«انجیل یهودا» چیست؟
در آوریل سال ۲۰۰۶، روزنامه‌ها در سراسر جهان مقالاتی تکان‌دهنده را منتشر کردند. در این مقالات آمده بود که گروهی از محققان، با انتشار مقالاتی محتوای یک دست‌نوشتهٔ قدیمی به نام «انجیل یهودا» را که به تازگی کشف شده بود، در اختیار عموم قرار دادند. در این مقالات گفته شده بود که نظرات این محققان در مورد یهودا که به عیسی خیانت کرد، به کلّی دگرگون شده است. مطابق با ادعای این محققان، یهودا در حقیقت یک قهرمان بود و رسولی که افکار عیسی را درک می‌نمود و بنا به درخواست عیسی، او را برای اعدام تسلیم کرد.
آیا این دست‌نوشته، نسخه‌ای باستانی و موثق است؟ اگر چنین باشد، آیا اطلاعاتی را در مورد نقش تاریخی یهودای اسخریوطی، عیسی مسیح و اولین مسیحیان فاش می‌کند؟ آیا این امر باید بر دید ما از مسیح و تعالیم او تأثیر بگذارد؟
کشف «انجیل یهودا»
چگونگی کشف «انجیل یهودا» نامشخص است. باستان‌شناسان عموماً پس از کشف دست‌نوشته‌ای، آن را به ثبت می‌رسانند، اما در مورد این دست‌نوشته چنین نبود. بر خلاف انتظار بسیاری، این دست‌نوشته در اواخر دههٔ ۱۹۷۰ یا اوایل دههٔ ۱۹۸۰ در بازار عتیقه‌جات به فروش گذاشته شد. این دست‌نوشته در سال ۱۹۷۸ به احتمال قوی در یک مقبرهٔ متروکه و احتمالاً در غاری پیدا شد. این نسخه یکی از چهار نسخهٔ خطی‌ای (نوعی از کتاب باستانی) بود که به زبان قبطی (زبانی گرفته‌شده از مصر باستان) نوشته شده بود.
این دست‌نوشته طی قرون متمادی در آب و هوای خشک مصر باقی ماند. ولی پس از خارج کردن آن از مصر، در مدت کوتاهی شروع به آسیب دیدن کرد. در سال ۱۹۸۳ این دست‌نوشته در اختیار چند محقق قرار گرفت، اما از آنجایی که قیمت آن سرسام‌آور بود، به فروش نرفت. در طی سال‌های متمادی، این دست‌نوشته به دلیل عدم نگهداری به سرعت آسیب دید. در سال ۲۰۰۰، عتیقه‌فروشی سوئیسی آن را خرید و عاقبت آن را در اختیار یک گروه بین‌المللی از محققان قرار داد. این گروه با همکاری و کمک مالی بنیاد آثار هنری باستان و انجمن نشنال جئوگرافیک، مسئولیت پیچیدهٔ ترمیم و بازسازی این دست‌نوشته را بر عهده گرفتند. این دست‌نوشته در اثر آسیب‌دیدگی، به چندین قطعه تقسیم شده بود. این گروه همچنین می‌بایستی قدمت این دست‌نوشته را تخمین می‌زدند و محتوای آن را ترجمه و تفسیر می‌کردند.
آزمایش کربن ۱۴ قدمت این دست‌نوشته را که احتمالاً به قرن سوم یا چهارم میلادی برمی‌گردد، تأیید کرد. اما محققان گمان دارند که این دست‌نوشته از زبان یونانی ترجمه شده و قدمت آن طولانی‌تر است. «انجیل یهودا» در چه شرایط و دورانی به نگارش در آمده بود؟
«انجیل یهودا»، انجیلی گنوستیکی
در نوشته‌های ایرنائوس، اُسقفی اهل لیون که در اواخر قرن دوم میلادی می‌زیست، برای اولین بار از اثری به نام «انجیل یهودا» نام برده شده است. ایرنائوس در یکی از اثرهایش به نام «بر علیه بدعت‌ها»a نگرانی خود را از تعالیم بسیاری از گروه‌های مذهبی نشان داد و در مخالفت با آنان گفت: «اینان ادعا می‌کنند که یهودای خیانتکار. . . از میان رسولان تنها و تنها حقیقت را می‌دانست . . . آنان به این شکل داستان‌هایی ساختگی به وجود آوردند و آن را انجیل یهودا نامیدند.»
این نوشته، انجیلی نیست که در زمان یهودا به دست شخصی که او را به خوبی می‌شناخت، نوشته شده باشد
ایرنائوس به خصوص قصد داشت که تعالیم گوناگون مسیحیان گنوستیکی را مردود شمارد؛ کسانی که ادعا می‌کردند که دانشی ویژه در اختیار دارند. در آن زمان گروه‌های گنوستیکیِ بسیاری، فعال بودند و هر گروه، تفسیری جداگانه از «حقیقت» داشت. آنان تعالیم خود را که بر اساس نوشته‌هایشان بود و در قرن دوم میلادی روزبه‌روز فزونی می‌یافت، ترویج می‌دادند.
در این قبیل نوشته‌های گنوستیکی اغلب ادعا می‌شد که رسولانِ صاحب‌نام عیسی، پیام او را به درستی درک نکردند و عیسی رازی را از آنان پنهان کرد و این راز را تنها عده‌ای معدود درک کردند.b برخی از این گروه‌های گنوستیکی بر این باور بودند که جهان مادی، زندانی بیش نیست که بدن ما در آن اسیر است و «آفریدگار عالم» که در نوشته‌های عبرانی کتاب مقدّس به او اشاره شده است، در حقیقت خدای این جهان مادیست. از آنجایی که آنان اعتقاد داشتند که جهان مادی دارای نقص است، پس آفرینندهٔ آن را هم کامل نمی‌دانستند و او را از خدایان خود ضعیف‌تر می‌شمردند. اما آنان معتقد بودند، کسی که از «دانش» حقیقی برخوردار باشد به این «راز» پی می‌برد و می‌داند که باید بدن خود را از این زندان رهایی دهد.
«انجیل یهودا» که بر اساس این اعتقاد نوشته شده بود، با چنین سخنانی آغاز می‌شود: «این رازی است که عیسی در طی هشت روز و . . . پیش از برگزاری عید فِصَح با یهودای اسخریوطی در میان گذاشت.»
آیا این همان اولین دست‌نوشته‌ایست که ایرنائوس در مورد آن نوشت که در طی قرن‌ها گمان می‌رفت که از میان رفته است؟ مارْوین مایر، یکی از اعضای اولین گروهی که این دست‌نوشته را بررسی و ترجمه کرد، در مورد ایرنائوس می‌گوید: «توضیحات مختصر او کاملاً با نوشته‌های قبطی‌ای که امروزه در دسترس است و ‹انجیل یهودا› نامیده می‌شود، هماهنگ است.»
محققان به نقش یهودا در این انجیل شک دارند
در «انجیل یهودا» آمده است که وقتی رسولان عیسی درک درستی از تعالیم او نداشتند، عیسی با تحقیر به آنان می‌خندید. اما از میان ۱۲ رسول عیسی یهودا تنها کسی بود که هویت واقعی او را می‌شناخت. از این رو، عیسی در خلوت «رازهای پادشاهی خدا» را با او در میان گذاشت.
اولین گروه از محققان که «انجیل یهودا» را ترجمه کردند، از گفته‌های ایرنائوس بهره گرفتند. در این ترجمه آمده است که عیسی، یهودا را رسولی می‌دید که رازها را درک خواهد کرد و به «پادشاهی خدا دست خواهد یافت.» همچنین با این که ۱۱ رسولِ فریب‌خوردهٔ عیسی، رسولی دیگر را بجای یهودا می‌یابند، اما یهودا پاداشی بهتر از سایر رسولان خواهد یافت و «سیزدهمین روح» خواهد شد، زیرا او به عیسی یاری رساند که از جسم خود بیرون آید.
نویسندگان پرطرفداری همچون بارت ارمن و اِلین پاگِلز به سرعت نتیجهٔ تحقیقات و توضیحات خود را از «انجیل یهودا» منتشر کردند. این نویسندگان همچنین محققان برجسته‌ای در زمینهٔ مسیحیت اولیه و فلسفهٔ گنوستیک بودند و از «انجیل یهودا» ترجمه‌ای کردند که مشابه ترجمهٔ گروه اول بود. اما پس از مدتی کوتاه، محققان دیگری همچون آوریل دکونیک و بیرگر پیرزون با نگرانی ابراز داشتند که انجمن نشنال جئوگرافیک چاپ این دست‌نوشتهٔ باستانی را سرعت بخشید تا توجه رسانه‌های گروهی را به آن جلب کند. این محققان همچنین بر این عقیده بودند که روال عادی برای مرور و بررسی این دست‌نوشته دنبال نشده بود.
محققانی که این دست‌نوشته را بررسی کردند، اطلاعات تاریخی آن را موثق نمی‌شمارند.
پس از تحقیقات جداگانهٔ دکونیک و پیرزون، آنان به این نتیجه رسیدند که مترجمان پیشین، برخی از قسمت‌های کلیدی این دست‌نوشته را به درستی ترجمه نکرده‌اند. مطابق با تحقیقات دکونیک، عیسی، یهودا را نه «سیزدهمین روح»، بلکه «سیزدهمین دیو» خواند.c بر اساس تحقیقات او، عیسی صریحاً به یهودا گفت که او به «پادشاهی خدا» وارد نخواهد شد، اما بجای گرفتن پاداشی بهتر از سایر رسولان، او برای کشتن عیسی به شدّت مجازات خواهد شد. به نظر دکونیک نویسندگان «انجیل یهودا» همهٔ رسولان را مورد تمسخر قرار داده‌اند. نتیجهٔ نهایی تحقیقات دکونیک و پیرزون آن بود که در «انجیل یهودا»، یهودا یک قهرمان نیست.
از «انجیل یهودا» چه می‌آموزیم؟
این محققان که انجیل یهودا را بررسی کردند و یهودا را قهرمان یا دیو می‌شمارند، اطلاعات تاریخی آن را موثق نمی‌دانند. بارت ارمن چنین توضیح می‌دهد: «این نوشته، انجیلی نیست که به دست یهودا نگاشته شده باشد یا کتابی نیست که در آن آمده باشد که به دست یهودا نوشته شده است . . . این نوشته، انجیلی نیست که در آن زمان به دست شخصی که یهودا را به خوبی می‌شناخت، نوشته شده باشد . . . بنابراین این کتاب، کتابی نیست که به ما در مورد اتفاقات دوران زندگی عیسی اطلاعاتی بیشتر دهد.»
«انجیل یهودا» یک نوشتهٔ گنوستیکی از قرن دوم میلادی است که به زبان یونانی نوشته شده است. محققان هنوز اطمینان ندارند که آیا «انجیل یهودا» که به تازگی کشف شده است، همان نسخه‌ایست که ایرنائوس به آن اشاره کرد یا خیر. اما این دست‌نوشته به روشنی نشان می‌دهد که پس از قرن اول میلادی، مسیحیان دروغین با ترویج تعالیم خود، سبب دسته‌بندی و جدایی شدند. آنان نتوانستند ثابت کنند که تعالیم کتاب مقدّس نادرست است. «انجیل یهودا» در حقیقت مُهر تأییدی بر هشدارهای رسولان است. برای نمونه به یکی از هشدارهای پولُس رسول در اعمال ۲۰:۲۹، ۳۰ توجه کنید. در آنجا می‌خوانیم: «می‌دانم بعد از رفتنم . . . از میان خود شما کسانی برخواهند خاست و حقیقت را دیگرگون خواهند کرد تا شاگردان را به پیروی خود از راه به‌در کنند.»
a این کتاب به فارسی ترجمه نشده است.
b این نوشته‌ها اغلب به نام کسانی نامیده می‌شد که در مورد آنان ادعا شده بود که از تعالیم حقیقی عیسی درک بهتری دارند، برای نمونه «انجیل توماس» و «انجیل مریم مَجْدَلیّه.» در کل حدوداً ۳۰ دست‌نوشتهٔ باستانی شناخته شده است که به نام‌های گوناگون معروفند.
c گروهی از محققان با این نظر موافقند که یهودا در این نوشته دیوی است؛ همان کسی که هویت عیسی را بهتر از سایر رسولان می‌شناخت. این محققان همچنین پی برده‌اند که در کتاب مقدّس دیوها نیز درست به همان شکل هویت عیسی را اعلام کردند.—مَرقُس ۳:۱۱؛ ۵:۷.