Αλάμπρα​—Το Ισλαμικό Κόσμημα της Γρανάδας

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ

«Πόσο πολλές θρυλικές αφηγήσεις και παραδόσεις, αληθινές και φανταστικές, και πόσο πολλά αραβικά και ισπανικά τραγούδια και μπαλάντες για την αγάπη, τον πόλεμο και τον ιπποτισμό συνδέονται με αυτό το ανατολίτικο οικοδόμημα!»​—ΟΥΑΣΙΝΓΚΤΟΝ ΕΡΒΙΝΓΚ, ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ.

Ο ΘΡΥΛΙΚΟΣ χώρος ο οποίος ενέπνευσε αυτά τα λόγια είναι η Αλάμπρα, ένα μοναδικό ανάκτορο που κοσμεί την ισπανική πόλη Γρανάδα. Η Αλάμπρα αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα αραβικής ή περσικής τεχνοτροπίας στη νότια Ευρώπη. Αυτό το οχυρό, ή αλλιώς ακρόπολη, οφείλει την εξαιρετική ομορφιά της στους Μουσουλμάνους Μαυριτανούς, των οποίων η κυρίαρχη επιρροή στην Ισπανία διήρκεσε αρκετούς αιώνες.a

Ο Άραβας εμίρης Ζάγουι μπεν Ζίρι ίδρυσε το ανεξάρτητο βασίλειο της Γρανάδας τον 11ο αιώνα. Αυτό διήρκεσε 500 περίπου χρόνια, κατά τα οποία άνθισαν οι τέχνες και ο πολιτισμός. Το τέλος του επήλθε όταν οι Καθολικοί μονάρχες Φερδινάνδος και Ισαβέλα τερμάτισαν τη Μουσουλμανική κυριαρχία στην Ισπανία το 1492.

Η μαυριτανική Γρανάδα έφτασε στο απόγειό της μετά την κατάκτηση της Κόρδοβας από τα στρατεύματα του Χριστιανικού κόσμου το 1236. Η Γρανάδα έγινε πρωτεύουσα της Μουσουλμανικής Ισπανίας και διαδοχικοί κυβερνήτες έχτισαν ένα ανακτορικό συγκρότημα​—την Αλάμπρα—​που όμοιό του δεν είχε δει ποτέ η Ευρώπη. Κάποιος συγγραφέας, γεμάτος ενθουσιασμό, το περιέγραψε ως το «πιο θαυμαστό οικοδόμημα που υπάρχει σε όλο τον κόσμο».

Η τοποθεσία της Αλάμπρα είναι τόσο μεγαλοπρεπής όσο και το ίδιο το συγκρότημα. Πίσω της ορθώνονται σαν τεράστιο φόντο οι χιονισμένες κορυφές της Σιέρα Νεβάδα, που ξεπερνούν σε ύψος τα 3.400 μέτρα. Η Αλάμπρα αυτή καθαυτή βρίσκεται στη Σαμπίγκα, έναν επιμήκη, δασώδη λόφο που υψώνεται 150 μέτρα πάνω από το επίπεδο της πόλης. Όπως το έθεσε ο ποιητής του 14ου αιώνα Ιμπν Ζάμρακ, ο λόφος δεσπόζει πάνω από τη Γρανάδα σαν σύζυγος που παρατηρεί με θαυμασμό τη σύζυγό του.

Πόλη Μέσα σε Πόλη

Το όνομα Αλάμπρα, το οποίο σημαίνει «το κόκκινο» στην αραβική, πιθανότατα αναφέρεται στο χρώμα των τούβλων που χρησιμοποίησαν οι Μαυριτανοί για να χτίσουν τα εξωτερικά τείχη. Εντούτοις, μερικοί προτιμούν την εξήγηση των Αράβων ιστορικών οι οποίοι λένε ότι η Αλάμπρα κατασκευάστηκε υπό «το φως των πυρσών». Λένε ότι αυτός ο νυχτερινός φωτισμός έδινε στα τείχη κοκκινωπό χρώμα στο οποίο παραπέμπει το όνομα του κτιρίου.

Η Αλάμπρα δεν είναι απλώς ένα ανάκτορο. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πόλη μέσα στην πόλη της Γρανάδας. Πίσω από τα εκτενή οχυρώματά της απλώνονται κήποι, κιόσκια, ένα ανακτορικό συγκρότημα, το Αλκαζάμπα (ή αλλιώς οχυρό), ακόμη και μια μικρή μεδίνα, δηλαδή πόλη. Το μαυριτανικό σχέδιο της Αλάμπρα και οι μετέπειτα προσθήκες συντελούν σε ένα μοναδικό θέαμα που συνδυάζει την εκλεπτυσμένη και συνάμα περίπλοκη αραβική τέχνη με τις πιο «συμπαγείς» και ομοιόμορφες γραμμές της ευρωπαϊκής Αναγέννησης.

Η Αλάμπρα οφείλει την ομορφιά της σε μια μέθοδο που χρησιμοποιούσαν οι Μαυριτανοί καθώς και οι αρχαίοι Έλληνες. Πρώτα από όλα, διαμόρφωναν το χρώμα και το σχήμα της πέτρας με βάση την αρμονία, τη συμμετρία και την απλότητα. Κατόπιν διακοσμούσαν την κομψή κατασκευή τους. Όπως το θέτει ένας ειδικός, «οι Μαυριτανοί συμμερίζονταν πάντοτε αυτό που οι αρχιτέκτονες θεωρούν βασική αρχή της αρχιτεκτονικής​—το να διακοσμείς την κατασκευή, όχι να κατασκευάζεις τη διακόσμηση».

Εξερεύνηση της Αλάμπρα

Η είσοδος στην Αλάμπρα πραγματοποιείται μέσω μιας τεράστιας πεταλοειδούς αψίδας που ονομάζεται Πύλη της Δικαιοσύνης. Το όνομά της φέρνει στο νου το δικαστήριο το οποίο, κατά τη διάρκεια της Μουσουλμανικής κατοχής, συγκαλούνταν εδώ για την άμεση ακρόαση υποθέσεων ήσσονος σημασίας. Η απόδοση δικαιοσύνης στην πύλη της πόλης ήταν κοινό έθιμο σε όλη τη Μέση Ανατολή, αναφέρεται δε και στην Αγία Γραφή.b

Η περίτεχνη διακόσμηση, χαρακτηριστική των αραβικών ανακτόρων όπως η Αλάμπρα, αποτελείται από γυψομάρμαρο. Οι τεχνίτες λάξευαν το γύψο δίνοντάς του δαντελωτά, καλλιτεχνικά σχήματα που επαναλαμβάνονταν συνεχώς. Μερικές περίκομψες αψίδες μοιάζουν με σταλακτίτες σε απόλυτη συμμετρική διάταξη. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του ανακτόρου είναι το ζίλιζ​—επισμαλτωμένα πλακάκια τα οποία σχηματίζουν περίπλοκα γεωμετρικά σχήματα. Αυτά επενδύουν τα χαμηλότερα τείχη με ζωντανά χρώματα, τα οποία δημιουργούν τέλεια αντίθεση με το απαλό χρώμα του γυψομάρμαρου.

Ανάμεσα στις αυλές της Αλάμπρα ξεχωρίζει η Αυλή των Λεόντων, η οποία περιγράφεται ως «το σπουδαιότερο δείγμα αραβικής τέχνης που υπάρχει στην Ισπανία». Κάποιος τοπικός τουριστικός οδηγός εξηγεί: «Πρόκειται για ένα γνήσιο έργο τέχνης το οποίο είναι αδύνατον να αντιγράψει ή να αναπαραγάγει κάποιος. . . . Τέτοια αίσθηση μας δημιουργείται όταν στεκόμαστε σε αυτή την αυλή της Γρανάδας». Οι τέλεια συμμετρικές αψίδες της και οι λεπτοί κίονές της περιβάλλουν ένα σιντριβάνι το οποίο στηρίζεται σε 12 μαρμάρινα λιοντάρια. Πρόκειται για ένα από τα πλέον φωτογραφημένα μέρη της Ισπανίας.

Κήποι που Αναζωογονούν το Πνεύμα

Η Αλάμπρα περιέχει επίσης εξαίσιους κήπους, σιντριβάνια και δεξαμενές.c Σύμφωνα με τον Ενρίκε Σόρδο στο βιβλίο του Μαυριτανική Ισπανία (Moorish Spain), «ο αραβικός κήπος αποτελεί πρόγευση του παραδείσου». Η επιρροή του Ισλαμισμού είναι φανερή παντού. Ο Ισπανός συγγραφέας Γκαρθία Γκόμεθ παρατήρησε: «Ο Μουσουλμανικός παράδεισος περιγράφεται λεπτομερώς στο Κοράνι ως ένας κήπος με πλούσια βλάστηση . . . ο οποίος βρέχεται από πανέμορφα ποτάμια». Στην Αλάμπρα, το νερό χρησιμοποιείται αφειδώς​—μια πολυτέλεια για ανθρώπους που είχαν συνηθίσει στις κακουχίες της ερήμου. Οι σχεδιαστές του κήπου κατάλαβαν ότι το νερό μπορούσε να δροσίζει τον αέρα και να ικανοποιεί την ακοή με τον αναζωογονητικό ήχο που παράγει καθώς κυλάει. Ορθογώνιες δεξαμενές νερού οι οποίες καθρεφτίζουν το λαμπρό ισπανικό ουρανό δίνουν αίσθηση ευρυχωρίας και φωτεινότητας.

Σε μικρή απόσταση από την Αλάμπρα βρίσκεται το Χενεραλίφε, μια αυτόνομη μαυριτανική έπαυλη με κήπο πάνω στο λόφο Θέρο ντελ Σολ, δίπλα στη Σαμπίγκα. Το Χενεραλίφε, έξοχο δείγμα αραβικής αρχιτεκτονικής τοπίου, έχει αποκληθεί «ένας από τους ωραιότερους κήπους του κόσμου».d Παλιότερα συνδεόταν με το ανάκτορο της Αλάμπρα μέσω μιας γέφυρας και προφανώς χρησίμευε ως έπαυλη όπου οι κυβερνήτες της Γρανάδας μπορούσαν να χαλαρώσουν. Μια αυλή οδηγεί στη Σκάλα του Νερού. Εδώ οι επισκέπτες μπορούν να αφήσουν τις αισθήσεις τους να αιχμαλωτιστούν από το φως, το χρώμα και τα μυριάδες αρώματα.

Ο Αναστεναγμός του Μαυριτανού

Όταν ο τελευταίος βασιλιάς της Γρανάδας, ο Μποαμπδίλ (Μουχάμαντ ΙΑ΄), παρέδωσε την πόλη στον Φερδινάνδο και την Ισαβέλα, αυτός και η οικογένειά του εξορίστηκαν. Αφού έφυγαν από την πόλη, αναφέρεται ότι σταμάτησαν σε ένα ψηλό σημείο που τώρα ονομάζεται Ελ Σουσπίρο ντελ Μόρο (Ο Αναστεναγμός του Μαυριτανού). Καθώς έριχναν μια τελευταία ματιά στο ένδοξο κόκκινο παλάτι τους, η μητέρα του Μποαμπδίλ αναφέρεται ότι είπε στο γιο της: «Κλάψε σαν γυναίκα για όσα δεν μπόρεσες να υπερασπιστείς σαν άντρας!»

Σήμερα, μερικοί από τους τρία εκατομμύρια ανθρώπους που επισκέπτονται κάθε χρόνο την Αλάμπρα πηγαίνουν ακόμη σε εκείνο το σημείο. Εδώ, όπως ο Μποαμπδίλ, μπορούν να παρατηρήσουν την πόλη της Γρανάδας καθώς απλώνεται κάτω από το αραβικό της παλάτι​—το κόσμημα του στέμματος. Αν κάποια μέρα επισκεφτείτε τη Γρανάδα, ίσως κατανοήσετε και εσείς τη θλίψη του τελευταίου Μαυριτανού βασιλιά της.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Το Αλκαζάμπα

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Η Αυλή των Λεόντων

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Κήποι του Χενεραλίφε

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Η Σκάλα του Νερού

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 14]

Line art: EclectiCollections

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 15]

All except top photo: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 16]

All photos: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 17]

Above photos: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife; bottom photo: J. A. Fernández/San Marcos