Ένα Μεγάλο Μάθημα από ένα Μικροσκοπικό Νησί

ΤΟ ΡΑΠΑ ΝΟΥΙ, ένα ηφαιστειογενές νησί έκτασης 170 τετραγωνικών χιλιομέτρων το οποίο δεν έχει σχεδόν κανένα δέντρο, είναι το πιο απομονωμένο κομμάτι κατοικημένης γης στον κόσμο.a Ολόκληρο το νησί αποτελεί τώρα ιστορικό μνημείο, εν μέρει λόγω των πέτρινων αγαλμάτων του που ονομάζονται μοάι. Αυτά αποτελούν δημιουργήματα ενός πάλαι ποτέ ακμάζοντα πολιτισμού.

Κατασκευασμένα από ηφαιστειακό πέτρωμα, μερικά μοάι είναι θαμμένα τόσο βαθιά ώστε φαίνονται μόνο τα γιγαντιαία κεφάλια τους. Σε άλλες περιπτώσεις ο κορμός εξέχει από το έδαφος, και μερικά μοάι έχουν ακόμα στο πάνω μέρος του κεφαλιού ένα πουκάο, δηλαδή ένα χτένισμα σκαλισμένο στην πέτρα. Τα περισσότερα από αυτά τα αγάλματα κείτονται ημιτελή σε λατομεία ή βρίσκονται διασκορπισμένα σε αρχαίους δρόμους, λες και οι εργάτες πέταξαν ξαφνικά τα εργαλεία τους και σταμάτησαν τη δουλειά. Όσα είναι όρθια βρίσκονται είτε μόνα τους είτε σε σειρές, οι οποίες περιλαμβάνουν μέχρι και 15 αγάλματα, και έχουν τα νώτα τους στραμμένα στη θάλασσα. Δικαιολογημένα, τα μοάι προκαλούν την περιέργεια των επισκεπτών εδώ και πολλά χρόνια.

Τα πρόσφατα χρόνια, η επιστήμη έχει αρχίσει να κατανοεί όχι μόνο το μυστήριο των μοάι αλλά και τους αινιγματικούς λόγους για τους οποίους κατέρρευσε ο άλλοτε ακμάζων πολιτισμός που τα κατασκεύασε. Είναι σημαντικό ότι τα στοιχεία που έρχονται στο φως δεν έχουν απλώς και μόνο ιστορική αξία. Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (Encyclopædia Britannica), προσφέρουν «ένα σπουδαίο μάθημα για το σύγχρονο κόσμο».

Αυτό το μάθημα αφορά τη διαχείριση της γης και ιδιαίτερα των φυσικών της πόρων. Ασφαλώς η γη χαρακτηρίζεται από πολύ μεγαλύτερη περιπλοκότητα και βιοποικιλία σε σύγκριση με ένα μικρό νησί, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να αγνοούμε το μάθημα που μας δίνει το Ράπα Νούι. Ας αφιερώσουμε λίγο χρόνο, λοιπόν, για να ανασκοπήσουμε μερικά εξέχοντα χαρακτηριστικά της ιστορίας του Ράπα Νούι. Η αφήγησή μας αρχίζει γύρω στο 400 Κ.Χ., όταν έφτασαν στο νησί οι πρώτες οικογένειες με τα ωκεανοπόρα κανό τους. Οι μόνοι μάρτυρες ήταν τα εκατοντάδες θαλασσοπούλια που έκαναν κύκλους στον ουρανό.

Ένας Νησιωτικός Παράδεισος

Το νησί δεν είχε μεγάλη ποικιλία φυτών, αλλά είχε πολλά δάση με δέντρα όπως φοίνικες, χαούχαου και τορόμιρο, εκτός από τους θάμνους, τα βότανα, τις φτέρες και τα χόρτα. Τουλάχιστον έξι είδη χερσόβιων πουλιών, μεταξύ των οποίων κουκουβάγιες, ερωδιοί, νερόκοτες και παπαγάλοι, ζούσαν σε αυτή την απομακρυσμένη περιοχή. Το Ράπα Νούι ήταν επίσης «η πιο σημαντική εστία αναπαραγωγής για τα θαλασσοπούλια στην Πολυνησία, και πιθανώς σε ολόκληρο τον Ειρηνικό Ωκεανό», λέει το περιοδικό Ντισκάβερ (Discover).

Οι άποικοι μπορεί να έφεραν στο νησί κότες και φαγώσιμους αρουραίους που τους θεωρούσαν λιχουδιά. Έφεραν επίσης φυτά τα οποία προσφέρονταν για καλλιέργεια, όπως το τάρο, η διοσκορέα, η γλυκοπατάτα, η μπανάνα και το ζαχαροκάλαμο. Το έδαφος ήταν καλό, έτσι άρχισαν αμέσως να καθαρίζουν τη γη και να φυτεύουν​—μια διαδικασία που συνεχιζόταν καθώς μεγάλωνε ο πληθυσμός. Αλλά το Ράπα Νούι είχε περιορισμένη έκταση και, παρά τα πολλά του δάση, η ποικιλία των δέντρων ήταν περιορισμένη.

Η Ιστορία του Ράπα Νούι

Όσα γνωρίζουμε για την ιστορία του Ράπα Νούι βασίζονται κυρίως σε τρεις τομείς έρευνας: την ανάλυση της γύρης, την αρχαιολογία και την παλαιοντολογία. Η ανάλυση της γύρης περιλαμβάνει τη λήψη δειγμάτων γύρης από τα ιζήματα μικρών λιμνών και βάλτων. Αυτά τα δείγματα αποκαλύπτουν τις ποικιλίες των φυτών που υπήρξαν, καθώς και την αφθονία τους, στο διάβα εκατοντάδων χρόνων. Όσο πιο βαθιά βρίσκεται το δείγμα της γύρης μέσα σε κάποιο στρώμα ιζήματος, τόσο αρχαιότερη χρονική περίοδο αντιπροσωπεύει.

Η αρχαιολογία και η παλαιοντολογία ασχολούνται με πράγματα όπως οι κατοικίες, τα σκεύη, τα μοάι, καθώς και τα υπολείμματα ζώων που χρησιμοποιήθηκαν για τροφή. Εφόσον οποιαδήποτε γραπτά αρχεία του Ράπα Νούι βρίσκονται σε ιερογλυφική μορφή και είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφηθούν, οι χρονολογίες που αφορούν την εποχή πριν από την άφιξη των Ευρωπαίων δίνονται κατά προσέγγιση, ενώ πολλές από τις εικασίες που γίνονται δεν μπορούν να αποδειχτούν. Επιπλέον, ορισμένες εξελίξεις, όπως αναφέρονται παρακάτω, ίσως συμπίπτουν με γειτονικές χρονικές περιόδους. Όλες οι χρονολογίες, οι οποίες εμφανίζονται με έντονα γράμματα, είναι της Κοινής Χρονολογίας.

400 Φτάνουν περίπου 20 με 50 Πολυνήσιοι άποικοι, πιθανώς με διπλά κανό μήκους 15 μέτρων ή μακρύτερα τα οποία μπορούν να μεταφέρουν πάνω από 8 τόνους το καθένα.

800 Η ποσότητα της γύρης των δέντρων στα ιζήματα μειώνεται, αποκαλύπτοντας ότι έχει αρχίσει η αποψίλωση των δασών. Η γύρη των χόρτων αυξάνεται καθώς τα χόρτα εξαπλώνονται σε κάποιες από τις αποψιλωμένες περιοχές.

900-1300 Περίπου το ένα τρίτο των οστών των ζώων που πιάνονται για τροφή σε αυτή την περίοδο είναι οστά δελφινιών. Για να φέρουν τα δελφίνια από την ανοιχτή θάλασσα, οι νησιώτες χρησιμοποιούν μεγάλα κανό κατασκευασμένα από τους κορμούς ψηλών φοινικόδεντρων. Τα δέντρα επίσης παρέχουν την πρώτη ύλη από την οποία φτιάχνουν τα σύνεργα που χρησιμοποιούν για να μετακινήσουν και να ανεγείρουν τα μοάι, η κατασκευή των οποίων έχει τώρα ξεκινήσει. Η επέκταση της γεωργίας και η ανάγκη για καυσόξυλα εξακολουθούν να κατατρώγουν σταδιακά τα δάση.

1200-1500 Η κατασκευή των αγαλμάτων βρίσκεται στο ζενίθ της. Οι Ράπα Νούι αφιερώνουν τεράστιους πόρους για να κατασκευάζουν τα μοάι και τις τελετουργικές εξέδρες πάνω στις οποίες τα τοποθετούν. Η αρχαιολόγος Τζο Αν Βαν Τίλμπουργκ γράφει: «Η κοινωνική δομή των Ράπα Νούι έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην κατασκευή περισσότερων και μεγαλύτερων αγαλμάτων», και προσθέτει ότι «κατασκευάστηκαν κατά προσέγγιση 1.000 αγάλματα σε διάρκεια 800 ως 1.300 ετών . . . , ένα για κάθε εφτά με εννιά ανθρώπους, υπολογίζοντας τον ανώτατο πληθυσμό».

Όπως φαίνεται τα μοάι δεν λατρεύονταν, αν και έπαιζαν κάποιο ρόλο στις ταφικές και στις γεωργικές τελετουργίες. Ίσως θεωρούνταν κατοικία των πνευμάτων. Φαίνεται επίσης ότι συμβόλιζαν τη δύναμη, την κοινωνική θέση και τη γενεαλογία των κατασκευαστών τους.

1400-1600 Ο πληθυσμός φτάνει τον ανώτατο αριθμό των 7.000 ως 9.000 κατοίκων. Εξαφανίζονται και τα τελευταία ίχνη δάσους, εν μέρει εξαιτίας της εξαφάνισης των ενδημικών πουλιών, τα οποία επικονίαζαν τα δέντρα και διασκόρπιζαν τους σπόρους. «Εξαφανίστηκαν όλα ανεξαιρέτως τα ενδημικά είδη χερσόβιων πουλιών», λέει το περιοδικό Ντισκάβερ. Οι αρουραίοι συνέβαλαν και αυτοί στην αποψίλωση. Σύμφωνα με τις ενδείξεις, έτρωγαν τους καρπούς των φοινικόδεντρων.

Σύντομα ξεκινάει η διάβρωση, τα ρυάκια αρχίζουν να στερεύουν και το νερό σπανίζει. Γύρω στο 1500 σταματούν να εμφανίζονται οστά δελφινιών, πιθανώς εξαιτίας της απουσίας αρκετά μεγάλων δέντρων για την κατασκευή ωκεανοπόρων κανό. Τώρα χάνεται κάθε δυνατότητα διαφυγής από το νησί. Τα θαλασσοπούλια εξαλείφονται καθώς οι άνθρωποι ψάχνουν απεγνωσμένα για τροφή. Τώρα καταναλώνουν περισσότερα κοτόπουλα.

1600-1722 Εξαιτίας της απουσίας δέντρων, εντατικοποιείται η χρήση της γης, και η διάβρωση του εδάφους συμβάλλει στην ολοένα και μεγαλύτερη αποτυχία των καλλιεργειών. Η λιμοκτονία παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Οι Ράπα Νούι χωρίζονται σε δύο αντιμαχόμενες ομοσπονδίες. Εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια κοινωνικού χάους, πιθανώς ακόμα και κανιβαλισμού. Είναι πια η εποχή των πολεμιστών. Οι άνθρωποι αρχίζουν να ζουν σε σπηλιές για προστασία. Γύρω στο έτος 1700, ο πληθυσμός πέφτει κατακόρυφα σε σχεδόν 2.000 άτομα.

1722 Ο Ολλανδός εξερευνητής Γιάκομπ Ρόγκεβεεν είναι ο πρώτος Ευρωπαίος που ανακαλύπτει το νησί. Αυτό συμβαίνει την ημέρα του Πάσχα και γι’ αυτό το ονομάζει Νησί του Πάσχα. Ο ίδιος καταγράφει την πρώτη του εντύπωση: «Η ερημωμένη εμφάνιση [του Νησιού του Πάσχα] δεν μπορεί να δώσει άλλη εντύπωση παρά εκείνη της απόλυτης φτώχειας και εγκατάλειψης».

1770 Περίπου την ίδια εποχή αντιμαχόμενες φατρίες από τους εναπομείναντες Ράπα Νούι αρχίζουν να ανατρέπουν η μια τα αγάλματα της άλλης. Όταν επισκέπτεται το νησί ο Βρετανός εξερευνητής πλοίαρχος Τζέιμς Κουκ το 1774, βλέπει πολλά πεσμένα αγάλματα.

1804-1863 Αυξάνεται η επαφή με άλλους πολιτισμούς. Η δουλεία, η οποία τώρα συνηθίζεται στον Ειρηνικό, και οι ασθένειες προξενούν τεράστιες απώλειες. Ο παραδοσιακός πολιτισμός των Ράπα Νούι ουσιαστικά φτάνει στο τέλος του.

1864 Τώρα όλα τα μοάι είναι πεσμένα κάτω, και πολλά έχουν σκόπιμα αποκεφαλιστεί.

1872 Μόνο 111 ιθαγενείς απομένουν στο νησί.

Το Ράπα Νούι έγινε επαρχία της Χιλής το 1888. Τα πρόσφατα χρόνια, το Ράπα Νούι έχει μεικτό πληθυσμό περίπου 2.100 ατόμων. Η Χιλή έχει ανακηρύξει όλο το νησί ιστορικό μνημείο. Προκειμένου να διατηρηθεί ο μοναδικός χαρακτήρας και η ιστορία του Ράπα Νούι, πολλά αγάλματα έχουν τοποθετηθεί ξανά σε όρθια θέση.

Ένα Μάθημα για Σήμερα

Γιατί οι Ράπα Νούι δεν διέκριναν προς τα πού κατευθύνονταν και δεν προσπάθησαν να αποτρέψουν την καταστροφή; Προσέξτε πώς σχολιάζουν διάφοροι ερευνητές την κατάσταση.

«Το δάσος . . . δεν εξαφανίστηκε μέσα σε μια μέρα​—χάθηκε σιγά σιγά, στο διάβα των δεκαετιών. . . . Οποιοσδήποτε νησιώτης προσπάθησε να προειδοποιήσει για τους κινδύνους της σταδιακής αποψίλωσης μάλλον εξαναγκάστηκε να σωπάσει εξαιτίας της πίεσης από άτομα που είχαν επενδεδυμένα συμφέροντα όπως γλύπτες, γραφειοκράτες και αρχηγοί».​—Ντισκάβερ.

«Το τίμημα που κατέβαλαν εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο επέλεξαν να εκφράσουν τις πνευματικές και τις πολιτικές τους ιδέες ήταν ένας νησιωτικός κόσμος ο οποίος έγινε, από πολλές απόψεις, απλώς σκιά του προηγούμενου φυσικού εαυτού του».​—Νησί του Πάσχα​—Αρχαιολογία, Οικολογία και Πολιτισμός (Easter Island—Archaeology, Ecology, and Culture).

«Τα όσα συνέβησαν στο Ράπα Νούι έδειξαν ότι η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και η τάση για χωρίς όρια εκμετάλλευση του περιβάλλοντος δεν χαρακτήριζαν μόνο το βιομηχανοποιημένο κόσμο· ήταν εγγενή χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης».​—Νάσιοναλ Τζεογκράφικ (National Geographic).

Τι θα γίνει σήμερα αν δεν αλλάξει η λεγόμενη ανθρώπινη φύση; Τι θα γίνει αν ο άνθρωπος επιμένει να επιβάλλει στη γη μας​—το νησί μας στο διάστημα—​έναν οικολογικά απαράδεκτο τρόπο ζωής; Σύμφωνα με κάποιο συγγραφέα, έχουμε ένα σημαντικό πλεονέκτημα σε σχέση με το Ράπα Νούι. Έχουμε ως προειδοποιητικά παραδείγματα τις «ιστορίες άλλων κατεστραμμένων κοινωνιών».

Εντούτοις, ίσως ρωτήσετε: Λαβαίνει η ανθρωπότητα υπόψη της αυτές τις ιστορίες; Μάλλον όχι, αν κρίνουμε από τη μαζική αποψίλωση των δασών και τη συνεχιζόμενη εξαφάνιση των έμβιων όντων της γης με ανησυχητικό ρυθμό. Η Λίντα Κόμπνερ γράφει στο Βιβλίο των Ζωολογικών Κήπων (Zoo Book): «Η εξαφάνιση ενός, δύο ή πενήντα ειδών θα έχει απρόβλεπτες επιπτώσεις. Οι εξαφανίσεις δημιουργούν αλλαγές προτού καν αντιληφθούμε τις συνέπειες».

Όταν ένας βάνδαλος αφαιρεί μία μία τις βίδες από ένα αεροπλάνο δεν γνωρίζει ποια βίδα θα προκαλέσει τη συντριβή του αεροπλάνου. Αλλά όταν αφαιρεθεί αυτή η αποφασιστικής σημασίας βίδα, η τύχη του αεροπλάνου έχει πια κριθεί, αν και μπορεί να μη συντριφτεί στην αμέσως επόμενη πτήση. Παρόμοια, οι άνθρωποι εξαφανίζουν τις ζωντανές «βίδες» της γης με ρυθμό που ξεπερνά τα 20.000 είδη το χρόνο, χωρίς το παραμικρό ίχνος μείωσης αυτού του ρυθμού! Ποιος ξέρει ποιο θα είναι το σημείο από το οποίο δεν θα υπάρχει επιστροφή; Και μήπως αν το γνωρίζαμε αυτό εκ των προτέρων θα άλλαζε πραγματικά η κατάσταση;

Το βιβλίο Νησί του Πάσχα​—Γήινο Νησί (Easter Island​—Earth Island) έκανε το εξής αξιοσημείωτο σχόλιο: «Το άτομο που έκοψε το τελευταίο δέντρο [στο Ράπα Νούι] έβλεπε ότι ήταν το τελευταίο δέντρο. Και όμως, το έκοψε».

«Πρέπει να Αλλάξουμε τη Θρησκεία Μας»

«Αν υπάρχει κάποια ελπίδα», προσθέτει το ίδιο βιβλίο, «τότε σίγουρα αυτή προϋποθέτει ότι πρέπει να αλλάξουμε τη θρησκεία μας. Οι σύγχρονοι θεοί μας, οι θεοί της οικονομικής ανάπτυξης, της επιστήμης και της τεχνολογίας, το διαρκώς αυξανόμενο βιοτικό επίπεδο και τα πλεονεκτήματα του ανταγωνισμού​—θεότητες που θεωρούμε πανίσχυρες—​είναι σαν τα γιγαντιαία αγάλματα πάνω στις εξέδρες του Νησιού του Πάσχα. Το κάθε χωριό ανταγωνιζόταν τους γείτονές του για το ποιος θα ανεγείρει το μεγαλύτερο άγαλμα. . . . Αφιέρωναν ολοένα και περισσότερες προσπάθειες στην πολυδάπανη από άποψη φυσικών πόρων . . . , αλλά άσκοπη, κατασκευή, μετακίνηση και ανέγερση».

Ένας σοφός άνθρωπος είπε κάποτε: «Δεν ανήκει στο χωματένιο άνθρωπο η οδός του. Στον άνθρωπο που περπατάει δεν ανήκει το να κατευθύνει το βήμα του». (Ιερεμίας 10:23) Ο Δημιουργός μας είναι ο μόνος που μπορεί να μας δείξει πώς να “κατευθύνουμε το βήμα μας”. Είναι επίσης ο μόνος που μπορεί να μας βγάλει από την απελπιστική μας κατάσταση. Στο Λόγο του, την Αγία Γραφή​—ένα βιβλίο το οποίο επίσης καταγράφει πολλά καλά και κακά παραδείγματα περασμένων πολιτισμών—​υπόσχεται ότι θα το κάνει. Αυτό το βιβλίο μπορεί, πραγματικά, να αποτελέσει “φως για το δρόμο μας” σε αυτούς τους σκοτεινούς καιρούς.​—Ψαλμός 119:105.

Τελικά, αυτός ο δρόμος θα οδηγήσει τους υπάκουους ανθρώπους σε έναν παράδεισο ειρήνης και αφθονίας​—ένα νέο κόσμο ο οποίος θα περιλαμβάνει αυτό το μικροσκοπικό κομμάτι γης στο Νότιο Ειρηνικό που ονομάζεται Ράπα Νούι.​—2 Πέτρου 3:13.

[Υποσημείωση]

[Χάρτης στη σελίδα 23]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Νησί του Πάσχα

[Ευχαριστίες]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνα στη σελίδα 23]

«Κατασκευάστηκαν κατά προσέγγιση 1.000 αγάλματα»

[Εικόνες στη σελίδα 25]

Ολόκληρη η γη, περιλαμβανομένων και των απομακρυσμένων νησιών, θα γίνει παράδεισος