Η Μεγάλη Αρτεσιανή Λεκάνη​—Τι Είναι;

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

ΚΑΘΩΣ πετάμε δυτικά πάνω από τις τελευταίες πλαγιές της μεγάλης παράκτιας οροσειράς της Αυστραλίας, μπροστά μας απλώνεται μια μαγευτική θέα. Ψηλά, ο καταγάλανος ουρανός χαμηλώνει για να σμίξει με τον ορίζοντα. Το έδαφος εκτείνεται επίπεδο και ομοιόμορφο ως εκεί που βλέπει το μάτι. Το μωσαϊκό με τις πράσινες φυτείες και τις χρυσαφιές σαβάνες δίνει σύντομα τη θέση του σε εκτάσεις κόκκινης γης που διακόπτονται από τμήματα με καφέ βλάστηση, δημιουργώντας μια εικόνα όμοια με φθαρμένο χαλί.

Είτε το πιστεύετε είτε όχι, κάτω από το έδαφος υπάρχει μια υδάτινη μάζα που αντιστοιχεί στα δύο τρίτα της Μεσογείου. Αυτό το τεράστιο υπόγειο απόθεμα είναι γνωστό ως η Μεγάλη Αρτεσιανή Λεκάνη.

Η ύπαρξη αυτού του υπόγειου ωκεανού είναι ζωτική για όσους εξοικονομούν τα προς το ζην στην απομονωμένη, ζεστή ενδοχώρα της Αυστραλίας. Για να αντιληφθούμε γιατί είναι τόσο σπουδαίος αυτός ο θαμμένος θησαυρός και πώς σχηματίστηκε, χρειάζεται να καταλάβουμε πώς είναι διαμορφωμένη η Αυστραλία.

Ξηρασία στην Επιφάνεια

Η Αυστραλία ορθά αποκαλείται ηλιοκαμένη χώρα. Αυτή η μικρότερη από τις πέντε ηπείρους του κόσμου φιλοξενεί τη δεύτερη σε μέγεθος έρημο στη γη. Έχει επίσης έναν από τους μακρύτερους ποταμούς του κόσμου, τον ποταμό Ντάρλινγκ. Ωστόσο, οι ποταμοί της Αυστραλίας δεν μεταφέρουν πολύ νερό. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο ποταμός Μισισιπής και μόνο εκβάλλει κάθε χρόνο στη θάλασσα σχεδόν 60 τοις εκατό περισσότερο νερό από όλους μαζί τους ποταμούς και παραποτάμους της Αυστραλίας. Γιατί δεν πέφτει βροχή σε αυτή τη χώρα;

Λόγω της θέσης αυτής της ηπείρου στην υδρόγειο​—βρίσκεται σε νότιο γεωγραφικό πλάτος 30 μοιρών—​ο καιρός της επηρεάζεται από μεγάλα συστήματα υψηλών πιέσεων. Αυτές οι περιοχές καλοκαιρίας σαρώνουν το κέντρο της χώρας με ρεύματα θερμού αέρα. Καθώς οι άνεμοι πνέουν σε επίπεδες εκτάσεις, δεν συναντούν ψηλές οροσειρές για να παρασύρουν την υγρασία της ατμόσφαιρας. Η μόνη σημαντική οροσειρά απλώνεται στην ανατολική ακτή της ηπείρου. Η ψηλότερη κορυφή της έχει ύψος μόλις 2.228 μέτρα​—πολύ μικρή σε σχέση με άλλες οροσειρές του κόσμου. Τυχόν βροχοφόροι άνεμοι που κατευθύνονται στην ενδοχώρα από τον Ειρηνικό Ωκεανό, στα ανατολικά, συναντούν αυτά τα βουνά και ρίχνουν το ζωογόνο φορτίο τους κατά μήκος μιας στενής παράκτιας λωρίδας. Η έλλειψη υψόμετρου, οι υψηλές μέσες θερμοκρασίες και η θέση των βουνών της είναι παράγοντες που συντελούν στο να είναι η Αυστραλία η πιο ξηρή ήπειρος της γης​—τουλάχιστον στην επιφάνειά της.

Υγρασία Κάτω από την Επιφάνεια

Κάτω από τη στεγνή γη της Αυστραλίας, βρίσκονται 19 μεγάλες λεκάνες υπόγειου νερού. Η μεγαλύτερη από αυτές, η Μεγάλη Αρτεσιανή Λεκάνη, καλύπτει το ένα πέμπτο της υπόγειας έκτασης της ηπείρου. Αυτή η λεκάνη έχει έκταση 1,7 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα και εκτείνεται από το άκρο του ακρωτηρίου Κέιπ Γιορκ, στα βόρεια, ως τη λίμνη Έιρ στη Νότια Αυστραλία. Περιέχει 8.700 κυβικά χιλιόμετρα νερό, αρκετό για να υπερχειλίσει τις λίμνες Μίσιγκαν και Χιούρον της Βόρειας Αμερικής.

Ανόμοια με τις Μεγάλες Λίμνες της Βόρειας Αμερικής, ωστόσο, το νερό της Μεγάλης Αρτεσιανής Λεκάνης δεν είναι άμεσα διαθέσιμο. Διεισδύει στη λεκάνη όταν η βροχή απορροφάται από το έδαφος και εμποτίζει τα υδροφόρα στρώματα ψαμμίτη. Περίπου 300 εκατομμύρια λίτρα νερό διεισδύουν καθημερινά στη λεκάνη με αυτόν τον τρόπο. Τι γίνεται όλο αυτό το νερό;

Ένα Τεράστιο Υγρό Σφουγγάρι

Η Μεγάλη Αρτεσιανή Λεκάνη είναι σαν ένα σφουγγάρι, μόνο που έχει γιγάντιες διαστάσεις. Τα σπογγοειδή στρώματα ψαμμίτη, που έχουν πάχος από 100 μέτρα ως τρία σχεδόν χιλιόμετρα, βρίσκονται ανάμεσα σε υδατοστεγή πετρώματα. Αυτές οι κυρτές πλάκες έχουν κατηφορική κλίση προς τα δυτικά, ενώ το ανατολικό τους άκρο βγαίνει στην επιφάνεια, κατά μήκος της Μεγάλης Διαχωριστικής Οροσειράς. Η βροχή που εισχωρεί από αυτό το άκρο κατευθύνεται αργά αργά προς τα δυτικά, ταξιδεύοντας με ταχύτητα μόλις πέντε μέτρων το χρόνο.

Αν στους πρόποδες της οροσειράς ανοιχτεί ένα πηγάδι τρυπώντας το άνω στρώμα ενός υδατοστεγούς πετρώματος και στη συνέχεια τον ψαμμίτη, η βαρύτητα πιέζει το παγιδευμένο νερό να βγει στην επιφάνεια. Επειδή το νερό ανεβαίνει υπό πίεση, το πηγάδι αυτό ονομάζεται αρτεσιανό, μια λέξη που προέρχεται από την πρώην γαλλική επαρχία Αρτουά, όπου ανοίχτηκε το πρώτο τέτοιο πηγάδι. Όταν ανακαλύφτηκε ο αρτεσιανός θησαυρός της Αυστραλίας, χιλιάδες πηγάδια ανοίχτηκαν σε αυτό το αρχαίο υδάτινο ρεύμα.

Τα Αποθέματα Λιγοστεύουν

Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι άποικοι, ανυπομονώντας να εκμεταλλευτούν τις ανοιχτές πεδιάδες του Κουίνσλαντ και της Νέας Νότιας Ουαλίας, άρχισαν να χρησιμοποιούν αφειδώς τα αποθέματα νερού πιστεύοντας ότι θα ήταν ανεξάντλητα. Το 1915, υπήρχαν περίπου 1.500 πηγάδια από τα οποία ανάβλυζαν καθημερινά 2 δισεκατομμύρια λίτρα νερό (1.000 πισίνες Ολυμπιακών διαστάσεων) από τη Μεγάλη Αρτεσιανή Λεκάνη. Έτσι λοιπόν, ο ρυθμός με τον οποίο άδειαζε ο υδροταμιευτήρας ήταν μεγαλύτερος από το ρυθμό με τον οποίο γέμιζε, με αποτέλεσμα, πολλά πηγάδια να σταματήσουν να αναβλύζουν νερό.

Σήμερα, από τα 4.700 αρτεσιανά πηγάδια που έχουν ανοιχτεί, μόνο 3.000 εξακολουθούν να έχουν φυσιολογικό ρυθμό ροής. Υπάρχουν άλλα 20.000 πηγάδια που τροφοδοτούνται από αυτό το μεγάλο σφουγγάρι, και το νερό φτάνει στην επιφάνεια με τη βοήθεια των ανεμοαντλιών, τις οποίες βλέπετε διάσπαρτες στο τοπίο που απλώνεται στα πόδια μας. Ανήσυχες οι κυβερνητικές αρχές προσπαθούν να προστατέψουν αυτό το απόθεμα εφόσον, επί του παρόντος, το 95 τοις εκατό όλου του αρτεσιανού νερού που φτάνει στην επιφάνεια χάνεται εξαιτίας της εξάτμισης.

Η αξία της διατήρησης αυτού του αποθέματος είναι προφανής, εφόσον τα υπόγεια νερά είναι η μόνη αξιόπιστη πηγή νερού για το 60 τοις εκατό της Αυστραλίας. Πολλές πόλεις και βιομηχανίες της ενδοχώρας βασίζονται εξ ολοκλήρου σε αυτό το απόθεμα. Τι γεύση έχει το νερό; Ο Τζέισον, ο οποίος μεγάλωσε σε ένα αγρόκτημα στο Κουίνσλαντ που βασιζόταν εξ ολοκλήρου στο αρτεσιανό νερό, λέει: «Είναι λίγο αλμυρό, και προτιμώ το βρόχινο νερό όταν υπάρχει. Στα ζώα, όμως, αρέσει πολύ». Η αλμυρή γεύση οφείλεται στα διαλυμένα μεταλλικά στοιχεία που συσσωρεύονται στο νερό καθώς αυτό διαβρέχει τα στρώματα των πετρωμάτων. Στα όρια της λεκάνης, το νερό είναι σχεδόν καθαρό, αλλά προς το μέσο μπορεί να είναι υπερβολικά αλμυρό​—κατάλληλο μόνο για τα πρόβατα και τα βοοειδή. Το νερό που δεν αντλείται για χρήση από τον άνθρωπο συνεχίζει τη διαδρομή του προς τα δυτικά, στην ξηρή ενδοχώρα.

Ένας Εύθραυστος Γίγαντας

Καθώς πετάμε προς τη δύση του ήλιου, στο βάθος βλέπουμε κάτω μικροσκοπικούς λαμπερούς δίσκους νερού, διάσπαρτους σαν κουμπιά στην έρημο. Έπειτα από ένα υπόγειο ταξίδι εκατοντάδων χιλιομέτρων, το οποίο διαρκεί χιλιάδες χρόνια, το βρόχινο νερό φτάνει τελικά στα νοτιοδυτικά όρια της Μεγάλης Αρτεσιανής Λεκάνης και αναβλύζει στην επιφάνεια, δημιουργώντας αυτές τις φυσικές υπερυψωμένες πηγές που βλέπουμε κάτω. Το νερό που εξατμίζεται από εκεί προκαλεί τη συσσώρευση μεταλλικών αποθέσεων. Αυτές οι αποθέσεις παγιδεύουν την άμμο που παρασύρει ο αέρας, υπερυψώνοντας σιγά σιγά την πηγή από το γύρω έδαφος.

Ακόμη και αυτές οι απομονωμένες οάσεις όπου βρίσκουν προστασία διάφορα φυτά και πουλιά υφίστανται τη βλάβη που προξενεί ο άνθρωπος. Το βιβλίο Ανακαλύψτε την Αυστραλία (Discover Australia) αναφέρει: «Η εισαγωγή βοοειδών, κουνελιών και, πιο πρόσφατα, τουριστών έχει προξενήσει την καταστροφή πολλών από τις ευαίσθητες υπερυψωμένες πηγές. . . . Ίσως η μεγαλύτερη από όλες τις βλάβες να είναι το γεγονός ότι η ποσότητα του νερού που αντλείται από τα πηγάδια για τα ζώα έχει μειώσει σημαντικά το ρυθμό ροής πολλών πηγών, κάνοντας μερικές να αποδίδουν μόνο σταγόνες».

Αυτό το αρχαίο υδάτινο ρεύμα είναι ένας εύθραυστος γίγαντας—τεράστιος σε μέγεθος αλλά ευάλωτος στην ανθρώπινη επιρροή. Όπως αληθεύει για όλα τα παγκόσμια αποθέματα, απαιτείται προσεκτική διαχείριση για να διατηρηθεί αυτό το τεράστιο υπόγειο σύστημα υδροδότησης, η Μεγάλη Αρτεσιανή Λεκάνη.

[Χάρτης στη σελίδα 25]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΤΕΣΙΑΝΗ ΛΕΚΑΝΗ

[Ευχαριστίες]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Η ανεμοαντλία, σύμβολο της αυστραλιανής ενδοχώρας, δίνει ζωή στην έρημο

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Όπως οι κάτοικοι αυτού του απομονωμένου αγροκτήματος, το 60 τοις εκατό της Αυστραλίας εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τα υπόγεια νερά

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Οι φυσικές υπερυψωμένες πηγές αναβλύζουν νερό ηλικίας χιλιάδων ετών

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από National Parks and Wildlife South Australia

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Μια αλμυρή λίμνη στα νοτιοδυτικά όρια της Μεγάλης Αρτεσιανής Λεκάνης

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Η σταδιακή συσσώρευση μεταλλικών αποθέσεων γύρω από τις πηγές τις έχει υπερυψώσει κατά 15 μέτρα περίπου

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από National Parks and Wildlife South Australia