η νυφική πομπή έφτανε στο σπίτι του γαμπρού ή του πατέρα του, όπου και γινόταν το γαμήλιο συμπόσιο. Στο συμπόσιο, ο φίλος του γαμπρού θα ένιωθε χαρούμενος ακούγοντας τη φωνή του γαμπρού καθώς μιλούσε στη νύφη του, εφόσον ο φίλος θα θεωρούσε ότι η αποστολή του είχε στεφθεί με επιτυχία. Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής παρομοίασε τον εαυτό του με “τον φίλο του γαμπρού”. Σε εκείνη την περίπτωση, ο Ιησούς ήταν ο γαμπρός και οι μαθητές, ως τάξη, αποτελούσαν τη συμβολική του νύφη. Καθώς ο Ιωάννης ο Βαφτιστής ετοίμαζε την οδό για τον Μεσσία, παρουσίασε τα πρώτα μέλη της “νύφης” στον Ιησού Χριστό. (Ιωα 1:29, 35· 2Κο 11:2· Εφ 5:22-27· Απ 21:2, 9) Όταν «ο φίλος του γαμπρού» εκπλήρωνε τον σκοπό του με επιτυχία, έπαυε να αποτελεί κεντρικό πρόσωπο. Παρόμοια, ο Ιωάννης είπε για τον εαυτό του σε σχέση με τον Ιησού: «Εκείνος πρέπει να αυξάνεται, ενώ εγώ πρέπει να ελαττώνομαι».—Ιωα 3:30.
(Ιωάννης 4:10) Ο Ιησούς τής απάντησε: «Αν γνώριζες τη δωρεά του Θεού και ποιος είναι αυτός που σου λέει: “Δώσε μου να πιω”, θα του είχες ζητήσει και θα σου είχε δώσει ζωντανό νερό».
nwtsty—σημείωση μελέτης για Ιωα 4:10
ζωντανό νερό: Η έκφραση ὕδωρ ζῶν του πρωτότυπου κειμένου χρησιμοποιείται με κυριολεκτική έννοια για το τρεχούμενο νερό, το νερό μιας πηγής ή το γλυκό νερό ενός πηγαδιού το οποίο τροφοδοτείται από πηγές. Αυτό διαφέρει από το στάσιμο νερό μιας στέρνας. Στο εδάφιο Λευ 14:5, η εβραϊκή έκφραση για το «φρέσκο νερό» είναι κυριολεκτικά «ζωντανό νερό». Στα εδάφια Ιερ 2:13 και 17:13, ο Ιεχωβά περιγράφεται ως η «πηγή του ζωντανού νερού», δηλαδή του συμβολικού νερού που δίνει ζωή. Όταν ο Ιησούς μιλούσε με τη Σαμαρείτισσα, χρησιμοποίησε τον όρο «ζωντανό νερό» συμβολικά, αλλά όπως φαίνεται εκείνη στην αρχή νόμιζε ότι ο Ιησούς μιλούσε κυριολεκτικά.—Ιωα 4:11.
17-23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ | ΙΩΑΝΝΗΣ 5, 6
«Να Ακολουθείτε τον Ιησού με το Σωστό Κίνητρο»
(Ιωάννης 6:9-11) 9 «Είναι εδώ ένα αγοράκι που έχει πέντε κριθαρένια ψωμιά και δύο μικρά ψάρια. Αλλά τι είναι αυτά για τόσο πολλούς;» 10 Ο Ιησούς είπε: «Βάλτε τους ανθρώπους να καθίσουν». Εφόσον υπήρχε πολύ χορτάρι σε εκείνο το μέρος, κάθισαν εκεί· οι άντρες ήταν περίπου 5.000 τον αριθμό. 11 Ο Ιησούς πήρε τα ψωμιά και, αφού είπε μια ευχαριστήρια προσευχή, τα μοίρασε σε εκείνους που κάθονταν εκεί. Το ίδιο έκανε και με τα μικρά ψάρια, και έφαγε ο καθένας όσο ήθελε.
nwtsty—σημείωση μελέτης για Ιωα 6:10
οι άντρες ήταν περίπου 5.000 τον αριθμό: Μόνο η αφήγηση του Ματθαίου προσθέτει τα λόγια «εκτός από τις γυναίκες και τα μικρά παιδιά» όταν αναφέρει αυτό το θαύμα. (Ματ 14:21) Είναι πιθανό ότι ο συνολικός αριθμός εκείνων που τράφηκαν θαυματουργικά ξεπερνούσε κατά πολύ τους 15.000.
(Ιωάννης 6:14) Όταν οι άνθρωποι είδαν το σημείο που εκτέλεσε, άρχισαν να λένε: «Σίγουρα αυτός είναι ο Προφήτης που θα ερχόταν στον κόσμο».
(Ιωάννης 6:24) Όταν λοιπόν το πλήθος είδε ότι ούτε ο Ιησούς ούτε οι μαθητές του ήταν εκεί, επιβιβάστηκαν στα πλοιάριά τους και πήγαν στην Καπερναούμ να αναζητήσουν τον Ιησού.
nwtsty—σημείωση μελέτης για Ιωα 6:14
ο Προφήτης: Πολλοί Ιουδαίοι του πρώτου αιώνα Κ.Χ. ανέμεναν ότι ο προφήτης σαν τον Μωυσή, που αναφέρεται στα εδάφια Δευ 18:15, 18, θα ήταν ο Μεσσίας. Σε αυτά τα συμφραζόμενα, η έκφραση θα ερχόταν στον κόσμο φαίνεται ότι υποδηλώνει την αναμενόμενη εμφάνιση του Μεσσία. Μόνο ο Ιωάννης κατέγραψε τα γεγονότα που αναφέρονται σε αυτό το εδάφιο.
(Ιωάννης 6:25-27) 25 Όταν τον βρήκαν στην απέναντι πλευρά της θάλασσας, του είπαν: «Ραββί, πότε ήρθες εδώ;» 26 Ο Ιησούς τούς απάντησε: «Αληθινά, αληθινά σας λέω: Με αναζητάτε, όχι επειδή είδατε σημεία, αλλά επειδή φάγατε από τα ψωμιά και χορτάσατε. 27 Να εργάζεστε, όχι για την τροφή που χάνεται, αλλά για την τροφή που παραμένει για αιώνια ζωή, την οποία θα σας δώσει ο Γιος του ανθρώπου· διότι πάνω σε αυτόν ο Πατέρας, ο ίδιος ο Θεός, έχει βάλει τη σφραγίδα της επιδοκιμασίας του».
(Ιωάννης 6:54) Όποιος τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου έχει αιώνια ζωή, και εγώ θα τον αναστήσω την τελευταία ημέρα·
(Ιωάννης 6:60) Πολλοί από τους μαθητές του, όταν τα άκουσαν αυτά, είπαν: «Αυτά τα λόγια είναι συνταρακτικά· ποιος μπορεί να τα ακούει;»
(Ιωάννης 6:66-69) 66 Εξαιτίας αυτού, πολλοί από τους μαθητές του γύρισαν σε αυτά που είχαν αφήσει πίσω τους και δεν περπατούσαν πια μαζί του. 67 Γι’ αυτό, ο Ιησούς είπε στους Δώδεκα: «Μήπως θέλετε να πάτε και εσείς;» 68 Ο Σίμων Πέτρος τού απάντησε: «Κύριε, σε ποιον να πάμε; Εσύ έχεις λόγια αιώνιας ζωής. 69 Εμείς έχουμε πιστέψει και έχουμε γνωρίσει ότι εσύ είσαι ο Άγιος του Θεού».
nwtsty—σημειώσεις μελέτης για Ιωα 6:27, 54
τροφή που χάνεται . . . τροφή που παραμένει για αιώνια ζωή: Ο Ιησούς αντιλήφθηκε ότι μερικοί συναναστρέφονταν με εκείνον και τους μαθητές του αποκλειστικά και μόνο για υλικό όφελος. Ενώ η κατά γράμμα τροφή συντηρεί τους ανθρώπους κάθε μέρα, «η τροφή» από τον Λόγο του Θεού θα δώσει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να διατηρηθούν για πάντα στη ζωή. Ο Ιησούς προτρέπει το πλήθος: «Να εργάζεστε . . . για την τροφή που παραμένει για αιώνια ζωή». Αυτό που εννοούσε είναι να καταβάλλουν προσπάθειες ώστε να ικανοποιούν την πνευματική τους ανάγκη και να ασκούν πίστη σε όσα μαθαίνουν.—Ματ 4:4· 5:3· Ιωα 6:28-39.
τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου: Με βάση τα συμφραζόμενα, εκείνοι που τρώνε και πίνουν το κάνουν αυτό με μεταφορική έννοια εκδηλώνοντας πίστη στον Ιησού Χριστό. (Ιωα 6:35, 40) Εφόσον ο Ιησούς έκανε αυτή τη δήλωση το 32 Κ.Χ., δεν μιλούσε για το Δείπνο του Κυρίου, το οποίο θα θέσπιζε έναν χρόνο αργότερα. Έκανε αυτή την αναγγελία λίγο πριν από “το Πάσχα, τη γιορτή των Ιουδαίων” (Ιωα 6:4), για να υπενθυμίσει στους ακροατές του την επικείμενη γιορτή και τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε το αίμα του αρνιού στο να σωθούν ζωές τη νύχτα κατά την οποία οι Ισραηλίτες έφυγαν από την Αίγυπτο (Εξ 12:24-27). Ο Ιησούς τόνιζε ότι με παρόμοιο τρόπο το αίμα του θα έπαιζε βασικό ρόλο στο να μπορέσουν οι μαθητές του να αποκτήσουν αιώνια ζωή.
Θα Περπατάμε στο Όνομα του Ιεχωβά του Θεού Μας
13 Εντούτοις, τα πλήθη ακολούθησαν αποφασισμένα τον Ιησού και τον βρήκαν, όπως λέει ο Ιωάννης, «στην απέναντι πλευρά της θάλασσας». Γιατί τον ακολούθησαν αφού εκείνος είχε αποκρούσει τις προσπάθειες που κατέβαλαν για να τον κάνουν βασιλιά; Πολλοί έδειξαν πως είχαν σαρκική άποψη, δεδομένου ότι αναφέρθηκαν με έμφαση στις υλικές προμήθειες που είχε κάνει ο Ιεχωβά στην έρημο στις ημέρες του Μωυσή. Υπονοούσαν ότι ο Ιησούς έπρεπε να εξακολουθήσει να τους προμηθεύει υλικά πράγματα. Ο Ιησούς, διακρίνοντας τα εσφαλμένα κίνητρά τους, άρχισε να τους διδάσκει πνευματικές αλήθειες οι οποίες θα τους βοηθούσαν να διορθώσουν τον τρόπο σκέψης τους. (Ιωάννης 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Ορισμένοι αντέδρασαν γογγύζοντας εναντίον του, ειδικά όταν είπε την εξής παραβολή: «Αληθινά, αληθινά σας λέω: Αν δεν φάτε τη σάρκα του Γιου του ανθρώπου και δεν πιείτε το αίμα του, δεν έχετε ζωή μέσα σας. Αυτός που τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου έχει αιώνια ζωή, και εγώ θα τον αναστήσω την τελευταία ημέρα».—Ιωάννης 6:53, 54.
14 Οι παραβολές του Ιησού έκαναν συνήθως τους ανθρώπους να δείξουν αν όντως επιθυμούσαν να περπατούν με τον Θεό. Αυτή η παραβολή δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Διαβάζουμε: «Πολλοί από τους μαθητές του, . . . όταν το άκουσαν αυτό, είπαν: “Αυτός ο λόγος είναι συνταρακτικός· ποιος μπορεί να τον ακούει;”» Ο Ιησούς εξήγησε στη συνέχεια ότι θα έπρεπε να αναζητήσουν το πνευματικό νόημα των λόγων του, λέγοντας: «Το πνεύμα είναι που δίνει ζωή· η σάρκα δεν χρησιμεύει καθόλου. Τα λόγια που εγώ σας έχω πει είναι πνεύμα και είναι ζωή». Παρ’ όλα αυτά, πολλοί ήταν εκείνοι που δεν ήθελαν να ακούσουν, και η αφήγηση αναφέρει: «Εξαιτίας αυτού, πολλοί από τους μαθητές του γύρισαν στα πράγματα που βρίσκονταν πίσω και δεν περπατούσαν πια μαζί του».—Ιωάννης 6:60, 63, 66.
Σκάβουμε για Πνευματικά Πετράδια
(Ιωάννης 6:44) Κανείς δεν μπορεί να έρθει σε εμένα αν δεν τον ελκύσει ο Πατέρας που με έστειλε· και εγώ θα τον αναστήσω την τελευταία ημέρα.
nwtsty—σημείωση μελέτης για Ιωα 6:44
τον ελκύσει: Αν και το ρήμα ἑλκύω του πρωτότυπου κειμένου αναφέρεται στην περίπτωση που κάποιος τραβάει ένα δίχτυ με ψάρια (Ιωα 21:6, 11), αυτό δεν υπονοεί ότι ο Θεός σέρνει τους ανθρώπους παρά τη θέλησή τους. Η δήλωση του Ιησού ίσως παραπέμπει στο εδάφιο Ιερ 31:3, όπου ο Ιεχωβά λέει στον αρχαίο λαό του: «Σε έλκυσα κοντά μου με όσια αγάπη». (Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα χρησιμοποιεί εδώ το ίδιο ρήμα.) Το εδάφιο Ιωα 12:32 δείχνει ότι με παρόμοιο τρόπο ο Ιησούς ελκύει στον εαυτό του κάθε είδους ανθρώπους. Οι Γραφές δείχνουν ότι ο Ιεχωβά έχει δώσει στους ανθρώπους ελεύθερη βούληση. Όλοι μπορούν να επιλέξουν αν θα Τον υπηρετούν. (Δευ 30:19, 20) Ο Θεός ελκύει τρυφερά στον εαυτό του όσους έχουν καρδιά με τη σωστή διάθεση. (Ψλ 11:5· Παρ 21:2· Πρ 13:48) Ο Ιεχωβά το κάνει αυτό με το άγγελμα της Γραφής και με το άγιο πνεύμα του. Η προφητεία του εδαφίου Ησ 54:13, που παρατίθεται στο εδάφιο Ιωα 6:45, εφαρμόζεται σε όσους ελκύει ο Πατέρας.—Παράβαλε Ιωα 6:65.
(Ιωάννης 6:64) Αλλά υπάρχουν μερικοί από εσάς που δεν πιστεύουν». Επειδή ο Ιησούς γνώριζε εξαρχής ποιοι δεν πίστευαν και ποιος θα τον πρόδιδε.
nwtsty—σημειώσεις μελέτης για Ιωα 6:64
ο Ιησούς γνώριζε . . . ποιος θα τον πρόδιδε: Ο Ιησούς αναφερόταν στον Ιούδα τον Ισκαριώτη. Ο Ιησούς πέρασε ολόκληρη τη νύχτα προσευχόμενος στον Πατέρα του προτού επιλέξει τους 12 αποστόλους. (Λου 6:12-16) Στην αρχή λοιπόν, ο Ιούδας ήταν πιστός στον Θεό. Ωστόσο, ο Ιησούς ήξερε από διάφορες προφητείες των Εβραϊκών Γραφών ότι θα τον πρόδιδε ένας στενός του σύντροφος. (Ψλ 41:9· 109:8· Ιωα 13:18, 19) Όταν ο Ιούδας άρχισε την κακή του πορεία, ο Ιησούς, που μπορούσε να διαβάζει καρδιές και σκέψεις, εντόπισε αυτή την αλλαγή. (Ματ 9:4) Χρησιμοποιώντας την πρόγνωσή του, ο Θεός ήξερε ότι ένας έμπιστος φίλος του Ιησού θα γινόταν προδότης. Αλλά είναι ασύμβατο με τις ιδιότητες του Θεού και τις προηγούμενες ενέργειές του το να σκεφτεί κανείς ότι ο Ιούδας έπρεπε να είναι εκείνος που θα αποτύχαινε, σαν να ήταν η αποτυχία του προκαθορισμένη.
εξαρχής: ἐξ ἀρχῆς, Κείμενο. Αυτή η λέξη δεν αναφέρεται στη γέννηση του Ιούδα ή στην επιλογή του ως αποστόλου, κάτι που συνέβη αφού ο Ιησούς είχε προσευχηθεί ολόκληρη τη νύχτα. (Λου 6:12-16) Αντίθετα, αναφέρεται στο πότε άρχισε ο Ιούδας να ενεργεί δόλια, κάτι που ο Ιησούς διέκρινε αμέσως. (Ιωα 2:24, 25· Απ 1:1· 2:23) Αυτό δείχνει επίσης ότι οι πράξεις του Ιούδα ήταν προμελετημένες και προσχεδιασμένες—δεν ήταν το αποτέλεσμα μιας ξαφνικής αλλαγής στην καρδιά του. Στο πρωτότυπο κείμενο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, η λέξη ἀρχή έχει σχετική σημασία, ανάλογα με τα συμφραζόμενα. Για παράδειγμα, η λέξη ἀρχή στο εδάφιο 2Πε 3:4 αναφέρεται στην αρχή της δημιουργίας. Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμοποιείται με πιο περιορισμένη έννοια. Λόγου χάρη, ο Πέτρος είπε ότι το άγιο πνεύμα ήρθε πάνω στους Εθνικούς «όπως ήρθε και πάνω σε εμάς στην αρχή». (Πρ 11:15) Ο Πέτρος δεν αναφερόταν στη στιγμή της γέννησής του ή στη στιγμή που κλήθηκε να γίνει απόστολος. Αντίθετα, αναφερόταν στη μέρα της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ., δηλαδή στην «αρχή» της έκχυσης του αγίου πνεύματος για έναν συγκεκριμένο σκοπό. (Πρ 2:1-4) Άλλα παραδείγματα που δείχνουν πώς επηρεάζουν τα συμφραζόμενα τη σημασία της λέξης ἀρχή βρίσκονται στα εδάφια Λου 1:2· Ιωα 15:27· και 1Ιω 2:7.
24-30 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ | ΙΩΑΝΝΗΣ 7, 8
«Ο Ιησούς Δόξαζε τον Πατέρα Του»
(Ιωάννης 7:15-18) 15 Οι Ιουδαίοι λοιπόν έμεναν έκπληκτοι και έλεγαν: «Πώς ξέρει αυτός τις Γραφές αφού δεν έχει σπουδάσει;» 16 Τότε ο Ιησούς τούς απάντησε: «Αυτά που διδάσκω εγώ δεν είναι δικά μου αλλά εκείνου που με έστειλε. 17 Αν κανείς επιθυμεί να κάνει το θέλημά Του, θα καταλάβει αν η διδασκαλία είναι από τον Θεό ή αν εγώ μιλώ από μόνος μου. 18 Όποιος μιλάει από μόνος του επιζητεί τη δική του δόξα· αλλά όποιος επιζητεί τη δόξα εκείνου που τον έστειλε, αυτός είναι αληθινός και δεν υπάρχει αδικία σε αυτόν.
«Είναι Γραμμένο»
5 Ο Ιησούς ήθελε να γνωρίζουν οι άνθρωποι από πού προερχόταν το άγγελμά του, γι’ αυτό είπε: «Αυτά που διδάσκω εγώ δεν είναι δικά μου, αλλά είναι εκείνου που με έστειλε». (Ιωάννης 7:16) Σε μια άλλη περίπτωση δήλωσε: «Δεν κάνω τίποτα με δική μου πρωτοβουλία· αλλά όπως με δίδαξε ο Πατέρας λέω αυτά τα πράγματα». (Ιωάννης 8:28) Επιπρόσθετα, είπε: «Αυτά που σας λέω δεν τα λέω από δική μου επινόηση· αλλά ο Πατέρας που παραμένει σε ενότητα με εμένα κάνει τα έργα του». (Ιωάννης 14:10) Ένας τρόπος με τον οποίο ο Ιησούς αποδείκνυε την αλήθεια αυτών των δηλώσεων ήταν το να παραθέτει από το γραπτό Λόγο του Θεού ξανά και ξανά.
6 Μια προσεκτική μελέτη των καταγραμμένων λόγων του Ιησού αποκαλύπτει ότι χρησιμοποίησε είτε άμεσα είτε έμμεσα περισσότερα από τα μισά βιβλία του κανόνα των Εβραϊκών Γραφών. Αρχικά, αυτό ίσως δεν φαίνεται εντυπωσιακό. Μπορεί να αναρωτιέστε γιατί, σε τριάμισι χρόνια δημόσιας διδασκαλίας και κηρύγματος, δεν παρέθεσε από όλα τα θεόπνευστα βιβλία που ήταν διαθέσιμα. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι μπορεί να το έκανε αυτό. Θυμηθείτε ότι μόνο ένα μικρό μέρος από τα λόγια και τα έργα του Ιησού έχει καταγραφεί. (Ιωάννης 21:25) Στην πραγματικότητα, πιθανότατα θα μπορούσατε να διαβάσετε μεγαλόφωνα όλα τα καταγραμμένα λόγια του Ιησού μέσα σε λίγες μόνο ώρες. Φανταστείτε, τώρα, ότι μιλάτε για τον Θεό και τη Βασιλεία του επί λίγες μόνο ώρες και καταφέρνετε να συμπεριλάβετε αναφορές σε περισσότερα από τα μισά βιβλία των Εβραϊκών Γραφών! Επιπλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις ο Ιησούς δεν είχε στη διάθεσή του ρόλους. Όταν εκφώνησε την περίφημη Επί του Όρους Ομιλία του, συμπεριέλαβε δεκάδες άμεσες και έμμεσες αναφορές στις Εβραϊκές Γραφές—όλες από μνήμης!
(Ιωάννης 7:28, 29) 28 Τότε ο Ιησούς είπε με δυνατή φωνή καθώς δίδασκε στον ναό: «Και εμένα γνωρίζετε και από πού είμαι γνωρίζετε. Και δεν έχω έρθει με δική μου πρωτοβουλία, αλλά Εκείνος που με έστειλε είναι πραγματικός, και εσείς δεν τον γνωρίζετε. 29 Εγώ τον γνωρίζω, επειδή είμαι εκπρόσωπός του, και Εκείνος με έστειλε».
(Ιωάννης 8:29) Και Αυτός που με έστειλε είναι μαζί μου· δεν με άφησε μόνο μου, επειδή εγώ κάνω πάντοτε τα πράγματα που του είναι αρεστά».
Να Λαβαίνετε το Πνεύμα του Θεού, Όχι του Κόσμου
19 Να υπακούτε πλήρως στον Ιεχωβά. Ο Ιησούς έκανε πάντα ό,τι ευαρεστούσε τον Πατέρα του. Τουλάχιστον σε μία περίπτωση, η τάση του Ιησού ήταν να αντιμετωπίσει την κατάσταση με τρόπο διαφορετικό από αυτόν που επιθυμούσε ο Πατέρας του. Εντούτοις, είπε στον Πατέρα του με πεποίθηση: «Ας γίνει, όχι το δικό μου θέλημα, αλλά το δικό σου». (Λουκ. 22:42) Ρωτήστε τον εαυτό σας: “Υπακούω εγώ στον Θεό ακόμη και όταν αυτό δεν είναι εύκολο;” Η υπακοή στον Θεό είναι απαραίτητη για τη ζωή. Εφόσον είναι ο Πλάστης μας, η Πηγή της ζωής μας και Αυτός που τη συντηρεί, του οφείλουμε απόλυτη υπακοή. (Ψαλμ. 95:6, 7) Δεν υπάρχει υποκατάστατο για την υπακοή. Δεν μπορούμε να κερδίσουμε την εύνοια του Θεού χωρίς αυτήν.
Σκάβουμε για Πνευματικά Πετράδια
(Ιωάννης 7:8-10) 8 Ανεβείτε εσείς στη γιορτή· εγώ δεν ανεβαίνω ακόμη σε αυτή τη γιορτή, επειδή ο καιρός για εμένα δεν έχει έρθει ακόμη πλήρως». 9 Αφού λοιπόν τους τα είπε αυτά, έμεινε στη Γαλιλαία. 10 Όταν όμως οι αδελφοί του ανέβηκαν στη γιορτή, ανέβηκε και εκείνος, όχι φανερά αλλά κρυφά.
Γιατί Πρέπει να Είμαστε Φιλαλήθεις;
Τι παράδειγμα έθεσε ο Ιησούς Χριστός ως προς αυτό; Σε κάποια περίσταση, ο Ιησούς συζητούσε με κάποιους που, αν και δεν πίστευαν σε αυτόν, έδειξαν ενδιαφέρον για το πού θα ταξίδευε. «Άφησε αυτόν τον τόπο και πήγαινε στην Ιουδαία», τον συμβούλεψαν. Ποια ήταν η απόκριση του Ιησού; «Ανεβείτε εσείς στη γιορτή [στην Ιερουσαλήμ]· εγώ δεν ανεβαίνω ακόμη σε αυτή τη γιορτή, επειδή ο δικός μου καιρός δεν έχει έρθει ακόμη πλήρως». Σύντομα ύστερα από αυτό, ο Ιησούς όντως ταξίδεψε στην Ιερουσαλήμ για τη γιορτή. Γιατί απάντησε έτσι; Εκείνοι δεν δικαιούνταν να μάθουν τις ακριβείς λεπτομέρειες για το πού θα βρισκόταν. Έτσι λοιπόν, μολονότι ο Ιησούς δεν είπε κάποια αναλήθεια, τους έδωσε ημιτελή απάντηση προκειμένου να περιορίσει την πιθανή ζημιά που θα μπορούσαν να προξενήσουν στον ίδιο ή στους ακολούθους του. Αυτό δεν ήταν ψέμα, επειδή ο απόστολος Πέτρος έγραψε για τον Χριστό: «Αυτός δεν διέπραξε αμαρτία ούτε βρέθηκε απάτη στο στόμα του».—Ιωάννης 7:1-13· 1 Πέτρου 2:22.
(Ιωάννης 8:12) Πάλι τους μίλησε ο Ιησούς και είπε: «Εγώ είμαι το φως του κόσμου. Όποιος ακολουθεί εμένα δεν πρόκειται να περπατήσει στο σκοτάδι, αλλά θα έχει το φως της ζωής».
Βρείτε Θησαυρούς που Είναι “Προσεκτικά Αποκρυμμένοι σε Αυτόν”
12 «Εγώ είμαι το φως του κόσμου». (Διαβάστε Ιωάννης 8:12· 9:5) Πολύ πριν από τη γέννηση του Ιησού στη γη, ο προφήτης Ησαΐας προείπε: «Ο λαός που περπατούσε στο σκοτάδι είδε μεγάλο φως. Όσο για εκείνους που κατοικούσαν στη γη της βαθιάς σκιάς, φως έλαμψε πάνω τους». (Ησ. 9:2) Ο απόστολος Ματθαίος εξήγησε ότι ο Ιησούς εκπλήρωσε αυτή την προφητεία όταν άρχισε να κηρύττει και να λέει: «Μετανοείτε, γιατί η βασιλεία των ουρανών έχει πλησιάσει». (Ματθ. 4:16, 17) Η διακονία του Ιησού έφερε στους ανθρώπους πνευματική διαφώτιση καθώς και ελευθερία από την υποδούλωση στις ψεύτικες θρησκευτικές διδασκαλίες. «Εγώ έχω έρθει ως φως στον κόσμο», είπε ο Ιησούς, «ώστε όποιος πιστεύει σε εμένα να μην παραμείνει στο σκοτάδι».—Ιωάν. 1:3-5· 12:46.
το φως του κόσμου: Η μεταφορά που χρησιμοποίησε ο Ιησούς για να περιγράψει τον εαυτό του ίσως θύμισε στους ακροατές του τους τέσσερις τεράστιους λυχνοστάτες που βρίσκονταν στην Αυλή των Γυναικών, οι οποίοι άναβαν κατά τη διάρκεια της Γιορτής των Σκηνών. (Ιωα 7:2· βλέπε Παράρτημα Β11) Το φως από τους λυχνοστάτες φώτιζε τον περιβάλλοντα χώρο σε μεγάλη απόσταση. Επιπλέον, η έκφραση «φως του κόσμου» θυμίζει περικοπές από το βιβλίο του Ησαΐα οι οποίες προέλεγαν ότι “εκείνοι που κατοικούσαν στη γη της βαθιάς σκιάς” θα έβλεπαν «λαμπρό φως» και ότι αυτός που αναφέρεται ως «υπηρέτης» του Ιεχωβά θα ήταν «φως για τα έθνη». (Ησ 9:1, 2· 42:1, 6· 49:6) Στην Επί του Όρους Ομιλία, ο Ιησούς χρησιμοποίησε την ίδια μεταφορά όταν απευθύνθηκε στους ακολούθους του, λέγοντας: «Εσείς είστε το φως του κόσμου». (Ματ 5:14) Η έκφραση «φως του κόσμου» (όπου η λέξη κόσμος του πρωτότυπου κειμένου αναφέρεται σε ολόκληρο τον κόσμο της ανθρωπότητας) ταιριάζει με τα λόγια του Ησαΐα ο οποίος δηλώνει ότι ο Μεσσίας είναι «φως για τα έθνη». Επίσης στα εδάφια Πρ 13:46, 47, ο Παύλος και ο Βαρνάβας δείχνουν ότι αυτά τα προφητικά λόγια του εδαφίου Ησ 49:6 δίνουν σε όλους τους ακολούθους του Χριστού την εντολή να συνεχίσουν να υπηρετούν ως φως για τα έθνη. Τόσο η διακονία του Ιησού όσο και των ακολούθων του θα διαφώτιζε τους ανθρώπους από πνευματική άποψη και θα τους ελευθέρωνε από τη δουλεία στις ψεύτικες θρησκευτικές διδασκαλίες.