آیا می‌توان به این کتاب اطمینان کرد؟‏

‏«من در کتاب مقدس بیش از هر کتاب تاریخی غیرمذهبی نشانه‌های قطعی اصلیت و سندیت را یافته‌ام.‏» —‏ سِر آیزک نیوتن دانشمند نامی انگلیسی.‏۱

آیا می‌توان به این کتاب یعنی کتاب مقدس اطمینان کرد؟‏ آیا این کتاب دربارهٔ افراد و مکان‌هایی که واقعاً وجود داشته‌اند و رویدادهایی که حقیقتاً رخ داده‌اند سخن می‌گوید؟‏ اگر چنین باشد،‏ پس باید گواهی بر اینکه این کتاب به قلم نویسندگانی دقیق و صادق نگاشته شده است،‏ وجود داشته باشد.‏ این مدارک موجود هستند.‏ اغلبِ این مدارک از دل خاک بیرون آورده شده‌اند اما تعداد بیشتری را می‌توان در خود این کتاب یافت.‏

کند و کاوی برای یافتن مدرک

کشف آثار باستانی مدفون در سرزمین‌های کتاب مقدس،‏ بر صحت تاریخی و جغرافیایی این کتاب دلالت می‌کند.‏ به گوشه‌ای از شواهد و مدارکی که باستان‌شناسان در حفاری‌های خود یافته‌اند توجه کنید.‏

داود،‏ چوپان شجاع و جوان که به پادشاهی اسرائیل رسید،‏ برای خوانندگان کتاب مقدس شخصیتی آشناست.‏ نام او ۱۱۳۸ بار در کتاب مقدس ذکر شده است،‏ و اصطلاحات «خاندان داود» و «خانهٔ داود» که اغلب به دودمان او اشاره می‌کند،‏ ۲۵ بار در کتاب مقدس آمده‌اند.‏ (‏۱سموئیل ۱۶:‏۱۳؛‏ ۲۰:‏۱۶‏)‏ اما تا چندی پیش،‏ به غیر از کتاب مقدس هیچ مدرک روشنی دال بر موجودیت داود در دست نبود.‏ آیا داود فقط شخصیتی حماسی بود؟‏

در سال ۱۹۹۳،‏ گروهی از باستان‌شناسان،‏ به رهبری پرفسور آوراهام بیران،‏ به کشف شگفت‌آوری دست یافتند که گزارش آن در مجلهٔ کاوش اسرائیل (‏Israel Exploration Journal‏)‏ آمده است‏.‏ آنها در تپه‌ای قدیمی به نام تِل دان واقع در شمال اسرائیل،‏ یک سنگ بازالت از زیر خاک بیرون کشیدند.‏ بر روی این سنگ کلمات «خانهٔ داود» و «پادشاه اسرائیل» حک شده‌اند.‏^۲ گفته می‌شود که این کتیبه که تاریخ آن به قرن نهم ق.‏د.‏م.‏ برمی‌گردد،‏ بخشی از بنای یادبودی است که اَرمیان یعنی دشمنان اسرائیل در شرق،‏ به مناسبت پیروزی خود ساخته بودند.‏ چرا این کتیبهٔ باستانی اهمیتی بسیار دارد؟‏

در مقاله‌ای که بر اساس گزارش پرفسور بیران و همکار وی پرفسور یوسف ناوه،‏ در مجلهٔ مروری بر باستان‌شناسی کتاب مقدس،‏ (‏Biblical Archaeology Review‏)‏ به چاپ رسید،‏ آمده است:‏ «این نخستین باری است که در نوشته‌های باستانی،‏ البته به غیر از کتاب مقدس،‏ به نام داود اشاره می‌شود.‏»‏^۳a نکتهٔ پراهمیت دیگری نیز در مورد این کتیبه وجود دارد.‏ عبارت «خانهٔ داود» در اینجا به صورت یک کلمه آمده است.‏ یک متخصص زبان به نام پرفسور اَنسِن رِینی چنین توضیح می‌دهد:‏ «علامت فاصله‌گذاری بین کلمات .‏ .‏ .‏ اغلب حذف می‌شود،‏ بویژه اگر ترکیب مورد نظر اسم خاص شناخته شده‌ای باشد.‏ ‹خانهٔ داود› در اواسط قرن نهم ق.‏د.‏م.‏،‏ به طور حتم از لحاظ سیاسی و جغرافیایی اسم خاص شناخته‌شده‌ای بود.‏»‏^۵ از اینرو داود پادشاه و خاندان او بدون تردید در دنیای باستان شناخته‌شده بودند.‏

آیا نینوا،‏ شهر عظیم آشور که در کتاب مقدس بدان اشاره شده است وجود خارجی داشته است؟‏ حتی تا اوایل قرن نوزدهم نیز برخی از منتقدین کتاب مقدس حاضر به قبول این امر نبودند.‏ در سال ۱۸۴۹،‏ سِر آستن هنری لایارد در کُویُونجیک،‏ ویرانه‌های قصر سنحاریب پادشاه را از دل خاک بیرون آورد و ثابت شد که این محل بخشی از شهر باستانی نینوا است.‏ منتقدین دیگر حرفی برای گفتن نداشتند.‏ اما این ویرانه‌ها مطالب دیگری را نیز روشن ساختند.‏ بر روی دیوارهای یکی از اتاق‌های دست‌نخوردهٔ آن تصویری وجود دارد از تصرف شهری مستحکم که اسرای آن در برابر پادشاه مهاجم رژه می‌روند.‏ در بالای سر این پادشاه این نوشته قرار دارد:‏ «سنحاریب،‏ پادشاه جهان،‏ پادشاه آشور،‏ بر تخت نیمِدو نشست و رسماً ناظر غنایمی است که از لاکیش (‏لاکی‌سو‏)‏ (‏گرفته شده‌اند)‏.‏»‏^۶

این تصویر و نوشته،‏ که می‌توان آن را در موزهٔ بریتانیا مشاهده کرد،‏ با آنچه که در کتاب مقدس در دوم پادشاهان ۱۸:‏۱۳،‏ ۱۴ دربارهٔ تصرف شهر لاکیش (‏واقع در یهودیه)‏ به دست سنحاریب شرح داده شده است تطابق دارد.‏ لایارد با اشاره به اهمیت این اکتشاف نوشت:‏ «پیش از این اکتشافات،‏ چه کسی می‌توانست حتی احتمال دهد که در زیر این تودهٔ خاک و زباله که محل نینوا را مشخص می‌کند،‏ بتوان تاریخ مکتوب جنگ‌های بین حِزْقیّا [پادشاه یهودا] و سنحاریب را یافت که درست در هنگام وقوع آن به دست خود سنحاریب نگاشته شده است و حتی جزئیات کوچک آن نیز با گزارش کتاب مقدس هماهنگی دارند؟‏»‏^۷

باستان‌شناسان بسیاری آثار باستانی دیگر از قبیل ظروف سفالی،‏ ویرانه‌های بناها،‏ لوحه‌های گلی،‏ سکه،‏ اسناد و مدارک،‏ بناهای یادبود،‏ و کتیبه‌ها و نوشته‌ها را از دل خاک بیرون آورده‌اند که ثابت‌کنندهٔ صحت و دقت کتاب مقدس هستند.‏ حفّاران،‏ شهر کلدانی اُور را که مرکز تجاری و مذهبی و محل زندگی ابراهیم بود،‏ از زیر خاک بیرون کشیدند.‏^۸ (‏پیدایش ۱۱:‏۲۷-‏۳۱‏)‏ وقایع‌نامهٔ نبونیدوس که در قرن نوزدهم کشف شد،‏ سقوط بابل را به دست کورش کبیر در سال ۵۳۹ ق.‏د.‏م.‏،‏ توصیف می‌کند،‏ این واقعه را دانیال در باب پنج کتاب خود نقل می‌کند.‏^۹ کتیبه‌ای که (‏تکه‌هایی از آن در موزهٔ بریتانیا نگاهداری می‌شود)‏ در درگاهی با پوشش قوسی در تَسالونیکی باستان کشف شد،‏ حاوی اسامی حاکمان شهر است که به نام «پولیتارش‌ها» خوانده شده‌اند،‏ کلمه‌ای که در ادبیات کلاسیک یونان نیامده است اما لوقا نویسندهٔ کتاب مقدس از آن استفاده کرده است (‏در کتاب مقدس فارسی چاپ ۱۹۹۹ «حکّام» ترجمه شده است)‏.‏^۱۰ (‏ اعمال ۱۷:‏۶‏)‏ بدین ترتیب دقت لوقا در اینجا ثابت شد،‏ همانطور که در بسیاری از موارد دیگر ثابت شده بود.‏ —‏ مقایسه شود با لوقا ۱:‏۳‏.‏

اما باستان‌شناسان همیشه حتی با یکدیگر توافق ندارند چه رسد با کتاب مقدس.‏ با این حال،‏ کتاب مقدس خود حاوی شواهد محکمی است که نشانگر قابل اعتماد بودن این کتاب هستند.‏

صراحت و دقت این کتاب

تاریخ‌نویسان صادق فقط پیروزی‌ها (‏مثلاً کتیبهٔ مربوط به تصرف لاکیش به دست سنحاریب)‏ را ضبط نمی‌کنند بلکه شکست‌ها را نیز به قلم می‌آورند،‏ آنان فقط به شرح موفقیت‌ها و قدرت‌ها نمی‌پردازند،‏ بلکه از ناکامی‌ها و ضعف‌ها نیز سخن می‌گویند.‏ تعداد مورخان غیرمذهبی که چنین صداقتی در کار خود داشته‌اند معدود است.‏

دانیل دی.‏ لاکِنبیل در مورد تاریخ‌نویسان آشوری چنین می‌گوید:‏ «خیلی اوقات روشن است که خودبینی شاهانه بر دقت تاریخی چیره شده است.‏»‏^۱۱ آنچه که آشورنصیرپال،‏ پادشاه آشور با غرور در تاریخچهٔ خود می‌گوید،‏ نمایشی از این «خودبینی شاهانه» است:‏ «من شاهانه‌ام،‏ بزرگ‌منشم،‏ مورد تمجیدم،‏ مقتدرم،‏ محترمم،‏ پرجلالم،‏ ممتازم،‏ قدرتمندم،‏ دلاورم،‏ شیردلم،‏ و قهرمانم!‏»‏^۱۲ آیا همهٔ مطالب چنین تاریخچه‌ای را به عنوان تاریخ حقیقی خواهید پذیرفت؟‏

در مقابل،‏ نویسندگان کتاب مقدس از خود صراحت و صداقتی خوشایند نشان می‌دهند.‏ موسی،‏ رهبر اسرائیل،‏ کوتاهی‌های برادر خود،‏ هارُون و خواهر خود،‏ مریم،‏ برادرزاده‌های خود ناداب و ابیهو،‏ و قوم خود و همینطور اشتباهات شخص خود را بی‌پرده به قلم آورده است.‏ (‏خروج ۱۴:‏۱۱،‏ ۱۲؛‏ ۳۲:‏⁠۱-‏۶؛‏ لاویان ۱۰:‏⁠۱،‏ ۲؛‏ اعداد ۱۲:‏⁠۱-‏۳؛‏ ۲۰:‏⁠۹-‏۱۲؛‏ ۲۷:‏۱۲-‏۱۴‏)‏ اشتباهات بزرگ داود پادشاه پنهان نمانده،‏ بلکه به قلم آورده شدند؛‏ و این امر در هنگامی صورت پذیرفت که داود هنوز بر تخت پادشاهی بود.‏ (‏۲سموئیل،‏ باب‌های ۱۱ و ۲۴‏)‏ متّیٰ،‏ نویسندهٔ کتابی که نام او را بر خود دارد،‏ نقل می‌کند که چگونه رسولان (‏که خود نیز در بین آنان بود)‏ بر سر مقام شخصی بحث و جدل کردند و چگونه عیسی را در شب دستگیریش تنها گذاشتند.‏ (‏متّیٰ ۲۰:‏۲۰-‏۲۴؛‏ ۲۶:‏۵۶‏)‏ نویسندگان رساله‌های نوشته‌های یونانی مسیحی با صراحت مشکلاتی از قبیل اعمال جنسی غیراخلاقی و کشمکش‌هایی را که در برخی از جماعت‌های اولیهٔ مسیحی وجود داشت بیان کرده‌اند.‏ و در مورد این مسائل با بی‌پردگی سخن گفته‌اند.‏ —‏ ۱قُرِنتیان ۱:‏⁠۱۰-‏۱۳؛‏ ۵:‏⁠۱-‏۱۳‏.‏

چنین گزارش‌نویسیی صریح و بی‌پرده نشانهٔ علاقه‌ای راستین به حقیقت است.‏ آیا اینکه نویسندگان کتاب مقدس حاضر بودند مطالب نامطلوبی دربارهٔ عزیزان‌شان،‏ قوم‌شان و حتی خودشان بنویسند،‏ دلیل خوبی نیست برای اینکه به نوشته‌های آنان اعتماد کنیم؟‏

دقت در جزئیات

در دادگاه‌ها،‏ اعتبار سخنان یک شاهد بیشتر اوقات بر اساس حقایق کوچک تعیین می‌شود.‏ هماهنگی بین جزئیات کوچک می‌تواند باعث شود که شهادت فرد دقیق و صادقانه شمرده شود،‏ در حالیکه اختلافات فاحش می‌توانند نشانگر دروغی بودن آن باشند.‏ از طرف دیگر،‏ یک گزارش بیش از حد منظم که حتی کوچک‌ترین جزئیات آن به دقت بیان شده است نیز می‌تواند گواهی بر شهادت دروغ باشد.‏

‏«شهادت» نویسندگان کتاب مقدس را از این نظر چگونه می‌توان ارزیابی کرد؟‏ نگارندگان کتاب مقدس از خود هماهنگی و یکپارچگی چشمگیری نشان داده‌اند.‏ حتی جزئیات کوچک نوشته‌های آنان با یکدیگر هماهنگی نزدیک دارند.‏ اما،‏ در این هماهنگی نظم دقیقی وجود ندارد تا در انسان این شک را به وجود آورد که تبانی و همدستی در کار بوده است.‏ واضح است که تطابقاتی که در این متن‌ها وجود دارد بدون طراحی قبلی انجام گرفته است.‏ این نویسندگان اغلب به طور غیر عمدی با یکدیگر توافق دارند.‏ به چند نمونه توجه کنید.‏

متّیٰ یکی از نویسندگان کتاب مقدس،‏ نوشت:‏ «و چون عیسی به خانهٔ پِطْرُس آمد،‏ مادر زنِ او را دید که تب کرده،‏ خوابیده است.‏» (‏متّیٰ ۸:‏ ۱۴‏)‏ متّیٰ در اینجا یک نکتهٔ جالب ولی جزئی را مطرح کرده است:‏ اینکه پِطْرُس متأهل بود.‏ پولس نیز این نکتهٔ کوچک را تأیید کرده است،‏ زیرا نوشت:‏ «آیا اختیار نداریم که خواهر دینی را به زنی گرفته،‏ همراه خود ببریم،‏ مثل سایر رسولان و .‏ .‏ .‏ کیفا؟‏»‏b (‏۱قُرِنتیان ۹:‏۵‏)‏ مضمون متن مؤید آن است که پولس از خود در مقابل انتقادات ناروا دفاع می‌کند.‏ (‏۱قُرِنتیان ۹:‏ ۱-‏۴‏)‏ واضح است که پولس این نکتهٔ کوچک را که پِطْرُس متأهل بود برای تأیید گزارش متّیٰ ذکر نکرده بلکه به طور ضمنی عنوان کرده است.‏

هر چهار نویسندهٔ انجیل‌ها،‏ یعنی متّیٰ،‏ مَرقُس،‏ لوقا،‏ و یوحنّا،‏ نوشته‌اند که در شب دستگیری عیسی،‏ یکی از شاگردانش شمشیر می‌کشد و غلام کاهن اعظم را با آن می‌زند،‏ و گوش او را جدا می‌سازد.‏ فقط در انجیل یوحنّا به نکته‌ای ظاهراً غیرضروری اشاره می‌شود:‏ ‹[این] غلام .‏ .‏ .‏ ملوک نام داشت.‏› (‏یوحنّا ۱۸:‏۱۰،‏ ۲۶‏)‏ چرا فقط یوحنّا نام این مرد را می‌آورد؟‏ چند آیه پایین‌تر در این گزارش نکتهٔ کوچکی را عنوان می‌کند که در هیچ کجای دیگر بدان اشاره نمی‌شود:‏ یوحنّا «آشنای رئیس کَهَنَه بود.‏» او اهالی خانهٔ کاهن اعظم را نیز می‌شناخت؛‏ بنابراین او و خادمان کاهن اعظم با یکدیگر آشنا بودند.‏ (‏یوحنّا ۱۸:‏۱۵،‏ ۱۶‏)‏ پس طبعاً یوحنّا نام مرد مجروح را ذکر می‌کند،‏ در حالیکه نویسندگان دیگر انجیل‌ها که با آن مرد آشنایی نداشتند نامی از او نبرده‌اند.‏

گهگاه،‏ توضیحات جزئی در یکی از گزارشات ذکر نشده اما در جایی دیگر به طور ضمنی بدانها اشاره می‌شود.‏ به عنوان مثال،‏ گزارش متّیٰ از محاکمهٔ عیسی در مقابل سَنهِدرین یهودیان حاکی از آن است که چند تن از افراد حاضر «او را .‏ .‏ .‏ سیلی زده،‏ می‌گفتند:‏ ‹ای مسیح،‏ به ما نبوّت کن!‏ کیست که تو را زده است؟‏›» (‏متّیٰ ۲۶:‏۶۷،‏ ۶۸‏)‏ آنها چرا باید از عیسی بخواهند که ‹نبوت› کند در حالیکه کسانی که او را می‌زدند درست در مقابل او ایستاده بودند؟‏ متّیٰ توضیحی در این مورد نمی‌دهد.‏ اما دو تن دیگر از نویسندگان انجیل جزئیات لازم را در اختیار ما می‌گذارند:‏ شکنجه‌گران عیسی پیش از آنکه به او سیلی بزنند صورتش را پوشانیده بودند‏.‏ (‏مَرقُس ۱۴:‏۶۵؛‏ لوقا ۲۲:‏۶۴‏)‏ متّیٰ مطالب خود را بدون آنکه به نکات ریز آن بپردازد عنوان می‌کند.‏

در انجیل یوحنّا به موردی اشاره می‌شود که جمعیت انبوهی برای شنیدن آموزش‌های عیسی گرد می‌آیند.‏ بر طبق آن گزارش،‏ هنگامی که چشم عیسی به آن جمعیت افتاد،‏ ‹به فیلپُس گفت:‏ «از کجا نان بخریم تا اینها بخورند؟‏»› (‏یوحنّا ۶:‏۵‏)‏ چرا عیسی در میان همهٔ شاگردان از فیلپُس پرسید که از کجا نان بخرند؟‏ نویسنده مطلبی در این باره نمی‌گوید.‏ اما لوقا در گزارش نظیر آن می‌گوید که این واقعه در نزدیکی بیت‌صیدا،‏ شهری در سواحل شمالی دریای جلیل،‏ رخ داد و پیش از آن در انجیل یوحنّا آمده است که «فیلپُس از بیت‌صیدا .‏ .‏ .‏ بود.‏» (‏یوحنّا ۱:‏⁠۴۴؛‏ لوقا ۹:‏⁠۱۰‏)‏ بنابراین منطقاً عیسی از کسی سؤال می‌کند که اهل شهری در آن نزدیکی باشد.‏ هماهنگیی که بین جزئیات وجود دارد بسیار جالب‌توجه است،‏ اما در عین حال واضح است که غیرعمدی می‌باشد.‏

در بعضی موارد حذف برخی جزئیات در واقع به اعتبار نویسندهٔ کتاب مقدس می‌افزاید.‏ برای مثال،‏ نویسندهٔ کتاب اول پادشاهان خبر از خشکسالی شدیدی در اسرائیل می‌دهد.‏ این خشکسالی به قدری شدید بود که پادشاه آب و علف کافی برای زنده نگاه داشتن اسب‌ها و قاطرهایش در اختیار نداشت.‏ (‏۱پادشاهان ۱۷:‏۷؛‏ ۱۸:‏۵‏)‏ اما در همان گزارش آمده است که ایلیای نبی فرمان داد که برای او آب کافی (‏برای مراسم قربانی)‏ به کوه کَرمَل بیاورند تا خندقی را که دور تا دور محلی،‏ شاید به وسعت هزار متر مربع حفر شده بود پر کنند.‏ (‏۱پادشاهان ۱۸:‏۳۳-‏۳۵‏)‏ در آن خشکسالی اینقدر آب را از کجا آوردند؟‏ نویسندهٔ اول پادشاهان به خود زحمت توضیح این مطلب را نداده است.‏ اما،‏ اهالی اسرائیل می‌دانستند که کرمل در ساحل دریای مدیترانه قرار دارد،‏ همانطور که بعداً در جای دیگری در این حکایت به طور ضمنی بدان اشاره می‌شود.‏ (‏۱پادشاهان ۱۸:‏۴۳‏)‏ بنابراین آب دریا به فراوانی در دسترس بود.‏ اگر این کتاب که از جهات دیگر به جزئیات پرداخته است،‏ صرفاً به یک داستان لباس حقیقت پوشانده است،‏ چرا نویسندهٔ آن،‏ که در این صورت باید جعل‌کنندهٔ قابلی باشد،‏ چنین اِشکال آشکاری را در متن برطرف نکرده است؟‏

بنابراین آیا می‌توان به کتاب مقدس اطمینان کرد؟‏ باستان‌شناسان بقدر کافی آثار باستانی از دل خاک بیرون آورده‌اند که ثابت کند شخصیت‌ها،‏ محل‌ها و وقایعی که در کتاب مقدس آمده‌اند همگی واقعی هستند.‏ اما گواه محکم‌تر در خود کتاب مقدس یافت می‌شود.‏ نویسندگان صادق آن هنگام شرح حقایق سخت،‏ اشتباهات همه،‏ حتی اشتباهات خود،‏ را به قلم آورده‌اند.‏ هماهنگی درونی که در این نوشته‌ها وجود دارد و شامل همسانی بدون طرح قبلی نیز می‌شود،‏ «شهادتی» است بر حقیقت محض.‏ کتاب مقدس با چنین «نشانه‌های قطعی اصلیت و سندیت» واقعاً کتابی است که می‌توان بدان اطمینان کرد.‏

‏[پاورقی‌ها]‏

‏[تصویر در صفحهٔ ۱۵]‏

تکه سنگ تل دان

‏[تصویر در صفحهٔ ۱۷ ،‏۱۶]‏

نقش برجستهٔ دیواری آشوری که تصرف لاکیش را تصویر می‌کند،‏ واقعه‌ای که شرح آن در دوم پادشاهان ۱۸:‏۱۳،‏ ۱۴ آمده است