Το Εθνικό Καταφύγιο Παράκας—Ταξίδι Ανακάλυψης — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

Το Εθνικό Καταφύγιο Παράκας—Ταξίδι Ανακάλυψης

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στο Περού

ΕΠΙ πολλά χρόνια, το Περού αποτελεί πόλο έλξης για τουρίστες από όλο τον κόσμο. Η περιήγησή τους περιλαμβάνει συνήθως τη Λίμα, το Κούσκο, την πρωτεύουσα των Ίνκα, τα εντυπωσιακά ερείπια του Μάτσου Πίτσου, τις επιβλητικές Άνδεις και ίσως μια βόλτα με πλοιάριο στον Αμαζόνιο. Πρόσφατα, στον κατάλογο προστέθηκε και ένα άλλο αξιοθέατο—το Εθνικό Καταφύγιο Παράκας. Βρίσκεται περίπου 250 χιλιόμετρα νότια της Λίμα, και μπορεί κανείς να φτάσει εκεί μέσω του Παναμερικανικού Αυτοκινητόδρομου.

Το Εθνικό Καταφύγιο Παράκας καλύπτει περίπου 3.350.000 στρέμματα παράκτιων περιοχών και τη Χερσόνησο Παράκας. Δημιουργήθηκε το 1975 από την περουβιανή κυβέρνηση για τη διατήρηση της άφθονης άγριας ζωής που κατοικεί μόνιμα στην περιοχή ή μεταναστεύει εκεί κάθε χρόνο. Το καταφύγιο προάγει το σεβασμό για το περιβάλλον, προωθώντας συγχρόνως τον τουρισμό. Μέχρι στιγμής, έχουν ανακαλυφτεί πάνω από 100 αρχαιολογικές τοποθεσίες, ως πιστοποίηση της μακραίωνης ιστορίας του πολιτισμού των Παράκας. Στις θαλάσσιες περιοχές κατοικούν θαλάσσια λιοντάρια, θαλάσσιες ενυδρίδες, δελφίνια, διακόσια και πλέον είδη πουλιών και τέσσερα είδη θαλάσσιων χελωνών.

Στο χάρτη, η Χερσόνησος Παράκας μοιάζει με απλό εξόγκωμα πάνω στην πολύ μεγαλύτερη ηπειρωτική έκταση. Ως αποτέλεσμα αυτής της γεωγραφικής θέσης, στην περιοχή φυσούν δυνατοί αληγείς άνεμοι, γνωστοί τοπικά ως παράκας. Αυτοί οι άνεμοι κατευθύνονται βόρεια, παρασύροντας μαζί τους το κρύο Ρεύμα του Περού, ή αλλιώς Ρεύμα Χούμπολτ. Ο συνδυασμός των ψυχρών και ρηχών, κοντά στις ακτές, νερών καθώς και των ρευμάτων ανάβλυσης του ωκεανού έχει κάνει τη χερσόνησο μια από τις πολυπληθέστερες ζώνες θαλάσσιας ζωής στον κόσμο. Ο Ειρηνικός Ωκεανός σε αυτή την περιοχή είναι πράσινος και φιλοξενεί αφθονία μικροοργανισμών, τόσο φυτοπλαγκτόν όσο και ζωοπλαγκτόν, οι οποίοι χρησιμεύουν ως τροφή για εκατομμύρια σαρδέλες και άλλα μικρά ψάρια που βρίθουν σε αυτά τα πλούσια νερά. Η αφθονία της θαλάσσιας ζωής, ιδιαίτερα οι σαρδέλες, συντηρεί πολλά θαλασσοπούλια, πιγκουίνους και θαλάσσια θηλαστικά τα οποία λαβαίνουν προστασία στο καταφύγιο.

Επίσκεψη στα Νησιά Μπαγιέστας

Η περιήγησή μας αρχίζει στις αποβάθρες του κόλπου του Παράκας. Αμέτρητες μικρές ψαρόβαρκες λικνίζονται αραγμένες, έχοντας ως μόνους επιβάτες τους τοπικούς πελεκάνους που καθαρίζονται με το ράμφος τους και παρατηρούν τις δραστηριότητες των ανθρώπων γύρω τους. Το ταχύπλοό μας φτάνει, και εμείς επιβιβαζόμαστε με ανυπομονησία και φοράμε το σωσίβιό μας. Μόλις απομακρυνόμαστε από το συνωστισμό του λιμανιού, το σκάφος μας επιταχύνει, δίνοντάς μας μια ευχάριστη αίσθηση καθώς γλιστράμε στα ήσυχα νερά του κόλπου.

Η πρώτη μας στάση είναι κοντά στην άκρη της χερσονήσου. Εκεί η ξεναγός μας σχολιάζει ένα τεράστιο σχήμα που υπάρχει στη λοφοπλαγιά. Ονομάζεται Καντελάμπρα (κηροπήγιο), αν και μπορεί να σας φανεί σαν κάκτος με τρία κλαδιά. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι το σχήμα ανήκει στα σχέδια των περίφημων Γραμμών Νάζκα.a Άλλοι υποθέτουν ότι έγινε από πειρατές ή ότι πρόκειται για μασονικό σύμβολο προερχόμενο από τους στρατιώτες που ακολουθούσαν τον επαναστάτη ηγέτη Χοσέ δε Σαν Μαρτίν το 1820. Όποια και αν είναι η προέλευσή του, αυτό το μοναχικό έργο τέχνης αποτελεί εντυπωσιακό θέαμα.

Μόλις περνάμε τη χερσόνησο, το ταξίδι μας δυσκολεύει. Μπορούμε να δούμε τα νησιά να αστραποβολούν ολόλευκα στον πρωινό ήλιο. Ωστόσο, δεν είναι τα βράχια και η άμμος που τα κάνουν να φαίνονται έτσι αλλά το γκουανό—τα περιττώματα από τα θαλασσοπούλια—το οποίο καλύπτει τα νησιά.

Φτάνουμε στα νησιά Μπαγιέστας, ή αλλιώς Βαλλίστρα, τα οποία ονομάστηκαν έτσι από τους Ισπανούς λόγω των φυσικών αψίδων που σχηματίζουν. Ο καπετάνιος ελαττώνει ταχύτητα. Η πρώτη μας σκέψη είναι: “Ποιος παρακολουθεί ποιον;” επειδή πάνω στα βράχια και στις ψηλότερες άκρες των νησιών υπάρχουν κουρνιασμένα αναρίθμητα θαλασσοπούλια—πελεκάνοι, γλαρόνια, γλάροι, σούλες, ποικιλία κορμοράνων, ακόμη και πιγκουίνοι του Χούμπολτ. Μολονότι το θέαμα των πιγκουίνων μπορεί να φαίνεται παράξενο σε μια περιοχή της τροπικής ζώνης, τα πολύ παγωμένα νερά και τα άφθονα ψάρια τούς κάνουν να αισθάνονται «σαν στο σπίτι τους». Στη συνέχεια, παρατηρούμε θαλάσσια λιοντάρια που λιάζονται πάνω στις επιφάνειες των βράχων. Τα νησιά είναι, ως επί το πλείστον, σχηματισμοί βράχων οι οποίοι βυθίζονται κατακόρυφα στη θάλασσα, και απορούμε πώς καταφέρνουν οι πιγκουίνοι και τα θαλάσσια λιοντάρια, που είναι τόσο αδέξια στη στεριά, να φτάνουν στις φωλιές τους.

Η ξεναγός μας μάς αναφέρει διάφορα άλλα στοιχεία και αριθμούς. «Ένα αρσενικό θαλάσσιο λιοντάρι μπορεί να ζυγίζει πάνω από 300 κιλά και το χαρέμι του μπορεί να αποτελείται ακόμη και από 20 θηλυκά», εξηγεί. Αν και τα θηλυκά έχουν καλλίγραμμη σιλουέτα, τα ογκώδη αρσενικά μοιάζουν σαν φουσκωμένοι σάκοι γεμάτοι λίπος. Μαθαίνουμε ότι αυτά τα αρσενικά είναι ισχυρά και φοβερά θηλαστικά τα οποία παλεύουν μεταξύ τους για την κυριαρχία του χαρεμιού και της επικράτειας. Ο χαμένος συχνά τραυματίζεται θανάσιμα, παρέχοντας έτσι τροφή στους ερυθρόλαιμους γύπες και στους κόνδορες οι οποίοι αποτελούν επίσης μέρος της τροφικής αλυσίδας σε αυτά τα παράκτια νερά. Ένα θαλάσσιο λιοντάρι έχει μάλλον πολλή όρεξη, εφόσον συχνά καταβροχθίζει δέκα κιλά ψάρια στη διάρκεια μίας και μόνο νύχτας. Αλλά αυτά τα πλάσματα δεν είναι επιθετικά απέναντί μας—είναι απλώς πολύ περίεργα.

Καθώς ο καπετάνιος μας μάς οδηγεί αργά αργά γύρω από το καθένα από τα τρία νησιά και τις πέτρινες αψίδες, διαπιστώνουμε ότι ο αέρας μυρίζει έντονα γκουανό. «Στις αψίδες», εξηγεί η ξεναγός μας, «ζουν νυχτερίδες-βάμπιροι οι οποίες τρέφονται από τα θαλάσσια λιοντάρια ενόσω αυτά κοιμούνται». Στο βάθος, στο μεγαλύτερο νησί, βλέπουμε κάτι που μοιάζει με μεγάλη, μαύρη κηλίδα. Είναι ένα κοπάδι από γκουανάι, δηλαδή κορμοράνους, υδρόβια πουλιά που τους αρέσει η ομαδική ζωή. Είναι συγκεντρωμένα το ένα κοντά στο άλλο, ξεκουράζονται και παράγουν γκουανό. Οι σούλες κάνουν κάθετες βουτιές στη θάλασσα ενώ άλλα πουλιά γλιστρούν δίπλα μας.

Τελικά, φτάνουμε στη “μαιευτική πτέρυγα”, τη μεγαλύτερη παραλία των νησιών. Εντυπωσιαζόμαστε από το θέαμα των πολλών θαλάσσιων λιονταριών με τις ομάδες των αεικίνητων σκουρόχρωμων μικρών τους που κουλουριάζονται γύρω από τα θηλυκά. Η παραλία είναι γεμάτη θορύβους από μουγκρητά, στριγκλιές και τσιρίσματα. Η ξεναγός μάς αναφέρει ότι τα μικρά μπορεί να θηλάζουν για έξι μήνες και ότι μαθαίνουν να κολυμπούν στην πλάτη της μητέρας τους.

Καθώς επιστρέφουμε στις αποβάθρες, η ξεναγός μας λέει: «Το 60 τοις εκατό των μικρών θαλάσσιων λιονταριών πεθαίνουν μέσα στον πρώτο χρόνο της ζωής τους. Μερικά συνθλίβονται ή θανατώνονται σκόπιμα από τα αρσενικά. Άλλα πνίγονται. Το καιρικό φαινόμενο Ελ Νίνιο, επίσης, μπορεί να είναι καταστροφικό, επειδή ωθεί τις σαρδέλες νότια, στα πιο ψυχρά νερά. Τα νεαρά θαλάσσια λιοντάρια δεν έχουν τη δύναμη να ακολουθήσουν τα ενήλικα σε νέες περιοχές όπου μπορούν να βρουν τροφή».

Αποτελεί ειρωνεία το ότι η μεγαλύτερη απειλή για την επιβίωση της ντόπιας άγριας ζωής ίσως είναι ο άνθρωπος. Μεγάλοι αριθμοί θαλάσσιων λιονταριών κατακρεουργούνται από κυνηγούς για τη γούνα τους καθώς και από ψαράδες που τα θεωρούν ενόχληση. Θαλάσσιες χελώνες πιάνονται για το κρέας τους, το οποίο θεωρείται πολύ νόστιμο, και για τα κελύφη τους, που διοχετεύονται σε συλλέκτες. Οι πληθυσμοί των πουλιών έχουν διαταραχτεί από ανθρώπους που συλλέγουν γκουανό. Τα αποθέματα τροφής έχουν εξαντληθεί από την υπεραλίευση. Μαθαίνουμε ότι τώρα έχουν θεσπιστεί νόμοι που επιβάλλουν μεθόδους διατήρησης της άγριας ζωής. Ίσως αυτοί οι νόμοι να ευαισθητοποιήσουν περισσότερο τους ανθρώπους στο ζήτημα της διατήρησης.

Ταξίδι στο Παρελθόν των Παράκας

Πατώντας το πόδι μας στη στεριά, είμαστε έτοιμοι για το άλλο μισό της ξενάγησής μας, η οποία μας οδηγεί στο Μουσείο Χούλιο Κ. Τέλο στη χερσόνησο.

Το 1925, ο Περουβιανός αρχαιολόγος Χούλιο Κ. Τέλο και ένας συνεργάτης του έκαναν την πρώτη τους ανακάλυψη στη χερσόνησο. Ονόμασαν την περιοχή Λονγκ Χεντ (Μακρύ Κεφάλι), λόγω των επιμηκυσμένων ανθρώπινων κρανίων που κείτονταν μισοθαμμένα στην επιφάνεια της ερημικής γης. Αυτά ήταν υπολείμματα του πολιτισμού των Παράκας, οι οποίοι, σύμφωνα με τους υπολογισμούς των μελετητών, έζησαν από το 1000 Π.Κ.Χ. ως το 200 Π.Κ.Χ. Οι Παράκας δεν είχαν γραπτή γλώσσα. Έτσι λοιπόν, μολονότι είναι γνωστό το πώς επιμήκυναν αυτοί οι άνθρωποι τα κρανία—χρησιμοποιώντας μαλακά υποστηρίγματα, ξύλινα ραβδιά και σχοινί—κανείς δεν ξέρει το γιατί. Στην ίδια περιοχή, ο Τέλο έκανε την επόμενη ανακάλυψή του—υπόγειες σπηλιές ταφής σε σχήμα ανάποδων κυπέλλων. Τα τυλιγμένα σε ύφασμα σώματα, σε εμβρυϊκή στάση, τοποθετούνταν δίπλα δίπλα, έτοιμα να «αναγεννηθούν» στην επόμενη ζωή. Καλαμπόκι, φιστίκια και γλυκοπατάτες, καθώς και μουσικά και τελετουργικά όργανα, βρέθηκαν επίσης στις σπηλιές.

Δύο χρόνια αργότερα, ο Τέλο με μια συνεργάτιδά του ανακάλυψαν ένα τεράστιο νεκροταφείο, το οποίο ονόμασαν Νεκρόπολη Παράκας. Αυτό περιείχε 429 μούμιες, μερικές από τις οποίες είχαν ύψος πάνω από 1,6 μέτρα. Αυτές οι μούμιες ήταν τοποθετημένες σε εμβρυϊκή στάση η καθεμιά μέσα σε ένα καλάθι. Ήταν τυλιγμένες σε εκπληκτικά ζωηρόχρωμους, πολυτελείς μανδύες με πολύχρωμα κεντητά σχέδια, συνήθως μαγικού και θρησκευτικού περιεχομένου.

Δείγματα αυτών των ταφικών μανδυών, καθώς και εκατοντάδων άλλων εντυπωσιακών τεχνουργημάτων του πολιτισμού των Παράκας, μπορεί να δει κανείς στο Μουσείο Χούλιο Κ. Τέλο.

Ελπίζουμε ότι η περιήγησή μας στο Εθνικό Καταφύγιο Παράκας σάς άνοιξε την όρεξη για να εξερευνήσετε και άλλους θησαυρούς του Περού.

[Υποσημείωση]

a Αυτά είναι σχέδια ζώων και γεωμετρικών σχημάτων στις πεδιάδες της Νάζκα, στο Περού, τα οποία είναι τόσο μεγάλα ώστε δεν φαίνονται από το έδαφος. Βλέπε το άρθρο «Οι Γραμμές Νάζκα—Διαστημοδρόμιο Α.Τ.Ι.Α.;» στο Ξύπνα! 8 Ιουνίου 1982.

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Πιγκουίνος του Χούμπολτ

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Γλαρόνι των Ίνκα

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Η Καντελάμπρα

[Εικόνες στη σελίδα 18]

Τεχνουργήματα του πολιτισμού των Παράκας—ταφικός μανδύας, μούμια και ένα από τα επιμηκυσμένα κεφάλια

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 16]

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 17]

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 18]

Πάνω αριστερά θάλασσα και γλαρόνι: © Archivo de PromPerú· τεχνουργήματα: Museo Nacional de Arqueología, Antropología e Historia del Perú