Μεταγγίσεις Αίματος​—Η Ιστορία μιας Μακρόχρονης Διένεξης

«Αν τα ερυθρά αιμοσφαίρια ήταν ένα καινούριο φάρμακο σήμερα, θα δυσκολευόμασταν πολύ να πάρουμε έγκριση για την κυκλοφορία του».​—Δρ Τζέφρι Μακ Κάλοου.

ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ του 1667, έφεραν στον Ζαν Μπαπτίστ Ντενί, διακεκριμένο γιατρό που φρόντιζε τον Βασιλιά Λουδοβίκο ΙΔ΄ της Γαλλίας, έναν βίαιο φρενοβλαβή ονόματι Αντουάν Μορουά. Ο Ντενί είχε την ιδανική «θεραπεία» για τη μανία του Μορουά​—μετάγγιση αίματος μοσχαριού, το οποίο πίστευε ότι θα καταπράυνε τον ασθενή του. Αλλά η κατάσταση του Μορουά δεν εξελίχθηκε καλά. Είναι αλήθεια ότι, αφού έκανε και δεύτερη μετάγγιση, η κατάστασή του βελτιώθηκε. Αλλά σύντομα αυτός ο Γάλλος κυριεύτηκε και πάλι από τρέλα, και πέθανε σε μικρό χρονικό διάστημα.

Μολονότι διαπιστώθηκε αργότερα ότι ο Μορουά πέθανε επειδή δηλητηριάστηκε με αρσενικό, τα πειράματα του Ντενί με αίμα ζώων ξεσήκωσαν μεγάλη αντιλογία στη Γαλλία. Τελικά, το 1670 αυτή η μέθοδος απαγορεύτηκε. Αργότερα, το Αγγλικό Κοινοβούλιο, ακόμη δε και ο πάπας, επέβαλαν την ίδια απαγόρευση. Οι μεταγγίσεις αίματος έπεσαν σε αφάνεια τα επόμενα 150 χρόνια.

Οι Πρώτοι Κίνδυνοι

Το 19ο αιώνα, οι μεταγγίσεις αίματος επανεμφανίστηκαν. Σε αυτή την αναβίωση πρωτοστάτησε ένας Άγγλος μαιευτήρας ονόματι Τζέιμς Μπλάντελ. Με τις βελτιωμένες μεθόδους του και τα εξελιγμένα όργανά του​—και με την επιμονή του να χρησιμοποιείται μόνο ανθρώπινο αίμα—​ο Μπλάντελ ξανάφερε τις μεταγγίσεις στο προσκήνιο.

Αλλά το 1873, ο Φ. Γκεζέλιους, Πολωνός γιατρός, αναχαίτισε την αναβίωση των μεταγγίσεων με μια τρομακτική διαπίστωση: οι μισές και πλέον μεταγγίσεις που είχαν γίνει είχαν επιφέρει το θάνατο. Όταν το έμαθαν, διακεκριμένοι γιατροί άρχισαν να καταδικάζουν αυτή τη μέθοδο. Και πάλι, οι μεταγγίσεις έχασαν έδαφος.

Κατόπιν, το 1878, ο Γάλλος γιατρός Ζορζ Αγιέμ τελειοποίησε ένα διάλυμα χλωριούχου νατρίου, το οποίο, όπως ισχυριζόταν, μπορούσε να υποκαταστήσει το αίμα. Ανόμοια με το αίμα, αυτό το διάλυμα δεν είχε παρενέργειες, δεν έπηζε και μεταφερόταν εύκολα. Δικαιολογημένα, το διάλυμα του Αγιέμ άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως. Κατά παράδοξο τρόπο, όμως, σύντομα οι μεταγγίσεις άρχισαν να ξανακερδίζουν έδαφος. Γιατί;

Το 1900, ο Αυστριακός παθολόγος Καρλ Λάντσταϊνερ ανακάλυψε την ύπαρξη ομάδων αίματος και διαπίστωσε ότι η μία ομάδα δεν είναι πάντα συμβατή με κάποια άλλη. Να, λοιπόν, γιατί πολλές μεταγγίσεις στο παρελθόν είχαν καταλήξει σε τραγωδία! Τώρα, αυτό μπορούσε να αλλάξει απλώς με το να βεβαιώνεται κανείς ότι η ομάδα αίματος του δότη ήταν συμβατή με του δέκτη. Με αυτή τη γνώση, οι γιατροί άρχισαν να εμπιστεύονται και πάλι τις μεταγγίσεις​—πάνω στην ώρα για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μεταγγίσεις Αίματος και Πόλεμος

Στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, γίνονταν αφειδώς μεταγγίσεις αίματος σε πληγωμένους στρατιώτες. Φυσικά, το αίμα πήζει γρήγορα, και παλιότερα θα ήταν σχεδόν αδύνατη η μεταφορά αίματος στο πεδίο της μάχης. Αλλά στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Δρ Ρίτσαρντ Λιούισον, του Νοσοκομείου Μάουντ Σάιναϊ της Πόλης της Νέας Υόρκης, πειραματίστηκε επιτυχημένα με μια αντιπηκτική ουσία που ονομάζεται κιτρικό νάτριο. Πολλοί γιατροί είδαν αυτή την εκπληκτική ανακάλυψη σαν θαύμα. «Ήταν σαν να είχαμε καταφέρει να κρατήσουμε ακίνητο τον ήλιο», έγραψε ο Δρ Μπέρτραμ Μ. Μπέρνχαϊμ, διακεκριμένος γιατρός εκείνης της εποχής.

Με το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ζήτηση για αίμα αυξήθηκε. Το κοινό βομβαρδιζόταν με αφίσες που έλεγαν: «Δώσε Αίμα Τώρα», «Το Αίμα σου Μπορεί να τον Σώσει» και «Αυτός Έδωσε το Αίμα Του. Εσύ θα Δώσεις το Δικό Σου;» Η έκκληση για αίμα βρήκε μεγάλη ανταπόκριση. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, στις Ηνωμένες Πολιτείες, δωρήθηκαν περίπου 13.000.000 μονάδες αίματος. Υπολογίζεται ότι στο Λονδίνο συλλέχθηκαν και διανεμήθηκαν πάνω από 260.000 λίτρα. Φυσικά, οι μεταγγίσεις αίματος εμπεριέκλειαν αρκετούς κινδύνους για την υγεία, όπως έγινε σύντομα φανερό.

Ασθένειες που Μεταδίδονται με το Αίμα

Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η αλματώδης πρόοδος της ιατρικής κατέστησε εφικτές χειρουργικές επεμβάσεις που προηγουμένως ήταν αδιανόητες. Ως αποτέλεσμα, γεννήθηκε μια παγκόσμια βιομηχανία, με τζίρο πολλά δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο, προκειμένου να παρέχει αίμα για τις μεταγγίσεις, τις οποίες οι γιατροί άρχισαν να θεωρούν αναπόσπαστο μέρος των χειρουργικών επεμβάσεων.

Ωστόσο, σύντομα ήρθε στο προσκήνιο η ανησυχία για τις ασθένειες που σχετίζονταν με τις μεταγγίσεις. Στη διάρκεια του Πολέμου της Κορέας, λόγου χάρη, σχεδόν το 22 τοις εκατό των ατόμων που έκαναν μετάγγιση πλάσματος προσβλήθηκαν από ηπατίτιδα​—σχεδόν τριπλάσιο ποσοστό σε σχέση με το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη δεκαετία του 1970, τα Κέντρα για τον Έλεγχο των Ασθενειών στις Η.Π.Α. υπολόγισαν ότι κάθε χρόνο πέθαιναν 3.500 άτομα από ηπατίτιδα που οφειλόταν στις μεταγγίσεις. Άλλοι υπολογισμοί έδιναν δεκαπλάσιο αριθμό.

Χάρη στα καλύτερα τεστ και στην προσεκτικότερη επιλογή των αιμοδοτών, τα κρούσματα ηπατίτιδας Β μειώθηκαν. Κατόπιν, όμως, μια καινούρια και ενίοτε θανατηφόρα μορφή του ιού​—η ηπατίτιδα C—​άρχισε να προξενεί μεγάλες απώλειες. Υπολογίζεται ότι τέσσερα εκατομμύρια Αμερικανοί προσβλήθηκαν από αυτόν τον ιό​—αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες από αυτούς εξαιτίας μεταγγίσεων αίματος. Ομολογουμένως, τα αυστηρά τεστ μείωσαν τελικά τη διάδοση της ηπατίτιδας C. Ωστόσο, ορισμένοι φοβούνται ότι θα εμφανιστούν καινούριοι κίνδυνοι, οι οποίοι δεν θα γίνουν αντιληπτοί παρά μόνο όταν θα είναι πολύ αργά.

Και Άλλο Σκάνδαλο: Αίμα Μολυσμένο από τον Ιό HIV

Στη δεκαετία του 1980, διαπιστώθηκε ότι το αίμα μπορεί να είναι μολυσμένο από τον HIV, τον ιό του AIDS. Αρχικά, οι υπεύθυνοι των τραπεζών αίματος δεν ήθελαν να παραδεχτούν ότι τα αποθέματά τους θα μπορούσαν να είναι μολυσμένα. Πολλοί από αυτούς αντιμετώπισαν στην αρχή με σκεπτικισμό αυτή την απειλή. Σύμφωνα με τον Δρ Μπρους Έβατ, «ήταν σαν να είχε γυρίσει κάποιος που περιπλανιόταν στην έρημο και να έλεγε: “Είδα έναν εξωγήινο”. Τον άκουγαν, αλλά δεν τον πίστευαν».

Ωστόσο, στη μια χώρα μετά την άλλη, ξεσπούν σκάνδαλα για αίμα μολυσμένο από τον HIV. Υπολογίζεται ότι στη Γαλλία 6.000 ως 8.000 άνθρωποι μολύνθηκαν από αυτόν τον ιό εξαιτίας μεταγγίσεων που έγιναν από το 1982 ως το 1985. Στις μεταγγίσεις αίματος αποδίδεται το 10 τοις εκατό των μολύνσεων από τον HIV σε όλη την Αφρική και το 40 τοις εκατό των κρουσμάτων AIDS στο Πακιστάν. Σήμερα, λόγω των βελτιωμένων τεστ, η μετάδοση του HIV μέσω των μεταγγίσεων αίματος είναι σπάνια στα αναπτυγμένα κράτη. Ωστόσο, η μετάδοση αυτού του ιού εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα στα αναπτυσσόμενα κράτη στα οποία δεν γίνονται τεστ.

Εύλογα, λοιπόν, τα πρόσφατα χρόνια έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον για την αναίμακτη ιατρική και χειρουργική. Αλλά είναι ασφαλής αυτή η εναλλακτική λύση;

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Μεταγγίσεις Αίματος​—Δεν Υπάρχει Ιατρικός Κανόνας

Κάθε χρόνο, στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο, πάνω από 11.000.000 μονάδες ερυθρών αιμοσφαιρίων μεταγγίζονται σε 3.000.000 ασθενείς. Λόγω αυτού του μεγάλου αριθμού, θα υπέθετε κανείς ότι οι γιατροί έχουν κάποιον αυστηρό κανόνα που τους καθοδηγεί ως προς τη χορήγηση αίματος. Ωστόσο, Το Ιατρικό Περιοδικό της Νέας Αγγλίας (The New England Journal of Medicine) επισημαίνει ότι είναι εκπληκτικά λίγα τα δεδομένα που «διέπουν τις αποφάσεις σχετικά με τις μεταγγίσεις». Μάλιστα στην πράξη υπάρχουν πολλές διαφορές, όχι μόνο ως προς το τι ακριβώς μεταγγίζεται και σε ποια ποσότητα, αλλά και ως προς το αν πρέπει να γίνει καν μετάγγιση. «Η μετάγγιση εξαρτάται από το γιατρό, όχι από τον ασθενή», λέει το ιατρικό περιοδικό Βελγικά Χρονικά Αναισθησιολογίας (Acta Anæsthesiologica Belgica). Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, δεν προκαλεί απορία το πόρισμα μιας μελέτης που δημοσιεύτηκε στο Ιατρικό Περιοδικό της Νέας Αγγλίας, σύμφωνα με την οποία «υπολογίζεται ότι το 66 τοις εκατό των μεταγγίσεων δεν θα έπρεπε να έχουν γίνει».

[Εικόνες στη σελίδα 5]

Με το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ζήτηση για αίμα αυξήθηκε

[Ευχαριστίες]

Imperial War Museum, London

Φωτογραφίες U.S. National Archives